11okt03 BETEKENIS VAN HET SPEL VOOR MENS EN HOND Algemeen 4 pagina s SAMEN SPELEN MET JE HOND Spelen is al zo oud als de mensheid. Er zijn verschillende redenen om te spelen. Kinderen ontdekken door middel van spel wat ze kunnen en volwassenen kunnen zicht bij een spelletje ontspannen. Het spelen is vaak gestructureerd en aan regels gebonden. Alleen jonge kinderen kunnen en mogen (!) nog ongestructureerd spelen. Volwassenen ervaren spel al gauw als kinderachtig. Spel is alleen aanvaardbaar in de vorm van sport of amusement. De homo sapiens, de denkende mens, heeft duidelijk meer invloed op ons leven dan de homo ludens, de spelende mens. DEFINITIE We voelen intuïtief aan wat we met spel bedoelen, maar een exacte definitie geven is lastig. Er is verschil tussen spel en sport. Spel is geen vorm van activiteit, maar een manier van actief zijn. Binnen de veilige spelwereld kun je experimenteren met rollen en met je lichamelijke krachten zonder dat dit gevolgen heeft voor het echte leven. Spel geeft de speler de mogelijkheid uit te testen wie hij is, wat hij kan en wat hij wil. Spel is daarmee een betekenisvolle activiteit. Spel dat aansluit bij de vaardigheden van de speler en dat goed begeleid wordt, leidt ook tot leren. Sport is een aan regels gebonden spel en bevat een wedstrijdelement. Winnen en verliezen heeft echter alleen betekenis op de korte termijn, binnen het spel zelf. Daarom zorgt amateursport vaak voor ontspanning. Je speelt een partijtje of spelletje. DE SPELENDE HOND Voor puppy s heeft spel dezelfde betekenis als voor jonge kinderen. Het is noodzakelijk voor de ontwikkeling. De pup speelt om zichzelf en de wereld te ontdekken. Hij ontdekt hoe hout kapot gaat als hij erin bijt, dat een ronde steen kan rollen, dat hij zich in een gat kan verstoppen, enz. Ook spel met een sociaal doel wordt gespeeld. De pup ontdekt wat zijn krachten zijn en hoe soortgenoten daar op reageren. Het spelen met nestgenoten versterkt tevens de sociale binding binnen de roedel. Zodra de hond wat ouder wordt (vanaf zo n twaalf weken) krijgt het spel echter een serieuzer karakter. Spel wordt nu ingezet om een bepaald doel te bereiken. Dit doel kan plezier maken zijn, maar het kan ook dienen om agressie van een andere hond af te leiden, de andere hond te kalmeren of om hem te verleiden datgene los te laten wat hij wil hebben. Een andere belangrijke functie van spel is het bepalen van de plaats in de rangorde van de hondenroedel. Niet alleen de plaats wordt vastgesteld, de hond probeert door het spelen actief zijn eigen sociale status te verbeteren. Spel is daardoor een sociale strategie! Foto je plaats bepalen. GRENS Het voordeel van spel is dat deze pogingen op een vriendelijke manier ondernomen worden. De speluitnodiging is dan ook essentieel. De hond moet de spelpartner duidelijk maken dat hij geen directe aanval pleegt, maar dat hij spelenderwijs de krachten wil meten. Tijdens het spel kan de strijd echter opeens overgaan in een echt gevecht; een van de honden overschrijdt de subtiele grens. Als deze schermutseling snel tot duidelijkheid over de sociale positie van beide leidt, dan kunnen beide even later weer verder spelen. Dat spel veel te maken heeft met het bepalen van de rangorde kun je zien aan de intensiteit van het spel. Honden die bijna ranggelijk zijn, spelen het felst. Dit zijn vooral de juveniele honden (6-14 mnd oud) en honden van hetzelfde geslacht. Volgens wolvenonderzoeker Erik Zimen is er een verschil in spel tussen honden en wolven. Bij de wolven speelt de ranghoogste niet meer. Veel huishonden bereiken die positie nooit en blijven daarom spelen.
