3. Herkenning van gevaarlijke stoffen

Transcriptie

1 Handoek Douane Veiligheid, 9 mei 2011, Versie 3 3. Herkenning van gevaarlijke stoffen Belangrijk is dat de douaneamtenaar kan onderkennen of de te ontroleren produten gevaarlijke stoffen zijn. Onder meer aan de hand van de negen gevarenklassen van de Wet Vervoer Gevaarlijke Stoffen (WVGS) is die herkenning goed mogelijk. Daarnaast zijn er andere herkenningswijzen. In dit hoofdstuk gaan we in op: - de regelgeving (paragraaf 3.1); - de gevarenklassen en de etikettering van de verpakkingen (paragraaf 3.2); - de orden op voertuigen en wagons en verlihting van shepen (paragraaf 3.3); - de gevaarsaanduidingen op doumenten (paragraaf 3.4) De regelgeving inzake gevaarsaanduidingen Het transport van gevaarlijke stoffen is streng gereguleerd om de urgers te eshermen. Hieronder zijn ter oriëntatie de namen van de elangrijkste wetten en voorshriften vermeld: Belangrijkste wetten en voorshriften (ter oriëntatie)... Regelgeving door de Verenigde Naties, ijvooreeld: a. voor de zeevaart: - IMCO (International Maritime Consultation Organisation).. voor de luhtvaart: - ICAO (International Civil Aviation Organisation); - IATA (International Air Transport Organisation). Europese regelgeving: a. voor het wegvervoer: - CMR (Contrat de Transport International de marhandise par la Route);

2 - ADR (Aord Européen relatif au transport international des marhandises dangereuses par route: Internationale overeenkomst etreffende het internationaal vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg).. voor het spoor: - RID (Internationaal Reglement etreffende het vervoer over het spoor van gevaarlijke stoffen).. voor de innenvaart: - ADN (Europese Overeenkomst etreffende het internationaal vervoer van gevaarlijke stoffen per innenvaartuig); - ADNR (Reglement voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over de Rijn). Nederlandse regelgeving: De elangrijkste wetten zijn: - WVGS (Wet Vervoer Gevaarlijke Stoffen); - WMS (Wet Milieugevaarlijke Stoffen). De WVGS is uitgewerkt in: - BVGS (Besluit Vervoer Gevaarlijke stoffen); - VLG (Regeling Vervoer over Land van Gevaarlijke stoffen); - VSG (Vervoer over Spoor van Gevaarlijke stoffen); - VBG (Vervoer over Binnenwateren van Gevaarlijke stoffen). Een aantal van ovengenoemde wetten en regels zijn opgenomen in het oekwerk Wetgeving Veiligheid, Gezondheid, Eonomie en Milieu. De vraagaakfuntionarissen milieu eshikken over de wetten die er niet in opgenomen zijn Klassenindeling en gevaarsetiketten De gevarenklassen Alle gevaarlijke stoffen zijn volgens de ovengenoemde regelgeving ingedeeld in negen klassen. De odes van die klassen moeten worden vermeld op de gevaarsetiketten. Voor de keuze van de gevarenklassen is de wetgever uitgegaan van het soort gevaar dat een stof oplevert. De gevarenklasse geeft het elangrijkste gevaar aan waarmee tijdens het vervoer rekening gehouden moet worden. Er estaan veel stoffen waarij sprake is van meerdere gevaren. De gevarenklassen zijn: klassenummer omshrijving Klasse 1 Ontplofare stoffen Klasse 2 Samengeperste, vloeiaar gemaakte of onder druk opgeloste gassen Klasse 3 Brandare vloeistoffen Klasse 4.1 Brandare vaste stoffen

