Experiment Programma #ENEXAP Energie Expeditie Apeldoorn 2012-2014 Avonturiers gezocht die met moderne middelen energieneutraal willen renoveren www.energieexpeditieapeldoorn.nl
Experimentprogramma Apeldoorn #ENEXAP 1. Introductie en doel expeditie... 5 Inleiding...5 Missie Energie Expeditie Apeldoorn #ENEXAP...5 Toelichting...5 Doel Energie Expeditie Apeldoorn #ENEXAP...5 Doelgroep...6 Uitgangspunten voor het experiment...6 2. Organisatiestructuur... 7 Het Expeditieteam...7 Dagelijks bestuur van het experiment...7 Opdrachtgevende huiseigenaren...8 Rol, taak en verantwoordelijkheden van de expeditieleden...8 Volgersgroep...9 3. Aanpak experiment... 11 Definitie energieneutraal... 11 Verificatie Experimentprogramma ENEXAP... 11 Begroting... 12 Stappenplan 2012-2014... 12 Uitgangspunten voor stappenplan... 13 Beoogde resultaten voor 2012, 2013 en 2014... 13 Aanpak per woning... 20 Vraagsturing... 20 Waardering energieneutrale woning... 21 Gemeentelijke regelgeving... 21 Opschalen van de vraag... 21 Voortgangsbewaking... 22 4. Samenstelling expeditieteam... 23 Professionele leden... 23 Bewoners... 23 Bestuur... 24 Werkgroepen... 24 Bijlage A: Expeditieteam reglement... 27 Bijlage B: Begroting Experiment... 34 Bijlage C: Procedure voor selectie leveranciers in kader van #ENEXAP... 37 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 3
4 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
1. Introductie en doel expeditie Inleiding Het experimentprogramma van Energie Expeditie Apeldoorn is opgebouwd uit vier onderdelen: Een beschrijving van het experiment aan de hand van de activiteiten die uitgevoerd gaan worden; Een beschrijving van de middelen die zullen worden ingezet om de activiteiten uit te voeren; Een reglement (zie bijlage A) waarin de rollen en bevoegdheden van zowel het bestuur als de vergadering van expeditieleden worden vastgelegd; Een begroting (zie bijlage B) gebaseerd op de activiteiten, de bijbehorende middelen en de inbreng van de professionele expeditieleden, de bewoners en de financiering vanuit het programma Energiesprong van Platform 31. Dit experimentprogramma geeft aan hoe het programma, om minimaal 20 huishoudens in Apeldoorn te ondersteunen bij de realisatie van een energieneutrale renovatie van hun eigen woning, is georganiseerd. Het experiment bestaat uit een expeditieteam waarin professionals en opdrachtgevende huiseigenaren samenwerken om het hoofddoel binnen ruim twee jaar te halen. Missie Energie Expeditie Apeldoorn #ENEXAP Energieneutraal renoveren binnen bereik brengen van particuliere woningeigenaren. Toelichting Bedrijven, private organisaties, huiseigenaren en specialisten van de lokale overheid werken in Apeldoorn samen onder de vlag Energie Expeditie Apeldoorn. Doel van de samenwerking is er voor te zorgen dat het voor particulieren technisch en financieel haalbaar wordt om hun woning energieneutraal te laten renoveren. Dat wordt mede mogelijk gemaakt doordat de bewoners tijdens het gehele traject worden begeleid door de samenwerkingspartners binnen Energie Expeditie Apeldoorn. Dit zijn voor een deel lokale partijen. Allen streven naar een hoog kwaliteitsniveau en een effectieve aanpak. De samenwerkende partijen stellen hun kennis over specifieke onderwerpen zoals het ontwerp, de bouw, de installatie en de financiering ter beschikking aan de eigenaren. Daardoor kunnen huiseigenaren die meedoen aan de expeditie erop rekenen dat zij intensief worden begeleid en geadviseerd, dat zij zelf de bedrijven kiezen voor uitvoering en financiering en dat belemmeringen zoveel mogelijk worden weggenomen bij de energieneutrale renovatie van hun woning. Voorwaarde voor deelname is dat de woning zich binnen de gemeente Apeldoorn bevindt. Doel Energie Expeditie Apeldoorn #ENEXAP Het hoofddoel van het experiment is het realiseren van een substantiële verbetering van de marktcondities voor energieneutraal renoveren van bestaande woningen in Apeldoorn. Het experiment is geslaagd als na ruim twee jaar: de vraag naar energieneutraal renoveren van woningen in Apeldoorn aantoonbaar is gegroeid; de meerwaarde van energieneutraal wonen wordt onderkend door de betreffende bewoners en door bijvoorbeeld een zichtbare waardestijging van energieneutrale woningen; #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 5
zichtbaar is dat groei van energieneutrale renovaties in Apeldoorn wordt gestimuleerd omdat energieneutraal renoveren deel uitmaakt van standaardprocessen bij aan- en verkoop en renovatie van woningen (zoals in contacten met de makelaar, bij het aanvragen van financiering, aanvragen vergunningen etc.); integrale aanpakken in de vorm van technische oplossingen, organisatorische oplossingen (ontzorgen van de klant) en financiële arrangementen voor energieneutraal renoveren in Apeldoorn zijn gecreëerd, die aansluiten op de vraag; er een businesscase is uitgewerkt waar bedrijven en coalities gebruik van kunnen maken; de opgedane kennis in Apeldoorn vastgelegd is, actueel blijft en beschikbaar is voor derden. Doelgroep Doelgroep van het experiment zijn eigenaren van bestaande woningen en houders van een appartementsrecht die in deze Apeldoornse woningen en appartementen hun hoofdverblijf hebben. Ook eigenaar-bewoners van een woning met bedrijfsruimte en bewoners met serieuze