SAMEN SPELEN Het feit dat mensen anders tegen spelen aankijken dan honden, kan gevolgen hebben voor de relatie tussen hond en mens. Om negatieve gevolgen te voorkomen, is het spelen met een hond aan regels gebonden. Spel is méér dan leuk en een manier om de hond te belonen. Spel kan ingezet worden om de hond duidelijk te maken welke positie hij in het gezin inneemt. Door op de juiste manier met de hond te spelen, maakt de hond kennis met de grenzen. Hij leert zich te beheersen. Dit doe je door echt sámen te spelen. Je bent geen machine die alleen maar ballen gooit, nee, je bent een actieve spelpartner die het spannend maakt wanneer de bal komt, waar de bal heen gaat en hoe vaak die bal komt. Het samen achterna jagen, vangen en verscheuren van een prooi schenkt de hond het grootste plezier en verdiept tevens de relatie met zijn eigenaar. KEUZE Sommige hondenbezitters denken dat hun hond voldoende aan zijn trekken komt als hij met een andere hond kan spelen. Gezien de betekenis van spel voor honden zal duidelijk zijn dat dit niet het geval is. Het spelen met andere honden zegt de hond immers niets over de relatie met de eigenaar. Een wetenschappelijk onderzoek heeft ook aangetoond dat honden anders spelen met mensen dan met soortgenoten. Als de hond de keuze heeft tussen een hond of een mens als spelpartner, speelt hij niet per definitie minder met de mens. De behoefte met de mens te spelen wordt dus niet bevredigd door het spelen met een andere hond. Het samenspelen van eigenaar en hond heeft dus voordelen voor beiden. Het is leuk en ontspannend, vaardigheden worden verbeterd en het geeft een meer intense band. Foto spelboog honden (Kun je hier de persoon op de achtergrond weghalen?) HONDSE REGELS In principe kan iedereen met een hond spelen. Een aantal zaken moet in de gaten gehouden worden. Dit geldt zowel voor de mens als voor de hond. Iedere volwassene met een redelijke lichamelijke conditie, kan voor de hond een spelpartner zijn. Kinderen vormen een apart aandachtsgebied. Kinderen en honden kunnen fantastische speelkameraden zijn, maar ook hier gelden de hondse regels. De hond ziet zeer jonge kinderen (tot een jaar of vijf) als een soort puppy s en ze laten dan ook vaak veel toe van deze kinderen. Daarna kan het kind, in de ogen van de hond, een concurrent worden. Honden die niet geleerd hebben dat het delen van de buit meer oplevert, dan het zelf houden, kunnen het kind terechtwijzen als het te ver gaat. Zo n moment is bijvoorbeeld als het kind de hond de opdracht geeft een speeltje los te laten. De hond waarschuwt door te grommen of zelfs direct te happen. Een tand veroorzaakt al snel schade aan de kinderhuid. Daarom mogen kinderen nooit alleen zijn met een hond, hoe lief hij ook is. Wel kan het kind onder begeleiding van een volwassene spelen met een hond die goed luistert. Wat ook beslist nodig is, is een goed humeur. Als je moe bent of weinig tijd hebt, word je sneller ongeduldig en misschien zelfs wel boos. De hond zal dit merken en het niet begrijpen. Hierdoor kan hij onzeker worden en dat betekent het einde van het spel, wat hij voelt zich niet meer veilig genoeg om verder te spelen. KARAKTER Ook alle honden kunnen spelen. Vanwege gezondheidsredenen moet de eigenaar wel rekening houden met de leeftijd van de hond. Jonge honden mogen niet te lang achter elkaar rennen en zeker niet veel springen. Oudere honden willen best spelen, graag zelfs, maar ze houden het misschien minder lang vol of spelen liever een rustig (zoek)spelletje. Ook het karakter van de hond bepaalt hoe je met hem kunt spelen. Een bange hond heeft veel behoefte aan veiligheid, en houdt