Wageningen IMARES. Viskweek voor voedselproductie: welzijn issues. Hans van de Vis

Wageningen IMARES Viskweek voor voedselproductie: welzijn issues Hans van de Vis Wageningen IMARES is een samenwerkingsverband tussen Wageningen UR en TNO

Agenda Welzijn Ethiek en welzijn Indelen van welzijn issues Voorbeelden van onderzoek Tot besluit

Introductie Welzijn Is het dier en gezond en heeft het wat het nodig heeft? Wanneer is er sprake van acceptabel welzijn Biologie Ethiek Belanghebbenden

Introductie Welzijn stand van zaken een goed ontwikkelde cerebrale cortex ontbreekt (Rose 2002) zeer jonge kinderen en alle gewervelde dieren, behalve primaten, geen gevoelens kunnen hebben) Experimenteel onderzoek heeft laten zien dat vissen zich bewust zijn van hun omgeving Vissen vormen een zeer omvangrijke klasse van dieren, die onderling sterk kunnen verschillen op het gebied van gedrag en de leefomgeving Wat betekenen pijn en angst?

Welzijn: vijf vrijheden van Brambell In 1965 stelde de Britse overheid voor dat alle gehouden dieren de vrijheid moeten hebben om te kunnen staan, liggen, omdraaien, zichzelf verzorgen en hun ledenmaten te strekken (Brambell, 1965).

Welzijn van vis: vijf vrijheden FSBI heeft de 5 vrijheden van Brambell aangepast voor vis

Welzijn van vis: vijf vrijheden Vrijheid van honger en dorst Vissen moeten voldoende en een nutritioneel compleet dieet tot hun beschikking hebben. Er wel rekening mee houdend dat het natuurlijke dieet van vissen sterk fluctueert, dat vissen hun lichaamstemperatuur niet hoeven te handhaven, en dat de voedselbehoefte afhankelijk is van seizoenen en levensstadium. Vissen moeten het voer op kunnen nemen op een manier die overeenkomt met het natuurlijke voeropnamegedrag van de betreffende vissoort en op een manier die competitie voor voer minimaal houdt.

Welzijn van vis: vijf vrijheden Vrijheid van ongerief Vissen moeten in water gehouden worden van een kwaliteit, temperatuur en stroomsnelheid die geschikt is voor de betreffende soort. Seizoensgebonden en dagelijkse licht regimes moeten passen bij de betreffende vissoort. Vissen moeten beschikking hebben over beschutting en bescherming.

Welzijn van vis: vijf vrijheden Vrijheid van pijn, verwondingen en ziekte Ziekten moeten worden voorkomen, en als ze optreden snel gediagnosticeerd en waar mogelijk behandeld. Omstandigheden die pijn kunnen veroorzaken moeten tot het minimum worden beperkt zoals dat ook voor andere gewervelden geldt

Welzijn van vis: vijf vrijheden Vrijheid om normaal natuurlijk gedrag te uiten Vissen moeten voldoende ruimte hebben voor een zekere mate van vrijheid van beweging, de mate waarin dit nodig is is afhankelijk van de soort. Voor vissen die normaal in scholen zwemmen, is de aanwezigheid van soortgenoten van groot belang, voor territoriaal ingestelde soorten is dit juist niet het geval. Een zekere complexiteit van de omgeving, of omgevingsverrijking kan belangrijk zijn, maar hangt ook weer van de soort af.

Welzijn van vis: vijf vrijheden Vrijheid van angst en stress Omstandigheden die mogelijk leiden tot onacceptabele niveaus van onrust, angst, lijden, verveling, ziekte, dorst, honger en dergelijke moeten net als voor andere gewervelden ook voor vis geminimaliseerd zijn.

Dierenwelzijn: ethische stromingen Ethiek praktische wijsbegeerte over zedelijke begrippen en gedragingen, over wat goed en kwaad is.

