Foto omslag: Cursisten Filosofie en Landschap laten zich niet kisten en gaan nieuwe natuur in wording in het Beekbergerwoud bekijken.

Foto omslag: Cursisten Filosofie en Landschap laten zich niet kisten en gaan nieuwe natuur in wording in het Beekbergerwoud bekijken. Foto gemaakt door Barbara Brouwer. 2

Van de interim-voorzitter Zowel landelijk als in onze afdeling hebben we een nieuwe voorzitter. Boris van der Ham is veelvuldig te zien en te horen en voldoet hiermee aan zijn voornemen om veel met het Humanistisch Verbond aan de weg te timmeren. Wij, als bestuur hier in Apeldoorn, doen ons uiterste best hem hier naar toe te halen voor een kennismaking en om zijn visie op het Humanisme te horen. Dat wordt waarschijnlijk een avond in september of oktober a.s. najaar. INHOUD van dit nummer Van de interim voorzitter... 4 Column: Biologie en moraal... 5 Impressie nieuwjaarsbijeenkomst... 6 Samenvatting Algemene Leden Vergadering 26 februari 2013... 8 Resultaat Ledenpeiling... 13 Terugblik met Alfons Wiegink: Nooit opgeven... 15 Vooruitblik met Ali Wolves: Verantwoordelijkheid nemen... 17 Kennismaking met Jan Wouter van der Straaten: Samen sterk... 18 Van de cursuscommissie... 20 Cursusaanbod voor 2013/2014... 21 Thema De kunst van het kiezen.... 22 Compassie: is medeleven goed?... 23 Hou contact, geef uw e mailadres door... 23 Het kwaad en onze hoofdzonden... 24 Twee impressies van de cursus Levenskunsten voor onze moderne tijd... 25 Lezing Coen Simon druk bezocht... 29 Oproepen: Vele handen maken licht werk! Sociale media en Facebook... 30 3 Ondergetekende, Ali Wolves, werd tijdens de laatste algemene ledenvergadering gekozen tot interim-voorzitter. We hopen voorjaar 2014 weer een definitieve voorzitter aan u voor te kunnen stellen.. Het bestuur was blij verrast met de grote opkomst tijdens de ALV voor de lezing over de actualiteit van het gedachtengoed van Jaap van Praag door historicus Bert Gasenbeek. Door ziekte van de spreker werd geïmproviseerd. Aan de hand van stellingen gaven vele aanwezigen hun mening over de zin van het bestaan van een Humanistisch Verbond in deze tijd. Dit leverde een aantal uitspraken op die ik u niet wil onthouden. Laten we ophouden ons áf te zetten tegen alles wat kerkelijk is. Enkele leden mailden ons de volgende dag de volgende gedachten: Ook wij streven, door goed te leven, naar een beter leven, voor iedereen om ons heen of Humanisten streven, door goed te leven, naar een beter leven. Voor onszelf. Voor iedereen om ons heen. Het woordje ook geeft hierbij aan dat we ons niet elitair moeten opstellen, alsof leden van christelijke organisaties niet hetzelfde zouden willen. De strijd tegen het nihilisme, zoals van Praag aangaf, is veel fundamenteler. Over de naamgeving Humanistisch Verbond werd aangegeven dat deze naam een beeld geeft van beslotenheid. Maak er gewoon Vereniging van Humanisten van. Genoeg stof tot nadenken en wie weet wordt dat nog meer wanneer we Bert Gasenbeek in het najaar alsnog ontmoeten om verder te praten over de missie van Van Praag. Overigens, los van bovenstaande, deed het me deugd te horen dat de Wet op Godslastering geschrapt gaat worden want op vrijheid van meningsuiting moet niet ingeboet worden. Tot slot moet me nog van het hart dat ik het erg jammer vind dat nog zo weinig leden de tweede woensdagavond van de maand het Filocafé in Gigant weten te vinden. Elke keer ben ik weer geraakt door de intense en eerlijke wijze waarop (gemiddeld 30) bezoekers met elkaar aan de slag gaan door een filosofisch onderwerp uit te diepen. Veel afdelingen hebben een humanistisch café. Wij hebben het opgelost door samen met de werkgroep Filocafé en de vereniging OKW deze activiteit aan te bieden, gedurende de maanden oktober tot en met mei. Probeert u het eens. Ali Wolves, interim-voorzitter 4

Column: Biologie en moraal Impressie nieuwjaarsbijeenkomst Onlangs kwam mij een artikel in Illuster, het blad van de Universiteit Utrecht, onder ogen naar aanleiding van een interview met Frans de Waal, bioloog, die gelijktijdig met mij promotieonderzoek deed in Utrecht. Heimelijk was ik destijds een beetje jaloers op hem omdat apengedrag mij boeiender leek dan de stofwisseling van sprinkhanen, waar ik me toen mee bezighield. Het artikel trok vooral mijn aandacht vanwege de opmerking: Ik wil aantonen dat de bouwstenen van moraliteit een stuk ouder zijn dan de huidige religies. Tijdens mijn latere opleiding tot Humanistisch Geestelijk Raadsman kwam immers vaak aan de orde waar de onkerkelijke, humanistische mens zijn waarden en normen op zou moeten baseren bij gebrek aan godsdienstige traditie. Tevens sprak me de relatie tussen mijn vroegere en latere carrière aan. Zijn eerste gedragsbiologisch onderzoek deed de Waal in Arnhem over verzoeningsgedrag bij chimpansees. Later onderzoek in de V.S. werd meer experimenteel en meer gericht op empathie en samenwerking. Ook rechtvaardigheid is zo'n thema. Wat dat betreft bestaat er een hilarisch filmpje over een kapucijnaap die het duidelijk niet eerlijk vindt dat hij een stuk komkommer krijgt in plaats van een druif. De Waal betoogt dat atheïsme in de V.S. een controversieel onderwerp is waarbij de redenatie wordt gevolgd dat er geen moraliteit kan zijn zonder God. Hij wil juist aantonen dat de bouwstenen van moraliteit een stuk ouder zijn dan de huidige religies. Hij beweert dat het behouden van een vreedzame samenleving al bij apen te zien is zonder dat religie daarvoor nodig is. Zijn nieuwste boek: De Bonobo en de tien geboden gaat dieper in op de relatie tussen religie en moraal. Zelf heb ik het boek dat deze maand verschijnt nog niet onder ogen gehad, dus daar kan ik verder nog niets over kwijt, maar onlangs kreeg de Waal nog een prijs voor een onderzoek waaruit bleek dat chimpansees elkaar kunnen herkennen aan hun achterwerk (de Ig-Nobelprijs voor onderzoek dat je eerst aan het lachen maakt en daarna aan het denken zet). Mij ontgaat hier overigens de analogie met de mens. Maar dat kan ook liggen aan mijn beperkte ervaringen op dit gebied. De Waal besluit met de constatering dat eigenschappen waarvan eerst wordt beweerd dat de mens daarin uniek is en zich daarmee onderscheidt van dieren, later helemaal niet zo specifiek menselijk blijken te zijn. Dat is bij hem een terugkerend thema waaruit blijkt dat de mens ook maar een soort aap is. Toen mijn vrouw en ik vorig jaar beiden 65 jaar werden zijn we met het hele gezelschap naar de Apenheul geweest. Ook toen stelde ik al vast dat we op familiebezoek gingen. Ruud Worm 5 Op 13 januari 2013 vond de nieuwjaarsbijeenkomst plaats in het dorpshuis in Beekbergen. Ali Wolves opende met de nieuwjaarstoespraak. Jeroen Smit hield een lezing over bijen en imkeren in het kader van het thema duurzaamheid. Dit jaar waren er vijf jubilarissen: mw. Bakker-Buster (65 jaar lid), dhr. Alles (55 jaar lid), mw. Abas (40 jaar lid), mw. Steenbergen-de Groot (40 jaar lid) en dhr. Vernes (40 jaar lid). Drie van hen waren op de receptie aanwezig. Daarna genoten de aanwezigen van een overheerlijk Filipijns buffet. Meer foto s zijn te vinden op de website (http://afdeling.humanistischverbond.nl/apeldoorn ) 6