plannen voor de bouw van een energieneutrale nieuwe woning kunnen lid worden van het expeditieteam en aan het experiment deelnemen, maar zij dienen er wel rekening mee te houden dat de te ontwikkelen diensten en producten zich in eerste instantie zullen richten op de energieneutraal renovatie van bestaande woningen. Uitgangspunten voor het experiment De bewoners staan centraal en dienen in hun energiegerelateerde handelen ontzorgd te worden. De middelen die beschikbaar worden gesteld staan grotendeels ten dienste van de bewoners die deelnemen aan het expeditieteam. Kosten die voor de Apeldoornse schaalsprong gemaakt worden hebben betrekking op het versterken van het expeditieteam, het ontwikkelen van generieke producten en diensten, het uitwerken van een businesscase voor een autonoom vervolg ná 2014 en op het verspreiden van kennis en informatie. Voor de bewoner telt dat het comfort van zijn woning verhoogd wordt, dat de renovatie leidt tot een gezonder binnenmilieu en dat een drastische verlaging van de energierekening centraal staat. Het toepassen van milieuvriendelijke producten en het verbeteren van de functionaliteit, gebruiksgemak, levensloopbestendigheid en toekomstwaarde van de woning zijn secundaire doelen die op verzoek van de bewoner door het expeditieteam meegenomen kunnen worden. De onafhankelijkheid en wensen van de bewoner staan daarbij voorop. 6 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
2. Organisatiestructuur Energiesprong Platform 31 Expeditietea Dagelijks Bestuur Landelijke community Volgersgroep Professional 1 2 3 enz. Bewoner 1 2 3 enz. Projectmedewerker Energieregisseur Auditor Andere ALLOGgemeenten Organigram van het expeditieteam Energie Expeditie Apeldoorn #ENEXAP Het Expeditieteam Het expeditieteam van de Energie Expeditie Apeldoorn bestaat uit bedrijven, maatschappelijke organisaties, de gemeente Apeldoorn en betrokken bewoners. De gemeente voert de regie op het proces. Ook zorgen representanten van de gemeente ervoor dat beperkende factoren vanuit de gemeente zoveel mogelijk worden weggenomen. Daarnaast zijn er private organisaties, bedrijven maar ook belangenorganisaties, betrokken bij de advisering, ontzorging en uitvoering bij de individuele bewoners die energieneutraal willen renoveren. Ook zijn er adviseurs betrokken voor het versnellen en stroomlijnen van het proces van inhoudelijke en projectmatige samenwerking. Dagelijks bestuur van het experiment Het dagelijks bestuur van het experiment bestaat uit ten minste drie en maximaal vijf leden. De samenstelling en handelswijze van het dagelijks bestuur zijn vastgelegd in het reglement dat als bijlage A aan dit document is toegevoegd. Het experimentprogramma en de jaarprogramma s worden in de vergadering van expeditieleden besproken en goedgekeurd. Voor de uitvoering worden bedrijven voor coördinatie, uitvoering, monitoring en auditing geselecteerd. Iedere vier tot zes weken worden alle expeditieleden uitgenodigd om het bestaande programma te evalueren en eventueel bij te sturen. De besluiten daartoe worden in de notulen vastgelegd en conform afspraken uitgevoerd en gemonitord. #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 7
Samenwerking tussen de partijen in en rond het experimentprogramma worden geborgd in overeenkomsten en het reglement. Het reglement voor het bestuur en de vergadering van expeditieleden is bijgevoegd in bijlage A. De te verwachten overige overeenkomsten zijn: Tussen Platform 31 en het expeditieteam; ten behoeve van ontwikkeling van producten en diensten die bijdragen aan de doelstelling van de energieneutraal renovatie; Aanstelling door Platform 31 van een projectmedewerker, auditor en energieregisseur; Opdrachtverlening door Platform 31 aan bedrijven voor het ontwikkelen en leveren van producten en diensten; Aanschaf door Platform 31 van strippenkaarten voor het verstrekken van adviezen van beperkte omvang door gespecialiseerde bedrijven; Individuele bewoners sluiten een overeenkomst met een aannemer en/of met andere bedrijven voor de uitvoering van de energieneutrale renovatie; Individuele bewoners sluiten desgewenst een overeenkomst met een financiële instelling voor financiering van hun energieneutrale renovatie. Opdrachtgevende huiseigenaren Er zijn drie fases te onderscheiden voor de huiseigenaar. Fase 0: Oriëntatiefase Fase 1: Ontwerpfase. Fase 2: Realisatiefase. In Fase 0 zal de huiseigenaar begeleid worden in het maken van keuzes t.a.v. techniek, juridische en financiële consequenties. De projectmedewerker is de vaste vraagbaak en intermediair tussen een bewoner en de backoffice die bestaat uit de professionele leden en het bestuur. Voor het maken van goed beargumenteerde keuzes door bewoners zullen speciale producten worden ontwikkeld: de EPA-super-de-luxe en het plan van aanpak. Voor fase 1 zal een energieregisseur aangesteld worden. De taak van de energieregisseur is het overleg te faciliteren tussen een opdrachtgevende woningeigenaar en de bedrijven die eventueel het ontwerp en de uitvoering gaan verzorgen. De energieregisseur functioneert als ondersteuner van de bewoner, maar gaat niet op diens stoel zitten. Voor fase 2 is het coördineren van werkzaamheden van de verschillende bij een woning betrokken bedrijven van belang, Dat kan gedaan worden door de energieregisseur