Samenvatting Aardrijkskunde Module 3; Migratie en Mobiliteit Samenvatting door een scholier 2601 woorden 12 februari 2004 6 39 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde ViaDELTA Aardrijkskunde Module 3: Migratie en Mobiliteit Hoofdstuk 1: Patronen van Migratie en Mobiliteit MIGRATIE Tekst 1 Wat is migratie? Voorwaarden migratie: - er moet sprake zijn van verhuizen - de grens van het woongebied moet worden overschreden - er moet een permanente keus zijn voor de nieuwe woonplaats Tekst 2 Migratie op verschillende schaalniveaus Intraregionale migratie migratie binnen de grenzen van de regio Interregionale migratie migratie tussen verschillende regio s Buitenlandse migratie migratie tussen landen SOORTEN MIGRATIE Tekst 3 Migratiestromen en migratiemotieven Migratie naar richting - urbanisatie (stedentrek) - suburbanisatie (migratie vanuit de stad) - desurbanisatie (migratie vanuit de agglomeratie) - re-urbanisatie (reactie op suburbanisatie) Migratie naar motieven - arbeidsmotieven - vluchtmotieven - volgmotieven - woonmotieven Tekst 4 Arbeidsmotieven Arbeidsmigratie migratie gebaseerd op economische situatie Pagina 1 van 10
Tekst 5 Volgmotieven Volgmigratie een nieuwe migratiegolf komt achter eerdere migranten aan Kettingmigratie kan bij excessieve migratie een gevolg zijn van volgmigratie Gezinshereniging een reden voor volgmigratie; moeder en kinderen zoeken vader op Tekst 6 Vluchtmotieven Politiek motief vluchten omdat je in je eigen land vervolgd wordt. Tekst 7 Woonmotieven Woonmotief Mensen kiezen ervoor om in een prettige leefomgeving te wonen, die toch dicht bij het werk en de recreatiemogelijkheden is. Tekst 8 Problemen voor migranten in het land van aankomst Problemen bij migratie - huisvesting; een huis kan niet direct gevonden worden - sociaal probleem; men spreekt niet direct de taal etc. - economisch probleem; men beschikt nog niet over veel geld segregatie migranten scheiden zich af en blijven dus apart van de samenleving, óf omdat ze hiervoor kiezen door in groepen bij elkaar te gaan wonen, óf omdat ze buitengesloten worden MOBILITEIT Tekst 9 Soorten mobiliteit Mobiliteit in ruime zin (migratie) de som van alle vestigers en vertrekkers in een gebied Mobiliteit in enge zin (mobiliteit) het frequent bewegen van mensen tussen plaatsen Tekst 10 Forensisme Forensisme het verschijnsel dat men steeds heen en weer reist tussen de woon- en werkplaats Congestie opeenhoping of verstopping van verkeer Toerisme het maken van reizen uitsluitend voor het genoegen (kan leiden tot een congestie in het piekseizoen) Tekst 11 Toename van mobiliteit Oorzaken mobiliteitstoename: 1 ontwikkeling van de komst van vervoermiddelen als de auto, trein en vliegtuig geven mensen de technologie mogelijkheid zich te verplaatsen over grotere afstanden 2 ontwikkeling van de sinds de Tweede Wereldoorlog is de infrastructuur sterk ontwikkeld, wat een betere infrastructuur verplaatsbaarheid over de weg voor goederen en mensen met zich meebrengt 3 groei van de welvaart door de groei van de welvaart in de jaren 60 kregen de mensen meer geld te besteden waardoor ze eerder op vakantie gaan, een auto kopen, etc. Oorzaken mobiliteitsafname: 1 congestie de congestie ontstaat als gevolg van een opeenhoping van economische activiteit 2 restrictief beleid mensen stoppen de ontwikkeling van bijvoorbeeld een wegennet of spoorbaan vanwege Pagina 2 van 10
het milieu. BEVOLKINGSGROEI Tekst 12 Sociale en natuurlijke bevolkingsgroei Sociale bevolkingsgroei toename en afname van de bevolking door migratie Vestigingsoverschot toename van de bevolking (positief) Vertrekoverschot afname van de bevolking (negatief) Sterfteoverschot afname van de bevolking (negatief) Tekst 13 Bevolkingsopbouw Bevolkingsdiagram geeft de opbouw van de bevolking grafisch weer Piramidevorm elke leeftijdsgroep is kleiner dan de vorige. Er is sprake van een jonge, toenemende bevolking Urnvorm er is sprake van steeds kleinere cohorten in de jongere leeftijdsgroepen Granaatvorm er is sprake van een zeer geleidelijke afname van jong naar oud. De bevolking neemt niet toe of af. Veranderingen in 1 sociaal culturele factoren veranderingen in de