Samenvatting Algemene Leden Vergadering 26 februari 2013 Bij deze vergadering waren inclusief het bestuur 31 leden aanwezig; van 10 leden was bericht van verhindering ontvangen. Belangrijk onderwerp was het vaststellen van het werkplan voor 2013 met daaraan gekoppeld de evaluatie over 2012. Charmante assistentes tonen Daarna huldiging van de jubilarissen bijenraat en andere imkergerij zoals de heer Alles en mevrouw Abas en mevrouw Bakker Buster. Daarna een overheerlijk Filipijns buffet. Foto s: Barbara Brouwer en Marian Assink Dit leidde tot de volgende vragen: Thee met HV jammer maar begrijpelijk dat het gestopt is krijgt het nog een vervolg? Bestuur: veel is mogelijk! Er zijn leuke accommodaties, onderwerpen en blijkbaar is er ook belangstelling voor. Belangrijkste is dat er zich vrijwilligers melden die dit willen organiseren. Jongeren: er zijn zo weinig jongeren die HV-lid worden?! Bestuur: ons probleem is dat we niet zo goed weten hoe we hen (jongeren van 12 jaar en ouder) kunnen bereiken. En hebben we iets te presenteren wat hen boeit? Op de helft van de basisscholen wordt HVO gegeven maar er is niets voor het vervolgonderwijs. Hierover heeft al een gesprek met Jong HV plaatsgevonden maar inderdaad, het blijft een zorgpunt. Prijs van de cursussen: verschilt nogal van bijvoorbeeld filosofiecursussen elders. Bestuur: doel is kostendekkend te zijn en de prijs voor leden en niet-leden zo te houden dat iedereen eraan kan deelnemen. Het onderwerp Financiën werd toegelicht door de penningmeester hetgeen weer zeer verhelderend was voor de aanwezigen. Vervolgens stelde de kascommissie voor het bestuur te dechargeren hetgeen instemming kreeg van alle aanwezigen. Tot slot de wisseling van bestuursfuncties. Alfons Wiegink trad af als bestuurslid waarmee ook de functie van voorzitter vacant kwam. Het bestuur deed het voorstel om akkoord te gaan met de kandidaatstelling van Jan Wouter van der Straaten als nieuw bestuurslid. Hetgeen geschiedde. Vervolgens stelde het bestuur voor dat voor een periode van maximaal een jaar de vicevoorzitter de vergaderingen leidt en dat al werkende bekeken wordt door welk bestuurslid de functie van voorzitter het best vervuld kan worden. Ook dit kreeg instemming van de aanwezigen. Daarmee is de bestuurssamenstelling als volgt: Ali Wolves (vicevoorzitter), Ben Jager (penningmeester), Ria Schalkwijk (secretaris), Barbara Brouwer (lid), Jan Wouter van der Straaten (lid). 7 8

Tot slot werd nog opgemerkt dat volgend jaar dus in 2014 zowel de penningmeester als de secretaris niet herkiesbaar zijn. Belangstellenden kunnen zich melden!!! met lezing over Van Praag anno NU Voor het tweede deel van de avond was Bert Gasenbeek uitgenodigd die een lezing zou houden over Van Praag anno NU. Helaas was de spreker door griep verhinderd te komen. Er waren nog 10 externe bezoekers aangeschoven voor dit programma onderdeel. Dankzij veel inventiviteit en steun van andere bestuursleden is Ali Wolves erin geslaagd een goed alternatief programma in elkaar te zetten. Na het kijken en luisteren naar een interview met Van Praag, startte zij een socratisch gesprek met de zaal aan de hand van een aantal stellingen/uitspraken zoals: Een belangrijk streven van Jaap van Praag was een levensbeschouwing te ontwikkelen die mensen geestelijk weerbaar maakt tegen massabewegingen als het racisme en fascisme. Mensen staan ook nu bloot aan de druk van uiteenlopende massale verschijnselen als consumentisme, vreemdelingenangst, normerende lifestyle en opiniedruk. Welke vorm van het ontwikkelen van geestelijke weerbaarheid kan het HV hier tegenover zetten? Heeft het Humanistisch Verbond weer een goeroe nodig als van Praag of past dat niet in onze Hollandse aard? Boris van der Ham, onze nieuwe voorzitter zegt: Seculiere organisaties, met het HV als voorpost, hebben de verantwoordelijkheid te laten zien hoe je een alternatief kunt zijn voor strikte religieuze verbanden. Niet reactief of door je af te zetten, maar offensief. We zullen moeten laten zien dat we een samenleving kunnen vormen op vrije grondslag. Die tegelijkertijd verantwoordelijk en solidair is. Dat wil ik samen met de vereniging vormgeven. Wat vinden we van deze uitspraak? Humanisme is een moreel en politiek streven waarin de menselijke waardigheid centraal staat. Menselijke waardigheid vraagt van het individu om elk ander mens serieus te nemen, te zien als een ander gelijkwaardig mens. Het erkennen van de menselijke waardigheid van een ander vraagt om karaktereigenschappen zoals: TOLERANTIE NIEUWSGIERIGHEID OPENHEID Heeft het Humanistisch Verbond hierin een taak? 9 Dilemma: Is het Humanistisch Verbond te antireligieus of niet antireligieus genoeg? Zie de reactie op onze campagne. U kunt zich voorstellen dat dit leidde tot een levendige, zeer levendige gedachtewisseling! Zeer divers maar ook zeer openhartig en leerzaam. Zelfs zo inspannend dat enkele leden de volgende dag via de mail lieten weten ze er niet van hadden kunnen slapen - zo zeer hielden deze vragen hen nog bezig! Ria Schalkwijk secretaris en Afdelingswerkplan 2013 Oftewel: wat zijn de plannen voor 2013? Het werkplan voor onze afdeling wordt elk jaar in november opgesteld door het bestuur, opgestuurd naar het Landelijk Bureau en vervolgens nog vastgesteld in de Algemene Leden Vergadering (ALV) in februari. Voordat het bestuur plannen gaat maken wordt er eerst gekeken naar de ervaringen die we met de activiteiten hebben opgedaan en wordt de vraag beantwoord of het de moeite waard is om daarmee door te gaan. Het doorgaan met een activiteit is dus onder meer afhankelijk van het feit of het gewaardeerd wordt, of er voldoende animo voor is en of het aansluit bij onze doelstelling. Voor de leesbaarheid is het werkplan onderverdeeld in 4 hoofdstukken. Voor 2013 ziet het er als volgt uit: Activiteiten voor leden 1. Sturen van een welkom attentie (gedichtenbundel Beeldspraak) aan nieuwe leden. 2. Sturen van de gedichtenbundel Ten Afscheid aan nabestaande(n) bij overlijden van een lid van onze afdeling. 3. Jubilarissen in het zonnetje zetten tijdens de Nieuwjaarsbijeenkomst. 4. Organiseren van de Nieuwjaarsbijeenkomst tweede zondag in januari en de Midwinterbijeenkomst. 5. Als start van het nieuwe cursus- en lezingenseizoen (september) nemen we deel aan de CODA-cursusmarkt en de Culturele Pleinmarkt in Epe. In aansluiting daarop organiseren we een Kick-off voor onze leden een mooie gelegenheid om elkaar na de zomervakantie weer te ontmoeten. 10