die het contact onderhoudt tussen de eigenaar en de uitvoerende bedrijven. Als er bij de uitvoering sprake is van een hoofdaannemer, dan kan daarvoor de voormanconstructie worden gebruikt. De dagelijkse zaken regelt de opdrachtgevende huiseigenaar met de voorman. Deze overlegt met zijn mensen en met medewerkers van de onderaannemer(s). Rol, taak en verantwoordelijkheden van de expeditieleden Binnen #ENEXAP wordt onderscheid gemaakt tussen het overkoepelende experimentprogramma en de verschillende woningprojecten. De rol van VACpunt Wonen is die van het kritisch volgen van het overkoepelende experimentprogramma en het meedenken over het consumentenbelang. De rol van VAC Apeldoorn ligt meer in de advisering ten aanzien van de verschillende woningprojecten en de toetsing van voorlopige renovatieontwerpen. 8 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het totale programma ligt bij het bestuur van het experiment. Deze houdt zich bezig met de dagelijkse gang van zaken rond het programma #ENEXAP. Het bestuur kan een projectmedewerker aanstellen om haar te ondersteunen en om de uitvoering mede te verzorgen. De expeditieleden houden zich bezig met de volgende hoofdactiviteiten: Werving nieuwe deelnemers Organisatie en uitvoering van het programma, beleggen bijeenkomsten, verzorgen groepsbrede activiteiten Participatie in de individuele woningprojecten Ontwikkeling van producten en diensten, die door individuele bewoners naar behoefte afgenomen kunnen worden Communicatie met de expeditieleden en met de Volgersgroep via verschillende communicatiekanalen Ontwikkelen en bijhouden van een web-based communicatiekanaal voor de koplopers Contact onderhouden met Platform 31 De verbinding tussen alle expeditieleden wordt geregeld door de projectmedewerker in nauw overleg met het dagelijks bestuur De verschillende activiteiten worden belegd bij verschillende werkgroepen. De werkgroepen rapporteren aan het bestuur. Eens in de vier tot zes weken vergadert het expeditieteam. Hierin wordt per werkgroep een update gegeven van de voortgang en ter plaatse verder gewerkt aan de afstemming tussen de werkgroepen en vanuit de werkgroepen naar de expeditieleden toe. De penningmeester van het dagelijks bestuur is het aanspreekpunt voor Platform 31, de voorzitter is dat voor overige externe partijen. De projectmedewerker is het eerste aanspreekpunt voor de expeditieleden. Volgersgroep De Volgersgroep bestaat uit woningeigenaren, bedrijven en andere organisaties die op de hoogte gehouden willen worden van de vorderingen van de Energie Expeditie Apeldoorn, maar geen deel uitmaken van het expeditieteam. Iedereen die zich vanaf eind 2011 als belangstellende voor #ENEXAP heeft aangemeld, en geen lid is geworden van het expeditieteam, zal na het tot stand komen van het expeditieteam worden gevraagd om lid te worden van de Volgersgroep. Ook anderen kunnen zich hiervoor aanmelden. De gemeente houdt een registratie bij van deze Volgersgroep. Belangstellenden voor deelname aan de Volgersgroep kunnen zich bij de gemeente melden. Er zijn vooralsnog geen condities en procedures voor toe- en uittreding van personen en organisaties in de Volgersgroep vastgelegd. Indien dit noodzakelijk blijkt te zijn, zullen vergelijkbare afspraken kunnen worden vastgelegd als in het reglement van het experiment. Leden van de Volgersgroep kunnen aan hun lidmaatschap geen rechten ontlenen. Indien er binnen het expeditieteam vacatures ontstaan van bewoners of professionele leden, dan zal in eerste instantie binnen de Volgersgroep worden gezocht naar geschikte kandidaten. Bedrijven die lid zijn van de Volgersgroep zullen samen met de professionele leden van het expeditieteam worden betrokken bij het ontwikkelen van een businesscase voor het uitvoeren van energieneutraal-renovaties ná beëindiging van de expeditie in 2014. Mogelijke klanten vinden zij ook in de Volgersgroep. #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 9
10 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
3. Aanpak experiment Definitie energieneutraal Voor de Energie Expeditie Apeldoorn wordt de volgende definitie van een energieneutrale woning gehanteerd: 1. Over een jaar gezien wekt de woning evenveel of meer hernieuwbare energie op dan wat er nodig is voor zowel het gebouwgebonden als het huishoudelijk energiegebruik; 2. De woning betrekt over een jaar gezien niet meer energie van het openbare net dan het er aan teruggeeft in de vorm van lokaal opgewekte hernieuwbare energie; dat betekent dat een eventueel resterend gebruik van aardgas gecompenseerd mag worden met een netto teruglevering van duurzaam opgewekte elektriciteit met minimaal dezelfde energie-inhoud (uitgedrukt in GJ primaire energie); 3. De opwekking van hernieuwbare energie vindt plaats binnen de perceelsgrenzen; 4. In het geval er voor de opwekking van hernieuwbare energie gebruik wordt gemaakt van biomassa, dan vindt de productie daarvan plaats binnen een straal van 150 km om de woning. Voor particulieren vormen houtpellets een bruikbare vorm van biomassa. Er zijn in Nederland veel leveranciers van houtpellets, maar slechts een zeer beperkt aantal producenten. Eén ervan bevindt zich in Waardenburg, op 90 km afstand van Apeldoorn. In Duitsland zijn er meerdere fabrieken, waarvan één in Frechen, op