samenleving kunnen leiden tot een toelevensopbouw of afname van de bevolkingsgroei 2 economische factoren kinderen zijn er omdat ouders ze graag willen en niet omdat ze broodnodig zijn voor inkomsten 3 politieke factoren overheden proberen bijvoorbeeld explosieve bevolkingsgroei af te remmen vergrijzing procentuele toename van het aantal personen van 65 jaar en ouder demografische druk de verhouding tussen economisch productieve en economisch niet productieve leden van een bevolkingsgroep afhankelijkheidsgraad het werkelijke aantal productieve mensen / niet productieve mensen in een bevolkingsgroep MIGRATIETHEORIËN Tekst 14 Theorie van push en pullfactoren Pushfactoren factoren die een gebied onaantrekkelijk maken om te blijven/vestigen Pullfactoren factoren die een gebied aantrekkelijk maken voor migranten etc. Tekst 15 Push- en pullfactoren op verschillende schaalniveaus Niveau migratie ook tussen lokale gebieden (stad-platteland) of tussen internationale (irak-nederland) bestaan push en pullfactoren Tekst 16 De centrum-periferie theorie Centrum-periferie theorie gaat uit van een aantal deelgebieden die samen één geheel vormen: een systeem. Delen die politiek, sociaal en cultureel dominant zijn, worden het centrum genoemd. Pagina 3 van 10
Centrum gebied waar zich veel pullfactoren bevinden Spiraaltheorie de periferie verzwakt enorm als gevolg van de vele pullfactoren die het centrum heeft Tekst 17 De centrum-periferie theorie op verschillende schaalniveaus Schaalniveau centrum het centrum kan zich op allerlei plaatsen bevinden, bijvoorbeeld irak-nederland (internationaal) of bijvoorbeeld randstad veluwe (regionaal) Tekst 18 Migratie en de interactietheorie van Ullman op alle schaalniveaus Begrippen Ullman 1 complementary (complementariteit): migratiestromen ontstaan als er tussen twee gebieden een systeem van vraag en aanbod (bijv in arbeid) aanwezig is. 2 transferability (ruimtelijke verplaatsbaarheid): de mogelijkheid om daadwerkelijk te kunnen migreren moet aanwezig zijn (kosten van de reis etc.) 3 intervening oppertunities (tussenliggende mogelijkheden): zodra het systeem van vraag en aanbod wordt verstoord door een tussenliggende factor, bijvoorbeeld dichterbij liggende haven (waar arbeid gevraagd is), dan stopt de migratie of vindt niet plaats Hoofdstuk 2: Migratie en mobiliteit in een welvarend land: Nederland MIGRATIE IN WELVARENDE LANDEN Tekst 19 De richting van migratiestromen Urbanisatie trek van het platteland naar de stad Suburbanisatie trek van de stad naar de randgemeenten Desurbanisatie trek van de stad naar landelijke, verder gelegen gebieden Re-urbanisatie nieuwe trek van de sub- en desurbane gebieden naar de stad URBANISATIE Tekst 20 De binnenlandse migratie tot 1945 Agrarische crisis 1900 Goedkoop importgraan uit de VS zorgde ervoor dat de Nederlandse landbouw moest reorganiseren om rendabel te blijven. Hierbij gingen enorm veel banen verloren Industriële Revolutie begon in Nederland pas laat rond 1870. Het accent lag op de steden Amsterdam en Rotterdam bij deze ontwikkeling. Deze plaatsen ontwikkelden zich hierdoor tot centrum Arbeiderswijken wijken gebouwd omstreeks 1900 waar vele arbeiders woonden. Vanwege de graancrisis en de vraag naar werk in de steden dankzij de Industriële Revolutie trokken veel mensen naar de stad en waren huizen dus nodig. Tekst 21 De binnenlandse migratie van 1945 tot 1960 Vestigingsoverschot 60 Tot ongeveer 1960 trokken vele mensen naar de Randstad. In de provincies Noord- en Zuidholland en Utrecht ontstond hierdoor een enorm vestigingsoverschot. De vraag naar arbeiderskrachten om Nederland weer op te bouwen na de Tweede Wereldoorlog was groot in de steden Pagina 4 van 10
