Conept samenwerken en onderhandelen 7 Vragen ij introdutie tekst: Met de us, in de file of met de us in de file. 1 Ze moeten, net als het overige vervoer, wahten ij de Poort om op de snelweg te komen. 2 Ja, als de us dan langs het overige verkeer op kan rijden. Overigens staan de andere weggeruikers dan wel nog steeds in de file. Een oplossing voor de files is het dus niet. Het moet wel tehnish te realiseren zijn. 3 a Dat ligt aan hun overige motieven om met de us te gaan. Als de enige reden het vermijden van de file is zullen ze mogelijk weer met de auto gaan, maar als ze een garantie krijgen dat ze snel en omfortael naar Amsterdam kunnen, zullen de us kiezen. Er moet ehalve een snelle us ook goed voor- en natransport zijn (van deur tot deur moet snel gaan). De auto is omfortaeler dan de us, je rijdt er mee van je eigen huis naar je estemming terwijl je ij de us eerst naar halte moet lopen. Bovendien rijd de us op vast tijden en die komen misshien niet diret overeen met de wensen van Egert. Als de us niet langer sneller is dan de auto is dat geen voordeel meer van de us. Wat is goedkoper de us of de auto? Misshien kan hij wel arpoolen met andere us reizigers en zo kosten esparen. 7.1 Wat is een dilemma? 1 a De gevangene weet niet wat de ander zal doen. Als hij zwijgt zal hij dus afhankelijk van de ander, 1 of 10 jaar de el in gaan. Als hij ekent gaat hij 5 jaar de el in of komt hij vrij. Zijn este keuze is dus altijd ekennen. Als de ander ekent gaat hij 10 jaar de el in. Dan zullen ze waarshijnlijk eide zwijgen en alleei 1 jaar de el in gaan. Ze moeten elkaar dan ehter wel vertrouwen. d Ja. Alles draait om vertrouwen, als je elkaar eht vertrouwd kies je waarshijnlijk om te zwijgen. 2 a In de werkelijkheid is niet zo duidelijk wat je straf wordt, dat wordt epaald in de rehtszaal. Daarnaast is geen advoaat of de mogelijkheid ontat op te nemen met thuis. Er wordt helemaal niet gekeken naar ewijsmateriaal, alleen naar wel of niet ekennen. Weinig mensen willen dan nog elasting etalen, of geven aan een goed doel. Er zijn heel veel mogelijke vooreelden hier. Je vooreeld moet ehter voldoen aan de volgende eisen: Het moet een keuze proleem zijn tussen twee of meer mensen waarij ze door samenwerking een eter resultaat kunnen halen dan door alleen voor hun eigen elang te gaan. Door dat het moeilijk is te overleggen of doordat ze elkaar niet vertrouwen komen ze ehter niet tot die uitkomst. 3 a Klanten overtuigen dat AH goedkoper is en dat je daar je oodshappen moet doen. Ja, klanten van C1000 zullen weglopen als C1000 de prijzen niet verlaagd. Dan is het voor klanten minder duidelijk waar de prijzen laag zijn, het zou dan dus kunnen geeuren dat iemand veel te veel etaald ij C1000 terwijl het ij AH veel goedkoper is. Voor Ah en C1000 zou het ehter veel geld opleveren. Ze zijn dan niet de kosten van relame kwijt en hoeven hun prijzen ook niet te verlagen. 4 Eigen antwoord. (keuze wel adverteren ligt het meest voor de hand) 5 a Vervuilende gassen uit de fariek, werkgelegenheid, verruik van materialen, produten waar vraag naar is, et. Geluidsoverlast, uitlaatgassen, ongelukken, et. Eigen antwoord. Noordhoff Uitgevers v
6 a Bijvooreeld: afvaldiensten, onderwijs, het leger, riolering, et. Eigen antwoord. [afvaldiensten: externe effeten: het wordt geregeld / shone straten, huisvuil (waar eesten op af komen) langs de weg op de avond voor het afhalen] 7 a Eigen antwoord. Eigen antwoord. 