bijna 200 km afstand van Apeldoorn. De grondstoffen voor deze fabrieken komen vaak uit de omgeving binnen een straal van circa 80 km. Uit onderzoek blijkt, dat de benodigde energie voor het transport van biomassa slechts een fractie is van de energie-inhoud van de biomassa zelf. In een uitgewerkt voorbeeld1, waarin houtige biomassa wordt geïmporteerd uit Canada, wordt gerekend met een voortransport van 50 km per vrachtwagen, vervoer per zeeschip over 5.000 km en een natransport van 50 km per vrachtwagen. In dit voorbeeld bedraagt de transportenergie 3,75 % van de energie-inhoud van de biomassa. Op grond van het bovenstaande wordt een maximale afstand van 150 km tussen producent en afnemer als redelijk compromis beschouwd tussen de wens tot het beperken van de transportenergie en de wens om minimaal uit enkele producenten te kunnen kiezen. Verificatie Experimentprogramma ENEXAP Platform 31 stelt minimaal de volgende voorwaarden aan de samenstelling van het expeditieteam: Twintig eigenaar-bewoners die bereid zijn hun woning energieneutraal te renoveren; Één groep lokale of regionale bouwers, installateurs en energieadviseurs die deze en volgende renovaties willen en kunnen uitvoeren en begeleiden, en bereid zijn te investeren in de hiervoor benodigde kennis- en productontwikkeling; Één bank of een andere (financiële) instelling, die bereid is te voorzien in de financieringsbehoefte van particuliere woningeigenaren binnen het experiment en daarná, en bereid is te investeren in de hiervoor benodigde kennis- en productontwikkeling; 1 Biomassa ketens energetisch en economisch vergeleken; KNN Milieu bv, 16 november 2004. #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 11
Één lokaal opererende makelaar/taxateur die er voordeel in ziet om klanten te informeren over energieneutraal wonen/verbouwen en bereid is te investeren in de hiervoor benodigde kennis- en productontwikkeling; Betrokkenheid van de gemeente Apeldoorn; Alle expeditieleden nemen verantwoordelijkheid voor het succes van het programma; Aannemelijk maken dat het hoofddoel van Lokaal alle lichten op groen, namelijk het substantieel verbeteren van de lokale marktcondities voor energieneutraal renoveren, wordt gehaald; Met het programma wordt werk gemaakt van het oplossen van bekende belemmeringen op het gebied van financiering, integraal aanbod en gemeentelijke regelgeving; De voorziene ondersteuning vanuit Energiesprong komt gebalanceerd toe aan de deelnemers en aan de opgave waarvoor zij staan; De gewenste vraagsturing is geborgd in de organisatiestructuur. Begroting De dekking voor de begroting van het experiment (zie bijlage B) is opgebouwd uit financieel budget van Energiesprong ( 285.500), SLOK subsidie waarover de gemeente Apeldoorn tot begin 2013 kan beschikken ( 33.265), budget van de gemeente zelf ( 6.000), en uit in kind uren van de Gemeente Apeldoorn, de professionele expeditieleden en van de deelnemende bewoners. Gemeente Apeldoorn participeert in het EU-project ACE. Apeldoorn werkt in dit project aan het realiseren van energieneutrale dorpen. Veel van de producten die we in de Energie Expeditie Apeldoorn ontwikkelen, zijn later in de dorpen toepasbaar. Vanuit ACE is er budget beschikbaar voor haalbaarheidsonderzoeken en productontwikkeling. We gaan er van uit dat er door een samenwerking tussen #ENEXAP en ACE van dit budget gebruik gemaakt kan worden voor een totaalbedrag van 84.500. In de begroting is een post Uitgaven kleine kas opgenomen. Uit de kleine kas worden zonder tussenkomst van Platform 31 uitgaven betaald voor proceskosten tot 2.000, bijvoorbeeld voor de inhuur van een dagvoorzitter, vervoer en catering tijdens excursies, presentaties door externe deskundigen, plaatsing van advertenties, opstellen brochures, plaatsing bouwborden, enz. Uiteraard zal door middel van overzichten en facturen verantwoording worden afgelegd over deze uitgaven. De begroting sluit op een totaalbedrag van 409.015, incl. 21% BTW. Stappenplan 2012-2014 Het expeditieteam heeft als doel de komende twee jaar in grote lijnen de volgende stappen te doorlopen: Werving bewoners Ontwikkelen en uitvoeren quick-scan Identificeren potentie woning en motivatie, situatie en financiën bewoners Bepalen rol en inzet expeditieleden Ondertekenen intentieverklaring Instellen Volgersgroep Aanstellen projectmedewerker, auditor en energieregisseur Ontwikkelen en uitvoeren EPA-super-de-luxe Opstellen plan van aanpak per woning 12 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
Begeleiden offertetrajecten Begeleiden uitvoering Controle op advisering, planning en uitvoering door onafhankelijke auditor Opstellen businesscase voor continuering energieneutraal-renovaties na beëindiging van de expeditie Opstellen evaluatie Uitgangspunten voor stappenplan Een energieregisseur begeleidt de bewoners in de offerte- en uitvoeringsfase Een energieregisseur stroomlijnt de communicatie tussen bewoners en andere partijen Bewoner bepaalt tempo en stappen Bewoner kiest partijen voor uitvoering Bewoner vraagt offertes aan Bedrijven worden begeleid bij opstellen offertes Bewoner wordt begeleid bij beoordelen offertes De planning van ENEXAP is erop gericht dat er per woning een plan van aanpak wordt opgesteld waarmee alle deelnemende bewoners in 2014 daadwerkelijk hun woning