WORKING FOR RARE AND GENETIC DISEASES

WORKING FOR RARE AND GENETIC DISEASES DUTCH GENETIC ALLIANCE The Dutch Policy on Rare Diseases, the Role of Centres of Expertise their Relevance for Paediatric Diseases Cor Oosterwijk PhD NIA Symposium Orphan Drugs for Kids. 27 March 2014, Amsterdam

Aangesloten organisaties: Stichting AA & PNH Contactgroep Stichting Amyloidose Nederland Autosomaal Dominante Cerebellaire Ataxia Vereniging Nederland (ADCA) Belangengroep Multiple Endocriene Neoplasie (M.E.N.) Belangenvereniging Beckwith- Wiedemann Syndroom (BWS) Belangenvereniging Van Kleine Mensen (BVKM) Chromosome Foundation Belangenvereniging Von Hippel-Lindau (VHL) Borstkanker Vereniging Nederland (BVN) Contactgroep Marfan Nederland Fabry Support & Informatie Groep Nederland (FSIGN) Fybrodysplasia Ossificans Progressiva Stichting Nederland (FOP) Fragiele X Vereniging Nederland Galactosemie Vereniging Nederland (GVN) Hemochromatose Vereniging Nederland (HVN) HME-MO Vereniging Nederland Interstitiële Cystitis Patiëntenvereniging (ICP) Jeugdreuma Vereniging Nederland (JIA) Landelijke Patiënten- en Oudervereniging voor Schedel- en/of Aangezichtsafwijkingen (LAPOSA) Macula Degeneratie Vereniging (MD) Nederlandse Cystic Fibrosis Stichting (NCFS) Nederlandse Hypofyse Stichting Nederlandse Klinefelter Vereniging (NKV) Nederlandse patiëntenvereniging voor mensen met Epidermolysis Bullosa (DEBRA) Nederlandse Phenylketonurie Vereniging (PKU) Nederlandse Vereniging van Hemofilie Patiënten (NVHP) NephcEurope Bijniervereniging NVACP Neurofibromatose Vereniging Nederland (NFVN) NINA Foundation OSCAR Nederland Prader-Willi/Angelman Vereniging Retina Nederland SGA Platform Stichting De Ontbrekende Schakel (DOS) Stichting Diagnose Kanker (SDK) Stichting Downsyndroom (SDS) Stichting Hernia Diafragmatica Stichting Marshall-Smith Syndrome Research Foundation (MSS) Stichting MRK-vrouwen (Mayer-Rokitansky-Kuster syndroom) Stichting NET-groep Stichting Noonan Syndroom Stichting Primaire Ciliaire Dyskinesia Belangengroep (PCD) Stichting Pulmonale Hypertensie Associatie Nederland (PHA NL) Stichting Sarcoma Nederland Nederlandse Vereniging van Patiënten met Sternocostoclaviculaire Hyperostosis (SCCH) Stichting FMFcommunity Nederland Stichting Rubinstein Taybi Syndroom (RTS) Stichting Tubereuze Sclerosis Nederland (TSC) Stichting Shwachman Syndroom Support Holland (SSSH) Syringomyelie Patiënten Vereniging (SPV) Stichting voor Afweerstoornissen (SAS) Vereniging Anusatresie (VA) Vereniging Morquio Vereniging Oog in Oog Vereniging Osteogenesis Imperfecta (VOI) Vereniging Oudergroep Klompvoetjes Spierziekten Nederland Vereniging van Allergie Patiënten (VAP) Vereniging van Ehlers-Danlos Patiënten (VED) Vereniging van Huntington Vereniging van Patiënten met Erythropoëtische Protoporphyrie (EPP) Vereniging voor mensen met het 'Van Lohuizen syndroom' (CMTC) Vereniging voor Ouderen en Kinderen met een Slokdarmafsluiting (VOKS) Vereniging Ziekte van Hirschsprung Volwassenen, Kinderen en Stofwisselingsziekten (VKS) Projectpartners*: Dit Koningskind DSDNederland (voorheen: AIS Nederland) Dwarslaesie Organisatie Nederland HCHWA-D Helpende Handen Nederlandse ouder- en patiëntenvereniging voor HEmangiomen en VASculaire malformaties (HEVAS) Nederlandse Coeliakie Vereniging (NCV) Neurofibromatose Vereniging Nederland (NFVN) Nierpatiënten Vereniging Nederland NPCF Nederlandse Paget patiënten Vereniging (NPpV) Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV) Platform VG Nederlandse vereniging van patiënten met SternoCostoClaviculaire Hyperostosis (SCCH) Stichting DES Centrum Stichting Kind en Ziekenhuis Vereniging van Tietze en Costochondritis Patiënten Vereniging van Ouders van Couveusekinderen (VOC) Academisch Ziekenhuis Maastricht Amphia Ziekenhuis ASVZ Consumentenbond Elkerliek Ziekenhuis Erasmus Medisch Centrum Hogeschool Rotterdam * Projectpartners zijn organisaties die participeren in VSOP projecten en geen lidorganisatie zijn.