6. Doorgaan met het houden van een humanistische lezing na de Algemene Leden Vergadering. 7. Starten van lees-, gesprek-, film- en/of wandelgroepen: alle varianten zijn mogelijk mits het door leden zelf georganiseerd wordt! Het bestuur zal dergelijke initiatieven ondersteunen; oproepen daarvoor kunnen geplaatst worden in de Humavaria en in het Activiteitenoverzicht. 8. Humavaria: in 2013 twee edities: voor- en najaar editie. Accent zal komen op verdieping en interviews met leden. Zal per post verstuurd blijven worden. 9. Minimaal 1x per maand per mail een Activiteitenoverzicht aan alle leden, belangstellenden en externe relaties sturen. Deze activiteiten worden ook vermeld op onze website. 10. Contact met nieuwe- en vertrekkende leden: hierover zijn diverse suggesties gedaan maar om dit uit te kunnen voeren hebben we een of meerdere vrijwilligers nodig. 11. Hetzelfde geldt voor het vervolg van Thee met HV veel is mogelijk maar alleen met uw hulp! Existentieel Humanisme Dit bestaat voornamelijk uit ons cursus en lezingen programma. Hierover is afgesproken dat we in principe jaarlijks 2 lezingen en 4 cursussen (2 in het voorjaar en 2 in het najaar) organiseren. De commissie Cursussen werk hard aan het samenstellen van het programma voor 2013/2014. Voor de lezingen zullen we aansluiten bij het maandelijks Filocafé. Het bestuur is verheugd dat het ook dit jaar gelukt is om de schrijver van het essay ter gelegenheid van de Maand van de filosofie (april) naar Apeldoorn te laten komen voor een lezing in het Filocafé. Wat betreft het Filocafé: vanaf medio 2012 is het Humanistisch Verbond als lid van de werkgroep nauw betrokken bij het opstellen van het programma. In 2013 zal doorgegaan worden met het verzorgen van items in radiouitzending bij Radio Apeldoorn. En tot slot: zowel in de gemeente Epe en omgeving als in Apeldoorn worden aan ziekenhuizen en zorgcentra Gedichtenbundels aangeboden voor gebruik in de stilteruimtes. Een paar vrijwilligers zorgen voor de continuïteit hiervan. Publiek Humanisme Aandachtspunt is het bereiken van jongeren. Twee suggesties liggen op de plank om uitgewerkt te worden: het verspreiden van de flyer van Jong HV (zelf een flyer maken is te ingewikkeld) en onderzoeken of het mogelijk is om gastcollege Filosofie te geven. Daarbij ook onderzoeken of er vrijwilligers beschikbaar zijn. Samenwerken Amnesty International: doorgaan met deel te nemen aan hun schrijfavond op 10 december. Platform Duurzame dialoog Apeldoorn (PDDA): door participatie in het bestuur volgen we de ontwikkelingen en geven we onze visie op hun plannen. Humanitas: we blijven ons inspannen voor een gezamenlijke avond! Vredesweek: het thema voor 2013 is nog niet bekend; bestuur wil participeren in een werkgroep voor het opstellen van het programma. Organisatie Persberichten: met het oog op het opbouwen van een relatie met de pers is deze taak neergelegd bij één bestuurslid. PR-materiaal: afstemming met de huisstijl van het Landelijk Bureau blijft geboden. Uniformiteit in ons eigen PR-materiaal wordt nagestreefd. Advertenties: worden geplaatst als het nuttig/noodzakelijk is. Geen advertentiecampagne. Ons ledenbestand: Ledental op 1 januari 2012 201 Nieuwe leden/herinvoering 18 Gekomen van elders 0 Overleden 2 Bedankt c.q. uitgeschreven 8 Vertrokken naar elders 1 Ledental op 31 december 2012 208 Wilt u reageren of hebt u suggesties? Stuur dan s.v.p. een mail naar secretarishvapld@yahoo.nl Ria Schalkwijk, secretaris 11 12

De Humavaria wordt door 85% van de respondenten goed gewaardeerd. Bij beraadslaging over het werkplan 2013 heeft het bestuur besloten om de Humavaria in 2013 twee keer te laten verschijnen waarbij het accent zal komen te liggen op verdiepende artikelen. De Humavaria wordt aan alle leden per post toegestuurd. Het is niet de bedoeling dat er een digitale versie verspreid gaat worden; wel zal die op de website geplaatst worden. We zitten op de goede weg met onze mix aan activiteiten en informatie. Resultaat Ledenpeiling In het najaar 2012 is aan alle leden een vragenlijst toegestuurd vanwege de behoefte van het bestuur om feedback te krijgen op de vraag: Maken we als bestuur een goede mix bij de keuze van onze activiteiten? In totaal zijn er iets meer dan 200 vragenlijsten verstuurd; 20 leden (krap 10%) hebben de lijst ingevuld en teruggestuurd. Bij de vermelde conclusie is het percentage dus steeds gerelateerd aan deze cijfers. Op de vraag in hoeverre de leden tevreden zijn over de activiteiten die uitsluitend bestemd zijn voor leden van de afdeling zoals de Nieuwjaars- en de Midwinterbijeenkomst, geeft 50% aan uiterst tevreden te zijn en 35% redelijk tevreden. Er worden geen nieuwe onderwerpen/thema s aangedragen. Een belangrijke activiteit van het HV is het organiseren van cursussen, met name de filosofiecursussen. Van de respondenten is 35% niet bekend met de filosofiecursussen. De resterende 65% is tevreden tot uiterst tevreden over het aanbod. De gedane suggesties zullen door de Commissie Cursussen betrokken worden bij het programma 2013/2014. Een derde categorie van activiteiten is gericht op een breed publiek: denk daarbij aan onze lezingen en het Filocafé. Van de respondenten is 40% hiermee bekend en is daar tevreden tot uiterst tevreden over. Met de zondagmiddagactiviteit, Thee met HV (6 keer per jaar), is slechts 20% bekend. In september 2012 heeft het bestuur al besloten niet door te gaan met deze activiteit. Er wordt nagedacht over een mogelijk alternatief. In 2012 is het HV gestart met het versturen van activiteitenoverzichten. Voor speciale bijeenkomsten (nieuwjaarsbijeenkomst, midwinterbijeenkomst en de ALV) worden leden persoonlijk uitgenodigd. Van de 20 respondenten is 90% tevreden tot uiterst tevreden over de informatieverstrekking. Het bestuur wil hiermee dan ook graag doorgaan. Kanttekening hierbij is dat ongeveer 70 leden ondanks herhaald verzoek geen emailadres hebben opgegeven. Misschien hebben zij geen behoefte hebben aan deze informatie? Op de vraag aan welke onderwerpen de leden meer aandacht besteed willen zien, geeft 25% van de respondenten aan tevreden tot uiterst tevreden te zijn met het huidige aanbod. De resterende 75% geeft aan daar geen mening over te hebben en/of heeft de vraag niet beantwoord. De suggestie om bijv. iets te presenteren zou daarentegen wel heel goed passen bij een mogelijk alternatief voor de Thee met HV met als uitgangspunt: voor en door leden. Wat te vinden van een koffieochtend op een vaste zondagmorgen in de maand? In principe staat het bestuur daar positief tegenover dus als hiervoor zich vrijwilligers melden, dan kunnen die op steun van het bestuur rekenen!! Op de vraag of leden bereid zijn ad-hoc mee te werken door hand- en spandiensten te verlenen bij de diverse activiteiten, hebben enkele respondenten aangegeven zich op een bepaalde manier voor de afdeling te willen inzetten. Het bestuur is inmiddels in gesprek gegaan met deze leden. Verder bleek het kunnen opbellen voor het regelen van vervoer een actuele vraag. We hebben daarvoor een vaste vrijwilliger dus dat valt te regelen. Ten aanzien van Epe/Vaassen zijn al publieksactiviteiten ontwikkeld, maar wellicht dat een activiteit voor leden ook daar eens gehouden kan worden. Dit zal betrokken worden bij het werkplan 2013/2014. Het bestuur was erg blij met deze resultaten en heeft het ervaren als een schouderklopje: we zitten op de goede weg met onze mix aan activiteiten en informatieverstrekking. Mocht u willen reageren, stuur dan een mail naar secretarishvapld@yahoo.nl. Namens het bestuur Ria Schalkwijk, secretaris 13 14