energieneutraal kunnen gaan renoveren. Bewoners geven echter zelf aan wat ze aan hun huis willen doen, in welk tempo, en met welke partijen. Hoewel één van de doelen van het experiment is om uiterlijk in 2014 minimaal 20 energieneutraal renovaties te hebben gerealiseerd, kan het zijn dat er bewoners zijn die in 2014 pas enkele stappen hebben gezet op het pad naar energieneutraliteit. De begeleiding vanuit het experiment is na 2014 echter niet meer beschikbaar, zodat bewoners dan aan de hand van het plan van aanpak zelf de uitvoering moeten organiseren. Daarvoor zal #ENEXAP zodanig zijn ingericht dat ook als bewoners pas na 2014 tot uitvoering overgaan, zij daarvoor voldoende handvatten aangereikt hebben gekregen. Uiteraard is het ook mogelijk dat bewoners al vóór 2014 stappen gaan zetten naar energieneutraliteit. Ook zij worden daarbij begeleid vanuit het expeditieteam. Misschien zijn dan echter nog niet alle geplande onderzoeken uitgevoerd en nog niet alle ontzorgingsproducten ontwikkeld en operationeel, waardoor de begeleiding vanuit het experiment niet optimaal zal kunnen zijn. Er zal voor hen maatwerk geleverd gaan worden. Beoogde resultaten voor 2012, 2013 en 2014 De bovenstaande stappen worden verdeeld over de jaren 2012 t/m 2014. Voor de jaren 2012 en 2013 is dit Experimentprogramma al voldoende uitgewerkt, vormt daarmee ook meteen de jaarplannen 2012 en 2013 en is indicatief voor 2014. Eind 2013 zal er nog een meer gedetailleerd jaarplan 2014 worden opgesteld. Het bestuur maakt een verdeling van de werkzaamheden die in dit verband uitgevoerd moeten worden. Daarbij moet rekening worden gehouden met bewoners die een ander tempo willen hanteren voor de renovatie. De activiteiten die behoren bij de stappen worden hieronder toegelicht. 2012 Werven professionele leden voor expeditieteam Deze activiteit is afgerond. Het expeditieteam bevat alle benodigde professionele disciplines, en voldoet ook aan de eisen die Energiesprong stelt. Indien er gedurende het experiment lacunes worden gesignaleerd, of er vacatures ontstaan, dan zal het bestuur aan de vergadering van expeditieleden een voorstel doen hoe hiermee zal worden omgegaan. #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 13
Werven bewoners Op dit moment zijn er voldoende bewoners die een intentieverklaring hebben getekend om met het experiment van start te gaan. Te verwachten valt, dat zij niet allemaal al in 2014 hun woning energieneutraal zullen hebben gerenoveerd. Het is daarom wenselijk om met (ruim) meer dan 20 bewoners te starten. Om nog extra bewoners te werven, zal een tweetal acties worden uitgevoerd: 1. Er zal een brochure worden opgesteld die expeditieleden kunnen uitreiken aan belangstellende buren en kennissen; 2. Er zal een mailing worden gestuurd naar de ruim 150 mensen die vanaf november 2011 hun belangstelling voor het experiment kenbaar hebben gemaakt, maar geen quickscan hebben laten uitvoeren. Het valt te verwachten dat ook naar aanleiding van persberichten en websites en door het enthousiasme en de positieve ervaringen van expeditieleden zich nieuwe bewoners zullen melden. Wanneer dat nog in 2012 of in het voorjaar van 2013 gebeurt, dan kunnen zij, na uitvoering van de quickscan, nog gewoon meedoen met het experiment. Wanneer ze zich later melden, dan kunnen ze lid worden van de Volgersgroep en op een volwaardige manier buiten de expeditie om worden begeleid door de bedrijven die daarmee dan al voldoende ervaring hebben opgedaan. Opzetten en beheren website Het experiment heeft al een eigen website (www.energieexpeditieapeldoorn.nl ). Er bestaan wensen om aan de website meer functionaliteit toe te voegen en hem interactief te maken, zodat hij ook als communicatiekanaal tussen de expeditieleden gebruikt kan worden. Deze activiteit loopt door tot in 2014. Ontwikkelen quickscan Deze activiteit is afgerond. De quickscan is feitelijk een maatwerkadvies dat verder gaat dan een regulier EPA-maatwerkadvies in die zin dat er een pad wordt uitgestippeld dat leidt tot een energieneutrale woning, waarbij rekening wordt gehouden met de woningkenmerken, de gezinssituatie en het werkelijke huidige energiegebruik. De quickscan bestaat uit een digitale enquête over de woning, het energiegebruik en de persoonlijke situatie, een digitale financiële scan, een woningopname met afgifte van het huidige energielabel, een persoonlijk gesprek met een financieel adviseur, het met behulp van EPA-software bepalen van één realistisch en afgestemd pakket aan maatregelen om de woning energieneutraal te renoveren, met de daarbij behorende kostenraming, een bepaling van het besparingspotentieel van het huishoudelijk elektriciteitsgebruik, een berekening van de jaarlijkse kostenbesparing aan de hand van drie prijsstijgscenario s en een format om de berekeningen, grafieken en adviezen in een compleet, helder en leesbaar rapport te presenteren. Uitvoeren quickscan Op dit moment (medio oktober 2012) zijn er ruim 40 quickscans uitgevoerd. Voor enkele belangstellenden die zich later hebben aangemeld, wordt er nog een quickscan uitgevoerd. Belangstellenden kunnen zich nog tot in het voorjaar van 2013 aanmelden voor het laten uitvoeren van een quickscan. Voeren van keukentafel adviesgesprekken over quickscanrapporten Op dit moment (medio oktober 2012) zijn er 40 keukentafel adviesgesprekken gevoerd, wat heeft geleid tot de ondertekening van 30 intentieverklaringen voor deelname aan de expeditie. Naar verwachting zullen er eind 2012 nog ruim vijf 14 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