7.2 Samenwerken of niet? 8 a Bij het sheiden van afval is er geen sprake van olletieve dwang. Je zou zonder prolemen alles ij het restafval kunnen gooien, alleen moet je daar dan wel geld voor etalen terwijl gesheiden afval vaak gratis is. Bij het inzamelen van afval is er wel sprake van olletieve dwang. De wet epaald dat je afval niet zomaar op straat of in de natuur mag gooien. Je moet het op laten halen. Binnen epaalde groepen mensen is er wel een soiale norm om afval te sheiden; dit is ook een vorm van olletieve dwang. In prinipe zouden mensen hun afval dan naar een andere ontainer moeten rengen. Soiale normen en wetten moeten daar op toe zien. Als het afval er eenmaal naast ligt, is het wat lastiger. Niemand geeft natuurlijk toe dat het zijn afval is. De overheid zorgt in de praktijk dat het afval op geruimd wordt. Door middel van ijvooreeld amera toeziht zou de overheid toe kunnen zien op het naleven van de wet. 9 a het edrijf of de andere edrijven worden niet door wetten verpliht roetfilters in te ouwen. Het etreffende edrijf doet aan zelfinding. Het vertelt klanten dat zij een duurzame keuze maken. Op de onurrentie heeft dit een groot effet. Als zij geen roetfilters plaatsen en het edrijf wel, zullen veel klanten naar de onurrent gaan. Plaatsen zij wel roetfilters en het edrijf ook, verandert er niets. Houdt het edrijf zijn elofte niet. Dat zullen klanten teleurgesteld zijn, omdat het edrijf de soiale normen geshonden heeft door te liegen, en naar de onurrent overlopen. Klanten kiezen welliht voor het edrijf met roetfilters, omdat dat duurzamer is, maar mogelijk is dat ook duurder en zijn ze niet ereid om er extra voor te etalen. Als het ontdekt wordt, heeft dat een sleht effet op het imago van het edrijf. Het is tegen de soiale normen om klanten voor te liegen. Klanten zullen daarom eerder naar de onurrent gaan. d Eigen antwoord. 10 Zie onder (de onsequenties in de tael zijn slehts een suggestie) Tael van uit edrijf met roetfilter elofte Belofte roetfilter houden Belofte roetfilter niet houden Conurrent roetfilter 50% van de klanten 10% van de klanten Conurrent geen roetfilter 80% van de klanten 30% van de klanten Tael van uit onurrent: Roetfilters plaatsen Roetfilters niet plaatsen Conurrent houdt elofte 50% van de klanten 20% van de klanten Conurrent houdt elofte niet 90% van de klanten 70% van de klanten 11 a Bijvooreeld de hoogte van het loon, het aantal vakantiedagen, hoogte vakantiegeld, aantal uren dat er op een dag gewerkt moet worden. Ze moeten er samen wel uitkomen. Bedrijven heen werknemers nodig, anders kunnen ze niet produeren, en werknemers heen werk nodig om aan het eind van de dag oodshappen te kunnen doen. Ze zijn tot elkaar veroordeeld. Noordhoff Uitgevers v
12 a Nadelen: samenwerken is ompromissen sluiten. Je kunt als land dus niet meer preies doen wat je zelf wilt je ent afhankelijk van anderen. Als het niet goed gaat met andere eurolanden he je als euroland daar ook last van. Het overstappen naar de Euro is een duur proes waarij veel veranderd moet worden. Voordelen: Handel met andere landen is gemakkelijker, je het immers dezelfde munteenheid. Handel met andere eurolanden is minder risiovol, je het geen last van veranderende wisselkoersen. Samen sta je als eurozone sterk. De eonomishe kraht van alle eurolanden samen is veel groter dan die van één afzonderlijk land. De eonomie van veel Oost-Europese landen is nog niet klaar voor de euro. Hen toelaten tot de eurozone zou te veel risio meerengen voor de overige landen. De euro zou veel minder waard worden omdat de meeste landen die de euro nog niet ingevoerd heen, armer zijn en een minder sterke eonomie heen. 13 a Vrij verkeer van goederen, kapitaal, personen en diensten. Veel landen heen één munt. Samen invoerrehten voor landen uiten de EU. Één landouweleid. Samen toeziht op edrijven, ijvooreeld milieuwetgeving, et. Uitwisseling van kennis, samen inkopen, uitleen van mahines. 7.3 Context: Is dit maatshappelijk verantwoord? 