SUBURBANISATIE, DESURBANISATIE EN RE-URBANISATIE Tekst 22 De binnenlandse migratie van 1960 tot 1975: suburbanisatie Migratiemotief Langzamerhand begon men de steden weer uit te trekken; de migratie kreeg nu een woonmotief in plaats van een economisch motief. Mensen vluchtten de drukke stad uit Welvaartstoename dankzij de toename van welvaart en mobiliteit ontstond een rijkere goed opgeleide generatie, die zich bijvoorbeeld een auto kon permitteren. Agglomeratie een stad met een daaraan vastgegroeide randgemeente Tekst 23 Desurbanisatie Welvaartsgroei jaren 80 Mensen kregen steeds meer geld tot hun beschikking en kregen dus ook meer wensen. Er vindt een trek van mensen vanuit de stad terug naar het platteland plaats; het landelijke Groningen etc. wordt ingeruild voor de stad Tekst 24 Segregatie Segregatie proces waarbij een ruimtelijke scheiding ontstaat van groepen Segregatie naar leeftijd omdat gezinnen met kinderen wegtrekken uit de autovolle stad, wonen er weinig kinderen, terwijl buiten de steden weer meer kinderen voorkomen Sociale segregatie segregatie naar inkomen. De mensen met meer geld trekken weg uit de stad; een boerderij op het platteland is tenslotte niet alleen mooi, maar ook duur. Tekst 25 Re-urbanisatie in Nederland Economische stagnatie Na de jaren 80 stagneert de economie en hoge brandstofprijzen zorgen ervoor dat reizen tussen woon en werkplaats te duur wordt. Mede vanwege het lage voorzieningsniveau op het platteland keren de mensen langzaam maar zeker terug naar de stad Urbaniserende groepen 1 de jonge huishoudens zonder kinderen. Het zijn vaak mensen met een goede opleiding en baan die na de studie in de stad blijven wonen. 2 oudere 50+ers. Hun kinderen zijn het huis uit en ze hebben een goede positie en behoorlijk inkomen. Edge City suburbane gebieden waar zich centra van werk en voorzieningen ontwikkelen Tekst 26 Stadsmodellen Model van Burgess gaat uit van een aantal concentrische cirkels rondom een stadscentrum, ieder met een eigen karakter. Het centrum is het Central Business District Model van Hoyt gaat uit van bepaalde delen van een stad met bepaalde kenmerken. Transport en mobiliteit speelt een grote rol bij deze verdeling. Kritiek op modellen: - er wordt geen rekening gehouden met toename van autogebruik (= dus congestie) in de beide modellen - stadsvernieuwingen kunnen de status van bepaalde delen van de stad veranderen - economische motieven spelen een hoofdrol in beide modellen MOBILITEIT IN NEDERLAND Pagina 5 van 10
Tekst 27 Afname van mobiliteit Groei van het autogebruik zorgt in sterke mate voor congestie Overheidsmaatregelen - verhoging van de brandstofprijs - inspelen op gevoel van de autorijder tegen congestie - het weren van de auto uit de binnenstad - tolheffing of rekeningrijden Tekst 28 Toerisme Oorzaken groei toerisme 1 mensen hebben meer geld tot hun beschikking om te recreëren en reizen dus verder 2 technologische ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat mensen goedkoper verder kunnen reizen. Hierdoor ontstaan ook steeds meer kortere tripjes naar verder gelegen bestemmingen, bijvoorbeeld een weekeindje Parijs MIGRATIE EN NEDERLANDS OVERHEIDSBELEID Tekst 29 Ruimtelijke ordening Ruimtelijke ordening het proces waarbij de overheid de toekomstige bestemming van een gebied bepaalt, rekening houdend met de behoefden en wensen van de bevolking teneinde conflicten te voorkomen of te beperken. Bestemmingsplannen hierin worden de bestemmingen in een bepaald gebied vastgelegd Structuurplannen hierin wordt in grote lijnen aangegeven welke ruimtelijke ontwikkeling gemeenten wensen Streekplannen hierin is veel aandacht voor infrastructuur en milieu Tekst 30 Eerste Nota Ruimtelijke Ordening ENRO- streven: - stimulering van het spreidingsbeleid door de concentratie van mensen in gebieden als de Randstad af te remmen - bevordering van de uitwaartse groei van de Randstad - behoud van bufferzones als het Groene Hart om te voorkomen dat steden aan elkaar groeien binnen de Randstad Tekst 31 Tweede Nota Ruimtelijke Ordening TNRO- streven: gebundelde deconcentratie van de bevolking: de bevolkingsgroei vond plaats op de door het Rijk aangewezen plaatsen. Hierbij hield men vaak onvoldoende rekening met verkeer, wat congestie tot gevolg had Stimuleringsbeleid herstructureren: de structuur van de bestaansmiddelen moesten worden vernieuwd (achtergeraakte gebieden kwamen zo weer terug) Tekst 32 Derde Nota Ruimtelijke Ordening DRNO- streven: de overheid zag in dat zowel de Eerste als de Tweede Nota niet erg succesvol waren. Men besloot de steden Groningen, Breda, Zwolle en Amersfoort definitieve buffers voor de bevolkingsgroei te maken Pagina 6 van 10
