Achtergrondinformatie Opvoeding en opvoedingsondersteuning Gezondheid Lichamelijke en leefstijl gezondheid leefstijl en psychosociaal welbevinden Conclusies en aanbevelingen Ouderenmonitor Monitor kinderen 2011 0 tot 12 jaar Conclusies en aanbevelingen In het algemeen groeien kinderen in de regio IJsselland op in goede gezondheid. Toch blijken sommige kinderen op een aantal gezondheidsaspecten niet zo positief te scoren en zijn er groepen kinderen die vanwege de omgeving, het gezin waarin ze opgroeien en hun leefstijl meer gezondheidsrisico s lopen. Uit de resultaten van de kindermonitor springen vier thema s in het oog: Overgewicht en daarmee verband houdende leefstijlfactoren voeding en beweging, psychosociale problemen bij kinderen, opvoedingsvragen en behoefte aan ondersteuning bij ouders en gezondheidsverschillen die samenhangen met de sociaal economische status van het gezin. Onderzoek Hoe gezond onder zijn onze 65-plussers kinderen?
Onderzoeksopzet De GGD IJsselland heeft in het najaar van 2010 een ouderenmonitor uitgevoerd. Dit is een onderzoek naar de lichamelijke, geestelijke en sociale gezondheid en leefstijl van zelfstandig wonende ouderen van 65 jaar en ouder. In de regio IJsselland is per gemeente een a-selecte steekproef van 600 personen getrokken. In eerste instantie werd aan de ouderen gevraagd de vragenlijst digitaal in te vullen. Diegenen die de vragenlijst niet digitaal invulden, kregen de mogelijkheid de vragenlijst op papier in te vullen. De respons op het onderzoek is in de totale regio 60% (5043 ouderen). Om te corrigeren voor grootteverschillen tussen de gemeenten en voor verschillen in de respons voor verschillende leeftijdsgroepen en tussen mannen en vrouwen, is het bestand gewogen. Hierdoor ontstaat een totaalbeeld van de ouderen in de regio. De gepresenteerde cijfers zijn representatief voor de ouderen in de hele regio. De resultaten worden weergegeven in drie leeftijdsgroepen, opleidingsniveau, alleenwonend of samenwonend en financiële situatie (alleen AOW of meer inkomstenbronnen). Voor de conclusies en aanbevelingen is gebruik gemaakt van de uitkomsten van het onderzoek en van de uitkomsten van een expertmeeting, waarbij een aantal (voornamelijk) regionale zorg- en welzijnsorganisaties voor ouderen aanwezig waren. Ervaren gezondheid Bijna drie kwart (73%) van de ouderen in de regio IJsselland ervaart zijn gezondheid als (zeer) goed. Dit komt overeen met het percentage in 2006 (71%). Het percentage ouderen dat de gezondheid (zeer) goed vindt, neemt af met de leeftijd. Verder ervaren vooral alleenwonenden, ouderen met een lage opleiding en ouderen die rondkomen van alleen AOW hun gezondheid minder vaak als (zeer) goed. Ervaren gezondheid naar achtergrondkenmerken (%) 26 54 20 14 53 33 9 47 44 23 54 23 14 52 34 Meer dan AOW 22 54 24 Alleen AOW 14 51 35 Hoog opleidingsniveau 32 52 16 Laag opleidingsniveau 11 50 39 Totaal 20 54 27 0 20 40 60 80 100% Uitstekend en zeer goed Goed Matig en slecht Chronische ziekten en aandoeningen Ouderen hebben in het algemeen meer last van chronische ziekten dan jongeren. Van de ouderen heeft 74% één of meer chronische ziekten. De drie meest voorkomende ziekten, die door een arts zijn vastgesteld zijn: hoge bloeddruk (37%), gewrichtsslijtage (27%) en suikerziekte (17%). Veel ouderen voelen zich belemmerd door een chronische ziekte of aandoening. 45% van de 65-75 jarigen en 65% van de 75-plussers geeft aan zich belemmerd te voelen. Laagopgeleide ouderen met een chronische ziekte voelen zich vaker belemmerd door een ziekte dan hoogopgeleide ouderen met chronische ziekte. Beperkingen In de regio IJsselland heeft 30% van de ouderen te maken met één of meer beperkingen in het horen, zien of in de mobiliteit. Beperkingen in de mobiliteit komen het meest voor, namelijk bij een kwart van de ouderen. 30% van de ouderen kan één of meer activiteiten in het huishouden niet meer geheel zelfstandig uitvoeren. De leeftijd speelt een duidelijke rol in het voorkomen van beperkingen: in de oudste groep komen de meeste beperkingen voor.