Orphan drugs for kids New orphan drugs & therapies Specific clinical trials for paediatric diseases and / or Paediatric research as part of adult research Risk/benefit & ethics www.eu2004.nl

Definition patient involvement in research Active and on-going involvement of patients (representatives) with other stakeholders in the (clinical) research process. Sometimes I forgot that I was working with parents instead of colleagues. (Prof. Ype Elgersma, Erasmus University)

9

10

How can parents and children.. 1. be motivated to take part in research? 2. be better empowered for involvement in research? 3. see their needs reflected in the research? 4. get patient-centred clinical outcomes that matter to them? The answer: early involvement! 11

Patient involvement in (paediatric) research Basic/translational research Co-creation of the research agenda Setting up & governance of patient registries & biobanking Protocol development Innovative trial design * In/exclusion criteria Risk/benefit Comparators Patient-relevant outcome measures Trial Managing of expectations: hope or hype Consent: role of parent and child Recruitment Integration in daily life Information, reporting HTA, pricing & reimbursement, public perception and acceptation * Asterix: advances in Small Trials design for Regulatory Innovation and excellence

Asterix: advances in Small Trials design for Regulatory Innovation and excellence The approach consists of four major building blocks. The development and implementation of new methodologies for CTSP is performed by methodology development in close interaction with patients, to ensure optimal integration of end-user perspectives. Development and experimental validation of new methodologies occurs via a framework of rare diseases and validation. This ensures that the new methodologies have been thoroughly evaluated from a statistical, end-user, and clinical/ empirical perspective. Thereby these methodologies can be readily implemented through recommendations for drug development and regulation. Patient level Information and perspectives Framework of rare diseases by follow-up duration, type of treatment, population, etc. Single trial methodology and evidentiary standard External data and series of trials methodology and evidentiary standard Regulatory decision making and validation against real life examples (across framework) Recommendations for drug development and regulation

CloSed: CLONIDINE FOR SEDATION OF PAEDIATRIC PATIENTS IN THE INTENSIVE CARE UNIT In order to assure that patients are appropriately considered in CloSed and to bridge the clinical/scientific work with the patient perspective a Patient Advisory Board (PAB) consisting of 6-8 expert patient representatives from relevant European patient organisations, familiar with the paediatric care in ICUs will be established. The PAB will advise on, and represent patients perspective regarding, ethical, practical and communication issues during the project. To facilitate discussions between the scientists/clinicians in the project and the PABs two workshops will be conducted. Workshop 1: a) To identify issues that may arise from a patient/child s perspective on Closed b) To develop a plan to address them accordingly Workshop 2: a) To summarise experiences from a patient perspective in the project b) To phrase recommendations in order to learn from the experience It is the goal to develop, in interaction with the PAB, a position paper, to be communicated amongst European patient organisations, on sedation issues in paediatric clinical research and healthcare.

www.biomedinvo4all.com

Available guides on patient/parent/child involvement www.eu-patient.eu www.patientpartner -europe.eu www.pattientsneeds.eu

Patient & family Involvement in the MCRN Involvement from the outset of designing studies both commercial and noncommercial Parent involvement in Clinical Studies Groups Parent involvement in Study Assessment Committee National Young Person s Advisory Group

