Voorwoord Voor u ligt de brochure voor de Orion-scholen met daarin de beschrijving van de verschillende Orion-arrangementen die vanuit het Wetenschapsknooppunt Noord- Nederland worden aangeboden. De Pedagogische Academie van de Hanzehogeschool is een van de kennisinstellingen (Orion-partners), i.c. De Magneet, die mee werkt aan het ontwerpen van passende arrangementen. Daarnaast is de Rijksuniversiteit Groningen betrokken, i.c. Het Universiteitsmuseum, de Scholierenacademie - Kinderuniversiteit, ASTRO- Mobiel planetarium (ASTRO) en ScienceLinx- Zout Express. Met dank aan deze instellingen is deze brochure tot stand gekomen. Carla Geveke Promovendus Rijksuniversiteit Groningen/ Hanzehogeschool Groningen December 2010 2
Inhoud Inleiding 4 Arrangementen 5 Arrangement 1: De Magneet 5 Arrangement 2: De Kinderuniversiteit 6 Arrangement 3: Mobiel Planetarium 7 Arrangement 4: Universiteitsmuseum, hands-on 8 Arrangement 5: Zout Express en Zoutkristalgroeiwedstrijd 9 Arrangement 6: Wetenschap en Techniek in de klas (in overleg) 10 Arrangement 7: Filosofie op school (in ontwikkeling) 11 Arrangement 8: Universiteitsmuseum, Rondneuzende Wijsneuzen (in ontwikkeling) 12 Arrangement 9: Begeleiding leerkracht TalentenKracht (additioneel) 13 Contactgegevens 14 3
Inleiding De doestelling van het Orion-programma Deze brochure geeft een overzicht van de arrangementen die worden aangeboden in het kader van Orion. Het Orion-programma biedt leerlingen de gelegenheid om in aanraking te komen met enthousiasmerende buitenschoolse activiteiten rondom Wetenschap en Techniek. Door middel van het volgen van arrangementen van de Orion-partners wordt een rijke leeromgeving gecreëerd die leerlingen prikkelt en uitdaagt op het gebied van wetenschap en techniek. De arrangementen die aangeboden worden door de Hanzehogeschool en de Rijksuniversiteit moeten werken als inspiratiebron om verder te onderzoeken en te ontdekken. De startfoto De kans op succes is het grootst indien een arrangement goed aansluit bij wat er in de klas gebeurt en wat de school wil bereiken op het gebied van het onderwijs in Wetenschap en Techniek en het stimuleren van talenten van kinderen op dat gebied. Om hier zo goed mogelijk een beeld van te krijgen, wordt een startfoto gemaakt. De startfoto bestaat uit een gesprek waarin geïnventariseerd wordt wat de school al doet op het gebied van Wetenschap & Techniek en talentontwikkeling en wat de doelen en de wensen van de school zijn daaromtrent. Daarnaast komen het schoolbeleid rondom Wetenschap &Techniek, hoe leerkrachten omgaan met Wetenschap &Techniek en hoe kinderen het ervaren, aan de orde. Ook wordt besproken wat de wensen van de school zijn aangaande de verschillende Orionarrangementen en hoe zo'n Orion-activiteit een goede plaats kan krijgen in het onderwijs op de school. Het programma is in ontwikkeling In deze brochure staan naast arrangementen die nu worden aangeboden, ook arrangementen die in de nabije toekomst beschikbaar zijn. Zo kunt u alvast een beeld krijgen van de arrangementen die in 2011-2012 worden aangeboden. Sinds dit schooljaar zijn we bezig om de arrangementen aan te passen aan de TalentenKrachtwerkwijze. Dit betekent o.a. dat er veel aandacht is voor talentvol gedrag van kinderen op het gebied van W&T en hoe dit te stimuleren is middels interactie. Afhankelijk van het tempo waarin de arrangementen aangepast worden aan de wensen van de scholen en aan de TalentenKrachtprincipes, krijgt uw school dus te maken met een bestaand arrangement of met een aangepast arrangement. Aan het einde van schooljaar 2011-2012 zijn alle arrangementen aangepast. 4