daarom niet van al te wilde bewegingen of harde geluiden. Een onderdanige hond wil graag dat zijn eigenaar hem letterlijk en figuurlijk - ruimte geeft, want anders is hij te erg onder de indruk om nog te willen spelen. Heb je een zelfbewuste hond dan mag je tijdens het spel duidelijk de grenzen aan geven. Foto Zoeken DOMINANT? Allereerst is het van belang te weten of je inderdaad een dominante hond hebt. Veel eigenaren denken dat ze een dominante hond hebben omdat hij gromt. Dit is vaak niet juist. Een hond gromt namelijk vaak uit angst. Het verschil kun je zien door te kijken naar de lichaamstaal van de hond. Een onderdanige hond
heeft een lage houding; zijn oren liggen naar achteren, zijn staart is laag en hij zakt soms een beetje door de poten. Deze hond zal, als hij kan kiezen, zich terugtrekken uit de situatie of hij gaat op zijn rug liggen zodat zijn kwetsbare buik onbeschermd is. Een dominante hond heeft de tegenovergestelde houding: hij maakt zich groot. Oren en staart staan omhoog en als er gedreigd moet worden dan loopt de hond met stramme, stijve poten. Afhankelijk van zijn karakter kan de hond tijdens het spel met de eigenaar zijn staart halfhoog hebben en zijn oren wisselend naar voren en naar achteren. Het allerbelangrijkste is dat de hond geleerd heeft los te laten als je hem dit vraagt. WAAR? Je kunt overal met je hond spelen, maar als je hond snel is afgeleid, begin dan met spelen in huis. Daar zijn minder afleidende prikkels. Je kunt alleen spelen als je hond ook wil spelen. Spelen gebeurt op basis van vrijwilligheid, het is niet af te dwingen. Ook moet je hond jou vertrouwen en weten dat de omgeving veilig is. Anders kan hij maar één ding en dat is zo snel mogelijk zien weg te komen uit die situatie. Is je hond bang voor andere honden, ga dan niet in de directe omgeving van soortgenoten spelen. Begin met spelen op grote afstand van andere honden en verklein langzamerhand de afstand. Houd altijd de veiligheid in de gaten. Gladde vloeren bijvoorbeeld zijn uit den boze vanwege de kans op blessures. Laat de hond ook nooit op een harde ondergrond springen, zoals asfalt en beton. Gebruik alleen deugdelijk spelmateriaal en houd rekening met het weer. Zoekspelletjes bij vrieskou vergen veel van de neus van de hond. Speel ook nooit vlak nadat de hond gegeten heeft. Door de beweging kan de volle maag gaan kantelen. Dit is een levenbedreigende situatie. CONTROLE Elk spel geeft opwinding, zowel bij de hond als bij de eigenaar. Mijn hond speelt graag met een frisbee. Als ik die een paar keer gegooid heb, dan zie je dat de haren op haar rug overeind zijn gaan staan. Dit zogenaamde borstelen is een teken van opwinding. Hoe meer actie, hoe sneller honden angstig en/of agressief kunnen worden. Dit geldt ook voor de eigenaren; zijn kunnen hun zelfbeheersing verliezen. Zorg er daarom voor dat de hond en jijzelf niet zo opgewonden raken dat je de controle verliest. Gebeurt dit wel, ga dan over op een rustiger spel of stop ermee. JUISTE MANIER Een hond kan zich niet in de denkwereld van de mens verplaatsen. Andersom kan wel. Als je op een hondse manier met je hond speelt, zal hij genieten. Zoals gezegd, speelt veiligheid en controle een belangrijke rol in het spel. Dat wil zeggen dat je een aantal regels in acht moet nemen. Afhankelijk van het karakter en de leeftijd van je hond, zul je je hier voor de volle honderd procent aan moeten houden of kun je wat soepeler zijn. Samenspel ontstaat als de spelers op elkaar reageren. Het samenspel heeft een paar kenmerkende onderdelen die voor een groot deel uit elementen van het jagen op een prooi bestaan. Het spel begint met aandacht