14 a Eigen antwoord. Voor de jongeren die het meemaken is het in ieder geval een levensles die ze niet snel zullen vergeten, maar er is wel een ehoorlijk edrag/inspanning voor nodig om dat te organiseren. Door middel van een film kun je een veel groter puliek ereiken. Als elke westerse jongere moet gaan kijken in een Ghanese mijn wordt het er misshien een eetje druk. Door een film of tv-programma kunnen toh veel mensen zien hoe het daar is. d Eigen antwoord. Eigen antwoord. Het is niet erg ethish om dat wat in Nederland veroden is in het uitenland wel toe te staan, maar de omstandigheden maken vergelijken soms in de praktijk toh lastig (iemand kan er wel een inkomen mee verdienen). 15 a Eigen antwoord: Er is niet zo veel vershil, de T-shirts van de Britse jongeren zijn onderdeel van een uitgereide garderoe, de lokale evolking heeft waarshijnlijk heel wat minder kledingkeuze. d De prijs waartegen ze gekoht zijn. De kwaliteit of de kleding nieuw of tweedehands is. Bijvooreeld: Als ze niet werken, kunnen ze nog minder (eten) kopen. Weinig sholing, veel werkloosheid, geen vakonden, geen eshermende overheid. Maar ook de wens van mensen om spullen zo goedkoop mogelijk te kopen. De uitkomst is dus dat iedereen gaat werken, je het toh geld nodig. Ik werk Ik werk niet Zij werken Iedereen een laag inkomen Ik geen inkomen, zij inkomen Zij werken niet Ik inkomen, zij geen inkomen Niemand inkomen 16 a Bijvooreeld: Voor deze oplossingen geldt dat je er op afstand eperkt iets aan kunt doen, wel ijvooreeld hier aandaht voor vragen ij de regering. Lage lonen: minimum loon invoeren. Slehte opstandigheden: vakond op rihten. Ongeshoolde evolking: sholen voor kinderen oprihten. Kinderareid: Kinderen verpliht naar shool sturen. Fairtrade koffie kopen: Goede suggestie gemakkelijk uit te voeren, het heeft alleen wel maar een heel klein effet als andere gewone koffie lijven kopen. Geen juwelen: Ook gemakkelijk uit te voeren alleen heen de areiders in de mijn geen werk meer. Bovendien is ook hier het effet van één iemand klein. Commissie: helpt edrijven maatshappelijk verantwoord te ondernemen. Dit kan een groter effet heen als je edrijven weet te ewegen dit ook te doen. Programma: Zet niet eht zode aan de dijk, natuurlijk ereik je er mensen mee die vervolgens één van de andere suggesties opvolgen, maar het is natuurlijk al gedaan. Noordhoff Uitgevers v
17 a Eigen antwoord. Er wordt wel vaker vanuit de maatshappij een eroep gedaan op edrijven om deze dingen uit te zoeken en aan te pakken. Eigen antwoord. Het is niet erg ethish om dat wat in Nederland veroden is in het uitenland wel toe te staan, maar de omstandigheden maken vergelijken soms in de praktijk toh lastig (iemand kan er wel een inkomen mee verdienen). Het soms moeilijk te ahterhalen voor produenten waar hun produten vandaan komen. Vooral niet als het produt niet diret gemaakt wordt door kinderen maar er indiret wel een link is. Zo kan een voetal gemaakt worden door volwassenen, maar kan de fariek waarin de voetal gemaakt wordt toh estaan uit akstenen die gemaakt zijn door kinderen. Je kunt je in dat geval af vragen of een Nederlands edrijf dat kan weten. Maar, ook als het niet altijd lukt kan een edrijf toh proeren kinderareid te voorkomen. Zo kan het edrijf druk zetten op hun leveraniers en dreigen naar de onurrent te gaan als ze kinderareid op het spoor komen. 