in Epe hetgeen de zichtbaarheid bevordert. Mensen weten het HV te vinden. Alfons benadrukt dat het HV qua activiteiten ook veel te danken heeft aan de financiering door het Marjan Jonker Fonds dat het mogelijk maakt activiteiten laagdrempeliger aan te bieden. In zijn rol als voorzitter vond Alfons het leuk om vergaderingen te leiden, samen nieuwe initiatieven te bedenken en dingen in gang te zetten. Het feit dat hij naast het voorzitterschap een veeleisende baan in het basisonderwijs had, beperkte hem in de tijd die hij aan het HV kon besteden. Een hoogtepunt voor Alfons was het 65-jarig jubileum van het HV. Het meest ingrijpende en het absolute dieptepunt in de afgelopen jaren was het onverwachte overlijden van Harry Pijnenborg. Harry was het jongste bestuurslid en had altijd een hele positieve bijdrage in de vergaderingen. Bij de foto: Een hoogtepunt voor Alfons was het 65-jarig jubileum van het HV. Terugblik met Alfons Wiegink: Nooit opgeven Na 12 jaar bestuurslid waarvan 6 jaar voorzitter geweest te zijn van het HV Apeldoorn / Midden-Veluwe wordt Alfons Wiegink weer gewoon lid. Als meest opmerkelijke verandering van het HV tijdens zijn bestuurslidmaatschap noemt Alfons dat het HV bij zijn aantreden een vrij besloten gemeenschap was die vooral veel organiseerde voor de eigen leden. In de afgelopen jaren is het HV meer naar buiten getreden en nemen ook veel meer niet-leden deel aan de activiteiten. Alfons is er trots op dat het humanisme in Apeldoorn nu meer op de kaart staat dan 12 jaar geleden. Het HV treedt veel meer naar buiten, mensen lezen meer over het HV, het HV heeft een eigen radioprogramma, stuurt persberichten de wereld in en werkt meer samen met andere organisaties. Zo participeert het HV bijvoorbeeld in het Platform Duurzame Dialoog Apeldoorn (PDDA) die de dag van de Dialoog organiseert. Ook staat het HV op de CODA-cursusmarkt en op de Pleinmarkt 15 Alfons heeft duidelijke ideeën waar het met het HV naar toe moet. Het HV moet veel meer maatschappelijk bezig zijn, veel meer de richting politiek opgaan. Het denken moet gevolgd worden door doen. Belangrijke aandachtspunten zijn: de scheve verhouding in het onderwijs tussen confessioneel en openbaar, de rechten van het kind wat betreft bijvoorbeeld besnijdenis, de machtspositie van religieuze minderheden om hun wil aan nietreligieuzen op te leggen, medisch-ethische zaken, internationaal meer de stem laten horen (bv. homorechten in Oost-Europa), humanistische verenigingen in het buitenland ondersteunen, meer inbreng binnen de gemeente nu veel taken daarnaar overgeheveld worden. Alfons vindt dat de plaatselijke afdelingen niet perse gebonden moeten zijn aan landelijke thema s. Als er andere zaken in een gemeente aandacht vragen, kunnen plaatselijke afdelingen daarmee aan de slag. Alfons verzet zich sterk tegen het hokjes denken. Als de gemeente met organisaties aan de slag wil, moeten dat organisaties zijn waar iedereen welkom is, zowel medewerker als klant. Bouw bijvoorbeeld geen christelijk bejaardentehuis maar zorg ervoor dat er in ieder verzorgingshuis een stiltecentrum is. Het HV moet zich er sterk voor maken dat de hokjesgeest niet terugkomt. Een ander belangrijk punt is het tegengaan van intolerantie die in tijden van crisis vaak weer opbloeit. Alfons benadrukt: Nooit opgeven!! Daar is de samenleving te belangrijk voor! Alfons geeft aan dat hij de gezellige bestuursvergaderingen en de prettige samenwerking in het bestuur zal missen. Hij blijft ook in de toekomst verbonden met het HV. Hij gaat door met zijn werk in het PDDA en denkt erover HVO te gaan geven. Daarnaast gaat hij genieten van de extra vrije tijd die hij nu heeft. Dat is hem van harte gegund na al het werk dat hij voor het HV Apeldoorn / Midden Veluwe heeft verzet! Marian Assink 16

Vooruitblik met Ali Wolves: Verantwoordelijkheid nemen De opdracht van het HV is mensen te verenigen die de humanistische levensbeschouwing onderschrijven, deze verder te ontwikkelen, te verdiepen en uit te dragen en actief bij te dragen aan de humanisering van de samenleving. Dit is een omschrijving van het HV die Ali Wolves zeer aanspreekt en waar zij zich het komende jaar in de functie van interim-voorzitter van het HV voor in gaat zetten. Ali is sinds 1996 actief binnen het HV. Voor de mensen die haar nog niet kennen: Ali is een weduwe van 74 jaar. Ze heeft in het onderwijs en in het vormingswerk gewerkt en werd daarna manager in de zorg. Naast haar werk heeft ze steeds vrijwilligerswerk gedaan omdat ze het belangrijk vond om ook een andere kant van het maatschappelijk gebeuren te zien. Ze is onder andere bestuurslid van de Abvo-Kabo, de NVSH en de PvdA geweest. Toen haar man Gerrit in 1996 gevraagd werd als bestuurslid voor het HV werd Ali actief in de activiteitencommissie. Nadat Ali in 1999 gestopt was met werken, is ze steeds meer gaan doen voor het HV en sinds 2006 zit ze in het bestuur, de laatste jaren als vice-voorzitter. In de periode waarin Ali lid is van het HV heeft ze een ontwikkeling gezien van een afstandelijke manier van omgaan met elkaar naar meer medemenselijkheid. De leden gaan nu warmer met elkaar om, het is niet meer zo theoretisch en rationeel. De vechtmentaliteit is een beetje verdwenen, ook omdat er al veel bereikt is. Het is niet meer zo nodig om je als HV af te zetten tegen confessionele organisaties. Wat is dan nog de functie van het HV? Ali vindt het erg belangrijk dat er een vereniging is, een platform waar je gelijkgestemden kunt ontmoeten en waar je gevoed wordt. In Apeldoorn worden veel cursussen aangeboden waar je kennis op kunt doen en inzicht krijgt in hoe je in het leven staat en welke mogelijkheden en keuzes je hebt. Maar persoonlijke ontwikkeling alleen is niet genoeg. Het vormt de basis en van hieruit moet je je inzetten en verantwoordelijkheid nemen om maatschappelijke problemen aan te pakken en inhumane situaties te bestrijden. De verantwoordelijkheid naar de ander toe heeft altijd een grote rol gespeeld in het leven van Ali. Die stijgt uit boven het eigen belang. Ali brengt dit onder andere in de praktijk door politiek actief te zijn. Hoewel ze nog maar kort voorzitter is, merkt Ali nu al dat ze vaak in die hoedanigheid aangesproken wordt en een representatieve functie heeft; ze voelt zich nog meer verantwoordelijk naar de buitenwereld toe. Ze is van plan de maatschappelijke ontwikkelingen in Apeldoorn en omgeving goed in de 17 gaten te houden en er zorg voor te dragen dat het HV van zich laat horen en zich profileert als er zaken spelen waarbij de humaniteit in het geding is. Ali voelt veel affiniteit met onderwerpen als het ouderenbeleid (oudere werknemers die geen baan meer krijgen), relaties (homobeleid, seksuele mishandeling, rechten van allochtone vrouwen), menswaardig levenseinde en persoonlijke ontwikkeling. Ook wil ze alert blijven op ontwikkelingen die tegen de vrijheid van meningsuiting ingaan en waarbij kerkelijke groeperingen bevoordeeld worden. We zullen het komend jaar nog veel van Ali horen! Marian Assink Kennismaking met Jan Wouter van der Straaten: Samen sterk 18 Samen met andere geestgenoten pal staan voor een verdraagzame en mensgerichte samenleving : dat is de belangrijkste waarde in het leven van Jan Wouter van der Straaten, het nieuwe bestuurslid voor de afdeling Apeldoorn en Midden Veluwe. Jan Wouter is in aanraking gekomen met het humanisme via zijn moeder toen zij leerkracht Humanistisch Vormings Onderwijs (HVO) werd. Als adolescent was Jan Wouter in die tijd erg bezig met politiek en levensbeschouwing en het HV sprak hem aan; hij vond dat er nog wel iets te winnen was wat betreft de emancipatie van niet-gelovigen (kleine strijd) en zeker ten aanzien van het tegengaan van wat Van Praag Sociaal Nihilisme

