LANDBOUW IN ZAKFORMAAT LAND- EN TUINBOUW IN VLAANDEREN 2003 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (ALT)
2
Inhoud Vlaamse land- en tuinbouw: blikvangers 5 Structuur van de landbouw in Vlaanderen Evolutie van het landbouwareaal 8 Aandeel landbouwgrond per gemeente 9 Aantal en gemiddelde oppervlakte landbouwbedrijven 10 Indeling landbouwbedrijven naar bedrijfsgrootte 11 Aantal startende bedrijven 11 Evolutie van de veestapel 12 Spreiding van de veestapel 13 Gemiddelde veebezetting 14 Landbouw in de economische context Productiviteit in de landbouw 15 Evolutie van de eindproductiewaarde 16 Evolutie van de netto toegevoegde waarde 16 Buitenlandse handel 17 Thuisverbruik van verse agrovoedingsproducten 18 Arbeidsinkomen per arbeidseenheid 19 Prijzen in de landbouw 19 3
Sociale aspecten Evolutie van het aantal werkkrachten 20 Opvolging van landbouwbedrijven 21 Arbeidsongevallen in de landbouw, jacht en aanverwante diensten 21 Burgerlijke staat bedrijfsleiders 22 Landbouwkundige opleiding van starters in de landbouw 22 Landbouw en milieu Biologische landbouw 23 Stikstof- en fosforbalans van de landbouwsector 24 Stikstof- en fosforoverschot op de nutriëntenbalans van de landbouwsector 25 Evolutie van het gewasbeschermingsmiddelengebruik in de landbouw 25 Evolutie van het energiegebruik van de landbouw per brandstoftype 26 Uitstoot van broeikasgassen door de verschillende sectoren 27 Landbouwbeleid in vlaanderen Directe steun 28 Plattelandsontwikkeling: uitgaven PDPO per boekhoudjaar 29 Plattelandsontwikkeling: Totale uitgaven PDPO 30 Plattelandsontwikkeling: Areaal agromilieumaatregelen 30 4
Vlaamse land- en tuinbouw: blikvangers De oppervlakte cultuurgrond in Vlaanderen is sinds 1998 constant gebleven. In 2002 is er een sterke stijging in de oppervlakte voor granen, meerbepaald wintertarwe (+40%) en wintergerst (+31%). Sinds 1990 daalt het aantal runderen geleidelijk maar constant. Het aantal varkens en het aantal stuks pluimvee bleef stijgen tot 1999 maar kent sindsdien een daling. De daling van het aantal stuks pluimvee is sinds 2002 gestopt. Het aantal zoogkoeien neemt toe met 10%, en het aantal geiten stijgt met 28%. Melkveehouderij komt vooral voor in West- en Oost-Vlaanderen, terwijl het kweken van geiten eerder verspreid is over heel Vlaanderen. Voor het eerst sinds 1990 stijgt het totaal aantal arbeidskrachten in de landbouwsector (+ 0,5%). Het aandeel vrouwelijke arbeidskrachten stijgt met meer dan 3%. Verhoudingsgewijs worden steeds meer vrouwen voltijds tewerkgesteld (36%). Het aantal land- en tuinbouwbedrijven blijft dalen terwijl de gemiddelde oppervlakte of veebezetting per bedrijf blijft stijgen. Het laatste jaar echter kent het aantal runderen per bedrijf een lichte daling. De gemiddelde oppervlakte van het bedrijf is sinds 1990 toegenomen met ruim 60% tot 16,8 ha per bedrijf. Het aantal bedrijven onder 30 ha is sinds 1990 continu gedaald, terwijl het aantal bedrijven boven 30 ha een continue stijging kent. Economisch gezien vormt de veeteelt (met ruim 60% van de totale eindproductiewaarde in 2002) de belangrijkste subsector. Tuinbouw komt (met 30% van de eindproductiewaarde) op de tweede plaats. 5