18 a Eigen antwoord. Op dit moment wordt wel een sustantieel deel van het plasti verwerkt, dat lijkt het inzamelen te rehtvaardigen. Sheiding kan ook ahteraf, na inzameling van restafval: dit geeurt (effiiënt) in een aantal Nederlandse gemeenten. Olieedrijf haalt olie uit de grond Chemieedrijf maakt plasti van olie Produtieedrijf maakt produt van plasti onsument koopt en geruikt produt onsument sheidt plasti afvalverwerkingsedrijf haalt plasti afval op reylingedrijf maakt nieuw asisprodut produtieedrijf maakt nieuw produt et. Ja, er moet immers plasti ingezameld worden. Het is niet interessant om thuis te proeren plasti te hergeruiken, maar als we het samen doen levert het veel voordelen op. d Plasti sheiden is goed voor de welvaart zowel in ruime als in enge zin. Ten eerste levert het veel geld op, olie is niet gratis en wordt zelfs steeds duurder (eng). Daarnaast wordt het milieu gespaard, wat zorgt voor een goede leefomgeving (ruim). 19 a Eigen antwoord. Duurzaam inkopen is niet per definitie duurder. Eigen antwoord. Het heeft wel een sterk effet wanneer de overheid duurzaam inkoopt. Eigen antwoord. Externe effeten zijn soms erg moeilijk in geld uit te drukken, dus dat het niet geeurt, is egrijpelijk, ook al is het op de lange termijn mogelijk shadelijker dan nu in eeld is. d Doordat nog veel ativiteiten niet duurzaam zijn, zal de shade in de toekomst (kunnen) lijken en dan is er een nieuwe generatie die de gevolgen draagt en moet oplossen. 20 a Nederlanders geruiken heel veel water, 98% van dat water wordt indiret verruikt tijdens de produtie van produten. Eigen antwoord. Drinkwater is in Nederland van hoge kwaliteit, maar wordt lang niet altijd voor drinkwatertoepassingen geruikt. Vooral in de landouw en produtie kan er veel zuiniger met water omgegaan worden. Door ijvooreeld water niet te hergeruiken en water meer speifiek toe te dienen aan planten. Maar ook in onze huishoudens kunnen we veel zuiniger met water omgaan. Bijvooreeld minder lang douhen, de kraan uitzetten tijdens het tandenpoetsen. d Eigen antwoord. Nutteloos waterverruik is niet diret aan de orde. e Bijvooreeld: De keuze van groenten kan aangepast worden zodat groenten waarij heel veel water verruikt wordt vermeden worden. Groente kan in weinig water gekookt worden (sommige mensen geruiken (te) veel water ij het koken). Ze kan ijvooreeld aangeven dat water uit de kraan van dezelfde hoge kwaliteit is als water uit een flesje (wat na een paar keer wordt weggegooid). 21 a Dat je wasmiddel espaart maar je was welliht niet shoner wordt. Eigen antwoord. Het zorgt, ondanks gerek aan werking, mogelijk wel dat mensen minder waspoeder gaan geruiken. Eigen antwoord. Noordhoff Uitgevers v
Keuze opdraht 1 Een inkoper kan die kennis gaande weg op doen. Door juist rede kennis te ezitten kan de inkoper in veel vershillende ranhes tereht. Omgekeerd kopen veel inkopers in voor de hele organisatie, dus ook papier, omputers en koffieautomaten: inkoopvaardigheid is dan elangrijker dan speialistishe produtkennis. 2 Prijs, kwaliteit, hoeveelheid, levertijd, transportkosten, verzekering van goederen, et. 3 Bijvooreeld: in de supermarkt valt er niet zo veel te onderhandelen, de prijzen liggen vast. Ga je een televisie of een auto kopen dat is het ehter een ander verhaal, in elektroniawinkels en ij garages kun je wel degelijk onderhandelen. Noordhoff Uitgevers v
Test T1 a Als vershillende partijen onvolledige informatie ezitten zullen zij altijd voor de voor hen meest gunstige optie kiezen. Dit hoeft ehter niet de meest gunstige optie voor het olletief te zijn. Bijvooreeld: Gaan we een weg aanleggen en wie moet die dan etalen? Halen we afval op of gooien we het op straat? Bouwen we een dijk of niet en wie moet dat dan etalen? T2 D T3 a Een dijk, een weg, een dam, onderwijs, afvalverwerkingsdiensten. Iedereen wil het heen maar niemand wil voor de kosten opdraaien. Als iedereen individueel moet kiezen, waht iedereen af tot iemand anders het aanlegt of doet. T4 a Jan kan kiezen arpoolen of niet. Als hij arpoolt moet hij een stukje omrijden maar hij is dan dus langer onderweg. Zijn dorpsgenoten staan voor dezelfde