Krant: Trouw Sectie: Binnenland Datum: 25/04/2012 Roetuitstoot schepen en treinen onderzocht - GGD: Emissie op de Waal vergelijkbaar met uitstoot op snelweg Quirijn Visscher Luchtmetingen langs de Waal en het Amsterdam-Rijnkanaal moeten uitwijzen hoeveel roet en ultra-fijnstof binnenvaartschepen uitstoten. In Gelderland wordt ook de emissie van dieseltreinen gemeten. Daarmee wordt volgende maand door vijf GGD's in Gelderland en Utrecht, het RIVM en Universiteit Utrecht begonnen. Over de uitstoot van roet en zeer fijnstof door scheepvaart en dieseltreinen is nog weinig bekend, in tegenstelling tot over het wegverkeer. Roet maakt een snelle opmars in de discussie over luchtverontreiniging. Politici, onderzoekers en gezondheidsorganisaties wijzen verbrande dieselbrandstoffen aan als een grote veroorzaker en stimulator van longaandoeningen en andere ziekten. Aan de kleverige roetdeeltjes hechten andere giftige stoffen zich erg makkelijk. Daarnaast groeit de aandacht voor ultra-fijnstof. Dat dringt tot diep in de longen door en veroorzaakt of verergert ziekten, stellen de GGD's. Aan de Waal bij Nijmegen moet blijken of de uitstoot van passerende en wachtende schepen op die van het wegverkeer lijkt. De GGD's vermoeden op basis van de huidige gegevens dat er veel verontreinigende stoffen boven de drukke waterwegen hangen. "Wat betreft sommige stoffen is de Waal vergelijkbaar met een snelweg", zegt Moniek Zuurbier, senior adviseur milieu en gezondheid van de drie Gelderse GGD's. Steden als Nijmegen bouwen woonwijken langs de rivier. Het onderzoek spitst zich toe op de uitstoot van roetdeeltjes en ultra-fijnstof met een doorsnee kleiner dan 0,1 micrometer. "We gaan onderzoeken welke factor de
scheepvaart vormt in de uitstoot van de deeltjes die het schadelijkst voor de gezondheid zijn", zegt Zuurbier. "Met die informatie zou een gemeentebestuur maatregelen kunnen treffen, zoals regels voor schepen die stilliggen en de motor stationair laten draaien." De GGD's Gelderland-Midden, Nijmegen, Gelre-IJssel, Utrecht en Midden- Nederland zien de metingen als een proef om ontbrekende kennis te vergaren en te verspreiden. Op twee plekken langs de Gelderse spoorlijnen komen eveneens meetinstrumenten. Het gaat om locaties waar veel dieseltreinen rijden. Aan de proeven wordt meebetaald door de provincie Gelderland en de gemeenten Arnhem, Nijmegen en Nieuwegein. DE VERDIEPING 10 11 'Hoe kleiner het stofdeeltje, hoe gevaarlijker' Op dit artikel rust copyright 2012 PCM, resp. de oorspronkelijke uitgever en/of de auteurs Krant: Trouw Sectie: Duurzaamheid en Natuur Datum: 25/04/2012 Auteurs: Quirijn Visscher 'Hoe kleiner het stofdeeltje, hoe gevaarlijker' Er zit veel roet en ultrafijn stof in de lucht, blijkt uit metingen. Politici worstelen daarmee: moeten er normen komen voor roet? Het Gelderse Rozendaal wachtte de discussie niet af en nam een kloek besluit. Ze houden wel van 'een goed milieu', hoor je Rozendalers soms grappen. Het leefmilieu in de chicste gemeente van Gelderland (1500 inwoners) is een belangrijke zaak. Desnoods trekt het gemeentebestuur de portemonnee. Zo steekt de gemeente bijna een miljoen euro in een extra verkeersscherm om de invloed van de lager gelegen snelweg A12 te weren. Al mocht een villawijk met dorpsschool volgens de wet ook zonder dat scherm worden gebouwd. Toch kwamen schoolouders en het Astmafonds in verzet. Nog geen driehonderd meter van de A12 moest de nieuwe dorpsschool komen. Ze vreesden