Globaal gezien, maar vooral wat dierlijke producten betreft, wordt door België meer uitgevoerd dan ingevoerd. In 2002 echter neemt de totale handelsbalans met ruim 20% af tot 2 miljard euro. De laatste 10 jaren wordt de kloof tussen het arbeidsinkomen uit landbouw en het vergelijkbaar inkomen uit andere sectoren steeds groter. Uit de evolutie van de prijzen blijkt dat, hoewel de aankoopprijzen van grondstoffen, pacht e.d. blijven stijgen, de door de landen tuinbouwers ontvangen prijzen dalend zijn. De ruilvoet (verhouding ontvangen prijzen / aankoopprijzen) is sinds 1990 op het laagste peil ooit. De meeste starters in de landbouw hebben een diploma hoger secundair of hoger onderwijs landbouw of behaalden een installatieattest. Meer dan de helft van de bedrijfsleiders in de landbouw is ouder dan 50 jaar. Voor minder dan 15% van hen is de opvolging verzekerd. Het aantal arbeidsongevallen in landbouw, jacht en aanverwante diensten is in 2002 met 7% gedaald. Meer dan 9% van de arbeidsongevallen heeft een blijvende arbeidsongeschiktheid tot gevolg. In 2002 zijn geen dodelijke arbeidsongevallen gebeurd. In 2002 is het totale areaal biologische landbouw met 4% gedaald. Hiermee blijft het totale aandeel van de biologische landbouw in de totale landbouw zeer bescheiden (0,6%). 6
In Vlaanderen is de consumptie van melk in 2002 gedaald met ruim 8%. Het thuisverbruik van aardappelen kent sinds 1999 ook een sterke dalende trend (-11%). De consumptie van vlees heeft zich daarentegen in 2002 voor een groot deel herpakt (+ 8%), na het crisisjaar 2001. De totale uitgaven in het kader van de plattelandsontwikkeling in Vlaanderen zijn in 2002 ruim verdubbeld tot 77 miljoen euro ten opzichte van 2001. Ruim de helft hiervan gaat naar investeringssteun en vestigingssteun. Bijna 19% gaat naar beheersovereenkomsten. Het totale areaal cultuurgrond dat onder één of meerdere beheersovereenkomsten valt is in 2002 met 25% gestegen tot 52.500 ha. Het overschot aan stikstof en fosfor van de landbouwsector kent een dalende trend sinds 1990, voornamelijk ten gevolge van de verminderde veestapel. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen stijgt opnieuw omwille van een sterke toename in het gebruik van insecticiden (+6%). Het totale verbruik van brandstof in de landbouw is met bijna 3 % gedaald. Deze daling is bijna volledig te wijten aan een dalend gebruik van aardgas. Hierdoor is het aandeel van petroleum toegenomen tot 75%. Het aandeel van de landbouwsector in de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen blijft de laatste drie jaren constant (11%). De sector is verantwoordelijk voor 74% en 36% van de uitstoot van de respectievelijke broeikasgassen methaan en lachgas. 7
Structuur van de landbouw in Vlaanderen Evolutie van het landbouwareaal (Vlaanderen, in ha) 8 2000 2001 2002 Totale oppervlakte cultuurgrond 636.876 635.155 635.464 Weiden, grasland en voedergewassen361.375 372.099 355.650 waarvan weiden en grasland 241.313 237.935 235.466 voedermaïs 113.951 127.302 115.196 Granen voor de korrel 129.596 113.178 132.211 waarvan wintertarwe 71.760 48.016 67.380 wintergerst 10.508 9.184 11.987 korrelmaïs 34.033 38.960 45.080 Aardappelen 42.444 40.455 39.948 Nijverheidsgewassen 