PatientPartner: EU survey on patient participation Raising funds for a particular clinical trial Developing the clinical research protocol In other ways (as driving force) Translating research results of a clinical trial into patient friendly Gathering research data Leading a focus group or discussion session In other ways (as coresearcher) reviewer on patient information that is to be used in a clinical trial reviewer of a funding request for a clinical trial In other ways (as reviewer) Giving advise to or has been a (advisory) member of a clinical Giving advise to or has been a (advisory) member of an ethics In other ways (as advisor) Supplying demographic and/or other characteristic information on Supplying disease specific information for the use in a clinical trial By contributing my DNA, cells or other biological material In other ways (as research subject) 0 10 20 30 40 50 60 70

Patient organisations & patient involvement Umbrella / roof organisations & condition-specific organisations are organized at three levels: International (IAPO) Regional (Europe: EPF, Eurordis, EGAN) National (VSOP, etc.)

EUPATI: European Patients Academy on Therapeutic Innovation http://www.patientsacademy.eu info@patientsacademy.eu Launched Feb 2012 29 Consortium members: patients, universities, NGOs, industry The project is receiving support from the Innovative Medicines Initiative Joint Undertaking under grant agreement n 115334, resources of which are composed of financial contribution from the European Union's Seventh Framework Programme (FP7/2007-2013) and EFPIA companies.

Audiences: advocacy leaders and the public at large EUPATI Certificate Training Programme Patient Ambassadors in committees, HTA agencies, industry, regulatory bodies, academia etc. Patient Journalists raising awareness Patient Trainers for patient communities and networks. 100 patient advocates EUPATI Educational Toolbox Educational tools for patient advocates (print, slide shows, elearning, webinars, videos) for patient advocates 12.000 patient advocates EUPATI Internet Library Patients & lay public at large, e.g. on specific aspects of the development process of medicines for patients with low (health) literacy. 100.000 individuals

Eupati: Focus 1. Medicines development process from research to approval 2. Personalized and predictive medicine 3. Drug safety and risk/benefit assessment of medicines 4. Pharmaco-economics, health economics and HTA 5. Design / objectives of clinical trials (& involved stakeholders) 6. Patients roles & responsibilities

WHO: Priority Medicines for Europe and the World - A Public Health Approach to Innovation Update on 2004 Background Paper. Background Paper 8.5 Patient and Citizen Involvement, 10 June 2013 The EU has played an active role by funding the PatientPartner Project, investigating, enforcing and advising on the role of patient organizations in clinical trials. This project demonstrated the need for and willingness of patients to contribute to medical research. Subsequently, EU participated in the IMI project European Patients' Academy on Therapeutic Innovation (EUPATI). Through these and other projects, knowledge on processes and mechanisms that may inhibit meaningful contribution of patients and citizens also has increased. Additional research and support is needed to identify barriers to meaningful involvement and to design measures to overcome them. It may also be important for patients to gather in patients' organizations as this critical mass may better represent the needs and priorities of patients.

Zeldzame aandoeningen Prevalentie: minder dan 1 op 2000 7.000 zeldzame aandoeningen In Nederland: 1 miljoen patiënten in Europa: 35 miljoen 80% erfelijk / genetisch 75 % openbaart zich in de kindertijd 20% zorgkosten 10% sterfgevallen (Te) late diagnose: tijd tot diagnose 5-30 jaar in 25% gevallen Geen effectieve therapie Geen professionele standaarden

European & Dutch Rare Disease Policy 2001-2011: Stuurgroep Weesgeneesmiddelen 2009: Raad EU: Aanbeveling betreffende een optreden op het gebied van zeldzame ziekten 2009: Eucerd: EU Committee of Experts on Rare Diseases. Recommendations on 2011:Quality Criteria for Centres of Expertise for Rare Diseases in Member State 2012: Improving Informed Decisions Based on the Clinical Added Value of Orphan Medicinal Products Information Flow 2013: Rare Disease Patient Registration and Data Collection 2013: Core Indicators for Rare Disease National Plans / Strategies 2013: European Reference Networks for Rare Diseases 2010: 1 e Europlan Conferentie VSOP 2013: EU-directive Patients rights in cross-border healthcare 2013: Nationaal Plan zeldzame Ziekten (ZonMw) 2013: 2 e Europlan conferentie VSOP 2014: NFU-lijst openbaar

