Opleiding en bijscholing Systeemtherapie & Superviseren Monique Schirris & Gerrit van Ramshorst Bijscholingscursus systemische supervisie 6 bijeenkomsten van 6 uur verspreid over 12 maanden. De bijscholingscursus Systemische supervisie is opgezet voor erkende supervisoren die een pas op de plaats willen maken en hun kennis en vaardigheden op het gebied van supervisie over systeemtherapie willen uitbreiden of opfrissen. Dat kan betekenen dat de cursisten in een beginnende of juist in een routinematige fase van hun supervisorschap zitten. Naast theoretische verrijking met behulp van recente literatuur biedt de cursus een kans om samen met andere supervisoren te reflecteren op het eigen functioneren en leervragen. Er zal gewerkt worden met diverse leervormen, zoals literatuurstudie, ervaringsoefeningen, rollenspelen en analyse van (eigen) video-opnames. Onderwerpen die verspreid over een jaar in de zes cursusdagen aan bod komen zijn de start van een supervisie, het bewerken van leervragen, methodische opbouw, vormen van supervisie, stagnerend leerproces en afronding van een supervisieproces. De verantwoordelijke docenten zijn Monique Schirris, Gerrit van Ramshorst en Susanna Roland. Zij zijn ervaren supervisoren en leersupervisoren voor de NVRG en hebben veel kennis opgedaan in het beoordelen van systeemtherapeutische supervisies. www.psychotherapieensupervisie.nl Gezin en systeemtherapeut in ontwikkeling - 1
Didactische visie en werkwijze In de cursus wordt er stil gestaan bij de (ontwikkeling van de) persoonlijk stijl van de supervisor. Dat betekent dat er aandacht gegeven wordt aan met behulp van videobeelden in te brengen eigen casuïstiek. Het bekijken en bestuderen van opnamefragmenten zal doorgaans in subgroepjes van 4 personen gebeuren, afhankelijk van de groepsgrote. Het wordt aan het groepsproces bij de eerste bijeenkomst overgelaten of dit vaste subgroepjes zijn. Van alle deelnemers wordt verwacht dat ze tijdens de cursus een supervisie geven en kunnen putten uit recent supervisiemateriaal. Plenair is er naast analyses van supervisiezittingen veel ruimte voor reflectie en discussie. De literatuur wordt als gelezen beschouwd, er zal tijdens de cursus daarover geen toetsing zijn en ook geen uitgebreide theoretische uitleg gegeven worden. Wel wordt discussie over theorie gestimuleerd en zal er uitdieping van bepaalde onderwerpen en thema s zijn. Buiten de literatuur die nodig is ter voorbereiding van de cursusdag wordt er veel extra literatuur aangeboden ter inspiratie en/of als naslagwerk. In de cursus wordt er naast de analyses, beschouwingen, reflecties en discussies tevens gebruik gemaakt van (ervarings)oefeningen en rollenspelen om het leerproces te stimuleren. Voor de opbouw van de cursus vinden we het van belang met de start van een supervisie te beginnen. Het is van belang die goed neer te zetten en er zijn ontwikkelingen, zoals het vastleggen van afspraken in een contract, die steeds belangrijker worden. Tevens raakt dit thema ook de start van het leerproces dat met deze cursus aangegaan wordt en kan er naar parallellen gekeken worden. In de tweede dag wordt er aandacht gegeven aan het bewerken van leervragen en het reflectief worden van de supervisant. We vinden het van belang dat dit op een speelse wijze gebeurt, dat de cursist niet te snel gaat naar (cognitieve) modellen maar vrij en speels kan zijn. Een methodische opbouw kan wel van veel waarde zijn, vanuit speelsheid en eigen stijl kan de cursist hiermee op de derde dag aan de slag. Er zullen nu veel opnames geanalyseerd worden. De vierde dag staat in het teken van de verschillende vormen die in de supervisie mogelijk zijn. Dit kan de context (individueel of groep) maar ook de manier van werken (narratief, reflecting team) betreffen. Er zal met deze vormen geoefend worden in rollenspelen. Een van de lastigste maar ook boeiendste onderwerpen komt op dag vijf aan bod; stagnerende leerprocessen. De laatste dag staat in het teken van afronding, zowel in de supervisie als voor het leerproces dat er in deze cursus is aangegaan. Toetsing en evaluatie Door de deelnemers worden in de eerste bijeenkomst leerdoelen opgesteld. Vervolgens worden er koppels gevormd voor het uitwisselen van reflecties die na elke zitting gemaakt worden. Elke volgende cursusdag wordt er even stil gestaan bij dit proces. Aan het einde van de cursus geeft elke cursist in samenvatting terug hoe dit proces is gegaan en wat hij er uit heeft geleerd, zowel inhoudelijk als ontwikkelingsgericht. Met deze reflectieoefening is er sprake van een voortdurende toetsing en evaluatie wat op de slotdag een eindproduct laat zien wat dan besproken en geëvalueerd wordt. Verder bestaat de toetsing uit het beoordelen van de inbreng waaronder casuïstiek en videomateriaal van supervisiezittingen. www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 2
Praktisch Accreditatie voor nascholingspunten bij de NVRG wordt aangevraagd. De cursus bestaat uit 6 bijeenkomsten op vrijdagen van 10.00 tot 17.00 uur, verspreid over 12 maanden. Het aantal deelnemers is maximaal 12 personen. Locatie De locatie is in Weesp: Van Houten industriepark 11 A, 1381 MZ Weesp. Er is parkeergelegenheid en het is ook per trein makkelijk bereikbaar. Van cursisten wordt regelmatig beeldmateriaal verwacht. Van belang is dat de cursist in bezit is van mediadragers die afspeelbaar zijn op een laptop of zelf afspeelapparatuur meeneemt (bijvoorbeeld eigen laptop, Ipad). Cursusdagen 2014-2015 Dag 1 25 april Start van een supervisie/leerproces Dag 2 Dag 3 Dag 4 Dag 5 Dag 6 27 juni Leren reflecteren: ontwikkelen en bewerken van leervragen 3 oktober Kaders; methodische opbouw van supervisie 28 november Vormen en methoden van supervisie 16 januari Stagnerend leerproces 13 maart Afronding van supervisieproces Inschrijven Inschrijven of informatie opvragen kan via de website van Monique Schirris: http://www. psychotherapieensupervisie.nl/ of middels een e-mailbericht: m.c.schirris@kpnplanet.nl Kosten van de cursus 900,- incl. digitaal toegezonden literatuur en lunch. Literatuur De cursist dient in bezit te zijn van: Scaife. J. (ed.) (2009) Supervision in Clinical Practice. A Practitioner s Guide. Second Edition. East Sussex; Routledge. Aanbevolen als naslag: Beunderman, R. en van der Maas, F.M.B.(red.) (2011) Supervisie in de GGZ. Assen: van Gorcum. Docenten De verantwoordelijke docenten zijn: Monique Schirris, psychotherapeut/systeemtherapeut. Werkzaam in de Kinder- en Jeugdpsychiatrie en voor eigen praktijk. Supervisor en leersupervsior voor de NVRG, VKJP en NVP, opleider voor de NVRG. Susanna Roland, psychotherapeut/systeemtherapeut. Werkzaam in de Kinder- en Jeugdpsychiatrie en eigen praktijk. Supervisor en leersupervisor voor de NVRG, VKJP, NVP. Gerrit van Ramshorst, psychotherapeut/systeemtherapeut. Werkzaam in de Kinder- en Jeugdpsychiatrie. Supervisor en leersupervisor voor de NVRG, VKJP, NVP en VGCT. Opleider voor de NVRG en VGCt. www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 3