krijgen van de spelpartner, direct gevolgd door de speluitnodiging. Vervolgens doen de spelpartners iets samen (zoeken of rennen). Dan vindt het vangen van de prooi plaats, gevolgd door het nepdoden. Foto spelboog mens en hond AANDACHT Om aandacht te krijgen, is het noodzakelijk dat je contact hebt met je hond. Begin daarom in een makkelijke situatie, zoals een ruimte waarin geen afleiding is. Door met je handen en je lichaam te bewegen, je stem te gebruiken en eventueel een speeltje te laten zien, krijg je de aandacht van je hond. Zorg voor spanning in het spel door af en toe even te verstarren om vervolgens weer verder te spelen. Elk spel begint met een speluitnodiging. Dit kan de beroemde spelboog zijn. De hond zakt dan door de voorpoten en houdt zijn achterste in de lucht, ondertussen druk kwispelend en soms ook blaffend. De hond kan ook met een speeltje in zijn bek bij je komen en je doordringend aankijken. Net als je het wilt pakken, schiet hij weg en nodigt je daarmee uit om achter hem aan te komen. Of hij gooit het speeltje op je schoot, geeft met zijn kop een duw tegen je arm en doet alvast een paar stappen achteruit. Deze uitnodiging is essentieel, omdat het kenbaar maakt dat de uitdaging geen ernst is. Het brengt de hond in de juiste sfeer. Als mens kunnen wij de spelboog nadoen door de specifieke kenmerken na te bootsen. De beschrijving staat elders op deze pagina, probeer het maar eens (Let op: kinderen mogen dit niet doen).
Je gaat niet (altijd) op de speluitnodiging van de hond in om te voorkomen dat hij leert dat hij altijd zijn zin krijgt. Als je merkt dat je hond wil spelen en jij hebt ook zin, roep hem dan bij je, laat hem zitten, liggen of iets anders doen en nodig hem dan uit tot spel. In kader, nabij bovenstaand stukje: OEFENI9NG: DE SPELUITNODIGING Ga met gespreide benen staan, de knieën enigszins gebogen. Het bovenlichaam iets voorover buigen, armen licht gebogen naast je lichaam houden. De hond aankijken en eventueel een geluid maken. Ga bij een onzekere hond niet recht voor hem staan, maar zet één been naar achteren en draai je wat zijwaarts weg. Buig ook niet te diep voorover. Kijk naar de hond vanuit je ooghoeken, want strak aankijken doen honden als ze dreigen. Zorg voor een wat ondeugende blik in je ogen. Gooi je armen naar voren en iets naar beneden, kijk naar voren en kijk weer vanuit je ooghoeken naar de hond terwijl je glimlacht met je mond dicht. Zijn je tanden zichtbaar, dan betekent dit in hondentaal dat je dreigt en dat is nou net niet de bedoeling. Houd deze positie even vast tot je ziet dat je de volledige aandacht hebt van je hond en je hond ook klaar staat voor de start. En explodeer door in die houding een sprong of een duikbeweging te maken. Door even te bevriezen bouw je extra spanning op. Dit versterkt de aandacht van de hond. Foto Trekken RENNEN Honden vinden het leuk om achter iets aan te rennen, het te vangen en de buit te doden. Heb je de aandacht van je hond, doe dan de speluitnodiging en zet het op een rennen. Renspelletjes vinden de honden enig. Diegene die voorop loopt, bepaalt richting en tempo. Je kunt het spel spannend maken, door als je rent, haken te slaan als een haas; verander onverwacht van richting, stop heel even, draai je om en ren weer verder. Ren af en toe heel kort achter je hond aan en draai weer om en ren ervandoor. De hond kan misschien proberen je te stoppen door in je arm of kleren te happen. Dit mag absoluut niet. Gebeurt dit, stop dan onmiddellijk; bevries. Dit betekent dat je direct doodstil staat, niets zegt en van de hond wegkijkt. Geef dan heel rustig maar vastberaden een simpele opdracht