CONFLICTHANTERING IN BUURTEN Achter alle boosheid schuilt een levensbehoefte Amsterdam, januari 2009 drs. Herman Groen Bureau Toegepast Jeugdonderzoek Noorderijdijk 101 1023 NT Amsterdam tel: 020-4904.371 mob: 06-514.714.82 E-mail: h.groen@wxs.nl
Als twee partijen met een meningsverschil allebei de mogelijkheid hebben gehad om volledig te uiten wat ze waarnemen, voelen, nodig hebben en van de ander willen, en als elk zich in de ander heeft kunnen inleven, dan kan er gewoonlijk een voor beiden bevredigende oplossing worden gevonden, al is het maar dat ze vrede met elkaars standpunt hebben. Onbegrip, angst of misverstanden kunnen leiden tot conflicten in een wijk of buurt. Dergelijke conflicten hebben doorgaans een slechte invloed op de samenhang en het leefklimaat. Wanneer de politie of een andere officiële instantie wordt ingeschakeld bestaat het risico dat conflicten onnodig escaleren. Wanneer bewoners - jong of oud, zwart of wit - conflicten zelf met elkaar weten op te lossen zonder tussenkomst van een officiële gezagsdrager, kunnen onderlinge banden, begrip en respect worden versterkt. In de zestigerjaren van de vorige eeuw ontwikkelde Marshall B. Rosenberg het concept van geweldloze communicatie. 1 ) Geweldloze Communicatie kan worden toegepast in uiteenlopende situaties en op allerlei communicatieniveaus: in intieme relatie, gezinssituaties, op scholen, in organisaties, bij therapieën, in onderhandelingen en alle mogelijke geschillen en conflictsituaties. Nadat Rosenberg in 1984 het Center for Nonviolent Communication (CNVC) had opgericht, heeft zijn concept tot allerlei ontwikkelingen en toepassingen geleid. 2 ) Onderzoek van de Harvard University aan het eind van de twintigste eeuw heeft uitgewezen dat partijen bij ruzie samen een proces door moeten om naar elkaars belangen te kunnen luisteren en samen uit de ruzie te komen. 3 Dit proces en de communicatievaardigheden die men daarbij gebruikt staan centraal tijdens de trainingen van Inkr8. Een van de toepassingen die uit dit concept en onderzoek is voortgevloeid is conflicthantering op scholen. 4 ) Op talloze scholen buiten en binnen europa en ook in Nederland zijn projecten en initiatieven gestart rond leerlingbemiddeling. Bijvoorbeeld binnen de onderbouw van het Nova College in Amsterdam West. Sinds 2005 is het Nova College een brede school. Om de contacten met de buurt te verbeteren en de sociale bagage van leerlingen te vergroten heeft men besloten leerlingbemiddeling in te voeren. Voor de uitvoering van de trainingen en verdere ondersteuning is Inkr8 ingeschakeld. 1 ) Marshall B. Rosenberg: Geweldloze Communicatie; nieuwe, uitgebreide en volledig herziene editie ; Lemniscaat, Rotterdam 2006 2 ) Sindsdien is het CNVC uitgegroeid tot een internationale non-profitorganisatie met meer dan honderd medewerkers die trainingen geven in dertig landen in Noord- en Zuid-Amerika, Europa, Azië, het Midden- Oosten en Afrika. Het CNVC verzorgt workshops voor mensen in het onderwijs, de hulpverlening, de gezondheidszorg, het bedrijfsleven, gevangenissen, bij de politie, overheidsorganisaties en aan ouders, geestelijken, militairen, buurtbewoners, et cetera. 3 ) Roger Fisher, William Ury, Bruce Patton, Excellent onderhandelen, een praktische gids voor het best mogelijke resultaat in iedere onderhandeling,2003, Contact, amsterdam 4 ) Mediation an Schulen; Eine bundesdeutsche Evaluation van Sabine Behn e.a. geeft een uitgebreid overzicht van de aanpak en resultaten die de afgelopen jaren via leerlingbemiddeling in Duitsland zijn behaald. GWV Fachverlage GmbH, Wiesbaden 2006. 2
Het traject van Mediation door Leerlingen kan als volgt worden samengevat: Allereerst krijgen alle docenten en mentoren een training van vier dagdelen. Daarna krijgt een selecte groep van docenten of mentoren die zelf trainer of mediationcoördinator wil worden een gespecialiseerde training van zes dagdelen. Vervolgens wordt door de docenten met alle leerlingen tijdens de mentoruren aan de hand van een handleiding geoefend met conflicthantering. Tenslotte krijgen leerlingen die daar zin in hebben en volgens hun klasgenoten capabel voor zijn een gerichte mediationtraining van zes dagdelen. Zij worden uiteindelijk leerlingbemiddelaar. Momenteel zijn er binnen de betreffende dependance van het Nova College zes actieve docenten en achttien gecertificeerde leerlingbemiddelaars. Iedereen op school weet wie deze leerlingbemiddelaars zijn. Wanneer er een conflict is tussen leerlingen sturen de