noemt ( grote strijd). Hij wilde daar graag een bijdrage aan leveren. Hij is dan ook al langere tijd actief voor het HV. Zo heeft hij onder andere acht jaar als humanistisch raadsman bij Defensie gewerkt, inclusief een half jaar in Sarajevo voor een VredesMissie, is hij vijf jaar uitvaartbegeleider geweest, heeft hij de Basiscursus Humanisme gegeven, het filocafé georganiseerd en diverse workshops en lezingen gegeven. Jan Wouter beschouwt zichzelf als agnost. Hij sluit niet uit dat er iets is maar houdt daar in zijn leven geen rekening mee. Waar haal je vertrouwen vandaan als je niet in iets externs gelooft? Jan Wouter ontleent veel steun aan mindfulness, - leven met aandacht een filosofie die voortkomt uit de meditatietraditie van het boeddhisme. Mindfulness hoort bij Levenskunst en kan mensen meer grip op hun leven geven juist door te leren los te laten en door in het hier-en-nu te leven. Jan Wouter leert in deze ook veel van zijn hond, een 9-jarige Labrador. In 2011 is Jan Wouter met Functioneel Leeftijds Ontslag (FLO) gegaan bij defensie en sindsdien is hij onder andere bezig met het opstarten van een kleine praktijk voor mediation. Nu hij van 60 uur werken per week naar 20 tot 30 uur is gegaan heeft hij meer tijd voor bijvoorbeeld bestuurswerk. Het HV Apeldoorn/MV neemt een belangrijke plek in het leven van Jan Wouter in en hij wil daar dan ook graag zijn steentje aan bijdragen. Hij vindt het erg positief dat het HV Apeldoorn zo actief is op allerlei gebieden, dat het HV samenwerkt met andere levensbeschouwelijke organisaties, dat het landelijke gezicht doorklinkt in de plaatselijke activiteiten en dat het HV moeite doet een breder publiek aan te spreken. Het HV moet een plek van dialoog zijn waar mensen ideeën uitwisselen en zo hun eigen beeld kunnen vormen en binnen de gegeven marge het beste van hun leven kunnen maken. In gesprek met medemensen wordt duidelijker waar je prioriteiten liggen en welke keuzes je maakt. Jan Wouter vindt het belangrijk om in het bestuur samen dingen te doen, samen te zoeken naar een goede koers en die samen uit te voeren. Het bestuur moet zijns inziens faciliterend werken. Misschien kan het beter gebruik maken van social media eraan bijdragen het HV beter op de kaart te zetten. Het zou mooi zijn als het HV steeds meer een afspiegeling gaat vormen van de bevolking van Apeldoorn/MV zodat het nog meer een onderdeel van de Apeldoornse gemeenschap wordt. Jan Wouter is het makkelijkst te bereiken via email JWvdStraaten@gMail.com. Marian Assink 19 Van de cursuscommissie De cursuscommissie (Siebold Kuiper en Barbara Brouwer) heeft de afgelopen twee jaar veel werk verzet om een gevarieerd aanbod te realiseren en werkt al weer hard aan een goed aanbod voor de komende tijd. In seizoen 2011/2012 werden de volgende cursussen georganiseerd. Cursus over de filosoof Hannah Arendt door Egbert Roosma. Na een introductielezing over Hannah Arendt en haar werk die ook voor niet-cursisten toegankelijk was, volgden drie verdiepingsbijeenkomsten met 14 deelnemers waarvan 8 leden HV. Cursus Levenskunst en Tao door Dick Kleinlugtenbelt. We noemen Dick weleens onze huisfilosoof. Zijn cursusaanpak wordt breed gewaardeerd, en daarom hebben we zowel een avond als een middagcursus georganiseerd. De woensdagavond trok 17 deelnemers (14 lid HV) op donderdagmiddag kwamen 13 mensen waarvan 7 lid HV. Op verzoek is de cursus verlengd in januari 2012. Het Socratisch gesprek dat we voor oktober georganiseerd hadden, kon niet doorgaan door te weinig inschrijvingen. Cursus geweldloze communicatie door Jan Carel van Dorp, Nederlands centrum voor geweldige communicatie. De cursus trok veel belangstelling met 24 deelnemers waarvan 11 lid van het HV. Cursus levensfilosofie: levenskunstoefeningen voor het moderne leven door filosoof Dick Kleinlugtenbelt. De dinsdagavond trok 17 deelnemers waarvan 10 lid HV, op donderdagmiddag kwamen 16 mensen, 10 lid HV. Socratisch gesprek onder begeleiding van Dick Kleinlugtenbelt kon in apil doorgang vinden met 10 deelnemers (5 leden HV). Extra ingevoegd werd een serie van twee voordrachten over Humanistisch Boeddhisme door Leo Brouwer, met een 20-tal belangstellenden Ook het onlangs afgesloten seizoen 2012/2013 kende een aanbod van 6 cursussen: We begonnen het seizoen met de lezing en verdiepingscursus 'Spinoza's actualiteit en relevantie voor een gelukkiger (samen)leven' gegeven door Miriam van Reijen, die met grote kennis en betrokkenheid de 20 cursisten (waaronder 11 HV leden) wist te boeien. De animo voor de cursus na de 20