keuze, arpoolt iedereen dan rijden ze allemaal een eetje om maar is er geen file. Kiest iedereen er voor niet te arpoolen dan staan ze heel lang in de file. In de praktijk zou niemand arpoolen omdat de minst negatieve keuze niet arpoolen is De este oplossing voor Jan is afhankelijk van de keuze van anderen. Als hij kiest voor arpoolen, is dat alleen sneller wanneer veel andere dorpsgenoten dat ook doen: die garantie heeft hij niet, ook al staat er een tijdwinst in de tael. Voordeel arpoolen: niet in de file, als iedereen het doet, goede ontaten met uurtgenoten, minder kosten voor de auto. Nadelen arpoolen: iets langer onderweg dan ij alleen rijden, mogelijk opgesheept zitten met iemand waar je niet mee wilt reizen, vaste werktijden afspreken. Als iedereen meedoet met het arpoolen, is er gezamenlijke tijdwinst te halen ten opzihte van ieder alleen in de auto. Daar zitten dan ook nadelen aan, zoals vaste werktijden. T5 a Bijvooreeld: Meegenieten van iemand die mooie muziek maakt. Als mensen om je heen zih laten vaineren he jij ook minder kans op ziekten. Bijvooreeld: Geluidsoverlast, meeroken, vervuiling et. T6 a Als je je niet houdt aan modetrends kijken mensen je raar aan en in sommige groepen hoor je er dan niet ij. Dit is dan een soiale norm innen die groep. Het kan een vorm van soiale dwang opleveren. Mode trends moeten gezet worden. Het is dus altijd juist iemand die zih niet aan de trend houdt die de volgende trend zet. Nee, olletieve dwang kan positief, negatief of zonder een ewust doel zijn. T7 C T8 a Om de eigen industrie te eshermen. Door de markt af te shermen tegen farikanten van uiten af heen Europese farikanten minder onurrentie en zijn ze in staat meer mensen werk te ieden. Dat Europese farikanten failliet gaan en er dus mensen zonder werk zitten. De prijzen van platte shermen en multifuntionele printers gaan dan ehter ook omlaag voor de onsument. T9 Bijvooreeld: Bedrijven eloven vaak aan klanten dat ze goed zijn voor het milieu. Zo staat er op veel verpakkingen CO2 geompenseerd. Een edrijf eloofd dan de CO2 die tijdens de produtie uitgestoten wordt te ompenseren door ijvooreeld omen te planten. Op veel verpakkingen staat ook: fairtrade, iologish, onespoten et. Bedrijven doen dit zonder dat ze daartoe door wetten verpliht zijn. T10 a Wetten, ontraten en soiale normen. De overheid kan wetten toepassen. Contraten zijn tussen vershillende partiuliere groepen. De overheid sluit ook ontraten (onvenanten), maar kan die niet afdwingen. De overheid is meestal niet in de mogelijkheid om soiale dwang toe te passen al worden soms wel ampagnes georganiseerd die op soiale ontrole inspelen (ijvooreeld stadsregels die gemeenten opstellen) Noordhoff Uitgevers v
Paragraaf 7.1 H1 H2 D Zonder ommuniatie zijn de vershillende spelers innen een prisoner s dilemma meestal niet in staat tot de optimale keuze te komen. Als de vershillende spelers innen een prisoner s dilemma met elkaar kunnen ommunieren kunnen ze overleggen en samen de este keuze maken. Ze moeten elkaar dan ehter wel volledig vertrouwen. H3 a Peren leveren meer op de appels. Doordat ze eide peren kweken, leveren de peren op het moment ehter maar 0,35 ent op. Al één van eide appels gaat verouwen leveren de peren meer 0,75. Gemiddeld verdienen ze dan (0,75 + 0,25)/2 0,50 per kilo. Ehter één van eide gaat dan minder verdienen. Peren leveren meer op per kilo. Als ze appels verouwen, is de omzet lager. Door af te spreken dat één van eide appels gaat verouwen maar een deel van de inkomsten van de andere kweker krijgt. Ze zouden ook afkunnen spreken hun appels niet onder een prijs van 0,35 verkopen. Als ze eide zowel appels en peren verouwen (50/50) kunnen ze eide gemiddeld 50 t per kilo verdienen. H4 H5 Het