Ouderen met één of meer beperkingen in horen, zien en mobiliteit naar achtergrondkenmerken (%) 39 67 Psychische gezondheid Het grootste deel van de ouderen in de regio IJsselland heeft een goede psychische gezondheid. Tien procent van de ouderen is licht, 2% matig en 1% ernstig psychisch ongezond. Deze cijfers zijn niet gewijzigd ten opzichte van 2006. 25 42 Het percentage ouderen dat psychische ongezond is, neemt toe met de leeftijd. Ook alleenstaanden, ouderen met alleen AOW, Meer dan AOW Alleen AOW 27 41 vrouwen en ouderen met een lagere opleiding hebben minder vaak een goede psychische gezondheid. Hoog opleidingsniveau 17 Laag opleidingsniveau 49 Totaal 30 0 10 20 30 40% Een derde van de ouderen heeft een matig risico op een angst of depressiestoornis, 2% van de ouderen heeft een hoog risico. Het risico op een angst- of depressie stoornis neemt toe met de leeftijd. Vrouwen hebben vaker een verhoogd risico dan mannen. Psychische ongezondheid naar achtergrondkenmerken (%) 12 15 10 Meer dan AOW Alleen AOW 12 Hoog opleidingsniveau Laag opleidingsniveau 6 20 Totaal 13 0 5 10 15 20% Slaap- en kalmeringsmiddelen Slaap- en kalmeringsmiddelen worden door ouderen veel gebruikt. De bijwerkingen (sufheid, verminderde concentratie en reactievermogen) beïnvloeden het lichamelijk en geestelijk welbevinden en vergroten de kans op een val. Bovendien zijn slaapen kalmeringsmiddelen verslavend. Vijftien procent van de ouderen in de regio IJsselland heeft in de twee weken voorafgaand aan het onderzoek slaap en kalmeringsmiddelen gebruikt. Ruim de helft (54%) van deze ouderen gebruikt de middelen 5-7 keer per week. Drie kwart gebruikt al 2 jaar of langer slaap- en kalmeringsmiddelen. Het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen neemt sterk toe met het ouder worden. Met name onder vrouwen van 85 jaar en ouder is het gebruik hoog (33%). Ouderen die slaap- en kalmeringsmiddelen gebruikt hebben (26%), zijn in de voorafgaande drie maanden vaker gevallen dan ouderen die deze middelen niet gebruikt hebben (14%). Mantelzorg Mantelzorg is in dit onderzoek omschreven als onbetaalde zorg die iemand geeft aan een bekende uit zijn/haar omgeving, zoals een partner, ouders, kind, buren of vrienden, als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg kan bijvoorbeeld bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer en geldzaken regelen. In de regio IJsselland heeft 15% van de ouderen mantelzorg gegeven in het afgelopen jaar. 17% heeft mantelzorg ontvangen. Twee procent van de ouderen voelt zich tamelijk zwaar tot zwaar belast door het geven van mantelzorg en ook 2% heeft behoefte aan hulp of ondersteuning bij het geven van mantelzorg.
Woonsituatie en voorzieningen Van de ouderen in de regio IJsselland woont 17% in een aangepaste woning, met of zonder zorg. Negentien procent van de ouderen wil verhuizen. De bekendheid en bereikbaarheid van de algemene voorzieningen is in het algemeen goed. Van het zorgloket (25%) en het gemeenteloket (31%) geven ouderen aan dat het te ver weg is. 17% van de ouderen zegt het zorgloket niet te kennen. Er zijn ook voorzieningen speciaal in het leven geroepen voor ouderen. 34% van de ouderen ontvangt hulp voor administratieve- en financiële zaken. Verder maken veel ouderen gebruik van speciale sport- en bewegingsactiviteiten voor ouderen (17%) en van vervoer naar voorzieningen (8%). Sociale contacten en maatschappelijke participatie Geen regie over het eigen leven naar achtergrondkenmerken (%) Meer dan AOW Alleen AOW 9 11 12 16 17 30 Eenzaamheid Hoog opleidingsniveau Laag opleidingsniveau 7 20 Totaal 13 0 10 20 30 40% In de regio IJsselland is 90% van de ouderen tevreden over de sociale contacten die men heeft, 9% is neutraal en bijna 2% is