docenten hen naar de mediationcoördinator en die stuurt ze na een kort gesprekje door naar een van de leerlingbemiddelaars. Hun aanwezigheid en rol is inmiddels zo bekend dat leerlingen ruziënde medeleerlingen ook zelf naar de leerlingbemiddelaars verwijzen. De zorgcoördinator van het Nova College is tevens coördinator leerlingbemiddeling. Zij is blij met het instrument en heeft als zorgcoördinator minder werk: Onderling hebben die kinderen het vaak heel snel opgelost. Een van de docenten zegt: De onderliggende idee, dat je kinderen aan de hand van die methode kan leren bij ruzies en conflicten op een constructieve manier te handelen, werkt. Laatst was er een conflict in de klas en toen riep een deel van de klas meteen mediation, mediation. Dat vond ik wel mooi Bovendien vinden leerlingen het prettig ruzies zelf, zonder tussenkomst van volwassenen op te lossen. En in de praktijk kunnen ze het dan heel goed en snel, mits ze de juiste handvaten krijgen aangereikt. Ruzies en conflicten kunnen gemakkelijk een negatieve invloed hebben op het schoolklimaat. Conflictbemiddeling en hantering door leerlingen draagt ertoe bij dat ruzies niet onnodig escaleren. Bovendien kunnen leerlingbemiddelaars er persoonlijk van groeien. De leerlingbemiddelaars waarmee wij persoonlijk hebben gesproken, vinden bijvoorbeeld dat ze iets bijzonders hebben geleerd waar ze hun hele leven profijt van zullen hebben. Uit allerlei publicaties blijkt dat leerlingbemiddelling werkt. Uit onderzoek van Jones e.a. blijkt bijvoorbeeld dat 85% tot 95% van de conflicten op scholen na leerlingbemiddeling duurzaam worden opgelost. En Johnson&Johnson concluderen na uitgebreide studies dat wanneer mediationtrainingen in het onderwijs worden geïntegreerd, de schoolprestaties van leerlingen verbeteren, dat docenten tot 80% minder tijd hoeven te besteden aan conflicten tussen leerlingen en dat problemen tussen leerlingen en docenten soms zelfs tot nul worden gereduceerd. Ook concluderen ze dat de geestelijke gezondheid en het zelfvertrouwen van de leerlingbemiddelaars verbetert. Volgens hen dragen leerlingen de kennis en vaardigheden die ze via leerlingbemiddeling opdoen blijvend met zich mee en gebruiken ze het niet alleen op school, maar ook daarbuiten, bijvoorbeeld op straat of in het privé-domein. 3
Een andere toepassing die stap voor stap uit het concept van geweldloze communicatie van Rosenberg en het onderzoek van Harvard is ontwikkeld en verspreid is conflicthantering in buurten. Inmiddels draaien in Nederland in totaal rond de honderd buurtbemiddelingsprojecten, waarin ruim 1500 vrijwillige buurtbemiddelaars actief zijn. 5 ) 6 ) Over het algemeen richten deze projecten zich op het voorkomen van escalatie van huis-tuin-en-keukenconflicten, rondom geluidsoverlast, parkeerproblemen, ontsierende satellietschotels, overlast van huisdieren, spanningen tussen buren, ruzies tussen buurtbewoners, et cetera. In de regel staat daarbij het resultaat met betrekking tot het specifieke conflict centraal en niet zozeer het (leer)proces bij de betrokkenen. In 2007 kreeg Inkr8 dankzij Koers Nieuw West in Amsterdam de kans een trainingsprogramma te ontwikkelen en te toetsen om buurtbewoners, jong en oud, en (semi)professionals die regelmatig met jongeren te maken hebben te leren bij conflicten deëscalerend te bemiddelen en de vaardigheden en attitude die daarvoor nodig zijn aan anderen over te dragen. 7 ) Met name jongeren spelen in de verspreiding onder jongeren en ouderen een grote rol (peereducation). Wanneer jongere en oudere sleutelfiguren samen in een training meedoen levert dit direct meerwaarde. Jongeren leren ouderen met jongeren omgaan en vice versa. Er ontstaat wederzijds respect en verbinding. Uit onderzoek blijkt dat trainingen in het kader van conflicthantering bijdragen tot constructieve en sociale vormen van conflictoplossingen. 8 ) Essentieel daarbij is dat het draagvlak van conflicthantering niet rust op de deskundigheid, betrokkenheid en het enthousiasme van een beperkt aantal specialisten, maar op een zo breed mogelijk scala van mensen, professionals en organisaties in een wijk of buurt. Het programma van Inkr8 begint met een introductietraining voor professionals, sleutelfiguren (jong en oud) en andere buurtbewoners die meer of minder regelmatig met jeugd en jongeren te maken hebben. Via deze training leren mensen aan de hand van oefeningen en rollenspelen met conflictsituaties om te gaan, door gericht door te vragen, te luisteren en onpartijdig te zijn. Mensen die aan de introductietraining hebben deelgenomen kunnen deze vaardigheden in het dagelijks leven (op het werk, op straat, privé, etc) toepassen én andere mensen bekend maken met de onderliggende attitude en eventueel interesseren voor een dergelijke training. Via een aanvullende kadertraining, stages en assistentschappen kunnen daarin geïnteresseerde deelnemers zelf leren workshops te geven om de betreffende attitude aan anderen over te dragen. 