keukentafel adviesgesprekken worden gevoerd, wat naar verwachting tot enkele extra deelnemers aan de expeditie zal leiden. Opstellen communicatieplan Het communicatieplan zal ingaan op zowel de interne communicatie binnen het expeditieteam als de externe communicatie naar potentiële deelnemers, de media, Energiesprong, de landelijke community en lokale en regionale bedrijven. Deelname professionals aan leergang Saxion In het voorjaar van 2012 zijn er al vier sessies geweest van een leergang voor de professionele leden van het expeditieteam. De onderwerpen die hier aan de orde zijn gekomen zijn: o de bouwopgave in de bestaande woningbouw; o klantenbewustzijn/klantgerichtheid; o samenwerken, homogeniteit en het managen van verwachtingen binnen de precoalitiegroep o in rollenspellen oefenen van de keukentafelgesprekken met bewoners over de quickscanrapporten; o bouwfysica; o financieringsconstructies; o de financieringspraktijk voor particulieren. Na uitvoering van een behoeftenpeiling zullen er met Saxion afspraken worden gemaakt over vervolgsessies op de eerste leergang. Deze activiteit loopt door tot in 2014. Samenstellen expeditieteam Het expeditieteam bestaat momenteel uit elf professionele leden en dertig bewoners. De professionele leden kunnen zich bij de verschillende activiteiten door één of meer van hun medewerkers laten vertegenwoordigen, de bewoners door één of meer gezinsleden. Opstellen en ondertekenen intentieverklaringen en samenwerkingsovereenkomsten Op dit moment hebben 30 bewoners een intentieverklaring ondertekend voor deelname aan de expeditie. Naar verwachting worden dat er eind 2012 circa 35. Het experimentprogramma is voor akkoord voorgelegd aan zowel de bewoners als aan de professionele leden van het expeditieteam. Er wordt een samenwerkingsovereenkomst gesloten tussen Platform31 en de professionele leden van het expeditieteam. Aanstellen onafhankelijke auditor voor bewaken kwaliteit van proces en uitvoering Er zal een onafhankelijke auditor worden aangesteld die gevraagd en ongevraagd adviseert over de te ontwikkelen en ontwikkelde producten en diensten, over het proces, over de adviezen en plannen van aanpak per woning en die de uitvoering controleert. Hij adviseert tevens over de voorwaarden die aan uitvoerende bedrijven worden gesteld. Installeren van een monitoringsysteem In iedere woning zal een monitoringsysteem worden geïnstalleerd met als doel om gedetailleerd inzicht te krijgen in de energiezuinigheid en instelling van apparaten en #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 15
in het energiegedrag van de bewoners. Waarschijnlijk zal dit monitoringsysteem bestaan uit een zelf-uitleesbare slimme meter en een systeem als Home Basic van Plugwise, of een systeem met vergelijkbare functionaliteit van een andere leverancier. Excursies naar voorbeeldprojecten Er zullen voor de expeditieleden excursies worden georganiseerd naar voorbeeldprojecten om kennis te maken met maatregelen en renovatieconcepten en om te horen van de ervaringen van anderen. Indien mogelijk en gewenst, zullen ook de leden van de Volgersgroep hiervoor worden uitgenodigd. Deze activiteit loopt door tot in 2014. Presentaties deskundigen Aan deskundigen zal worden gevraagd om tijdens vergaderingen van expeditieleden het kennisniveau van aanwezigen te verhogen. Ontwikkelen EPA-super-de-luxe Als vervolg op de quickscan zal de EPA-super-de-luxe worden ontwikkeld. Feitelijk vormt dit product de kern van de Energie Expeditie Apeldoorn. De EPA-super-de-luxe bevat minimaal de volgende onderdelen: 1. uitgebreide woningopname inclusief aanwezigheid en gebruik huishoudelijke apparatuur 2. thermografisch onderzoek 3. bouwfysisch onderzoek naar o.a. koudebruggen, vochthuishouding, kierdichtheid en luchtdichtheid 4. comfortbeleving 5. inventarisatie bewonerswensen 6. bouwtechnisch onderzoek en advies over bouwtechnische, vergunningtechnische en esthetische inpassing van maatregelen 7. analyse van de informatie van het monitoringsysteem 8. afgestemd advies voor energieneutraal renovatie, desgewenst rekening houdend met te verwachten wijzigingen in gezinssamenstelling 9. engineering van de geadviseerde maatregelen, inclusief een technische omschrijving en ontwerptekeningen aan de hand waarvan uitvoerende bedrijven offertes kunnen opstellen 10. begroting Additioneel zouden de volgende onderdelen (mogelijk voor eigen rekening van de bewoners) onderdeel kunnen uitmaken van de EPA-super-de-luxe: 1. binnenmilieuprofiel 2. GPR-profiel 3. een afgestemd advies voor het toepassen van milieuvriendelijke materialen en producten 4. een afgestemd advies voor overige woningverbeterende maatregelen Uitvoering EPA-super-de-luxe Het thermografisch onderzoek van de EPA-super-de-luxe zal in de winter van 2012/2013 plaatsvinden. De totale uitvoering zal in het voorjaar van 2013 worden afgerond. Ontwikkelen webbased informatiesysteem Tijdens de expeditie wordt veel kennis opgedaan en informatie verzameld. Deze kennis en informatie zijn in principe beschikbaar voor: 16 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