43.587 47.120 47.337 waarvan suikerbieten 33.925 36.357 36.312 Tuinbouwgewassen 47.372 50.615 50.631 waarvan groenten in open lucht 24.881 27.653 28.570 fruitteelt in open lucht 15.782 15.942 15.061 niet eetbare tuinbouw in open lucht 4.744 4.812 4.894 groenten onder serre 1.054 1.188 1.120 fruitteelt onder serre 210 238 244 niet eetbare tuinbouw onder serre 701 782 742 Overige 12.502 11.688 9.685 waarvan braakland zonder economische opbrengst 5.748 2.692 2.422 Bron: NIS
Aandeel landbouwgrond per gemeente (Vlaanderen, 2002, in % t.o.v. totale oppervlakte gemeente) Bron: OC-GIS, NIS 9
Aantal en gemiddelde oppervlakte landbouwbedrijven (Vlaanderen, in aantal) 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 landbouwbedrijven in hoofdberoep bedrijven in nevenberoep tuinbouwbedrijven in hoofdberoep Gemiddelde oppervlakte, in ha 2001 en 2002: geen opsplitsing mogelijk van beroepsbedrijven naar land- en tuinbouw Bron: NIS 10
Indeling landbouwbedrijven naar bedrijfsgrootte (Vlaanderen, in % van de bedrijven) > 50 ha 30-50 ha 20-30 ha 2002 2001 10-20 ha < 10 ha 0 10 20 30 40 50 60 Bron: NIS Aantal startende bedrijven (Vlaanderen) 2000 2001 2002 Aantal nieuwe bedrijfsleiders 699 684 666 Aantal VLIF aanvragen voor 105* 240 242 tussenkomst vestigingskosten waarvan landbouw 88* 193 192 waarvan tuinbouw 17* 47 50 Gemiddeld betoelaagbaar bedrag 142.250 162.256 159.205 (vestigingskosten) in euro *: laag aantal aanvragen o.w.v. nieuwe regelgeving vanaf 1/1/2000 Bron: NIS, VLIF 11
Evolutie van de veestapel (Vlaanderen, in aantal) 2000 2001 2002 Runderen 1.558.075 1.527.221 1.456.470 waarvan melkkoeien 327.067 329.728 335.001 zoogkoeien 182.913 186.623 205.719 Varkens 7.051.094 6.508.442 6.396.910 waarvan biggen 2.024.876 1.810.197 1.771.076 vleesvarkens 4.316.421 4.006.920 3.969.377 zeugen 690.345 667.056 645.394 Pluimvee 36.002.503 34.301.030 34.307.893 waarvan vleeskippen 21.632.697 21.240.313 20.767.628 hennen 14.198.520 13.060.717 12.813.107 Overig pluimvee 474.661 435.699 377.686 Schapen 102.600 99.132 93.027 Geiten 8.581 10.669 13.658 Hoefdieren 21.173 20.437 20.514 Struisvogels 8.064 4.917 3.560 Konijnen 245.017 258.555 220.121 Bron: NIS 12
Spreiding van de veestapel (Vlaanderen, 2002) aantal runderen per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS aantal varkens per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS 13
aantal stuks pluimvee per ha landbouwgrond Bron: OC-GIS, NIS Gemiddelde veebezetting (Vlaanderen) 2000 2001 2002 aantal runderen per bedrijf 68,7 70,6 70,1 aantal varkens per bedrijf 786 773 806 aantal kippen per bedrijf 10.652 10.006 10.543 Bron: NIS 14
Landbouw in de economische context Productiviteit in de landbouw (Vlaanderen) liters melk per koe per jaar biggen per zeug per jaar 6.000 5.800 5.600 5.400 5.200 5.000 4.800 4.600 4.400 4.200 4.000 19 18 17 16 15 14 13 12 88-89 91-92 94-95 96-97 98-99 2000 86-87 88-89 90-91 92-93 94-95 96-97 98-99 2000 opbrengst teelten (in kg/ha) 10.000 70.000 9.000 60.000 8.000 50.000 7.000 40.000 6.000 30.000 5.000 20.000 88-89 91-92 94-95 96-97 98-99 2000 88-89 91-92 94-95 97-98 2000 wintertarwe wintergerst aardappelen suikerbieten Bron: CLE 15