ontevreden. Er is geen verschil naar leeftijd en geslacht. Dertien procent van de ouderen heeft het gevoel dat ze geen regie meer hebben over het eigen leven. -ers, alleenwonenden, ouderen met alleen AOW en laag opgeleiden geven vaker aan dat zij het gevoel hebben geen regie meer over het eigen leven te hebben. Zeven procent van de ouderen in de regio IJsselland voelt zich (zeer) ernstig eenzaam en ruim een derde (36%) voelt zich matig eenzaam. Eenzaamheid neemt toe met de leeftijd. Vooral 85 plussers voelen zich (zeer) ernstig eenzaam (12%). Eenzaamheid komt vooral voor bij alleenwonenden, bij ouderen die rond moeten komen van alleen AOW en ouderen met een lage opleiding. Ouderen die eenzaamheid ervaren zijn minder vaak (zeer) tevreden over de contacten die zij hebben (80% vs 97%). Wandelen (61%), fietsen (61%), op bezoek gaan (53%) en bezoek ontvangen (57%) zijn de meest genoemde activiteiten die ouderen dagelijks of wekelijks ondernemen. Een kwart van de ouderen doet vrijwilligerswerk. Mate van eenzaamheid naar achtergrondkenmerken (%) 33 4 2 40 4 2 41 9 3 32 3 1 45 8 5 Meer dan AOW Alleen AOW 35 4 2 38 6 2 Hoog opleidingsniveau 33 5 2 Laag opleidingsniveau Totaal 37 36 6 3 5 2 0 20 40 60% Matig eenzaam Ernstig eenzaam Zeer ernstig eenzaam
Roken en alcohol Tien procent van de ouderen in de regio IJsselland rookt wel eens. Meer mannen dan vrouwen roken wel eens. Het percentage rokers neemt af met de leeftijd. Bijna drie kwart van de ouderen drinkt wel eens alcohol. Een op de vijf ouderen gebruikt overmatig alcohol. Voor mannen geldt dat volgens de meest recente norm van het Trimbos Instituut bij het drinken van meer dan 14 glazen per week en vrouwen drinken volgens deze norm overmatig bij meer dan 7 glazen alcohol per week. Naast het aantal glazen, is het de aanbeveling om maximaal 5 dagen per week alcohol te drinken. Ruim een kwart van de ouderen houdt zich daar niet aan. Mannen drinken vaker alcohol en drinken vaker overmatig dan vrouwen. Het percentage ouderen dat alcohol drinkt en overmatig drinkt neemt af met de leeftijd. Onder hoogopgeleiden wordt vaker overmatig gedronken dan bij ouderen met een lagere opleiding. Overgewicht Ouderen hebben te maken met een verandering van hun lichaamssamenstelling (meer vet, minder spieren) en met een afname van de lengte. Bij het interpreteren van de cijfers van overgewicht op basis van de BMI, moet hiermee rekening gehouden worden. Op basis van de BMI heeft 17% van de ouderen in de regio IJsselland ernstig overgewicht (obesitas) en daarnaast heeft 46% matig overgewicht. Ernstig overgewicht komt meer voor bij vrouwen (20%) dan mannen (13%). Het percentage ouderen met ernstig overgewicht neemt af met de leeftijd. Ouderen met een lage opleiding en ouderen die moeten rondkomen van alleen AOW hebben vaker ernstig overgewicht. Bewegen en voeding Voor mensen van 55 jaar en ouder is de Nederlandse Norm Gezond Bewegen vastgesteld op minimaal een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op tenminste 5 dagen. Van de Nederlandse zelfstandig wonende ouderen voldoet 58% aan de beweegnorm. In de regio IJsselland geeft 62% van de ouderen aan dat zij aan deze beweegnorm voldoen. Vrouwen (59%) voldoen minder vaak aan de beweegnorm dan mannen (66%). Reden om niet (meer) te bewegen is meestal dat de oudere een lichamelijke beperking heeft. Gezond eten bevordert de algehele fitheid, vergroot de weerstand en het genezingsproces en verkleint het risico op chronische ziekten. De meeste ouderen (93%) in de regio IJsselland gebruiken dagelijks een ontbijt. Minder ouderen (84%) eten dagelijks een warme maaltijd. Driekwart van de ouderen eet dagelijks groente en fruit en eveneens driekwart eet minstens één keer in de week vis. Twee derde van