EUCERD Recommendations Quality criteria for Centres of Expertise (CE) for rare diseases (RD) in member states (MS)

EUCERD Criteria for designation of CEs for RD in MS 1/2 1. Capacity to produce and adhere to good practice guidelines for diagnosis and care. 2. Quality management in place to assure quality of care, including National and European legal provisions, and participation in internal and external quality schemes when applicable. 3. Capacity to propose quality of care indicators in their area and implement outcome measures including patient satisfaction. 4. High level of expertise and experience documented, for instance, by the annual volume of referrals and second opinions, and through peer-reviewed publications, grants, positions, teaching and training activities. 5. Appropriate capacity to manage RD patients and provide expert advice. 6. Contribution to state-of-the-art research. 7. Capacity to participate in data collection for clinical research and public health purposes. 8. Capacity to participate in clinical trials, if applicable.

EUCERD Criteria for designation of CEs for RD in MS 2/2 9. Demonstration of a multi-disciplinary approach, when appropriate, integrating medical, paramedical, psychological and social needs (e.g. RD board). 10. Organisation of collaborations to assure the continuity of care between childhood, adolescence and adulthood, if relevant. 11. Organisation of collaborations to assure the continuity of care between all stages of the disease. 12. Links and collaboration with other CE at national, European and international level. 13. Links and collaboration with patient organisations where they exist. 14. Appropriate arrangements for referrals within individual Member States and from/to other EU countries if applicable. 15. Appropriate arrangements to improve the delivery of care and especially to shorten the time taken to reach a diagnosis. 16. Consideration of E-Health solutions (e.g. shared case management systems, expert systems for tele-expertise and shared repository of cases).

Visitors Orphanet

Countries with designated CE 1990 UK 50-60 centres 2001 Denmark 2 centres 2001 Italy 215 (regional) centres 2006 France 31 centres 2006 Spain 62 centres Norway 16 centres

NL Expertisecentra niet Europees erkend

Cross border health care directive Article 12: European Reference Networks The Commission shall support Member States in the development of European reference networks between healthcare providers and centres of expertise in the Member States, in particular in the area of rare diseases.

Cross border health care directive Article 13 Rare diseases The Commission shall support MS in cooperating in the development of diagnosis and treatment capacity in particular by aiming to: a) make health professionals aware of the tools available to them at Union level to assist them in the correct diagnosis of rare diseases, in particular the Orphanet database, and the European Reference Networks; b) make patients, health professionals and those bodies responsible for the funding of healthcare aware of the possibilities for referral of patients with rare diseases to other MS even for diagnosis and treatments which are not available in the MS of affiliation.

Verantwoordelijkheden van de lidstaten Oprichting nationale contactpunt(en) (Nld.: CvZ) t.b.v. patiëntenvoorlichting m.b.t. rechten & informatie over andere contactpunten De lidstaat waar de behandeling plaatsvindt organiseert/verstrekt gezondheidszorg (incl. naleving kwaliteits-/veiligheidsnormen). Waarborgt bescherming persoonsgegevens en gelijke behandeling patiënten Na de zorgverstrekking: terugbetaling zorgkosten (mits nationale wetgeving voorziet in terugbetaling van behandeling) De lidstaten erkennen de geldigheid van medische voorschriften uit andere lidstaten indien het geneesmiddelen betreft die op hun grondgebied zijn toegelaten. Er dienen maatregelen te worden getroffen om wederzijdse erkenning en de authenticiteitscontrole van voorschriften door zorgprofessionals te bevorderen

Nationaal Plan Zeldzame Ziekten

The relevance of concentration of expertise for people living with a rare disease http://www.youtube.com/watch?v=cdbfg9p4r7e