gezondheidsklachten bij de kinderen. Daarom liet de gemeente TNO aanvullende luchtmetingen verrichten bij de huidige en geplande schoollocatie. Rozendaal is een klein heuveldorp bij de A12: hoe groot konden de onderlinge verschillen eigenlijk zijn? De uitslag significant meer roet op de locatie bij de A12 was voor de dorpspolitiek reden om begin maart de bouw van een nieuwe school bij de A12 te schrappen. Voor roet en ultrafijne stofdeeltjes zijn nog geen Europese en Nederlandse normen of criteria. Mede dankzij Rozendaal krijgen ze nu meer aandacht in het parlement. Over de gezondheidseffecten van deze niet-genormeerde stoffen wordt steeds meer bekend. Juist nu luchtverontreiniging in Nederland lijkt te zijn beteugeld, verschuift het debat zich naar de gevolgen die microscopisch kleine deeltjes als roet kunnen hebben op de gezondheid. Kenners kijken niet op van de Rozendaalse meetuitslagen. Ook Moniek Zuurbier van GGD Gelderland-Midden niet. Ze is senior adviseur milieu en gezondheid en analyseerde de data voor Rozendaal. Haar advies strookt met de landelijke GGDrichtlijn: geen nieuwbouw voor kwetsbare groepen binnen 300 meter van snelwegen. Geen dorpspoliticus wilde nieuwe astmapatiëntjes op zijn geweten hebben, vandaar dat het bouwplan is geschrapt. Daarmee is Rozendaal de eerste gemeente die uit zichzelf een schoolbouwplan wijzigt, vanwege roet, terwijl daar nog geen strenge normen voor gelden. "Een moedig besluit", oordeelt Zuurbier. De nationale en internationale discussies over luchtkwaliteit zijn complex en lopen vaak achter de nieuwste ontwikkelingen aan. Om welke stoffen gaat het eigenlijk? Wat zijn de bronnen van het stof? Welke zeer fijne stoffen veroorzaken bij mensen welke gezondheidseffecten? Welke normen zijn realistisch? Wie is verantwoordelijk? Rozendaal bewijst dat die vragen leven. Alleen al de vraag wat fijnstof precies is, blijkt een bron van discussie. De bestaande normen zijn gericht op bescherming tegen grovere stofdeeltjes, die overigens met het oog niet waarneembaar zijn. Deskundigen spreken dan over 'PM10 deeltjes', deeltjes met een diameter tot tien micrometer. Ter vergelijking: een mensenhaar is 50 tot 100 micrometer dik. Verfijnde apparatuur kan deeltjes tot 2,5 micrometer meten. Nanotechnologie stelt onderzoekers in staat zelfs stofjes kleiner dan 0,1 micrometer te zien: een nieuwe bron van inzichten en discussiepunten.
Fijnstof is een containerbegrip, verzuchten Haagse politici. Gelukkig zijn de stofbronnen bekend. De lucht boven Nederland bevat minuscule deeltjes zeezout. De bio-industrie, de varkens- en pluimveehouderijen, zorgen voor extra fijn stof. Maar vooral de verbrandingsprocessen in het verkeer en de industrie zijn een belangrijke bron van stof en roet. Daarnaast is er nog minuscuul slijtageslijpsel, afkomstig van remvoeringen en banden. In 2008 wees de Gezondheidsraad in een advies daarop. Gezondheidsorganisaties waarschuwen voor de gevaren van roet. "Roet zelf is misschien niet zo schadelijk, maar de deeltjes werken als een sticker waaraan allerlei giftige stoffen kleven", legt Zuurbier uit. "In het algemeen geldt: hoe kleiner de fijnstof, hoe schadelijker ze zijn voor onze gezondheid. De kleinste stoffen komen vrij bij verbrandingsprocessen waarvan mensen de bron zijn." Zuurbier ziet de aandacht voor roet groter worden in haar vakgebied vanwege de gezondheidsgevolgen. "Misschien moeten we ons ook focussen op slijpsel", zegt ze. "En van een aantal stoffen die vrijkomen in het verkeer, weten wij nog niet zoveel." Roet rukt ook in de landelijke politiek op. Maar het rijk en de gemeenten worden nog erg in beslag genomen door EU-regelgeving over de PM10-deeltjes en stikstofdioxide (NO2). Daarvoor gelden wel normen. Omdat diverse projecten langs snelwegen niet aan die normen voldeden, moest de bouw ervan in 2005 worden gestaakt. Inmiddels wordt er bij de planning van projecten wel rekening gehouden met die normen. Normen voor de fijnere PM2,5-deeltjes zijn in voorbereiding. Milieuwetenschappers zijn inmiddels al veel verder. Onderzoeken naar blootstelling aan roet en ultra- fijn stof (PM0,1) wijzen erop dat juist die ongezond zijn. Gezondheidsorganisaties als de Gezondheidsraad, de GGD's en het Astmafonds vragen al enkele jaren om aandacht voor die stoffen, zodat er bij bouwprojecten rekening mee kan worden gehouden. Kinderen, ouderen en zieken zijn er erg gevoelig voor. Het zijn vooral de fijnste stofdeeltjes die volgens hen hart- en vaatziekten, astma en bronchitis veroorzaken of anders verergeren. Dan is er NO2, dat voorkomt in een mengsel van stoffen. "Dat mengsel is een goede indicator voor gezondheidsklachten", zegt Zuurbier. "Welke stof in dat