Arrangementen Arrangement 1: De Magneet Omschrijving: Leerdoelen: Doelgroep: Frequentie: Begeleiding: De leerlingen bezoeken na een goede voorbereiding een workshop in de Magneet, het science centrum voor kinderen. De workshops in de Magneet sluiten aan bij de TULE- kerndoelen, Natuur en techniek (kerndoelen 40 t/m 46), in het bijzonder 42-46. - De leerlingen maken kennis met W&T (Wetenschap en techniek) onder het motto leren door te doen. - Het ontwikkelen van belangstelling en enthousiasme staat centraal. - De leerlingen maken kennis met basisprincipes uit de natuurwetenschappen; in de koppeling naar de klas leren kinderen begrippen uit het domein van wetenschap en techniek. - De leerlingen maken kennis met de empirische cyclus en leren te argumenteren. Groep 7 en 8; organisatie per klas. De Magneet is voor een schooljaar ingericht op één thema, bijvoorbeeld energie of transport. Per klas bevelen we één bezoek per jaar aan. De workshop voor de kinderen wordt vanuit de PA begeleid door studenten. Gelet op de doelstelling van de Magneet en om organisatorische redenen is het belangrijk dat per klas minimaal één leerkracht met de leerlingen mee gaat. Rol leerkracht: De workshop wordt geheel door studenten geleid. De leerkracht doet inspiratie en ideeën op voor koppeling naar de eigen lessituatie. Tijdsinvestering: Voorbereiding in de klas: 2 uur (naar eigen inzicht van de leerkracht kan de voorbereiding uitgebreider zijn) Bezoek aan de Magneet: een dagdeel, inclusief reistijd Verwerkingsopdrachten in de klas: 2 uur of meer Evaluatie met de leerkracht: via een korte vragenlijst (15 à 20 minuten). Groepsgrootte Maximum per workshop: 25 leerlingen, grotere groepen in overleg. Kosten Overige opm.: 2,50 per leerling (= bijdrage in de kosten voor het busvervoer). De Magneet werkt o.a. samen met het Energie Kennis Centrum en met Seaport Experience. Het arrangement kan worden uitgebreid met een bezoek aan deze centra. Voorts noemen we de mogelijkheid tot een arrangement met het Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte. 5
Arrangement 2: De kinderuniversiteit Omschrijving: Leerdoelen: Doelgroep: Frequentie: Begeleiding: Rol leerkracht: De leerlingen bezoeken de universiteit en krijgen daar een speciaal voor hen ontworpen college van een onderzoeker over diens onderzoeksgebied. - De leerlingen maken kennis met de universiteit. - De leerlingen maken kennis met een wetenschappelijk thema. - De leerlingen maken kennis met wetenschappelijke vragen en wetenschappelijk onderzoek en de onzekerheden die daarbij horen. Groep 7 en 8: organisatie per klas. De Kinderuniversiteit zal twee maal per jaar worden aangeboden (bij veel aanmeldingen wordt het college twee maal verzorgd op een dag). Om organisatorische redenen is het belangrijk dat per klas minimaal twee leerkrachten met de leerlingen mee gaan. Medewerkers van de RuG zorgen voor bewegwijzering en het beantwoorden van prangende organisatorische vragen. De leerkracht doet inspiratie en ideeën op voor koppeling naar de eigen lessituatie. Waar mogelijk wordt voor- of achteraf aanvullende inhoudelijke informatie verstrekt via het internet. Tijdsinvestering: Voorbereiding in de klas: naar eigen inzicht van de leerkracht. Bezoek aan de Kinderuniversiteit: een dagdeel, inclusief reistijd. Verwerkingsopdrachten in de klas: naar eigen inzicht van de leerkracht. Groepsgrootte maximum per lezing: 250 Kosten Overige opm.: Geen Aan het volgen van een college aan de Kinderuniversiteit kan een bezoek aan het Universiteitsmuseum gekoppeld worden. 6
Arrangement 3: Mobiel Planetarium Omschrijving: Leerlingen krijgen les in en rond een mobiel planetarium (www.rug.nl/sterrenkunde/public_relations/planetarium) Leerdoelen: Fascinatie over het heelal brengen; kennismaken met meest elementaire hemellichamen zoals zon, maan en sterren. Doelgroep: Groepen 5 t/m 8 Frequentie: Eenmalig: les duurt 40 80 minuten, in overleg Begeleiding: Een of twee deskundige sterrenkunde studenten Rol leerkracht: Ordehandhaving Tijdsinvestering: Enkele uren: voor- en nabespreking zijn nuttig Groepsgrootte 25 of minder kinderen, plus 1 of 2 leerkrachten Kosten Geen (voor Orion-scholen) Overige opm.: Gymzaal vereist of een andere ruimte van minimaal 7 meter bij 7 meter met een hoog plafond alsmede een elektrische aansluiting. 7