olletieve elang is erg groot om roeikasgassen tegen te gaan. Het is ehter moeilijk om olletieve dwang uit te oefenen. Iedereen stoot roeikasgassen uit, maar het is steeds maar een klein eetje ten opzihte van het totaal en niemand wil zijn gedrag veranderen. Als je moeite het je eigen gedrag aan te passen is het dan ook erg moeilijk omdat wel van anderen te verwahten. Ja, doordat jij zwart rijdt etaal je niet mee aan de kosten van het vervoer, dat doen de andere reizigers. Zij etalen dus ook jou kosten, de prijs van hun kaartje is mogelijk wel relatief hoger terwijl de zwartrijder gratis reist. H6 a De mensen ahter de dijk kunnen het zih niet permitteren om de dijken niet te onderhouden. Immers, als er dan een overstroming komt staat hun huis onderwater. Als mensen de dijken in hun direte omgeving niet onderhouden zullen andere mensen uit de uurt dat waarshijnlijk wel doen, omdat ook zij anders nat worden. De mensen die de dijk dus niet onderhouden liften mee. De overheid kan dijkonderhoud door middel van wetten verplihten of elasting heffen om van die elasting een edrijf de dijken laten onderhouden. Doordat de overheid het werk laat uitvoeren, kunnen duidelijkere kwaliteitseisen aan het dijkonderhoud worden gesteld. H7 C H8 a Aan de sores in de tael. Het gaat om keuzes die mensen maken. Iedereen maakt andere keuzes op asis van gevoelens, vertrouwen en kennis. Het speltheorie proeert door middel van wiskunde keuzes en dus gedrag te voorspellen. Voor veel van de getallen in de tael is niet zeker of dat ook de waarde is die je aan het gedrag kunt koppelen: soms kun je dat door enquêtes ahterhalen, maar dan nog kunnen mensen in enquêtes iets anders zeggen dan ze in de praktijk doen. Eigen antwoord (zie ook ) H9 D H10 Onderwijs, afvalverwerkingsdiensten, gezondheidszorg, ouderenzorg, uitkeringen, wegen, riolering, politie, randweer, et. Noordhoff Uitgevers v
Paragraaf 7.2 H11 a H12 a Als er geen straf staat op het niet etalen van de elasting is het altijd de moeite waard het te proeren. Het ergste wat je dat geval kan overkomen is dat je toh wel je elasting moet etalen. De vershillende olletieve goederen, zoals leger, politie, randweer, soiale voorzieningen (deels), wegen, sholen, et. Eigen antwoord. Denk hier vooral aan het gedrag innen je klas. Welk gedrag vindt de klas wel leuk en wat niet. Wat verwahten jullie van elkaar? Eigen antwoord. H13 B H14 a d H15 a Afspraken over de areidsvoorwaarden ij een edrijf of ranhe. Hierin worden onder andere de werktijden, het loon, de vakantie, et. geregeld. Werktijden, vakantiedagen, loon, het reht op sholing en werkomstandigheden. Werknemers weten dan wat hun rehten zijn innen de ranhe of het edrijf. Doordat de vakonden dit met de werkgevers voor alle werknemers uit onderhandelen hoeft niet iedereen in onderhandeling met de werkgever. De werkgever weet preies waar hij aan toe is. Met één onderhandelingsronde zijn de areidsvoorwaarde van alle werknemers epaald. Dit kan ook een nadeel zijn omdat de werkgever minder goede werknemers niet minder kan etalen. Bovendien zijn werknemers samen veel eter in staat om goede areidsomstandigheden te eisen dan ieder apart. Zweden heeft een sterkt eonomie, Bulgarije niet. Zweden heeft een sterke staiele munt en Bulgarije niet.. Bijvooreeld: Hongarije, Roemenië, Slowakije, Letland, Litouwen. H16 B H17 a H18 a H19 a d e De Europese Unie Chinese kaarsenmakers, die zullen minder kunnen verkopen in Europa. De Europese Consumenten, als de goedkope Chinese kaarsen niet meer op de markt zijn, zullen de prijzen stijgen. Ja, de Europese Unie proeert haar markt af te shermen van goedkope Chinese produten. Als de eigen munt niet zo sterk is (hij veranderd vaak van waarde) zoals ij Zimawe kan het