Evolutie van de eindproductiewaarde (Vlaanderen, in miljoen euro) 2000 2001 2002* Totale eindproductiewaarde 4.517,3 4.805,4 4.503,9 Akkerbouw 386,4 473,2 424,7 waarvan tarwe 59,1 40,2 47,2 suikerbieten 106,9 112,7 125,5 aardappelen 190,6 272,3 205,9 Tuinbouw 1.389,7 1.353,3 1.358,9 waarvan groenten 692,2 712,0 675,2 fruit 286,8 267,8 296,8 Veeteelt 2.741,2 2.978,9 2.720,3 waarvan runderen 374,0 338,5 428,3 varkens 1.386,3 1.599,1 1.327,3 gevogelte 241,0 273,0 245,0 melk en -derivaten 573,2 611,9 570,1 eieren 138,1 132,3 127,4 Bron: CLE *: voorlopige cijfers Evolutie van de netto toegevoegde waarde (Vlaanderen, in miljoen euro) 2000 2001 2002* Eindproductiewaarde 4.517,3 4.805,4 4.503,9 Intermediair verbruik 2.945,2 3.019,7 2.902,0 waarvan voeders 1.477,3 1.530,6 1.438,5 meststoffen 135,7 122,7 109,6 energie 327,0 339,1 322,9 Bruto toegevoegde waarde 1.572,1 1.785,7 1.601,9 Afschrijvingen 402,1 417,0 418,8 Subsidies - heffingen 176,6 178,3 180,1 Netto toegevoegde waarde 1.346,2 1.547,0 1.363,2 Bron: CLE *: voorlopige cijfers 16
Buitenlandse handel (België, in 2002, in miljoen euro) Invoer Uitvoer Saldo Akkerbouwproducten 7.101,99 7.294,18 192,20 Dierlijke producten 3.806,74 5.452,87 1.646,14 Tuinbouwproducten 3.906,38 4.452,14 545,76 Andere producten (veevoeders, vis, dranken, ) 3.643,35 2.774,62-868,72 Totaal plantaardige en dierlijke producten 18.458,44 19.973,81 1.515,37 Agro-industriële producten 855,68 1.320,82 465,14 Totale agrarische buitenlandse handel 19.314,12 21.294,63 1.980,51 Bron: NBB 17
Thuisverbruik van verse agrovoedingsproducten (Vlaanderen, in index t.o.v. 1997) 115 110 105 100 95 90 85 80 75 Consumptiemelk Kaas Aardappelen Brood Fruit Groenten Vlees Gevogelte & wild Charcuterie Eieren Vis 70 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Bron: VLAM; GfK Panelservices Benelux 18
Arbeidsinkomen per arbeidseenheid (België, in euro) 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 landbouwarbeidsinkomen vergelijkbaar inkomen Bron: CLE Prijzen in de land- en tuinbouw (België, in index t.o.v. 1990) 120 110 100 90 80 70 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 index ontvangen prijzen index aankoopprijzen ruilvoet Ruilvoet = verhouding ontvangen t.o.v. betaalde prijzen Bron: CLE 19
Evolutie van het aantal werkkrachten in de land- en tuinbouw (Vlaanderen) Sociale aspecten 2000 2001 2002 Totaal aantal arbeidskrachten 74.965 72.066 72.383 Aantal bedrijfsleiders 41.047 39.276 37.895 Aantal bestendige arbeidskrachten 45.334 48.168 48.250 waarvan mannen 31.536 33.284 32.995 vrouwen 13.798 14.884 15.255 Aantal niet bestendige 29.631 23.898 24.133 arbeidskrachten waarvan mannen 16.784 13.903 13.669 vrouwen 12.847 9.995 10.464 Totaal aantal vrouwelijke 26.645 24.879 25.719 arbeidskrachten % vrouwen t.o.v. totaal aantal 36% 35% 36% arbeidskrachten % bestendige vrouwelijke 52% 60% 59% arbeidskrachten t.o.v. totaal aantal vrouwelijke arbeidskrachten 20 % bestendige werkkrachten t.o.v. 1,73% 1,85% 1,83% totale beroepsbevolking Bron: NIS