3 Klasse 4.2 Klasse 4.3 Klasse 5.1 Klasse 5.2 Klasse 6.1 Klasse 6.2 Klasse 7 Klasse 8 Klasse 9 Voor zelfontranding vatare stoffen Stoffen die in ontat met water randare gassen ontwikkelen Verranding evorderende (oxiderende) stoffen Organishe peroxiden Giftige stoffen Stoffen die gevaar voor esmetting opleveren Radioatieve stoffen Bijtende (orrosieve) stoffen Diverse gevaarlijke stoffen Elke gevarenklasse is nader onderverdeeld. Binnen de meeste gevarenklassen is dat geeurd door opsommingsijfers en letteraanduidingen, in enkele klassen is de onderverdeling anders. Er zijn trouwens epaalde stoffen die in het geheel niet vervoerd mogen worden omdat dit onaanvaardare risio's zou opleveren. Met name stoffen met een grote hemishe instailiteit zouden tijdens vervoer shokken kunnen oplopen, met als gevolg onontroleerare hemishe kettingreaties. Hierij kan gedaht worden aan sommige organishe peroxiden en explosieven Kenmerken van de gevarenklassen Hierna worden voor elke klasse de elangrijkste kenmerken en aanduidingen eshreven. Nadrukkelijk wordt gesteld dat het hierij slehts een kleine hoeveelheid informatie etreft ten opzihte van de regelgeving. Voor nadere informatie of ij twijfel kunt u ontat opnemen met de vraagaakfuntionaris milieu. Klasse 1: Ontplofare stoffen In deze klasse is een onderverdeling gemaakt, die de mate van ontplofaarheid aangeeft. Dit soort stoffen moet met de uiterste voorzihtigheid worden ehandeld en maximaal gestailiseerd te zijn alvorens aan vervoer gedaht mag worden. De hoeveelheden van de te vervoeren explosieven en explosieve voorwerpen zijn eperkt terwijl aan de voer- en vaartuigen speiale voorwaarden zijn gesteld. Het elangrijkste etiket is: Klasse 2: Samengeperste, vloeiaar gemaakte of onder druk opgeloste gassen Gassen zijn stoffen zonder vast volume of vorm, waarij de eigenshap om sterk geomprimeerd te kunnen worden, dankaar wordt geruikt om grote hoeveelheden per

4 verpakking te kunnen vervoeren. De gassen die onder het regime van klasse 2 worden vervoerd, zijn als volgt ingedeeld: Cijfer Omshrijving Samengeperste gassen: gassen met een kritishe temperatuur lager dan 20C. 2 Vloeiaar gemaakte gassen: gassen met een kritishe temperatuur gelijk aan of hoger dan 20C. 3 Sterk gekoelde, vloeiaar gemaakt gassen: gassen die als gevolg van hun lage temperatuur tijdens het vervoer gedeeltelijk vloeiaar zijn. 4 Onder druk opgeloste gassen: gassen die tijdens het vervoer in een oplosmiddel zijn opgelost. 5 Spuitussen en houders, klein, met gas (gaspatronen). 6 Andere voorwerpen, die gas onder druk evatten. 7 Drukloze gassen die aan ijzondere voorshriften onderworpen zijn (gasmonsters). 8 Lege houders en tanks De letteraanduiding is: A Verstikkend C Bijtend O Oxiderend F Brandaar T Giftig TF Giftig, randaar TC Giftig, ijtend TO Giftig, oxiderend TFC Giftig, randaar, ijtend TOC Giftig, oxiderend, ijtend Een ijzonderheid van deze klasse is dat het gevaar volgens de letteraanduiding epalend is voor de te geruiken gevaarsetiketten. In eginsel worden de stoffen van klasse 2 aangeduid met het hieronder staande groene etiket. Eventueel wordt dat etiket gevolgd door een ander etiket dat het speifieke gevaar (randaarheid, giftigheid et etra) aanduidt.