interessant zijn een sterkere munt te geruiken waarvan je zeker weet dat hij morgen nog evenveel waard is. Voor de meeste andere landen geld dat het door intensieve handel met Europeanen in naij gelegen landen gemakkelijk is als men ook met de Euro kan etalen. Zo kon je voor de Euro, in veel Nederlandse grensstreken ook met Duitse Marken etalen. Ja, doordat de Euro op veel plaatsen te geruiken is, is handel voor Eurolanden gemakkelijker. Het is wel lastiger om die geldstromen te ontroleren als je dat zou willen. Produenten samen: verantwoordelijk voor gehele reyling Produenten en gemeenten: inzameling Gemeenten, produenten, overheid en speialisten: ondersteuning en advies De edrijven (produenten) Ja de overheid legt het de edrijven op. Door wetten proeert de overheid edrijven te dwingen verantwoord te produeren. Niet alle materialen zijn even eenvoudig te reylen. Niet voor alle materialen estaat een duidelijk reylingsysteem, zoals glasakken voor glas, die ij vrijwel elk winkelentrum en vaak ook in woonwijken staan. De inzameling van sommige materialen wordt al veel langer gedaan (papier) dan van andere materialen: produenten en onsumenten zijn er dan meer aan gewend. Eigen antwoord. Het is maatshappelijk verantwoord om materialen te reylen: of dat op de voorgestelde manier moet, daarij kunnen vragen worden gesteld. Noordhoff Uitgevers v
H20 D [op wereldshaal heen de EU landen ongeveer een gelijke welvaart, innen de EU zijn er wel duidelijke vershillen in welvaart: dan is antwoord B orret] H21 a Sportwinkel proeert meer klanten ij de voetallu aan te trekken of er in ieder geval voor te zorgen dat ze niet naar sportwinkel A gaan als die wel sponsort. Als B sponsort krijgt A 60% van de klanten, als B niet sponsort krijgt A 65% van de klanten. Dat ligt aan de hoogte van de sponsorkosten. Sportwinkel A gaat er, ongeaht de keuze van B, altijd op vooruit ij sponsoring zo lang de kosten van sponsoring lager liggen dan de winst van 10% extra omzet. Liggen de kosten hoger dan 10% extra omzet dan valt er met overleg meer winst te ehalen. d zie antwoord ij. e De eigenaar van de sportwinkel kan fan of lid van de lu zijn en de lu een warm hart toedragen. Het kan een vorm van maatshappelijk verantwoord ondernemen zijn om te zorgen dat de sportlu voldoende middelen heeft voor ijvooreeld een jeugdtrainer. H22 Winkels die ten opzihte van de onurrentie homogene goederen verkopen. AH en C1000 verkopen ongeveer dezelfde produten dus de prijs is dan doorslaggevend voor de klant. Bijvooreeld: ij een enzinepomp. Is de kwaliteit, het design of de expertise ehter elangrijker dan de prijs dan werkt een relame als deze niet. Bijvooreeld: Een modewinkel. H23 a d e Protetionisme etekent dat een land (of een groep landen) door middel van importheffingen en andere importeperkingen proeert de eigen markt af te shermen tegen edrijven van uiten af. Op deze manier heen de eigen edrijven meer kans om te onurreren en te verkopen. China is eter (lees: goedkoper) in het produeren van shoenen. Europese shoenfarikanten heen dan ook geen kans op de Chinese markt. Ze zijn immers duurder. Een importheffing heeft dus geen effet. Het is dan ook eter een importheffing te heffen op iets waar de Europese edrijven eter in zijn (shroeven en moeren). Binnen de Europese Unie geld er vrijheid van transport in produten, diensten, mensen en kapitaal. Als het ene land een hogere importheffing zou vragen dan de andere, komen de produten gewoon via die andere landen alsnog goedkoop het land innen. Dat zou dus niet werken. Nederland heeft zelf weinig shoenenfarikanten. Nederlandse onsumenten etalen meer voor shoenen door de importheffingen. Nederland heeft wel een aantal edrijven die shroeven en moeren maken, zij worden