Opvolging van landbouwbedrijven (Vlaanderen) 2000 2001 2002 Bedrijven met bedrijfsleider ouder 21.975 20.224 19.570 dan 50 jaar (in aantal) waarvan met vermoedelijke opvolger van 14 jaar en ouder (in %) ja 15% 15% 14% nee 58% 61% 63% weet nog niet 27% 24% 23% Arbeidsongevallen in de landbouw, jacht en aanverwante diensten (België, 2002, in aantal) Bron: NIS mannen vrouwen algemeen zonder gevolg 462 92 554 tijdelijke ongeschiktheid 847 154 1.001 blijvende ongeschiktheid 128 28 156 dodelijk ongeval 0 0 0 totaal 1.437 274 1.711 Bron: Fonds voor Arbeidsongevallen 21
Burgerlijke staat bedrijfsleiders (Vlaanderen, 2002, in %) 4% 2% 14% ongehuwd gehuwd weduwnaar/ weduwe gescheiden 80% Bron: NIS Landbouwkundige opleiding van starters in de landbouw (Vlaanderen, 2002, in %) 23% 3% 6% 23% 3% 6% B-cursus of gelijkwaardig hoger secundair onderwijs landbouw 1% 1% 37% 37% hoger secundair beroepsonderwijs landbouw hoger onderwijs landbouw 18% hoger onderwijs niet-landbouw 18% 12% installatieattest of gelijkwaardig 12% andere 22 Opm.: enkel starters die VLIF-steun aangevraagd en toegewezen gekregen hebben Bron: VLIF
Biologische landbouw Landbouw en milieu (Vlaanderen) 2000 2001 2002 areaal biologische landbouw (ha) 3393 4027 3879 waarvan akkerbouw en grasland 2904 3470 3376 groenteteelt 304 322 318 fruitteelt 185 235 185 aantal biologische landbouwbedrijven 231 253 251 aandeel biologische landbouw t.o.v. totale landbouw (%) landbouwoppervlakte 0,53% 0,63% 0,61% dierlijke productie legkippen 0,48% 0,47% 0,31% vleeskippen 0,09% 0,21% 0,42% varkens 0,07% 0,03% 0,02% runderen 0,21% 0,22% 0,21% schapen 2,59% 3,04% 2,36% geiten 16,89% 12,13% 11,31% andere (paarden, hertachtigen, 0,01% NB 0,36% konijnen, kalkoenen), Bron: VOLT 23
Stikstof (N)- en fosfor (P) balans van de landbouwsector (Vlaanderen, 2002, in miljoen kg) 71,7 2,9 178,5 31,6 4,2 1,3 30,5 0,6 2,9 160,2 19,2 39,5 5,9 88,1 11,3 Bron: VMM, CLE 24
Stikstof (N)- en fosfor (P) overschot op nutriëntenbalans van de landbouwsector (Vlaanderen, in kg/ha) 400 350 300 250 200 150 100 50 80 70 60 50 40 30 20 10 N-overschot incl. NH 3 MLTD N 2007 N-overschot excl. NH 3 MLTD P 2010 P-overschot 0 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 MLTD: middellange termijn doelstelling Bron: VMM, CLE Evolutie van het gewasbeschermingsmiddelengebruik in de landbouw (Vlaanderen, in miljard Seq (verspreidingsequivalenten)) 30 25 20 15 10 5 0 Fungicide Herbicide Insecticide Overige 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Bron: VMM, CLE 25
Evolutie van het energiegebruik van de landbouw per brandstoftype (Vlaanderen, in peta Joule) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002* petroleumproducten steenkool aardgas elektriciteit Bron: VMM, CLE *: voorlopige cijfers 26
Uitstoot van de belangrijkste broeikasgassen door de verschillende sectoren (Vlaanderen, 2002*, in %) 0% CO 2 0% CH 4 6% 16% 19% 1% 4% CH 4 21% 1% 3% 26% 28% 74% 6% 3% 3% 5% N 2 O 36% 43% Bevolking Industrie Energie Landbouw visserij Landbouw & visserij Verkeer & vervoer Verkeer & vervoer Handel diensten Handel Natuur & diensten tuinen Natuur & tuinen 4% CO 2 : koolstofdioxide, CH 4 : methaan, N 2 O: lachgas *: voorlopige cijfers Bron: VMM, CLE 27