Arrangement 4: Universiteitsmuseum, Hands-on Omschrijving: Leerlingen bezoeken het universiteitsmuseum. De school kiest één hands-on project met proefjes en testjes om niet alleen veel te zien, maar vooral veel te ontdekken! De inhoud is verschillend: Planeten en satellieten, Het menselijk lichaam of Natuur en Techniek Na een inleiding rondom het gekozen thema, bekijken de leerlingen het museum in vijf groepen met museumboekjes voor groep 5/6 of 7/8. Elk project biedt een route door het hele museum, met speciale aandacht voor het gekozen thema. Leerdoelen: De leerlingen maken in het universiteitsmuseum middels testjes of proefjes kennis met het wetenschappelijk erfgoed waarbij natuur, cultuur en wetenschap in elkaar overlopen. Uitgangspunt is het gebruik van verschillende breinstijlen en hands-on/ mindson leren. Doelgroep: Groep 5/6 en groep 7/8 Frequentie: Begeleiding: Eenmalig bezoek van 1,5 uur Het bezoek wordt begeleid door een medewerker van het Universiteitsmuseum. Rol leerkracht: De leerkracht begeleidt, waar nodig, de leerling(en) in de ronde door het museum. De leerkracht doet inspiratie en ideeën op voor koppeling naar de eigen lessituatie. Tijdsinvestering: Het bezoek duurt 1,5 uur Groepsgrootte Organisatie per klas. De leerkrachten wordt verzocht om voor het bezoek de klas in te delen in vijf groepen. Kosten Overige opm.: Normaal 10 euro plus 1 euro per persoon. Voor Orion-scholen is het bezoek t/m dec. 2012 gratis. 8
Arrangement 5: Zout Express en Zoutkristalgroeiwedstrijd (2011-2012, aanmelding voorjaar 2011) Omschrijving: School ontvangt Zout Express en leerlingen krijgen multidisciplinaire les over zout, tevens ondersteuning zoutkristalgroeiwedstrijd. Leerdoelen: - De leerlingen maken kennis met zout - De leerlingen leren eigen onderzoek te doen - De leerlingen leren verslag te doen Nevendoel: verslaglegging via www.zoutkristallen.nl Doelgroep: Groep 7 of 8; organisatie per klas Tijdspad September/oktober 2011 Rol leerkracht: De leerkracht begeleidt, waar nodig, de leerling(en) in het zoutkristalgroei-experiment en behandelt de lesbrief in de klas, voorafgaande aan bezoek RUG Discovery. Aanvullende inhoudelijke informatie verstrekt via het internet: www.zoutkristallen.nl Tijdsinvestering: Ongeveer twee uren per week, gedurende een periode. Groepsgrootte 30 leerlingen Kosten Geen Overige opm.: Inschrijving voor de Zout Express begint juni 2011, bij overinschrijving vindt loting plaats. 9
Arrangement 6: Wetenschap en Techniek in de klas (in overleg beschikbaar) Omschrijving: Leerdoelen: Doelgroep: Frequentie: Begeleiding: Workshop in de klas onder begeleiding van PA- student Toelichting: in het kader van hun studie hebben PA- studenten lesssenseries ontwikkeld op het gebied van W&T, zoals bruggen bouwen, spelen met tandwielen, tandpasta maken of koekjes bakken. - Er is een variant mogelijk waarbij de workshop wordt georganiseerd op de PA in het atelier. In de PA kan gebruik worden gemaakt van de uitgebreide collectie leermiddelen van de mediatheek. - Een tweede variant is een workshop waarin gaming centraal staat. Hiervoor is het nodig dat de school over computers beschikt die de games kunnen weergeven. Technische specificaties worden t.z.t bekend gemaakt. sluiten aan bij de TULE- kerndoelen, Natuur en techniek (kerndoelen 40 t/m 46), (games: 42-46, in aansluiting op de Magneet) - De leerlingen maken kennis met W&T (Wetenschap en techniek) onder het motto leren door te doen. - Het ontwikkelen van belangstelling en enthousiasme staat centraal. - De leerlingen maken kennis met basisprincipes uit de natuurwetenschappen; in de koppeling naar de klas leren kinderen begrippen uit het domein van wetenschap en techniek. - De leerlingen maken kennis met de empirische cyclus en leren te argumenteren. Groep 3 t/m 8, ook voor speciaal onderwijs is een arrangement mogelijk Games: vanaf groep 6 In overleg met de school PA- studenten organiseren de workshop. Mede met het oog op de inbedding in de didactiek is het gewenst dat een leerkracht van de school bij de workshop aanwezig is. Rol leerkracht: De workshop wordt geheel door studenten geleid. De leerkracht doet inspiratie en ideeën op voor koppeling naar de eigen lessituatie. Tijdsinvestering: Een workshop duurt 2 uur. Voorafgaand vindt overleg met de PAstudenten plaats (1 uur) en een evaluatie (max. 1 uur). Groepsgrootte In overleg Kosten: Overige opm.: Geen Zie ook de Magneet 10