nu getroffen. Een importheffing gaat in proenten, dus de prijs van het goed heeft geen effet. China kiest een goed waarvan ze zelf haar eigen markt graag wil eshermen en waarmee ze de Europese industrie kan raken. H24 Eigen antwoord. Zie ook de vooreelden in dit hoofdstuk. H25 De overheid kan wetten maken die edrijven verplihten tot duurzaam ondernemen (ijvooreeld milieuwetten). De overheid kan susidie geven aan duurzaam ondernemende edrijven. De overheid kan extra elasting eisen ij niet duurzaam ondernemende edrijven. H26 a Antidumpingreht etekent dat Europese edrijven en onsumenten worden eshermt tegen goedkope Chinese produten van lage kwaliteit die tegen dumpprijzen op de Europese markt worden geraht. De prijzen gaan waarshijnlijk omhoog, omdat de Chinese produten duurder worden. Dit kan een aantal klanten afshrikken, maar de meeste klanten gaan waarshijnlijk voor een iets duurder model. Nee, de goedkope velgen worden duurder en hoewel deze misshien ook minder in kwaliteit waren heeft de klant toh minder keuze gekregen. Noordhoff Uitgevers v
H27 Bijvooreeld: samenwerken: doordat de landen van de Europese Unie samenwerken vormen ze sterk eonomish lok. Handel: Door te onderhandelen kunnen de landen van de Europese Unie tot een etere uitkomst komen dan wanneer ze allen de voor zihzelf minst slehte optie zouden nemen. Door onderling geen importheffingen te vragen shaden ze elkaars Eonomieën niet. Verraad: Door valse informatie te verstrekken was Griekenland in staat de Euro in te voeren. H28 a Bijvooreeld: Dat er opgeruimd wordt (oniërge), dat het rustig is in de gangen (doenten en leerlingen). Bijvooreeld: Dat er winst gemaakt wordt zodat het edrijf kan voort estaan (iedereen), dat er kwalitatief goede produten worden gemaakt zodat klanten tevreden zijn (iedereen) Noordhoff Uitgevers v
Rekenen R1 a (8.700/100) x 19,8% = 1722.6 (240.000/100) x 24,6% = 59.040 (10.000/100) x 19,8% = 1.980 d (54.897/100) x 22,5% = 12.351,83 e 19.000 x 19,8% = 3.762 R2 a Glas: 459 / 500 x 100% = 92% Metaal: 152 / 172 x 100% = 88% Kunststof: 164 / 425,5 x 100% = 39% Papier: 973 / 1026,5 x 100% = 95% Hout: 148 / 393,5 x 100% = 38% Overig: 0 / 9 x 100% = 0% R3 a 45 x 1,56 = 70,20 Gewoon 45 x 1,67 = 75,15 Eo 45 x 16,5 = 742,5 km gewoon 45 x 18 = 810 km Eo 70,20 / 742,5 = 0,095 Gewoon 75,15 / 810 = 0,093 Eo R4 a 15 15 + (127 40) x 0,16 = 28,92 15 + (45-40) x 0,16 = 15,80 d 15 + (89-40) x 0,16 = 22,84 e 25 25 + (127-50) x 0,08 = 31,16 25 25 + (89-50) x 0,08 = 28,12 Roos kan dus eter niet overstappen. R5 a 1,79 x 1,10 = 1,97 175 / 100 = 1,75 1,75 x 15 = 26,25 R6 A 30 / 106 = 0,283 0,283 x 119 = 33,68 R7 16,51 / 100 x 106 = 17,50 Noordhoff Uitgevers v
R8 a 599 / 3 = 199,67 964 / 5 = 192,80 1.183 / 7 = 169,00 725 / 4 = 181,25 Dus de Computer plus extra. 181,25 (zie antwoord a) R9 a We nemen aan dat een maand 4 weken telt. 80 x 4 = 320 900 / 6 = 150 (52-6) x 80 = 3.680 3.680 + 900 = 4.580 R10 a 2.617 x 0.032 = 83,77 52 x 212 = 11.024 64 x 98 = 6.272 Bij optie 2 etaal je dus 4.752 minder. R11 100 (20 + 15) = 65% 1500 x 0,65 = 975 mensen van tussen de 28 en 58 jaar. R12 1.159 / 100 = 11,59 11,59 x 119 = 1.379,21 R13 a 7.700.000 x 0,05 = 385.000 mensen zijn ziek 15/240 (240 is gemiddeld aantal werkdagen in een jaar, ij vier vakantieweken) Dit is meer dan 6% (6,25). Als het aantal werkdagen lager wordt genomen (wat in sommige setoren geruikelijk is), wordt het perentage ziektedagen hoger. d 7.700.00 x 0.02 = 154.000 385.000 154.000 = 231.000 per dag. R14 R15 a 2,12 x 0,46 = 0,98 2,12 x 0,23 = 0,49 R16 a Van 8u tot 23u = 15 uur 15 x 2 = 30 minimaal 15 x 3 = 45 maximaal 30 x 0,20 = 6 minimaal 45 x 0,20 = 9 maximaal Gemiddeld verdient Lee dus (6 + 9) / 2 = 7,50 per dag. Noordhoff Uitgevers v