de ouderen krijgt onvoldoende vocht binnen per dag (minder dan 8 glazen/kopjes per dag). Vallen Zeventien procent van de ouderen in regio IJsselland is in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek gevallen. In 2006 was dat 18%. Het percentage ouderen dat gevallen is neemt toe met de leeftijd. In de groep 85-plussers is 34% van de ouderen gevallen Twee procent van de ouderen is meer dan 2 keer gevallen. De meeste ouderen vallen in en om huis. Bij 33% van de ouderen die gevallen zijn, was er sprake van lichamelijk letsel. Tien procent van de ouderen heeft belangstelling voor een cursus valpreventie. Gewicht naar achtergrondkenmerken (%) 2 35 46 17 3 33 46 18 5 39 43 14 2 34 48 16 4 36 41 Meer dan AOW 3 36 47 15 Alleen AOW 3 30 44 24 Hoog opleidingsniveau 4 46 41 10 Laag opleidingsniveau 2 29 45 25 Totaal 3 34 46 17 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ondergewicht Normaal gewicht Matig overgewicht Ernstig overgewicht
Conclusies en aanbevelingen Goede ervaren gezondheid Er zijn steeds meer ouderen en ouderen worden steeds ouder. Goed ouderenbeleid is daarom van groot belang. Gelukkig voelt een ruime meerderheid van de ouderen zich gezond. Wel ervaren veel ouderen belemmeringen als gevolg van een chronische aandoening of ziekte en/of functionele beperkingen. Met name bij ouderen boven de 75 jaar komt dit veel voor. Sociaal economische gezondheidsverschillen Hoogopgeleiden zijn gemiddeld gezonder, hebben minder chronische aandoeningen en minder beperkingen. Dat geldt ook voor ouderen. Daarom moet er extra aandacht besteed worden aan lager opgeleide ouderen en ouderen met een lage SES. Geldproblemen kunnen bovendien (mede) oorzaak zijn van een minder gezonde leefstijl, minder mogelijkheden om uit te gaan en daarmee bijdragen aan een mindere gezondheid en een groter isolement. Beperkingen Functionele beperkingen kunnen ervoor zorgen dat ouderen minder makkelijk mee kunnen doen in de maatschappij. Problemen met vervoer spelen hierbij soms ook een rol. Het draagt bij aan het vereenzamen en de kans op depressieve klachten bij ouderen. Eenzaamheid Eenzaamheid is meer dan gebrek aan contacten en dagbesteding. Mensen hebben een doel nodig in hun dag en hun leven. Het gevoel regie te hebben over het eigen leven en van nut te zijn, zijn belangrijk voor het ervaren van een zinvol bestaan. Dit is een beschermende factor tegen depressieve gevoelens. Eenzaamheid, wat veelal veroorzaakt wordt door het wegvallen van de partner en het steeds kleiner worden van het sociale netwerk, kan niet voorkomen worden. Maar ouderen kunnen wel leren daarmee om te gaan en geholpen worden om nieuwe contacten te leggen. Ouderen helpen zelfstandig te blijven en de empowerment van ouderen vergroten zal daarom relatief de meeste gezondheidswinst opleveren. Een grote sociale cohesie in buurt of wijk zijn daarbij belangrijk. Het is belangrijk gebruik te maken van de bestaande netwerken, zoals kerken en het buurtwerk. Door gebruik te maken van de kracht van ouderen profiteren zowel de ouderen als de samenleving. Alcohol en medicijngebruik Eenzaamheid, depressieve gevoelens, maar ook het verlies van een kind dat steeds vaker voorkomt door de toenemende leeftijd, werken het gebruik van alcohol en (slaap)medicatie in de hand. Een op de vijf ouderen drinkt teveel. Overmatig alcohol- en medicijngebruik werkt verslavend en vergroot de kans op vallen en andere ongelukken. Meedoen Een oplossing kan worden gevonden in laagdrempelige activiteiten op wijkniveau. Dit vergroot de sociale participatie van ouderen. Daarbij moet aandacht worden besteed aan het vergroten van de kennis bij ouderen over een gezonde leefstijl (met de focus op bewegen, valpreventie en het vergroten van empowerment).