5 De groene kleur geeft misshien een misplaatste indruk van veiligheid. Het gegeven dat de ilinder gas onder sterke druk evat, is ehter op zih al een gevaar. De aanduiding op het vervoersdoument ziet er ijvooreeld als volgt uit: gevarenklasse 2, ijfer 3, letteraanduiding TC. Klasse 3: Brandare vloeistoffen Brandare vloeistoffen vallen onder deze klasse als voldaan wordt aan een aantal riteria. In een aantal gevallen is een vloeistof met een vlampunt 1) van 61 C al een gevaarlijke stof als edoeld in deze klasse. Is sprake van een vloeistof met een vlampunt lager dan 23 C dan is sowieso sprake van een randare vloeistof volgens klasse 3. De letteraanduiding is: a Zeer randaar Brandaar Minder randaar... 1) Het vlampunt van een vloeistof is de laagste temperatuur waarij nog net zoveel randare gassen ontstaan dat deze aan te steken zijn. Verwar het vlampunt niet met de egrippen zelfontrandingstemperatuur en kookpunt. Een stof heeft ze doorgaans alle drie, elk met een eigen waarde. Klasse 4.1: Brandare vaste stoffen

6 Brandare vaste stoffen zijn stoffen die in ominatie met zuurstof aangestoken kunnen worden. De vershijningsvormen kunnen zeer vershillend zijn, zoals ompat, gemalen en in poedervorm. De letteraanduiding is: a Zeer gevaarlijk Gevaarlijk Minder gevaarlijk Klasse 4.2: Voor zelfontranding vatare stoffen De stoffen in deze klasse zijn in staat om tot zelfontranding te komen zonder toevoeging van warmte van uitenaf. Vaak al ij de omgevingstemperatuur gaan deze stoffen een reatie aan met zuurstof, waarij dan zoveel warmte ontstaat dat de stof zih zelf opwarmt tot oven de zelfontrandingstemperatuur a Voor zelfontranding vataar (pyrofoor) Voor zelfverhitting vataar Weinig voor zelfverhitting vataar Klasse 4.3: Stoffen die ij het aanraken met water randare gassen ontwikkelen

7 Een stof uit deze klasse, die met water in aanraking komt, ontwikkelt randare gassen. Met name rond Oud en Nieuw soort arid ijzonder hoog. De letteraanduiding is: a Zeer gevaarlijk Gevaarlijk Minder gevaarlijk Klasse 5.1: Verranding evorderende (oxiderende) stoffen De stoffen in deze klasse zijn op zih niet randaar, maar kunnen gezamenlijk met een randare stof rand veroorzaken zonder dat daarvoor aanvoer van zuurstof van uitenaf noodzakelijk is. Bij het lussen van een rand waarij een stof uit klasse 5 etrokken is, heeft het afsluiten van de uitenluht dan ook geen effet. Bekende vooreelden zijn: waterstofperoxide en sommige meststoffen. De letteraanduiding is: a Sterk oxiderend Oxiderend Zwak oxiderend Klasse 5.2: Organishe peroxiden

8 Het vershil met stoffen uit de klasse 5.1 is het feit dat stoffen uit de klasse 5.2 wèl zelf kunnen randen. Er is weinig fantasie nodig om zih het gevaarlijke karakter van een dergelijke stof voor te stellen; er is immers sprake van randaarheid èn van interne zuurstofvoorziening, verenigd in één stof. Een dergelijke reatie wordt veelal in gang gezet door zelfontleding die vaak zeer heftig is en waarij explosies niet uitzonderlijk zijn. Een lihte shok kan daarij al het egin van een dergelijke kettingreatie zijn. Niet alleen het teveel stijgen van de temperatuur, maar ook daling hiervan kan een ontledingsreatie in gang zetten. Om een dergelijke zelfontledingsatie te voorkomen, worden dergelijke stoffen vaak onder lage temperaturen vervoerd. Klasse 6.1: Giftige stoffen Het gaat hierij om stoffen, waaronder een aantal estrijdingsmiddelen, met een groot gevaar voor direte vergiftiging. Een giftige stof is een stof, die reeds in kleine hoeveelheden shadelijk is voor de gezondheid en kan op drie manieren het lihaam innendringen, namelijk via de huid, via de ademhaling of door inslikken. De letteraanduiding is: a Zeer giftige stoffen Giftige stoffen Zwak giftige stoffen Klasse 6.2: Infetueuze (esmettelijke) stoffen Hierin zijn stoffen ondergeraht waarvan ekend is of redelijkerwijs verondersteld kan worden dat zij ziekteverwekkers evatten (ateriën, virussen, parasieten, shimmels, et etra) waardoor de mens infetieziekten kan oplopen. De stoffen zijn innen klasse 6.2 als volgt ondersheiden: - infetueuze stoffen met een hoog risiopotentieel;