Dierenwelzijn: Ethische stromingen CONTRACTARIANISM Waarom moreel handelen? (eigen belang). Een overeenkomst tussen onafhankelijk mensen met eigen belangen, die wat te winnen hebben door middel van die overeenkomst. Uitgangspunten: eigen belang en in staat overeenkomst aan te gaan. Huntingford et al., 2006

Dierenwelzijn: Ethische stromingen UTILITARISME Ethiek waarin het nut van een handeling het criterium vormt voor het goed of verkeerd zijn van die handeling. (Koningsveld, 1980). Als het welzijn te verbeteren is, dan behoor je dat te doen. (Huntingford et al., 2006)

Dierenwelzijn: ethiek Dieren hebben rechten Dieren hebben een bewustzijn en daarom is het onjuist om dieren te gebruiken voor onze doelstellingen. (Huntingford et al., 2006)

Hoe gaan we om met welzijn Kennis: zeer beperkt Ethiek: contractarianism, utilitarisme, dierrechten Wat vinden stakeholders (sector, NGOs) Besluitvorming door de politiek

Onderzoek Voorbeelden van nationaal onderzoek en op Europees niveau. Houderij Transport Bedwelmen Waarom die keus? Indexering welzijnsproblematiek

Indexering welzijnsproblematiek Indexering van categoriën (b.v. agressie, transport en doden): Ongerief: niet aanwezig (0), gering (1), matig (2) or ernstig (3) Duur: kortdurend (1) of langdurend (2) Populatie: brood stock (1), larvaal/juveniel (2), vis bestemd voor consumptie (3) of hele kweekproces (4) De totale score per categorie en vissoort wordt verkregen door vermenigvuldiging van de drie scores. (Komen, Schrama en Van de Vis, 2007)

Indexering welzijnsproblematiek Categorie Index rang DB BO Prioritering Doden 42 6 1 1 1 Transport 78 2 5 4 Sorteren 40 5 6 6 Houderij Dichtheid 44 4 2 3 3 Water kwaliteit 44 4 (2) 2 2 3 (2) (88) Natuurlijk gedrag 44 4 4 5 Kannibalisme 45 3 3 2 Agressie 84 1 3 2 Voortplantingsmethoden 9 7 Biotechnologie 0 nvt DB= dierenbescherming; BO= burgeroordelen

Houderij: LNV welzijn van paling en meerval Onderzoek naar natuurlijk gedrag en fysiologie van de Afrikaanse meerval (Clarias gariepinus) en paling (Anguilla anguilla)

Houderij: LNV welzijn van paling en meerval Voorkomen we dat dieren ten behoeve van de metingen eerst uit het water moeten worden gehaald. Dit is van belang, omdat dergelijke handelingen stress veroorzaken en ook consequenties kunnen hebben voor gedrag en productieparameters. Samenwerking Divisie Veehouderij en IMARES

Houderij: LNV welzijn van paling en meerval Speciaal ontworpen sensor (Telemetronics, Wageningen) in de buikholte van de paling, Nadat de paling is bijgekomen, registreren we het signaal dat de sensor uitzendt met behulp van een ontvanger, die zich buiten de tank bevindt. Ook het inbrengen van de sensor in de paling moest worden ontwikkeld. Samenwerking Divisie Veehouderij en IMARES

Houderij: LNV welzijn van paling en meerval registratie van de hartslag, lichaamstemperatuur en activiteit in een vrij zwemmende paling in de tank. Registratie van de hartslag, lichaamstemperatuur en activiteit in een vrij zwemmende paling in de tank. Samenwerking Divisie Veehouderij en IMARES

Houderij: LNV welzijn van paling en meerval Resultaat meting fysiologische parameters paling 200 20,5 Hartslag (per min) en Activiteit 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 16,49 O 2 Tijd (min) 20 19,5 19 18,5 18 17,5 Temperatuur ( C) Hartslag Activiteit Temperatuur Samenwerking Divisie Veehouderij en IMARES

Houderij: EU project WEALTH Doelstellingen Houderijfactoren vaststellen die het welzijn en gezondheid van zalm en zeebaars negatief kunnen beïnvloeden. Tools ontwikkelen om gezondheid en welzijn van zalm en zeebaars te monitoren onder verschillende houderijomstandigheden.