Het zou goed zijn te zoeken naar samenwerking met andere delen van de bevolking (kinderen en jongeren), zodat zij elkaar kunnen bestuiven met hun kennis. Studenten die een beroepsopleiding doen kunnen bijvoorbeeld activiteiten voor en met ouderen organiseren. Ook is het belangrijk onderscheid te maken tussen verschillende groepen ouderen. Ouderen kunnen voor elkaar zorgen en krachten bundelen. Zo kan er gebruik worden gemaakt van de kracht van de gezonde ouderen en die versterken. Dit sluit aan bij de doelen van de WMO. Het is belangrijk goed te luisteren naar de vraag en behoefte van ouderen zelf. Mantelzorgers en vrijwilligers Daarnaast is het aan te raden vrijwilligers en mantelzorgers te informeren over het signaleren van problemen zoals eenzaamheid en depressie en over verwijsmogelijkheden. Een overzichtelijke verwijsindex, het beter gebruik maken van gezondheidscentra en verbeterde gesprekstechnieken van vrijwilligers en professionals kunnen daarbij helpen. Hier ligt een duidelijke rol voor gemeenten, ook gezien vanuit de taak van de WMO. Preventief gezien is het goed om ook aandacht te hebben voor de kinderen van de ouderen van nu. Vaak zijn deze 40-60 jarigen nu mantelzorger en/of buurtbewoner van ouderen. Daarnaast vervullen zij een voorbeeldfunctie voor hun eigen kinderen, de jongeren van nu. Leefomgeving De gemeente heeft ook een belangrijke rol in het zorgen voor een gezonde leefomgeving. Voorzieningen in de wijk, goede bereikbaarheid en openbaar vervoer, en gezonde woningen zijn belangrijke voorwaarden voor de fysieke en mentale gezondheid van ouderen. Samenwerking tussen woningcorporaties en zorgorganisaties is nodig. De gemeente heeft daar een coördinerende rol in. Ook hier ligt een verbinding met het WMO-beleid voor de hand. Preventie-zorgketen Het aantal mensen met een chronische aandoening groeit, er komen meer kwetsbare ouderen en tegelijkertijd zijn er tekorten aan zorgprofessionals en wordt er bezuinigd in de zorg. Er is behoefte aan zorg in de buurt. Dat vraagt om (betere) afstemming tussen de zorg- en welzijnsorganisaties die lokaal actief zijn. De vragen en behoeften van ouderen moeten hierbij centraal staan. De gemeente kan de afstemming bevorderen door een plaatselijk netwerk van organisaties te faciliteren en te ondersteunen. Dan wordt zichtbaar of de keten sluitend is en kunnen mensen en middelen gerichter en efficiënter ingezet worden. Een integrale aanpak, waarbij verbindingen worden gelegd tussen preventie en (eerstelijns)zorg, maar ook met welzijn, wonen en werken leidt tot meer gezondheidswinst bij de patiënt. Een voorbeeld hiervan zijn de gecombineerde leefstijlinterventies (gli s), zoals de Beweegkuur. In de Beweegkuur worden mensen met obesitas en/of diabetes vanuit de eerstelijn begeleid naar een gezondere actievere leefstijl met als doel dat ze zelfstandig gaan bewegen in de wijk. Naast de huisarts, de leefstijladviseur, de diëtist en de fysio-/oefentherapeut zijn ook sport- en beweegaanbieders in de wijk belangrijke partners. Aanbevelingen in het kort: Bevorder de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van ouderen, zodat zij regie op hun eigen leven en daarmee een gevoel van controle houden Aandacht is nodig voor risicogroepen: oude ouderen, ouderen met een laag inkomen en een laag opleidingsniveau, ouderen met lichamelijke beperkingen en alleenwonenden Zorg voor bekendheid met, en goede bereikbaarheid van voorzieningen Bevorder de sociale cohesie in de wijk Zorg voor een gezonde leefomgeving, zowel in als buiten de woning Stimuleer een gezonde en actieve leefstijl, o.a. met preventieve activiteiten op wijkniveau Alcohol- en medicijngebruik en valpreventie vragen aandacht Ondersteun mantelzorgers
Achtergrondinformatie Opvoeding en opvoedingsondersteuning Lichamelijke gezondheid leefstijl en psychosociaal welbevinden Conclusies en aanbevelingen Monitor kinderen 0 tot 12 jaar Colofon Conclusies en aanbevelingen In het algemeen groeien kinderen in de regio IJsselland op in goede gezondheid. GGD Toch IJsselland blijken sommige kinderen op een aantal gezondheidsaspecten niet zo positief te scoren en zijn er groepen kinderen die vanwege de omgeving, Team Onderzoek en Ontwikkeling het gezin waarin ze opgroeien en hun leefstijl meer gezondheidsrisico s lopen. Postbus Uit de 1453, resultaten 8001 BL van Zwolle de kindermonitor springen vier thema s in het oog: T (038) Overgewicht - 428 16 24 en daarmee verband houdende leefstijlfactoren voeding en beweging, psychosociale problemen bij kinderen, opvoedingsvragen en behoefte E r.schiltman@ggdijsselland.nl aan ondersteuning bij ouders en gezondheidsverschillen die samenhangen met I www.ggdijsselland.nl de sociaal economische status van het gezin. Hoe gezond zijn onze kinderen?