lezing in samenwerking met OKW in het filocafé, was dusdanig groot dat we een wachtlijst instelden. De cursus Persoonlijk humanisme, introductie in het humanisme door Loeki Feringa, werd door het bestuur gratis aangeboden aan HV leden die 5 jaar of korter lid van het HV zijn. 19 mensen namen deel (15 HV leden waarvan 13 nieuwe leden). In december en januari werd zowel op dinsdagvond als op de donderdagmiddag de cursus Levenskunsten voor onze moderne tijd door Dick Kleinlugtenbelt gehouden. Aan de avondcursus nam het maximum aantal voor de capaciteit van zaaltjes in DokZuid van 19 mensen deel, waaronder slechts 4 HV leden. De donderdagmiddag kende 14 deelnemers (8 HV leden) die grotendeels in maart nog 3 keer extra doorgingen. Nieuw was de cursus Filosofie en landschap, een combinatie van voordrachten en wandelingen in het cultuurlandschap in de omgeving van Apeldoorn door Eric Brinckmann, landschapsfilosoof die eerder in september het HV seizoen in Voorst opende. 22 mensen schreven zich in waaronder 12 HV leden. Hiermee sluiten we het seizoen af want de geplande cursus Publiek humanisme, humanistisch burgerschap moesten we helaas afgelasten door te weinig inschrijvingen. Cursusaanbod voor 2013/2014 Een korte interactieve cursus over Succesvol verouderen is in de maak. Ad Bergsma leidt ons in en we spreken over wat het onderzoek zegt over welbevinden op hogere leeftijd en waarom we het ongelukkigst zijn in de periode van ons leven dat we het meest te vertellen hebben. Over hoe de positieve gevolgen van het ouder worden te vergroten en op welke manier de negatieve gevolgen binnen de perken te houden. Over vooroordelen over ouderen. De meeste vooroordelen over ouderen zijn negatief. Er is een uitzondering: ouderen zouden wijs zijn. Klopt dit en draagt wijsheid bij aan geluk? Op veler verzoek zullen we dit seizoen ook weer een Socratisch gesprek organiseren. Verder denken we aan een serie filmdocumentaires van Human met inleidingen over het maatschappelijk thema dat aan de orde is. Een andere mogelijkheid is een cursus Politiek en humanisme. We denken ook aan een opzet humanistisch bewegen, een verrassende aanpak. Ideeën genoeg maar er is tijd en menskracht nodig om een en ander uit te werken. In deze fase horen we graag wat onze leden aan wensen en suggesties hebben. Waarom volgt u een cursus of zou u cursus willen volgen? Wat zou graag anders willen zien, welke onderwerpen of inleiders spreken u aan? We zien uw reacties graag tegemoet op hvapld.cursus@gmail.nl. De cursuscommissie Nu beginnen we het cursus aanbod voor 2013/2014 te organiseren. Een aantal zaken staat al vast; De cursus Levenskunst door de ogen van de moderne filosofen wordt door Dick Kleinlugtenbelt gegeven waarschijnlijk in december/januari in 6 sessies zowel op de dinsdagavond als op de donderdag middag. In deze cursus staan we stil bij de recepten voor levenskunst van vier moderne denkers: Nietzsche, Kierkegaard, Levinas en Foucault. Nietzsche daagt ons uit om eigen keuzes te maken en vanuit de eigen vrijheid te leven. Kierkegaard roept ons op verantwoordelijk voor onszelf te zijn om zo aan vertwijfeling te ontkomen. Levinas maakt ons opmerkzaam op de Ander waardoor we ons bewust worden van verantwoordelijkheid voor de Ander. Foucault laat zien hoe ons leven beïnvloed wordt door het disciplineren en normaliseren. We willen na Hannah Arendt en Spinoza ook graag doorgaan met jaarlijks in het najaar een cursus of korte serie voordrachten te wijden aan de verdieping van een het werk van een filosoof uit de humanistische canon. Thema De kunst van het kiezen. De volgende Humavaria die in het najaar uit zal komen heeft als thema De kunst van het kiezen. Dit thema is één van de speerpunten van het HV voor de komende jaren. Individuele vrijheid is erg belangrijk voor humanisten. De vraag is dan vooral hoe je deze vrijheid invult. Graag nodigen we u uit een bijdrage aan dit onderwerp te leveren. Welke kleine of grote keuzes heb u gemaakt in uw leven, op grond waarvan heeft u deze keuze gemaakt, hoe is uw keuze uitgepakt, staat u momenteel misschien voor een belangrijke keuze in uw leven? Als u hier iets over wilt schrijven, kunt u dit sturen naar mhjassink@websmit.net. Wilt u geïnterviewd worden over dit onderwerp zodat u niet zelf een artikel hoeft te schrijven, dan kunt u dit ook via dit e-mailadres laten weten. De redactie ziet uw reactie graag tegemoet. 21 22

Compassie: is medeleven goed? Op 12 december 2012 hield professor Joachim Duyndam een lezing over ons vermogen tot inleven of compassie. Compassie wordt vaak verward met medelijden, wat iets neerbuigends in zich heeft. Compassie is echter veel breder. Het betekent dat je je een voorstelling kunt maken van wat een ander voelt en meemaakt, zowel in positieve als in negatieve zin. Door een ander te bevestigen in zijn emotie, ontstaat er verbondenheid met die ander. Als iemand een bepaalde emotie ervaart, en deze wordt door een ander erkend, dan maakt dat minder eenzaam. De ander is nodig om te bevestigen dat de emotie er is en dat deze emotie herkenbaar is voor anderen. Als dit niet gebeurt, ga je twijfelen aan jezelf of je niet gek bent. Je kunt mensen dus helpen door hun emotie te benoemen en aan te geven dat je deze emotie begrijpt. Het doet er niet toe of de emotie redelijk is. Een emotie ontkennen of relativeren is niet helpend; dan blijft de persoon eenzaam en zal hij zijn emotie wegstoppen. Een emotie erkennen is iets anders dan de emotie over te nemen en jezelf toe te eigenen. Je pakt dan als het ware de emotie van de ander af en maakt er je eigen emotie van. Daarmee blijft de ander alleen staan in zijn emotie en wordt hij niet geholpen. Bij compassie gaat het erom erachter te komen wat de emotie van de ander is en proberen deze te begrijpen en te bevestigen dat het oké is om de bewuste emotie te voelen. Volgens Duyndam is dit een belangrijk menselijk vermogen. Het antwoord op de vraag of medeleven goed is, luidt dan ook volmondig ja. Marian Assink Hou contact, geef uw e-mailadres door Het secretariaat verzoekt de leden die dit nog niet gedaan hebben hun e- mailadres door te geven aan secretarishvapld@yahoo.nl, zeker als u er prijs op stelt om maandelijks het activiteitenoverzicht toegestuurd te krijgen. Blijf op de hoogte van de laatste programmawijzigingen en de nieuwste ontwikkelingen in de afdeling! 23 Het kwaad en onze hoofdzonden Het is zaterdagochtend, 1 november 1755, Allerheiligen en de kerken zitten vol. Voor de kust van Portugal beeft de aarde en de schokgolven zijn tot in Finland voelbaar. In Lissabon storten de gewelven van de kerken in. Veel kerkgangers overleven een van de meest vernietigende en dodelijke aardbevingen in de geschiedenis niet. De beving wordt gevolgd door een tsunami en branden. Vrijwel heel Lissabon en de steden in het zuiden van het land, vooral de Algarve, zijn verwoest. De aardbeving veroorzaakt niet alleen een fysiek tastbare schok maar ook een geestelijke. Hoe kan God toelaten dat vele duizenden van Zijn gelovigen ten onder gaan bij deze verwoestende natuurramp? Is dit Zijn reactie op een te lakse inquisitie? Leibniz had verkondigd: Dit is de beste van alle mogelijke werelden hoe valt dat te rijmen met zo n ramp? Rousseau maakt onderscheid tussen het natuurlijke kwaad en het morele kwaad. Een natuurramp heeft geen enkele morele waarde. Een ramp is noch een straf noch een teken, maar onderdeel van een betekenisloze orde. Voltaire moet niets hebben van de ideeën van Leibniz en Rousseau. Hij beschuldigt hun verheven, onverschillige God van gebrek aan menselijkheid. En Hume vindt die God maar een roekeloze bouwmeester. In de 20 e eeuw komt het beeld van de goede God nog meer onder druk. In Auschwitz worden meer dan een miljoen mensen op een systematische manier vermoord. Hoe heeft de Almachtige een catastrofe van die omvang kunnen laten plaatsvinden? Natuurlijk zijn de drama s van Lissabon en Auschwitz moeilijk met elkaar te vergelijken. Beide zorgden voor een enorm lijden bij onschuldige mensen. Maar de verwoesting van Lissabon werd veroorzaakt door de natuur. Auschwitz was het werk van medemensen die met hun bestiale gedrag alle redelijke normen hadden overtreden. Hoewel de wandaden tegen de menselijkheid monstrueus zijn, blijken de daders gewoon, alledaags, niet monsterachtig, niet stompzinnig maar gedachteloos. Volgens Levinas is het kwaad nu juist precies een ervaring die de gehele filosofische rationaliteit aan het wankelen brengt. Susan Neiman, schrijfster van het boek Het Kwaad Denken waaraan het bovenstaande is ontleend, stelt dat we onszelf beroven van de mogelijkheid het kwaad te bestrijden als we elke poging om het te begrijpen opgeven. Filocafé Apeldoorn, 13 maart 2013. Na een inleiding van een half uurtje gaan ongeveer twintig mensen met elkaar in gesprek. Over het kwaad. Dat ons treft. Dat de samenleving doet wankelen. Ontroerende verhalen en rake opmerkingen. Om proberen te begrijpen wat niet te vatten is. Luuk Koens 24