9 - andere infetueuze stoffen; - lege verpakkingen. Tevens kent klasse 6.2 een ondersheiding naar: - Risiogroep 3: Hoog individueel risio en gering olletief risio; - Risiogroep 4: Hoog individueel risio en hoog olletief risio. Wegens de ijzonderheid van deze gevarenklasse gelden enkele aanvullende epalingen voor de aanduiding op het vervoersdoument. De aanduidingen van klasse en opsommingsijfer zijn normaal, maar zij moeten in een aantal gevallen worden aangevuld met omshrijvingen, ijvooreeld: gevarenklasse 6.2, opsommingsijfer 4, ziekenhuisafval, ongespeifieerd, n.e.g. 1)... 1) niet elders genoemd Klasse 7: Radioatieve stoffen Atoomkernen zijn opgeouwd uit positief geladen protonen en ongeladen neutronen. Door een ongunstige verhouding tussen het aantal protonen en neutronen kan de kern instaiel zijn. In feite is er een overtollige hoeveelheid energie. De atoomkern kan staiel worden door het uitzenden van "ioniserende straling". Dit vershijnsel wordt radioativiteit genoemd. Deze straling zal, wanneer het ander materiaal treft, ionisaties daarin veroorzaken. Met andere woorden: elektronen worden uit het materiaal gestoten, waardoor ionen ontstaan. Complexe materialen, zoals ons erfelijk materiaal, het DNA, kunnen ij een te hoge stralingsintensiteit hierdoor eshadigd raken. Er zijn vershillende soorten ioniserende straling die in het goederenvervoer kunnen voorkomen: Alfa ()-straling;

10 Bèta ()-straling; Gamma ()-straling. Bij onzorgvuldig handelen met radioatieve stoffen estaat het gevaar van estraling en/of esmetting ermee. Het stralingsniveau aan het oppervlak van de verpakking (ollo) èn het stralingsniveau op 1 meter afstand van het ollo epaalt welk etiket er nodig is. Deze klasse kent geen opsommingsijfer en letteraanduiding. Klasse 8: Bijtende (orrosieve) stoffen Een stof is ijtend als de strutuur van datgene wat er aan lootgesteld wordt, wordt aangetast, ijvooreeld lihaamsdelen, metaal. Sommige stoffen heen deze ijtende werking van zihzelf, terwijl andere daar de aanwezigheid van voht (damp) of water voor nodig heen. Als vooreeld van ijtende stoffen kunnen genoemd worden: - zuren, zoals zoutzuur, azijnzuur, mierenzuur, salpeterzuur, et etra; - asen of logen, zoals ammoniakoplossingen, natronloog, kaliloog, et etra; - zouten met een zure of asishe reatie; - oplossingen van waterstofperoxide. De letteraanduiding is: a Sterk ijtend Bijtend Zwak ijtend Klasse 9: Diverse gevaarlijke stoffen

11 In deze klasse komen gevaarlijke stoffen tereht die in geen van de hiervoor omshreven klassen ingedeeld kunnen worden. De groep van diverse gevaarlijke stoffen is ontinu aan verandering onderhevig. Een vooreeld is asest, een mineraal, dat ij inademing in de vorm van fijn stof kankerverwekkend is. PCB-houdende stoffen of apparaten zoals ondensatoren en transformatoren vallen eveneens onder deze klasse. De letteraanduiding is: Gevaarlijke stoffen Minder gevaarlijke stoffen Let op: er is geen letter a Etikettering Gevaarsetiketten De in paragraaf weergegeven gevaarsetiketten zijn in de WVGS voorgeshreven. De gevaarsetiketten orresponderen in de meeste gevallen met de gevarenklasse. Het is in de praktijk dus mogelijk aan de hand van de gevaarsetiketten tevens de gevarenklasse te onderkennen. De gevaarsetiketten heen een vastgestelde vorm. Gevaarsetiketten moeten zijn aangeraht op voertuigen en verpakkingsmiddelen (olli), zoals tanks, dozen, IBC's et., die gevaarlijke stoffen evatten. In paragraaf zijn de elangrijkste etiketten afgeeeld. De gevarendiamant In aanvulling op de gevaarsetiketten mag geruik gemaakt worden van de zogenoemde gevarendiamant. Deze odering is ontworpen door de National Fire Protetion Assoiation (USA). De gevarendiamant is onderverdeeld in vier gekleurde velden. De etekenis daarvan is de volgende: Kleur Soort gevaar Rood Brandgevaar Blauw Risio voor de gezondheid Geel Instailiteit