Dag 1 (25 april 2014) Start van een supervisie/leerproces Kennismaking, waarbij er aandacht is voor de reeds ontwikkelde eigen identiteit als supervisor (wat is je visitekaartje). Er wordt ter kennismaking gevraagd een fragment uit een supervisiezitting te tonen en te voorzien van begeleidend commentaar. Vervolgens wordt er stil gestaan bij de leervragen voor deze cursus. Parallel aan de persoonlijke leervragen voor deze cursus zal er deze eerste dag aandacht zijn voor de beginfase van een supervisieproces en het contract. Wat zijn de leervragen van de supervisant, hoe breng je die in gesprek, worden ze geformuleerd en in een contract opgenomen. Bij een start van een supervisie kunnen vragenlijsten gebruikt worden. Tevens wordt er stil gestaan bij leerstijlen bij deze start van een supervisie, van zowel de supervisor als de supervisant. In de eerste fase van de samenwerking zal veel aandacht en ruimte moeten zijn voor het een veilig leerklimaat. Daar hoort een regelmatig evaluatie bij, welke plaats krijgt dit. Scaife, J. (2009) The contracting process and the supervisory relationships: averting pitfalls and problems. In: J.Scaife Supervision in Clinical Practice: A Practioner s guide (ed.2). East Sussex; Routledge (blz. 69-98). Max C. Rientsma, Ruud Beunderman,en Fatima MB van der Maas (2009) Het supervisie contract. Kinder en Jeugdpsychotherapie 2009.1,36:33-41 Scaife, J. (2009). Self assessment schedule for supervisees, Appendix I in: Scaife, J. Supervision in Clinical Practice. A Practitioner s Guide. East Sussex; Routledge. (Blz. 347-349) Hawkins, P. & Shohet, R. (2006). Supervisor training and development (Selfassesment questionaire for supervisors). In: P.Hawkins & R. Shohet (eds.). Supervision in the helping professions. (ed.3), Berkshire UK: Open University Press (blz.125-129) www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 4
Dag 2 (27 juni 2014) Leren reflecteren; ontwikkelen en bewerken van leervragen De kunst van het bewerken van leervragen en het aanzetten tot reflectie staat deze dag centraal. Er wordt onderzocht wat reflecteren inhoud, hoe je dat doet als supervisor (en mogelijk parallel daaraan als systeemtherapeut) en kan leren aan de supervisant. Hoe helpt de supervisor de supervisant in het ontwikkelen en bewerken van een leervraag. Welke focus is van belang? De supervisor heeft vanuit zijn expertise ook van belang zijnde thema s. Hoe dominant mogen die zijn? Dit afstemmingsproces vraagt van zowel supervisor als supervisant een transparante houding. Er wordt geoefend met vragen die tot reflectie aanzetten en aandacht gegeven aan het vasthouden aan de focus van de leervraag tijdens een supervisiesetting. Scaife, J. (2009). Supervision and learning. Hst 2 in J.Scaife Supervision in Clinical Practice: A Practioner s guide (ed.2) East Sussex; Routledge (blz. 21-40) Scaife, J. (2010) Introduction and context (what is reflective practice), hst. 1 in Supervising the reflective practioner, Routledge, London (blz. 1 15) Scaife, J. (2010) Frameworks supporting reflective practice, hst. 2 in Supervising the reflective practioner, Routledge, London (blz. 25 47) Bennink, Hans (1994) Reflective vragen in supervisie- en andere begeleidingsgeprekken. In Supervisie in opleiding en beroep 11, 1, blz. 23-44 www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 5
Dag 3 (3 oktober 2014) Kaders; methodische opbouw van supervisie Aandacht voor kaders die helpen in een supervisie leerproces. Hoe kunnen die helpen in de opbouw. De uitdaging daarbij is dat de supervisor creatief en speels kan blijven in het gebruik van een kader en bij zijn eigen stijl aansluit. Vooraf is het van belang dat de cursist zich al bewust is van zijn huidige aanpak en opbouw. Het onderscheid met leertherapie en werkbegeleiding komt hierbij ook aan bod. Joyce Scaife (2009). Frameworks for supervision. Hst. 5 in: Scaife. J. (sec.ed.) Supervision in Clinical Practice. East Sussex; Routledge (blz.99-136). Hawkins, P. & Shohet, R. (2006). Seven-eyed supervision: a process model. In: P.Hawkins & R. Shohet (eds.). Supervision in the helping professions. (ed.3), Berkshire UK: Open University Press (blz.80-104) Ayo, Y. (2010). Adressing issues of race and culture in supervision. In Burck,C. & Daniël, G. (eds.) (p. 225-249). Mirrors and reflections, processes of systemic supervision. London: Karnac www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 6