Houderij: EU project WEALTH Beoogd resultaat Het WEALTH project dient te leiden tot adviezen omtrent Good Aquaculture Practises om gezondheid en welzijn van zalm en zeebaars te verbeteren.

Transport: SEAFOODplus tarbot Tarbot 2,5 uur transport. Levels of plasma cortisol in turbot before and after transport Cortisol (ng/ml) 800 600 400 200 0 1 transp not transp Batch analysed

Transport: SEAFOODplus tarbot Effect op versheid transport+onderkoelen vs. verdoven zonder transport

Bedwelmen en doden van vissen Proces van bedwelmen en doden bestaat uit 4 stappen Transport naar de slachtruimte of het slachthuis Fixeren om het bedwelmen te vereenvoudigen Bedwelmen van het dier (opwekken bewusteloosheid en gevoelloosheid zonder vermijdbaar lijden) Doden (dier mag niet bijkomen)

Bedwelmen en doden van vissen Uitgangspunten (ontleend aan EU regelgeving warmbloedige slachtdieren) opwekken bewusteloosheid en gevoelloosheid zonder vermijdbaar lijden Het dier mag niet bijkomen

Bedwelmen en doden van vissen Elektrisch bedwelmen (paling in Duitsland, forel in UK, zalm in Noorwegen, karper in Polen) Klap op de kop met instrument (Australië percussie) kruidnagelolie (Nieuw Zeeland)

Bedwelmen en doden van vissen Onderzoek met en bij bedrijven: StunFishFirst Doel Craft project StunFishFirst (Samenwerking Divisie Veehouderij en IMARES) Ontwikkelen prototype apparatuur voor elektrisch bedwelmen van gekweekte paling, tilapia, zeebaars en tarbot.

Bedwelmen en doden van vissen: concept stunner Stun tube Electrode Electrode Electrode Tank Water pump Lines (2006) Continue stunner. Naar het oordeel van bedrijven zijn de bedwelmde en gedode paling en tilapia geschikt voor de verkoop (Samenwerking Divisie Veehouderij) en IMARES

Bedwelmen en doden van vissen: concept stunner Samenwerking Divisie Veehouderij en IMARES

LNV project Praktijkrijp maken bedwelmen vis Een prototype is een eerste model van een product of een voorbeeld van een uiteindelijk product Gebroeders Wright 1903: een concept. Een vliegtuig geschikt voor gebruik

Europees Netwerk rond welzijn van vis: Wellfish Wellfish (Cost Action 867) Wellfish beoogt stakeholders in de aquacultuur bij elkaar te brengen voor de ontwikkeling van operationele welzijnsindicatoren.

Europees Netwerk rond welzijn van vis: Wellfish Aanpak Wellfish WG1 Biologie in relatie tot welzijn WG 2 Operational welfare indicators voor kweekvis WG3 Welzijn en management

Europees Netwerk rond welzijn van vis: Wellfish Doel WG3 Bijdragen aan de implementatie van protocolen voor het welzijn en controlesystemen in een productieomgeving.

Tot besluit Het welzijn van vissen is een onderwerp dat steeds meer aandacht vraagt. Daarbij gaat het afstemmen van de productieomstandigheden op het dier. Gebrek aan kennis: welke behoeften heeft een vis. Wat betekent ongerief. Hoe maak je de afweging tussen een mogelijke aantasting van het welzijn en menselijk handelen. Degene die het welzijn kan verbeteren is uiteindelijk de sector: onderzoekers leveren kennis aan. Het verbeteren van het welzijn draagt bij aan een betere (ethische) kwaliteit.