12 Wit Eventuele speifieke gevaren In elk veld is het ijfer 1, 2, 3 of 4 opgenomen. Hoe hoger dit ijfer, hoe groter het gevaar. Voor verdere informatie over de gevarendiamant kan de vraagaakfuntionaris milieu geraadpleegd worden. Geruiksetiketten Behalve de gevarenetiketten op grond van de WVGS estaan er geruiksetiketten op grond van de WMS. Hieraan kan men de gevaarseigenshappen van milieugevaarlijke stoffen herkennen. De geruiksetiketten zijn voorzien van zwarte symolen op een oranje vierkante ahtergrond. Naast de symolen moeten in veel gevallen de zogenoemde R(=ris)- en S(=safety)-zinnen geplaatst worden. Deze R en S-zinnen geven aanwijzingen over de risio's en de veiligheid. Op de geruiksetiketten van een milieugevaarlijke stof moeten deze zinnen worden opgenomen in de taal van het E.U.-land waar het produt op de markt geraht wordt. Hieronder zijn de meest voorkomende symolen van de geruiksetiketten afgeeeld: ijtend ontplofaar (zeer) liht ontvlamaar milieugevaarlijk vergiftig irriterend irriterend oxyderend

13 asesthoudend produt (Warenwet) 3.3. Herkenning van gevaarlijke stoffen tijdens transport Niet alleen voor verpakkingen gelden etiketteringsregels. Er zijn ook regels voor de gevaarsaanduidingen op de transportmiddelen die gevaarlijke stoffen vervoeren. Belangrijk zijn de gevaarsetiketten en de oranje orden op voertuigen ij transport over de weg en per spoor. Eén van de voornaamste redenen voor die gevaarsaanduidingen is het op de hoogte stellen van hulpverlenende en ontrolerende instanties Weg- en spoorvervoer Oranje orden met ijferodes op tankwagens Een oranje ord wordt in een ovenste en een onderste helft gedeeld door een zwarte streep. De ovenste helft estaat uit een ominatie van twee of drie ijfers die de gevaarskenmerken van die stof aangeven. Deze ovenste groep wordt dan ook het gevaarsidentifiatienummer genoemd. Het eerste ijfer hiervan (ijvooreeld een 3) geeft het primaire gevaar aan van de vervoerde stof, wat in dit geval de randaarheid is. Het tweede en eventueel derde ijfer geeft een ijkomend gevaar aan. Een verdueling van het eerste ijfer (dus 33) etekent in dit geval dat sprake is van een zeer randare stof. Is er geen ijkomend gevaar dan wordt als tweede ijfer een nul ingevuld, omdat het gevaarsidentifiatienummer altijd uit minimaal twee ijfers moet estaan; het maximum aantal is drie ijfers. Als deze orrosieve stof niet met water in aanraking mag komen ij ijvooreeld luswerkzaamheden na een ongeluk, wordt vóór de twee of drie ijfers een X geplaatst. De onderste helft van het oranje ord geeft het stofidentifiatienummer (= UN-nummer) aan. De UN-nummers zijn innen de Verenigde Naties afgesproken en zijn vastgelegd op stoffenlijsten. Voor informatie over deze lijsten kunt u tereht ij de vraagaakfuntionaris milieu. Spoorwagons