Twee impressies van de cursus Levenskunsten voor onze moderne tijd Het afgelopen seizoen werd twee keer de cursus Levenskunsten voor onze moderne tijd gegeven door Dick Kleinlugtenbelt. Een keer s middags en een keer s avonds. Twee cursisten, Jos Hess (avondcursus) en Roeland Schrama (middaggroep), beschrijven wat de cursus hen gebracht heeft. Jos Hess: Oude filosofieën actueel in moderne tijd Op het laatste moment heb ik me toch maar opgegeven voor de cursus Levenskunsten voor onze moderne tijd. Filosofie op zich interesseert me alleen voor zover ik mijn denken eraan kan toetsen. Dat bleek bij deze cursus het geval te zijn. Oefeningen gebaseerd op principes uit oude filosofieën zouden zo uit een modern handboek voor zelfrealisatie of timemanagement kunnen komen. Het lezen van de geleverde uittreksels viel wat tegen, zware kost in kleine letters. Filosofen kunnen goed denken, maar schrijven is een ander vak. Achteraf benijd ik de deelneemster die gewoon niets van tevoren las. Drukke baan, weinig tijd, gewoon onbevangen erin. Een oefening van omgaan met de tijd, waar ik merk dat ik wat kan leren. En zo gaat het heel de cursus. Praktijkervaringen werpen een licht op mijn omgaan met leefregels, genieten, concentratie. Samen leven, zelf denken. De cursusleider bespreekt de oefening aan de hand van iemands ervaring vanuit de filosofie, waar we ons die avond op richten. Hij geeft de essentie weer van wat die filosofie voor de eigen levenskunst kan betekenen. Zo komen de Stoïcijnen langs, Epicurus, het taoïsme, Nietzsche en Marli Huijer. De zes dinsdagavonden onderbroken door twee weken kerstreces voldoen mij goed. Tussen en na de avonden leeft de stof bij mij door. Tijdens de avonden verkeer ik in goed gezelschap van een groep geïnteresseerden met andere (beroeps-) achtergronden en andere invalshoeken. Ik ben blij, dat ik de keuze heb gemaakt mee te doen. Roeland Schrama: Het is beter om bloemetjes te plukken dan scherven te zoeken Levenskunsten voor onze moderne tijd is de naam van de filosofiecursus die het Humanistisch Verbond Apeldoorn (HVA) organiseerde in december en januari jl. Ik heb de afgelopen jaren al diverse keren aan cursussen van het HVA deelgenomen en ook deze keer weer, met heel veel plezier. De cursus 25 omvatte 6 bijeenkomsten en kon zowel op dinsdagavond als op donderdagmiddag (voor mij heel fijn), worden gevolgd. Docent was de huisfilosoof van het HVA, Dick Kleinlugtenbelt. Het bijzondere van deze cursus was dat er tijdens de lessen, in groepsverband, diverse, heel praktische oefeningen zijn uitgevoerd, ik noem hierbij als voorbeelden: - een stoïcijnse oefening met als basisgedachte: doen wat in je vermogen ligt en ontdekken waar de grens ligt, je innerlijke raadsman zijn dus; - een oefening, vooral gebaseerd op de gedachten van Epicurus, met als thema De kunst van het genieten. Geniet van wat je hebt en leef sober. Voor de stoïcijnse oefening konden de deelnemers zelf een casus uit hun dagelijks leven aandragen. De groep koos ervoor om de door mij ingebrachte casus in groepsverband te bespreken en te analyseren. Opzet van de oefening is o.a. om door de betrokkene gehanteerde leefregels boven tafel te krijgen, en die (mede) te gebruiken bij het oplossen van het aangekaarte probleem. Docent Dick Kleinlugtenbelt begeleidde het proces. Het betrof een juridisch geschil waarmee ik te maken had (een niet gehonoreerde schadeclaim van mij). Kernvraag voor mij was: hoever te gaan bij het najagen van gerechtigheid? Ik had er moeite mee om de juiste grens te vinden. Recht hebben is (vaak) toch iets anders dan recht krijgen. Het was voor mij een bijzonder leuke ervaring om zo veel creatieve en meedenkende mensen te zien werken aan mijn casus. Door gerichte vragen uit de groep werd de casus verdiept en kwam ik uiteindelijk op het goede spoor. Ik kreeg een meer genuanceerde blik op het geheel, een blik die ook aansluit bij twee door mij gehanteerde leefregels, te weten: kies niet voor de dure en ellenlange juridische weg, en mijn lijfspreuk: Het is beter om bloemetjes te plukken dan scherven te zoeken. Kortom: ik kreeg de oplossing van mijn probleem op een presenteerblaadje aangeboden. Nogmaals, dank aan alle betrokkenen. Tijdens de cursus is ook het verhaal van de Taoïstische kok Ding besproken, hij is niet alleen kok maar ook slager. Volgens hem neemt een goede kok bij het slachten eens per jaar een nieuw mes, een klungelige kok doet dat een maal per maand; Ding slacht al 19 jaar met hetzelfde mes. Als Ding een rund moet slachten, vormt hij als het ware een geheel met zijn mes. Hetzelfde beeld komt bij mij bovendrijven als ik denk aan de wijze waarop Dick Kleinlugtenbelt bezig is met zijn cursussen. Een en al gedrevenheid en plezier in zijn werk, als het ware een geheel met waar hij mee bezig is. Complimenten. Dat ik niet alleen enthousiast ben, blijkt wel uit het feit dat op verzoek van de donderdagmiddaggroep nog drie lessen zijn toegevoegd. Ik wil hierbij tevens mijn complimenten maken voor Barbara Brouwer en Siebold Kuiper. Telkens weer weten zij interessante cursussen te organiseren. 26