Nationaal Plan Zeldzame Ziekten aanbevelingen Het aanwijzen van een regisseur voor het gehele plan Duidelijkheid ten aanzien van beleid voor expertisecentra en EU referentiecentra, voornamelijk in het kader van de Wetgeving Grensoverschrijdende zorg Consistent beleid ten aanzien van aanspraak op en vergoeding van weesgeneesmiddelen Bevorderen tijdige en adequate diagnostiek en bevorderen alertheid en kennis over zeldzame ziekten bij artsen en andere zorgprofessionals Aanwijzen van centra op basis van uniforme criteria, de aanwezigheid van multidisciplinaire ketenzorg en zorgpaden Coördinatie en afstemmen van zorg en delen van informatie (shared care en ketenzorg)

Nationaal Plan Zeldzame Ziekten aanbevelingen Adequate bekostiging van Zorg Vervolgfinanciering lopende onderzoeksprogramma s op het terrein van zeldzame ziekten en weesgeneesmiddelen Financieren nieuw onderzoek / nieuwe programma s ten aanzien van zeldzame ziekten (medisch- wetenschappelijk, sociaal- wetenschappelijk) Adequate en uniforme codering en landelijke registratie van zeldzame ziekten Langdurig onderzoek naar natuurlijk beloop van de ziekte, vroegtijdige behandelopties en maatregelen ter voorkoming en behandeling van complicaties Ontwikkeling van nieuwe therapieën door Nederlandse onderzoekers en bedrijven Evaluatie van activiteiten en opbrengsten van het plan (NPZZ)

Nationaal Plan Zeldzame Ziekten Blijvende aandacht Inbreng van patiënten(organisaties) bij het maken van beleid en het stellen van prioriteiten en krachtige belangenbehartiging voor zeldzame ziekten Adequate opleiding en training van zorg- en hulpverleners ten aanzien van zeldzame ziekten Kennis en educatie, vroegsignalering en alertheid voor zeldzame ziekten Infrastructuur voor het verzamelen van kennis over zeldzame ziekten en onderhoud databases Aanspraak op, en financiering van, adequate behandeling van zeldzame ziekten

NPZZ Reactie minister november 2013.ik als minister van VWS borg dat het plan daadwerkelijk wordt uitgevoerd. NFU verzocht en bereid gevonden om de regie en coördinatie van de opzet, uitvoering en onderhoud van het landelijk netwerk op zich te nemen...zal ik tweemaal jaarlijks een bijeenkomst organiseren met relevante partijen zal RIVM vragen codering voor zeldzame ziekten herkenbaar te specificeren (ICD) in de registratiesystemen voor huisartsen (HIS) en ziekenhuizen (ZIS).. zal ik uw Kamer periodiek informeren. Het overzicht van de NFU, afgestemd met Orphanet en VSOP, biedt voor mij voldoende basis en vetrouwen dat de hierin vermelde expertisecentra in overeenstemming zijn met wat in de EU-aanbeveling is beoogd (antwoord op kamervragen, maart 2014)

Orphanet, NFU and VSOP working together NFU: + gedragen door RvB - top-down Orphanet: + Eucerd criteria & Europese inbedding + bottom-up - experts i.p.v. expertisecentra - vervuilde database - niet sturend NFU VSOP: + patiëntenperspectief - onderbouwing patiëntenperspectief Orphanet 201? VSOP

Expertisemodel

Wegwijzer Weesgeneesmiddelen (2007)

Patiënten als partner voor CvZ / ZIN Situatie nu : Beperkt en laat in het proces mogelijkheid tot overleg Te korte reactietermijnen Geen wederhoor mogelijk Vroege betrokkenheid noodzakelijk bij: Aanwijzing expert-behandelaars en expert centra Parameters voor therapeutisch meerwaarde PROMs Keuze bestaande t.o.v. te toetsen behandeling

Development of standards of care

zorginkoop zorgverzekeraars EUCERDcriteria expertisecentra (Orphanet / NFU) VSOP zorgstandaarden & richtlijnen patiëntenorg & beroepsgroepen European Reference Networks

Quality-cycle Europees Referentie Netwerk Expertisecentrum Patiëntenorganisatie Kwaliteitsstandaard Onderzoek Registry

A mine-field of challenges