14 Spoorwagons worden voorzien van de oranje orden met de gevaarsidentifiatienummers en stofidentifiatienummers, en daarnaast ook van een oranje and. Oranje orden zonder ijferodes ij stukgoed Bij vervoer van stukgoed met de status van gevaarlijke stof over de weg of via het spoor worden de genummerde oranje orden niet geruikt. Dit is logish omdat in een trailer meerdere produten vervoerd kunnen worden, die een afzonderlijke gevaarsindiatie heen. Indien sprake is van een dergelijk vervoer worden de voor- en ahterzijde van de auto, trailer of (tank)ontainer voorzien van een oranje ord zonder ijferreeksen Vervoer over water Afhankelijk van de vervoerde stof dienen innenvaartshepen herkenaar te zijn middels één, twee of drie lauwe kegels. 's Nahts worden deze vervangen door een gelijk aantal lauwe lihten. Zeeshepen, eladen met gevaarlijke stoffen zijn ij dagliht herkenaar aan een aan akoordzijde (links) geplaatste rode vlag; in de duisternis is dit een rood topliht Vervoer door de luht Als vliegtuigen gevaarlijke stoffen vervoeren, is dat aan de uitenzijde niet te zien. Gevaarlijke stoffen zijn alleen te herkennen aan de verpakkingen. Elke afzonderlijke verpakking moet aan de uitenzijde niet alleen zijn voorzien zijn van UN-nummer plus gevaarsetiket(ten), maar ook van de volledige stofenaming. Ook de netten, die over de verpakkingen zijn gespannen, moeten van dit nummer en deze etiketten voorzien zijn Herkenning aan de hand van de doumentatie Material Safety Data Sheet Op asis van een tweetal Europese rihtlijnen is de hemishe industrie verpliht om voor alle produten met gevaarlijke eigenshappen een zogenoemd MSDS (=Material Safety Data Sheet) op te maken. In de MSDS is vermeld alle relevante informatie over aard en samenstelling van het produt en daarnaast de veiligheidsmaatregelen, die nodig zijn ij vervoer, opslag, handling en geruik. De MSDS is ij vervoer niet verpliht Doumenten ij wegvervoer, vervoer per spoor en vervoer over water Bij het vervoer gelden andere eisen voor de egeleidende doumenten. Ook aan die doumenten kan men de gevaren onderkennen. Vervoersdoument

15 Hierop zijn de stofnaam, gevarenklasse, opsommingsijfer, letteraanduiding en hoeveelheid vermeld. Verklaring van de afzender Hierin wordt verklaard dat de aangeoden stof tot het vervoer is toegelaten volgens de epalingen van het ADR en dat aard, hoedanigheid, verpakking en etikettering in overeenstemming zijn met het ADR. Gevarenkaart Dit is een shriftelijke instrutie voor hauffeur en hulpverleners over de maatregelen ij ongevallen. Deze instrutie moet zijn gesteld in een voor de hauffeur egrijpelijke taal en zo mogelijk in de taal van het land van afzending, van doorvoer en van estemming. Keuringsdoument van het voertuig Bij gevaarlijke stoffen in tankwagens en epaalde grootverpakkingen is een wettelijke keuring voorgeshreven. In de praktijk kan in die gevallen naar het keuringsdoument worden gevraagd. Daarin staat voor welke klasse en soort gevaarlijke stoffen goedkeuring is verleend Andere vervoerswijzen Dangerous goods delaration Deze is ij zeeshepen verpliht. Het is een verklaring met daarin opgenomen de stofnaam, gevarenklasse, UN-nummer, soort en aantal verpakkingen, ruto en netto massa. Tevens moeten op dit doument alarmnummers en veiligheidsmaatregelen zijn vermeld. Shipper's Delaration for Dangerous Goods Deze is ij vliegtuigen verpliht. Dit is een doument volgens een vastgesteld model, dat alleen mag worden opgemaakt en ondertekend door afzenders, die erkend zijn door de Inspetie Verkeer en Waterstaat of door edrijven met een "E"-erkenning van de Inspetie Verkeer en Waterstaat. Onder voorehoud van evt. wijzigingen in het wetoek.