Landbouwbeleid in Vlaanderen Directe steun (Vlaanderen, campagne 2002) aantal aanvragers Uitbetaald bedrag (in miljoen euro) Plantaardige sector 24.293 84,32 Granen en maïs 23.939 78,16 Vlas (raming) 98 2,88 Hop 49 0,13 Tabak 207 3,16 Dierlijke sector - Melk 11.180 4,11 Aanvullende betaling melkkoeien 9.227 3,11 Schoolmelk (schooljaar 2001-2002) 1.953 1,00 Dierlijke sector - Vlees 18.806 107,10 Speciale rundvleespremie 9.524 20,99 Zoogkoeienpremie 8.179 43,18 Premie voor ooien 740 0,73 Extensiveringspremie 193 0,18 Slachtpremie runderen 17.362 36,73 Slachtpremie kalveren 335 5,29 Totaal 30.054 195,54 Bron: ALP 28
Plattelandsontwikkeling: uitgaven PDPO per boekhoudjaar (Vlaanderen, in miljoen euro) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004* 2005* 2006* Overgangsmaatregelen VLIF Investeringssteun Vestigingssteun Opleiding totaal Probleemgebieden Milieumaatregelen nieuw regime Milieumaatregelen oud regime Verwerking en afzet landbouwproducten Bosbouw nieuw regime Bosbouw oud regime Afzet van kwaliteitslandbouwproducten Diversificatie platteland Dienstverlening platteland Dorpsvernieuwing platteland Milieubehoud platteland PDPO: Programmeringsdocument voor plattelandsontwikkeling *: 2004-2006: begroting Bron: VOLT 29
Plattelandsontwikkeling: totale uitgaven PDPO (Vlaanderen, 2000-2006, in %) 0% 0% 5%2% 0% 1% 2%2% 4% 23% 19% 2% 5% 6% 29% Plattelandsontwikkeling: areaal agromilieumaatregelen (Vlaanderen, 2000-2003, in ha) Bron: VOLT 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2000 2001 2002 2003 raming unieke areaal onder 1 of meerdere beheersovereenkomsten bijkomende contractarealen Bron: VOLT 30
Referenties Administratie Land- en Tuinbouw (ALT) Jaarverslag, verschillende jaargangen Centrum voor Landbouweconomie (CLE) Evolutie van de land- en tuinbouweconomie, verschillende jaargangen Buitenlandse handel van België in producten verband houdend met de landbouw, de tuinbouw en de visserij, verschillende jaargangen De rendabiliteit in het landbouwbedrijf Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) Jaarverslag 2001 en 2002 GIS-Vlaanderen Vectoriële versie van de Administratieve grenzen, NGI, OCproduct 1996 Vectoriële versie van de Landbouwgebruikspercelen, VLMmestbank, OC-product 2001 31
Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) Landbouwtelling op 15 mei, verschillende jaargangen Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) Achtergronddocument landbouw Milieurapport (Mira) 2003 Synthesedocument landbouw Mira 2003 Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) Activiteitenverslag, verschillende jaargangen Bijkomende informatie werd verkregen bij: Administratie Landbouwproductiebeheer (ALP) Nationale Bank van België (NBB) Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM) Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (VOLT) 32
33
34
De publicatie Landbouw in zakformaat. Land- en Tuinbouw in Vlaanderen 2003 is een uitgave van de Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie (VOLT). Deze eenheid maakt deel uit van de Administratie Land- en Tuinbouw (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap). Overname is toegestaan mits bronvermelding. Eindredactie: ir. Jonathan Platteau en ir. Dirk Van Gijseghem Verantwoordelijke uitgever: Jules Van Liefferinge, Directeur-generaal ALT Nummer wettelijk depot: D/2004/3241/002 Bezoek onze website: www.vlaanderen.be/landbouw 35