aan de hond, die hij goed kent. Beloon hem. Blijkbaar kan jouw hond dit spel niet aan. De reden kan zijn dat de hond het niet ziet als spel, maar als verstoring van de harmonie. Het zal duidelijk zijn waarom kinderen dit niet mogen doen. VANGEN Bij de oorspronkelijke jacht komt na het samen rennen, de vangst en het doden van de prooi. Onze huishond hoeft niet meer te jagen, laat staan zijn prooi te doden. Veel honden vinden het doen alsof nog steeds erg leuk. Kijk maar eens hoe een gevangen grote bal of handdoek heen en weer geschud wordt om de zogenaamde nek te breken. Je kunt het vangen nabootsen door tijdens het rennen een speeltje weg te gooien. Als je hond t speeltje niet meteen terugbrengt, doe er dan voorlopig een touw aan zodat jij de controle houdt. In het begin vang jij als eerste het voorwerp. Gooi de buit over van je ene hand in je andere, achter je rug langs, onder je benen door; maak het spannend! Daarna geef je de hond de kans om het voorwerp te vangen = pakken. Beweeg het voorwerp nooit naar de hond toe, maar altijd van hem af. Houd het geregeld voor je gezicht, zodat de hond automatisch oogcontact maakt. Na het vangen kun je samen de prooi doden. Dit doe je door aan het voorwerp te trekken. Dit samen rukken aan de buit geeft een enorme binding met je hond. Als je het speeltje wint, loop er dan even triomfantelijk en een beetje uitdagend mee rond. Laat het na enige seconden nonchalant vallen. De hond mag het oppakken en jij kijkt er niet meer naar om. Het interesseert je niet meer. Heb je een onzekere hond, laat je hond dan regelmatig winnen en laat hem de buit trots ronddragen. Niet onmiddellijk afpakken. Foto Trekspelletje SPELDUUR Hoe lang het spel duurt, is van een aantal factoren afhankelijk, zoals: hoe lang je de aandacht van de hond kunt vasthouden, de leeftijd en zijn karakter, het weer, het terrein waar je speelt, enz. Speel liever kort, dan te lang. Probeer elke dag minimaal 15 à 30 minuten samen met je hond te spelen. Elk spel heeft zijn einde. Geef met een bepaald woord aan dat je stopt met spelen, bijvoorbeeld klaar. Dat geeft de hond weer duidelijkheid. De kunst is dat jullie samenspel eindigt voordat de hond geen zin meer heeft of afgeleid wordt door iets anders.
Beëindig het spel altijd positief. Als de hond bijvoorbeeld bezig was met een zoekspelletje, maar het voorwerp niet kan vinden, leg dan nog een keer iets weg wat hij wel kan vinden. Laat een wat onderdanige hond trots zijn buit mee naar huis nemen, terwijl je hem prijst. Je ziet hem dan glunderen en groeien in zijn zelfvertrouwen. Nicky Gootjes Ergens in het artikel onderstaande regels in een kader zetten SPELREGELS Spel is behalve plezier een serieuze zaak; ga er dan ook serieus mee om Zorg voor een ontspannen sfeer en een veilige omgeving Denk aan het plezier bij de hond; dwing de hond nooit tot spel Breek het spel niet zomaar af, bijvoorbeeld om te kletsen Gebruik het lievelingsspeeltje van de hond voor jullie samenspel. Laat hem tijdens het spel een paar keer winnen. Ruim het speeltje na afloop op Bij een zelfbewuste hond bepaal jij wanneer er gespeeld wordt en wanneer het spel eindigt. Stop altijd voordat de hond geen zin meer heeft Trek het speelvoorwerp nooit uit de bek van de hond. Leer hem het commando los Houd het speeltje niet hoog of achter je rug om te voorkomen dat hij het afpakt. De hond zal opspringen of in je handen bijten. Leer de hond dat als het speeltje niet meer beweegt dit betekent dat het spel ten einde is of dat je spanning opbouwt en binnen een paar seconden weer verder speelt Kijk altijd naar de lichaamstaal van je hond en baseer hier je reactie op