Arrangement 7: Filosofie op school (in ontwikkeling) Omschrijving: Leerdoelen: Doelgroep: Frequentie: Begeleiding: Leerlingen krijgen op school les in filosofie. De lessen filosofie worden gegeven door een ouderejaarsstudent Filosofie van de RUG en een ouderejaarsstudent PA van de Hanze/RUG - De leerlingen maken kennis met filosofische vragen - De leerlingen leren analyseren, redeneren en argumenteren Groep 8; organisatie per klas 1 maal per jaar, 5 lessen van 30 minuten De lessen filosofie worden gegeven door een ouderejaarsstudent Filosofie van de RUG en een ouderejaarsstudent PA van de Hanze/RuG. Rol leerkracht: De leerkracht begeleidt de filosofiedocenten in de klas. Na afloop evalueert de leerkracht de les met de filosofiedocenten. Tijdsinvestering: 30 minuten per les (totaal 150 min.) + frictietijd max. 15 minuten evalueren per les (totaal 95 min.) Voorbereiding in de klas: naar eigen inzicht van de leerkracht Verwerkingsopdrachten in de klas: naar eigen inzicht van de leerkracht. Groepsgrootte 1 klas Kosten Reiskostenvergoeding filosofiestudenten Overige opm.: - 11
Arrangement 8: Universiteitsmuseum, Rondneuzende wijsneuzen (in ontwikkeling) Omschrijving: Dit is een eerste kennismaking met het museum rondom het thema verzamelen. Kinderen ontdekken wat een museum is en welke verzamelingen je er tegenkomt. Na de klassikale inleiding gaan de kinderen in drie groepen met behulp van testjes de museumcollectie ontdekken. Leerdoelen: De leerlingen maken middels proefjes en testjes kennis met de opstellingen in het universiteitsmuseum waarbij natuur, cultuur en wetenschap in elkaar overlopen. Doelgroep: Groep 1 t/m 4 Frequentie: Begeleiding: Eenmalig bezoek van 1,5 uur Het bezoek wordt begeleid door een medewerker van het Universiteitsmuseum. Rol leerkracht: De leerkracht begeleidt, waar nodig, de leerling(en) in de ronde door het museum. De leerkracht doet inspiratie en ideeën op voor koppeling naar de eigen lessituatie. Tijdsinvestering: Eenmalig bezoek van 1 uur Groepsgrootte De school dient te zorgen voor drie begeleiders Kosten Overige opm.: Normaal 10 euro plus 1 euro per persoon. Voor Orion-scholen is het bezoek t/m dec. 2012 gratis. 12
Arrangement 9: Begeleiding leerkrachten Talentenkracht (additioneel 2011-2012) Omschrijving: Leerdoelen: Leerkrachten worden in de klas begeleid om Wetenschap en Techniek lessen in de klas op een manier te geven die kinderen stimuleert talentvol gedrag te laten zien. Doel van de begeleiding is leerkrachten te leren in hun lessen aandacht te hebben voor talentvol gedrag in de klas en leerkrachten te leren talentmomenten te herkennen en te ontlokken. Het uiteindelijke doel is het talent van kinderen te stimuleren door het aanbieden van een omgeving en interactie met anderen waarin talent kan groeien. Wetenschap en Techniek als vakgebied binnen het basisonderwijs leent zich er bij uitstek voor om op deze wijze te werken, omdat TalentenKracht aansluit bij de nieuwsgierige en onderzoekende houding die binnen het vakgebied W&T noodzakelijk is. Doelgroep: Leerkrachten groep 1-4 Frequentie: Eén bijeenkomst voor de leerkrachten per school met een introductie van ca 2 uur. Daarna vier keer filmen van een les van 20-30 minuten, met steeds een nabespreking van een half uur. De lessen vinden plaats met een of twee weken ertussen. De mogelijkheid bestaat om een en na twee maanden na de begeleiding een follow-up begeleiding te doen op verzoek van de leerkracht. Begeleiding: De begeleiding wordt uitgevoerd door. Rol leerkracht: De leerkracht wordt ondersteund om op een op TalentenKracht gebaseerde wijze de lessen Wetenschap en Techniek te geven. Tijdsinvestering: Voorbereiding per les: ca 1 uur, de les zelf en de nabespreking. Totaal 2 uur. Daarnaast de introductiebijeenkomst van twee uur. Groepsgrootte De introductie kan met maximaal vier personen plaatsvinden. Begeleiding in de klas vindt individueel plaats. Kosten Overige opm.: Het is aan te bevelen om meer leerkrachten per school de begeleidingsmodule tegelijk te laten volgen. Dit is belangrijk voor de inbedding van de wijze van lesgeven op de school. Daarnaast werkt het stimulerend voor de leerkrachten na afloop van de begeleidingsperiode om het geleerde te blijven toepassen. 13
Contactgegevens Contactpersoon/ promovendus Carla Geveke C.H.Geveke@pl.hanze.nl C.H.Geveke@rug.nl Hanzehogeschool Groningen Pedagogische Academie BrugsmaBorg (gebouw K) Zernikeplein 9 9747 AS Groningen +31 (0)50 595 3698 Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Afdeling Ontwikkelingspsychologie Grote Kruisstraat 2/1 9712 TS Groningen + 31 0(50) 363 9472 14