Dag 4 (28 november 2014) Vormen en methoden van supervisie Bespreking van en oefenen met verschillende vormen en methoden van supervisie. Hoe geef je aandacht aan en richt je de leercontext in: welke mogelijkheden bestaan er bij individuele supervisie versus groepssupervisie, welke houding wordt verwacht bij live-supervisie van zowel de supervisor als de supervisant, hoe kan er gespeeld worden met posities en taken, enzovoort. De focus ligt vooral op de systemische kant van supervisie. Opnieuw wordt er aangesloten bij de ervaringen van de cursisten. Beunderman, R, van der Maas, F.M.B. (2011) Fasen, vormen, methoden en technieken, hst. 9 in R. Beunderman en F.M.B. van der Maas, (red.) Supervisie in de GGZ. Assen: van Gorcum (blz. 88-94) Uleyn, A (1973) Groepssupervisie, varianten van rolopvattingen bij groepssupervisoren. In Gedrag, tijdschrift voor psychologie, nr. 3, (blz.184-202) Young, Perlesz, Paterson, O Hanlon, Newbold, Chaplin en Bridge (1991) Werken met het reflecterende team in de opleiding, Gezinstherapie 1, jaargang 2 (blz. 58-74) Scaife, J (2009) Use of recordings and other technologies, hst. 10 in Supervision in Clinical Practice. A Practioner s Guide. Sec. Ed. London, NY. Routledge (blz. 221-241) Scaife, J (2009) Live supervision and observation, hst. 11 in Supervision in Clinical Practice. A Practioner s Guide. Sec. Ed. London, NY. Routledge (blz. 242-261) Scaife, J (2009) Creative approaches., hst. 12 in Supervision in Clinical Practice. A Practioner s Guide. Sec. Ed. London, NY. Routledge (blz. 262-279) www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 7
Dag 5 (16 januari 2015) Stagnerend leerproces Aandacht voor de werkrelatie supervisor - supervisant, met name voor die momenten dat het leerproces van de supervisant dreigt te stagneren. Supervisie processen en leerontwikkelingen kunnen verstoord raken; wat zijn de signalen die horen bij een stagnerend leerproces en hoe ga je daar mee om. Literatuur Bennink, Hans (2000) Compliance in supervisie en andere begeleidingstrajecten, Supervisie in opleiding en beroep 17, nummer 4 (blz. 160-180) Boyd, E. (2010). Voice entitlement narratives in supervision: cultural and gendered influences on speaking and dilemmas in practice. In Burck,C. & Daniël, G. (eds.) Mirrors and reflections, processes of systemic supervision (blz. 203-225) www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 8
Dag 6 (13 maart 2015) Afronding van supervisieproces Onderwerp voor deze laatste dag is de afronding van een supervisie. Daar komen evaluatie en beoordelingsvraagstukken aan te pas. Wat zijn de beoordelingscriteria, en daar aan gekoppeld, wat zijn competenties van de systeemtherapeut. En als we naar de rol van de supervisor kijken, wat zijn de competenties van de systeemtherapeutisch georiënteerde supervisor. Bij dit onderwerp worden wederom houdingsaspecten betrokken zoals transparantie en manieren van feedback geven Beunderman, R. (2011) Beëindigen. In: Supervisie in de GGZ. Een oriëntatie op de praktijk. In: R. Beunderman en F.M.B. van der Maas, (red.)(p.119-129) Assen: van Gorcum. Scaife, J. (2009) Challenge and the assessment role. Hst. 14 in: Scaife, J. Supervision in Clinical Practice. A Practitioner s Guide. East Sussex; Routledge. (blz. 313-334) Stratton, P, Reibstein, J, Lask, J,Singh, R, Asen, E. (2011). Competences and occupational standards for systemic family and couples therapy. J. of Family Therapy, 33, (p.123-143) www.psychotherapieensupervisie.nl Bijscholingscursus systemische supervisie - 9