5 ) In 2006 koos Breda er bijvoorbeeld voor om buurtbemiddeling meteen stadsbreed beschikbaar te stellen. Het voorbeeld van Breda is gevolgd door Amsterdam, waar verschillende partijen zich in januari 2007 in een convenant verplichtten om in heel Amsterdam gratis buurtbemiddeling beschikbaar te stellen voor een goed leefklimaat in de stedelijke omgeving. 6 ) Voor een overzicht van de stand van zaken en behaalde resultaten rond buurtbemiddeling in Nederland verwijzen we o.a. naar het rapport 10 jaar buurtbemiddeling van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CVV), Den Haag 2006 en naar Het succes van buurtbemiddeling van bureau van Berenschot, Utrecht 2004. 7 ) Het programma Koers Nieuw West richt zich op het verbeteren van de sociaal-economische positie van de bewoners in Amsterdam Nieuw West. Samen met woningbouwcorporaties, scholen, bewoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties investeert Koers Nieuw West in duurzame interventies en programma s die hieraan een substantiële bijdrage leveren. Het bestuur van Koers Nieuw West wordt gevormd door de stadsdelen Bos & Lommer, Osdorp, Slotervaart, Geuzenveld-Slotermeer en de centrale stad. 8 ) Tricia Jones e.a., Nancy Burell e.a., Hilary Cremin, Kathy Bickmore en Stephen Bell 4
De kern van het model van Inkr8 is dat de manier van denken, handelen en met elkaar omgaan die aan de aanpak en methode ten grondslag ligt op den duur een vanzelfsprekend onderdeel wordt van het gedachtegoed van een zo groot mogelijk aantal buurtbewoners en professionals op het terrein van jeugd en jongerenwerk, sportbuurtwerk, in het onderwijs, buurtwerkers, et cetera, zodat de attitude door buurtbewoners en professionals zelf wordt gedragen. De onderliggende gedachte strekt verder dan het feitelijk bemiddelen bij conflicten of het opleiden van goed getrainde conflictbemiddelaars. Men wil jonge en oudere bewoners en professionals vaardigheden aanreiken om op een prettige manier met elkaar om te kunnen gaan en conflicten en escalatie daarvan te voorkomen en die attitude via enthousiaste en extra getrainde deelnemers en andere ambassadeurs als een olie- of inktvlek over een wijk of buurt verspreiden. Op basis van de pilot in Amsterdam Nieuw West, waarbij veertig mensen de introductietraining en tien van hen de kadertraining hebben gevolgd, kunnen we vaststellen dat er via de Inkr8-methode een kansrijke olievlekwerking in gang kan worden gezet. Veel mensen in de buurten van de pilot zijn inmiddels bekend met het thema conflicthantering en er tekent zich rond dat thema een divers netwerk af van buurtbewoners en professionals die de onderliggende gedachte en attitude verder kunnen en willen uitdragen. Tevens kunnen we vaststellen dat vijfennegentig procent van de deelnemers aan de introductietraining van Inkr8 na afloop enthousiast was, dat bijna de helft zich heeft opgegeven voor de kadertraining, die door negentig procent van de deelnemers die er uiteindelijk aan konden deelnemen is afgemaakt. De deelnemers die de kadertraining hebben afgerond beschikken over sociale vaardigheden waar ze hun hele leven iets aan hebben en die ze in allerlei, veelal lastige situaties kunnen gebruiken, zowel op straat als privé of op het werk. Uit de gesprekken met de deelnemers mag worden opgemaakt dat veel beroepskrachten dankzij de trainingen in conflictsituaties gemakkelijker deëscalerend kunnen interveniëren en dat het leidt tot meer daadkracht en elan tijdens hun werk. In het verslag van de pilot wordt geconcludeerd dat van een breed generalistisch draagvlak, waarbij een zo omvangrijk mogelijk aantal mensen in Amsterdam Nieuw West met conflictbemiddeling kennismaakt op scholen en in de buurt op den duur een groter rendement mag worden verwacht dan van een smal draagvlak dat voornamelijk gebaseerd is op een beperkt aantal goed getrainde specialisten. Het volledige evaluatierapport pilot west in kracht evaluatie van het buurt en scholen project is aan te vragen bij Bureau Toegepast Jeugdonderzoek h.groen@wxs.nl 5