mengsel voor welk gezondheidseffect zorgt, weten we niet. Wel weten we dat de stoffen bewerkstelligen dat mensen ziek worden en eerder overlijden. Het gaat dan vooral om hart- en vaatziekten en longaandoeningen." Hoe fijner de stofdeeltjes zijn, hoe verder ze doordringen in de longen. Ultrafijne deeltjes gaan via de longblaasjes direct de bloedbaan in. "Er kunnen ontstekingen in het lichaam ontstaan", zegt Zuurbier. "Ook in de longen gebeurt veel. Er is veel onderzoek gedaan met proefdieren en mensen die aan dieselmotoren zijn blootgesteld. Dat toont duidelijke effecten aan." Ze stelt: een norm wil nog niet zeggen dat de lucht daadwerkelijk gezond is. "Ook als er aan de normen wordt voldaan, zijn er effecten op de gezondheid. Dus hoe schoner de lucht, hoe beter." Met dat inzicht eindigde het debat in Rozendaal. De gemeente voldeed aan de wettelijke normen voor luchtkwaliteit (PM10 en NO2). Maar de schoolouders, het Astmafonds en de regionale GGD wilden verder gaan en speelden de gezondheidskaart uit. Soms ziet Zuurbier politici 'een gat in de lucht springen' als aan wettelijke luchtkwaliteitsnormen is voldaan. Een misverstand, vindt ze. "Politici staren zich te veel blind op normen. De nieuwe norm voor PM2,5 is een wassen neus. De grenswaarde is te hoog. Voldoe je aan PM10, dan voldoe je automatisch aan PM2,5." Fabrikanten, reizigers, consumenten en boeren: iedereen draagt bij aan luchtverontreiniging. De politiek moet de belangen tegen elkaar afwegen. Maar welke politici? Om luchtverontreiniging te beteugelen, gebruikt de overheid normen op basis van metingen. Er zijn inmiddels Europese normen voor PM10 en voor stikstofdioxide (NO2). In de Tweede Kamer wordt aangedrongen op afspraken op Europees niveau, omdat Nederland veel vieze lucht importeert uit het Ruhrgebied en veel (natuurlijke) zoute lucht uit de Noordzee. Maar op lokaal niveau is er soms behoefte aan strengere eisen, zoals Rozendaal laat zien. Het roet- en fijnstofdebat leeft sterk in snelweggemeenten als Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag. Gevieren willen ze dat roet een wettelijke indicator wordt voor gezondheidsklachten, zoals PM10, PM2,5 en NO2 dat al zijn. Staatssecretaris Atsma van milieu wil van roet geen hoofdindicator
maken, waar normen op gebaseerd worden. Hij laat gemeenten als Rozendaal graag de vrijheid om dat (wel) te doen. Zuurbier wijst er fijntjes op dat het kabinet-rutte in één klap maximumsnelheden verhoogde. Jarenlang worstelden sommige gemeenten met bouwplannen om aan de Europese luchtnormen te voldoen. Rozendaal lobbyde jaren tevergeefs voor verlaging van de snelheid op de A12 naar 80 kilometer per uur. "Alle maatregelen die gemeenten namen zijn in een klap teniet gedaan." In Rozendaal maakten de dorpspolitici een omslag in het denken. Andere kwesties bij hun bouwproject hielden hen aanvankelijk meer bezig. Naast de geplande schoollocatie lag een tennispark dat ineens failliet ging. Vier jaar eerder protesteerden tennissers nog op het raadhuis voor het behoud ervan. Over ultrafijn stof of roet hoorde je toen niemand. Wel over een goed milieu. Rozendaal bouwde geen school bij de A12 vanwege roet Kinderen zijn gevoelig voor de fijnste stofdeeltjes Op dit artikel rust copyright 2012 PCM, resp. de oorspronkelijke uitgever en/of de auteurs