o de professionele leden van het expeditieteam; o de bewoners; o de bedrijven die een opdracht uitvoeren voor de expeditie; o de bedrijven die maatregelen uitvoeren voor een bewoner; o Energiesprong; o overige geïnteresseerde partijen. Er zal een webbased informatiesysteem worden opgezet waarmee de beschikbare kennis en informatie met derden kan worden gedeeld. In verband met de privacy van bewoners kan een deel van de informatie door middel van een toegangsregeling en wachtwoord worden afgeschermd. In de evaluatiefase zal afgeschermde informatie in geanonimiseerde- of gecumuleerde vorm alsnog voor iedereen beschikbaar worden gesteld, mits daarbij de privacy van de bewoners gewaarborgd blijft. Bij beëindiging van het experiment zal de informatie worden overgedragen aan een nog te bepalen partij, zodat deze nog langere tijd beschikbaar blijft. Participeren in landelijke community van woningeigenaren Huis vol Energie.nl is een landelijk community platform voor particuliere woningeigenaren die de ambitie hebben hun huis energieneutraal te (ver-)bouwen. Dit online platform ondersteunt een groeiende groep mensen met energiezuinige ambities om elkaar te ontmoeten en ervaringen met elkaar te delen. Voor en door deze community van Energiepioniers worden ondermeer bijeenkomsten, huisbezoeken en workshops georganiseerd. Participeren in landelijke uitwisseling tussen professionals Platform 31 en andere partijen organiseren geregeld informatieve bijeenkomsten en cursussen voor professionals. De professionele leden van de expeditie zullen deze landelijke bijeenkomsten waar mogelijk bezoeken om kennis op te doen en informatie uit te wisselen. 2013 Ontwikkelen format voor woningrapportage De resultaten van de EPA-super-de-luxe zullen in een rapport worden gepresenteerd. Hiervoor wordt een format ontwikkeld. Opstellen EPA-super-de-luxe rapporten De resultaten van de EPA-super-de-luxe zullen per woning conform het ontwikkelde format in een rapport worden opgenomen. Toelichten EPA-super-de-luxe rapporten De EPA-super-de-luxe rapporten zullen tijdens keukentafelgesprekken met de bewoners worden besproken. Ontwikkelen instrumenten voor kwaliteitsborging Er zal een methodiek worden ontwikkeld om de kwaliteit van de uitvoering van maatregelen te borgen en zo mogelijk te garanderen. Wegnemen belemmeringen Verschillende gemeentelijke en landelijke regels en beleidslijnen kunnen een energieneutraal renovatie in de weg zitten. Deze belemmeringen zullen in beeld worden gebracht. #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 17
Reeds bekende gemeentelijke belemmeringen zijn: o kapbeleid van bomen i.r.t. beschikbaar zonlicht t.b.v. zonnecollectoren, zonnepanelen en het toepassen van passieve zonne-energie; o rooilijngrenzen in bestemmingsplannen die soms zo strak aan woningen grenzen dat buitengevelisolatie niet kan worden toegepast; o maximale nokhoogten en dakgoothoogten in bestemmingsplannen die dakisolatie in de weg kunnen zitten; o welstandbeleid ten aanzien van het toepassen van zonnecollectoren en zonnepanelen; o beleid voor beschermde stads- en dorpsgezichten en monumentale panden, die het lastig of onmogelijk maken om t.b.v. energiebesparing het uiterlijk, of zelfs het interieur, van woningen te wijzigen. Waar het gemeentelijke belemmeringen betreft zullen nieuwe afwegingen worden gemaakt tussen de beoogde doelstellingen van het belemmerende beleid en het beleid ten behoeve van een energieneutrale gebouwde omgeving en zal waar mogelijk energiebesparing en het opwekken van duurzame energie worden toegevoegd aan de afwegingscriteria van het belemmerende beleid. Landelijke belemmeringen zullen via de juiste kanalen in Den Haag aan de orde worden gesteld. Opstellen overzicht financieringsmogelijkheden Er zal een overzicht worden opgesteld van de financieringsmogelijkheden van een energieneutraal renovatie met per mogelijkheid de consequenties en de voor- en nadelen. Ook mogelijke subsidiebronnen zullen hierbij worden betrokken. Persoonlijk financieel advies Voor iedere bewoner zal een financieel maatwerkadvies worden opgesteld dat past bij zijn wensen, zijn financiële mogelijkheden en bij het advies in het EPA-super-de-luxe rapport. Ontwikkelen format voor plan van aanpak Voor iedere woning zal een plan van aanpak worden opgesteld waarin de uit te voeren maatregelen worden gekoppeld aan de financiering en uitgezet in de tijd. Voor de rapportage van dit plan van aanpak wordt een format ontwikkeld. Opstellen plan van aanpak De basis voor ieder plan van aanpak wordt gevormd door het EPA-super-de-luxe rapport, het financieel maatwerkadvies en een persoonlijk gesprek over de gewenste planning. Ontwikkelen format voor offertes Er zal een format worden ontwikkeld die uitvoerende bedrijven kunnen gebruiken. Kennismaking met energieregisseur Iedere bewoner wordt in het ontwerp- en uitvoeringstraject begeleid door een vaste energieregisseur. Begeleiding bij aanvraag offertes door bewoners Op basis van het plan van aanpak zal er door de energieregisseur een offerteaanvraag worden opgesteld die door de bewoner wordt gestuurd naar door hemzelf geselecteerde bedrijven. 18 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn
Begeleiding bij opstellen offertes door bedrijven Bedrijven die door bewoners worden uitgenodigd om een offerte uit te brengen, kunnen desgewenst door de energieregisseur worden begeleid bij het opstellen daarvan. Begeleiding bij beoordelen offertes door bewoners Bewoners kunnen door de energieregisseur worden begeleid bij het beoordelen en vergelijken van ontvangen offertes. 2014 Opstellen werkwijze voor eindkeuring woningverbeteringen die de basis kan zijn voor: o Ontwikkelen label voor energieneutrale woningen o Er zal een label worden ontwikkeld voor naar energieneutraal gerenoveerde bestaande woningen. Op dit label zal het te verwachten werkelijke woninggebonden en huishoudelijke energiegebruik en de duurzame energieopwekking worden vermeld, zowel voor de huidige bewoners als voor een genormeerde gezinssituatie met een genormeerd bewonersgedrag. o Opstellen controleprotocol o Opstellen auditprotocol oplevering Uitvoering maatregelen per woning Na opdrachtverlening door de bewoner aan de door hem geselecteerde bedrijven, vindt de uitvoering plaats van de energiemaatregelen en andere woningverbeterende maatregelen. Controle op uitvoering Tijdens de uitvoering zal de energieregisseur periodiek toezicht houden. Uitvoeren opleveringscontrole Na de uitvoering van de maatregelen zal de onafhankelijke auditor een opleveringscontrole uitvoeren. Pas na het herstel van eventuele uitvoeringsfouten en akkoord van de auditor, wordt door de bewoner voor de oplevering van de renovatie getekend. Opstellen en uitgifte energieneutraal label Pas na het uitvoeren van alle maatregelen die nodig zijn voor de energieneutraal renovatie, wordt het energieneutraal label uitgereikt. Monitoring energiegebruik en woningbeleving Het aangebrachte monitoringsysteem blijft na de renovatie in werking. De bewoners rapporteren regelmatig over hun energiegebruik en de woningbeleving. Opstellen businesscase voor vervolg Samen met de professionele leden van het Expeditieteam, bedrijven uit de Volgersgroep, en andere geïnteresseerde bedrijven en organisaties, zal een businesscase worden opgesteld voor de situatie ná 2014. Ook zonder subsidie van Energiesprong en intensieve ondersteuning van Gemeente Apeldoorn zal er een verdienmodel voor bedrijven moeten zijn om energieneutraalrenovaties gemeengoed te laten worden. De veronderstelling dat er een businesscase is, kan worden getoetst #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn 19
aan de uitkomsten van de Energie Expeditie Apeldoorn en aan de resultaten van de vijf experimenten elders in het land. Opstellen evaluatierapport Eind 2014 zal er een evaluatierapport worden opgesteld. Organiseren conferentie Over het verloop van het experiment en over de opgedane kennis en ervaringen zal eind 2014 tijdens een conferentie voor makelaars, financiële instellingen en uitvoerende bedrijven in Apeldoorn worden gecommuniceerd. Aanpak per woning Per energieneutraal te renoveren woning wordt een separaat project gestart. Contacten met de bewoners lopen via de projectmedewerker. Indien hij hulp of ondersteuning van een professional nodig heeft, kan hij deze op basis van een strippenkaart per uur inkopen. Per woning wordt in de ontwerpfase een energieregisseur vanuit het expeditieteam aangesteld, die meerdere projecten kan begeleiden. De energieregisseur gaat pas aan het werk nadat een bewoner aan de hand van het plan van aanpak heeft besloten om daadwerkelijk maatregelen te laten uitvoeren. Hij begeleidt zowel het offertetraject als de uitvoering van de maatregelen, mits deze uitvoering plaatsvindt binnen de randvoorwaarden die door het expeditieteam zijn bepaald. De energieregisseur is ook verantwoordelijk voor het adequaat bijhouden van het webbased informatiesysteem, waardoor de bewoner zelf de stand van zaken kan bijhouden v.w.b. de renovatie van zijn woning. Ook wordt bijgehouden welke diensten en producten worden afgenomen, en welke financieringsconstructie specifiek wordt gebruikt. De energieregisseur is in deze fase tevens het enige aanspreekpunt voor de bewoner bij vragen of knelpunten. De energieregisseur bespreekt vragen en knelpunten met de projectmedewerker. De energieregisseur maakt korte maandelijkse rapportages over de stand van zaken per woning in het webbased portal. Het bestuur krijgt inzage in de verschillende projecten via het webbased portal, en kan gebruikmaken van individuele en overall rapportages. Binnen de projecten kunnen ook partijen optreden van buiten het expeditieteam. De opdrachtgevende woningeigenaar is vrij in de keuze voor uitvoerende partijen voor zijn woningrenovatie. De begeleiding van zowel bewoner als uitvoerende partijen door het expeditieteam vindt echter slechts plaats indien wordt voldaan aan de randvoorwaarden die door het expeditieteam zijn bepaald. Vraagsturing Voor het slagen van het project is het noodzakelijk dat de bewoner zelf stuurt op de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten die nodig zijn om de energieneutrale verbouwing succesvol te realiseren. Vraagsturing wordt geborgd door bewoners actief te laten participeren in werkgroepen die van meet af aan bezig gaan met de ontwikkeling van producten en diensten. Voor de zeven werkgroepen die zijn ingesteld zijn er voor de meeste groepen voldoende deelnemers aangemeld. 20 #ENEXAP Experimentprogramma Energie Expeditie Apeldoorn