beste kunt beschrijven met onze moderne opvattingen hoe oerbos er uit zou moeten zien. Maar dan natuurlijk zonder enge beesten of natte voeten. En veilig begaanbaar met vlonderbruggetjes van hardhout. De tweede cursusmiddag schetste het denken van filosofen over landschap, natuur en wat we daar nou eigenlijk mee aan moeten. Vanuit de natuurfilosofieën via de oude Grieken, Romeinen, Christendom en Moderne Devotie als voorloper van de Reformatie belandden we bij Calvijn die natuur uitlegt als schouwspel van goddelijke glorie. En daarna naar buiten naar het oude gerestaureerde kerkje en het IJssellandschap van Terwolde, de bakermat van de Moderne Devotie van onder andere Geert Groote. Eric liet in het landschap zien hoe we orde in de chaos scheppen om onze versie van het paradijs zo dicht mogelijk te benaderen. En wat daarbij in de loop van de tijd voor moet wijken. De derde en laatste middag bekeek de invalshoek van het landschap als oord van ontspanning, studie en overpeinzing. Vandaar dat we in de buurt van landgoed Huis de Voorst in Eefde bijeenkwamen. Aan de hand van sporen in het parklandschap rondom dit landgoed konden we zien hoe het veranderende denken invloed heeft op de architectuur maar vooral de landschapsarchitectuur. Landschap houdt ons een spiegel voor De cursus Filosofie en Landschap in maart was een groot succes met veel enthousiaste deelnemers. Docent en landschapsfilosoof Eric Brinckmann bekeek met ongeveer 25 cursisten in drie lezingen met wandeling verschillende aspecten. De eerste natuur is de wildernis: ongerepte natuur. De tweede natuur is de bewerkte natuur: het cultuurlandschap met een gebruiksfunctie. De derde natuur is de ontworpen natuur: tuinen, parken en bossen voor recreatie. Laat nou niet helemaal toevallig deze cyclus van drie bijeenkomsten samenvallen met deze indeling als kapstok. Een mooie extra dimensie vond ik de wandelingen die na ieder theoretisch gedeelte volgden om de theorie aan de praktijk te toetsen in het veld.en zo leer ik dan nog veel over de omgeving waar ik woon. Bijvoorbeeld dat hier het laatste stukje oerbos is ontgonnen in 1871 vanuit ideële gedachten en dat het vandaag de dag weer vanuit de actuele opvattingen wordt teruggebracht in een staat die je misschien wel het 27 Strakke geometrische vormen als rationele uitdrukking van opvattingen over de mens maken plaats voor een meer holistische en romantische beschouwing van niet alleen mensen maar ook planten en dieren. Vandaag de dag doen we dat dan wel volgens die humanistische kernwaarden. Vandaar dat de docent Eric de wetenschappelijk monitoring van de huidige doelstellingen in de natuur en de daarbij gewenste praktijk als humanistiek wil benoemen omdat het een wetenschappelijke reflectie is op de ruimtelijke vertaling naar humanistische basiswaarden. En moeder natuur? Die ging gewoon verder waar ze gebleven was tijdens de wandelingen. En dat was dit jaar in maart guur, koud met sneeuw uit polaire streken die ons flink liet huiveren in onze comfort zone van de getemde natuur. En ten slotte een tip van Eric die ik ook aan jullie wil doorgeven: het boek met de titel Het bedwongen bos, Nederlanders en hun natuur van Dik van der Meulen waarin met de nodige ironie gekeken wordt naar onze veranderende opvattingen over onze natuur in de laatste honderdvijftig jaar. Van het Beekbergerwoud, via Jac P. Thijsse en ruilverkaveling naar de nieuwe natuur met wetlands, kronkelende beken en wisenten als grote grazers. Jeroen Smit 28

Lezing Coen Simon druk bezocht Schuldgevoel zo slecht nog niet Het thema van de maand van de filosofie 2013 is Schuld en boete. De schrijver en filosoof Coen Simon heeft hiervoor het essay geschreven: Schuldgevoel Over de behoefte aan dingen die we niet nodig hebben. In het kader hiervan gaf hij op 17 april een lezing in de Gigant. Dat het onderwerp aansprak, bleek uit de grote opkomst op deze avond. Coen brengt in zijn betoog het thema schuldgevoel in verband met de economie. Hij zet de monetaire economie waarin wij leven af tegen de economie van de oude Grieken. Daar stond oikos voor het goed besturen van het huishouden onder andere door de verlangens te matigen en in goede banen te leiden. De winst van de oikos was de zingevende functie en niet de omzet minus de kosten zoals in een monetaire economie. In een economie die niet op geld gestoeld is, helpen mensen elkaar en dit geeft een schuld naar de ander toe. Je staat bij iemand in het krijt hetgeen verantwoordelijkheid voor elkaar met zich meebrengt en binding geeft. In de monetaire economie creëert geld mogelijkheden. Geld zorgt er ook voor dat de mens onverschilliger wordt, hij kan andere omstandigheden kopen. Ook de aard van het verlangen is veranderd. Zonder geld is verlangen inhoudelijk, de waarde en het belang vallen samen. In een monetaire economie kun je een mogelijke wereld najagen waarbij de werkelijke wereld veronachtzaamd wordt. Simon pleit ervoor anders met verlangens om te gaan door een spelelement in de verlangens te brengen; in een spel heeft men een bepaalde plaats in een orde, is men afhankelijk van anderen en worden de verlangens in een structuur geplaatst. Coen tipte veel filosofische kwesties aan in zijn lezing. Gelukkig is alles na te lezen in zijn essay waarvan veel toehoorders een gesigneerd exemplaar mee naar huis namen. Marian Assink 29 Oproep: Vele handen maken licht werk! Wie wil bij het volgende een helpend handje aanbieden? Het archief van onze afdeling kan ondergebracht worden bij CODA. Grotendeels is het al opgeschoond en ontdaan van allerlei onnodige stukken maar er moet nog een laatste slag gemaakt worden om het netjes aan te kunnen leveren aan CODA. Verwachte tijdsbesteding: 10 dagen te beginnen na de zomervakantie dus september/oktober 2013. Organiseren van??? tja wat? Een vervolg op /thee met HV, of een koffiebijeenkomst op zondagmorgen? Of iets anders op een doordeweekse dag? Van en voor leden? Maximaal eenmaal per maand. Wie vindt het leuk om zich daarmee bezig te houden en iets op te starten? Contact opnemen met nieuwe en vertrekkende leden telefonisch, via de mail alles is nog blanco. Doel is om contact persoonlijker te maken en te weten of nieuwe leden aansluiting vinden/krijgen en of vertrekkende leden nog wat zouden willen achterlaten waar het bestuur iets mee kan. Aantal nieuwe leden in 2012 18; vertrekkende leden 9. Hebt u belangstelling? Of wilt u er meer informatie? Stuur een berichtje naar secretarishvapld@yahoo.nl en er komt een vervolg! Oproep: Sociale media en Facebook Doet u al aan de sociale media? Of vindt u het te eng vanwege privacy/ te tijdrovend/ of zit u er alleen op vanwege de kleinkinderen? Dan kent u nog niet de mooie en informatieve pagina's op Facebook van bijvoorbeeld het Humanistisch Verbond, de Universiteit voor Humanistiek, Human, de Humanistische Alliantie, verschillende HV afdelingen (onze buren HV Arnhem) en onze voorzitter Boris van der Ham. En dan heb ik het alleen nog over sites van humanisme in Nederland. Facebook is een ware schatkamer. Tegenwoordig zitten de meeste organisaties met hun programma s op Facebook. Het HV landelijk bureau wil het gebruik van de sociale media stimuleren. De hoop en/of aanname is dat het een makkelijk instrument is om informatie te delen en om een nieuwe doelgroep van geïnteresseerden te bereiken. Bij uw afdelingsbestuur komt het regelmatig ter tafel; we willen graag proberen te beginnen met Facebook. Daarvoor zoek ik (als enthousiast gebruiker van Facebook) één of meer medestanders die samen met mij beheerder van de pagina willen zijn. Ik hoop op een reactie en hoor ook graag wie er nog meer op Facebook zit. Stuur een berichtje naar Barbara Brouwer: hvapld.cursus@gmail.com 30

Contact met het Humanistisch Verbond Bestuur: Ali Wolves, vice voorzitter 055-5787150 Ria Schalkwijk, secretaris 055-5420958 Ben Jager, penningmeester 055-5421215 Barbara Brouwer, lid 055-5222088 Jan Wouter van der Straaten 06 16252729 Contactpersoon Ugchelen: Mw. A. van der Heijden 055-5332515 Contactpersoon Epe / Vaassen: Piet Rutgers 0578-611106 Geestelijke Verzorging: Marijke Prins, Gelre Ziekenhuis Lucas Apeldoorn 06-54638254 Anneke Kulik-Bakker, Gelre Ziekenhuis Zutphen 06-11627719 Humanistische Uitvaartbegeleiding: 0900-9005030 Humanitas: Tjalling Meint Postma 055-5763354 Activiteitencommissie: Ali Wolves 055-5787150 Ben Jager 055-5421215 Commissie cursussen: Siebold Kuiper 055-3664358 Barbara Brouwer 055-5222088 Ledenadministratie: Ronald Berkhof 055-5218755 Redactie: Marian Assink 055-5421194 Ruud Worm 055-8440048 Webmaster: Jeroen Smit 055-5421194 Website: www.humanistischverbond-apeldoorn.nl E-mail secretariaat: apeldoorn@regio.humanistischverbond.nl Gironummer afdeling: 972956 31 32