Tekst 33 Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Overheidsstreven als - tegengaan van suburbanisatie, vooral door middel van stadsvernieuwing reactie op de eerdere - streven naar een Compacte Stad; wonen, werken en recreëren dicht bij elkaar gelegen nota s - spreidingsbeleid werd afgeschaft - aandacht aan het milieu - eenpersoonshuishoudens vroegen om eenpersoonswoningen VNRO-streven: - aanwijzen van stedelijke knooppunten die een sterk buitenlands karakter kregen: Mainport Rotterdam en Mainport Schiphol/Amsterdam - steden die een knooppunt werden in de buurt van de grens, en zo profiteren van de wegvallende grenzen binnen Europa - er werden een aantal knooppunten aangewezen met een regionale betekenis Tekst 34 Vierde Nota Extra 1990: Vinex VINEX De geplande woningbouw beschreven in de VNRO bleek lang niet toereikend om de grote bevolkingsgroei onderdak te bieden. In de VINEX wordt dit probleem aangekaart en mogelijke oplossingen aangedragen BUITENLANDSE MIGRATIE EN NEDERLAND Tekst 35 Buitenlandse migratie tot 1960 Vertrekoverschot 1960 Tot ongeveer 1960 was er in Nederland sprake van een vertrekoverschot: veel Nederlanders probeerden elders (Australië) een beter bestaan op te bouwen. Wel trokken veel Indische Nederlanders terug naar Nederland. Die trek was echter van korte duur. Tekst 36 Buitenlandse migratie na 1960: de landen rond de Middellandse Zee Immigratie vanaf 1960 Omdat er na 1960 door de toegenomen welvaart in Nederland veel werk te vinden was, vond er een stroom van arbeiders uit het gebied rond de Middellandse Zee naar Nederland. In de jaren 70 bleek dat veel van deze eerst op tijdelijke basis gekomen migranten wilden en mochten blijven. Hun rechten werden beter vastgelegd/ Tekst 37 Spreiding van migranten over Nederland Migrantenspreiding Doordat de immigranten samen gaan wonen omdat zij zich zo meer thuis voelen, ontstaat het probleem van segregatie: er vindt geen goede integratie plaats. Integratie een groep migranten wordt opgenomen in de samenleving, waarbij er sprake is van een wederzijdse aanpassing. Dit resulteert in een multiculturele samenleving Assimilatie de migranten passen zich volledig aan Segregatie de migranten worden volledig buitengesloten Tekst 38 Buitenlandse migratie en bevolkingssamenstelling Samenstelling diagram de jonge Marokkaanse en Turkse migrantengroep is anders samengesteld dan de Nederlandse samenleving of de Turkse/Marokkaanse samenleving. Er is vooral sprake van jonge gezinnen, Pagina 7 van 10
waarbij al vroeg kinderen aanwezig zijn Tekst 39 Buitenlandse migratie na 1960: Suriname en de Nederlandse Antillen Surinaamse migranten hebben vooral economische motieven om naar Nederland af te reizen. Ook het regime van Deci Bouterse zorgde ervoor dat veel Surinamers naar Nederland vluchtten. Tekst 40 Politieke vluchtelingen Politieke vluchtelingen Hun pushfactor in het land van herkomst is de politieke situatie. Tekst 41 Illegale migratie Illegaal mensen die geen verblijfsvergunning toegewezen krijgen, besluiten soms om illegaal te blijven. Ze kunnen elk moment opgepakt worden en het land uit gezet. Ze kunnen ook geen legaal werk doen. Ook zijn zaken als huisvesting, onderwijs en medische voorzieningen een probleem. MIGRATIE IN EUROPA Tekst 42 Spreiding van migranten over Europa Redenen voor de andere - koloniale verband: de bijzondere band met de vroegere koloniën zorgt dat mensen samenstelling van graag naar bijv. Nederland gaan migranten binnen Europa - economische ontwikkeling van de desbetreffende landen Tekst 43 Europees migratiebeleid Decompartimentering Europa wordt steeds meer één geheel in plaats van verschillende landen Verdrag van Schengen hierdoor is vrij vervoer van personen en goederen tussen deze landen mogelijk. Hoofdstuk 3: Migratie en mobiliteit in ontwikkelingslanden MIGRATIEPATRONEN IN ONTWIKKELINGSLANDEN Tekst 44 Urbanisatie Urbanisatiegraad is vaak erg laag in ontwikkelingslanden Urbanisatietempo jaarlijkse groei van de stedelijke bevolking Tekst 45 Centrum-periferie Centrum-periferie in ontwikkelingslanden is de tegenstelling tussen stad en platteland vaak een centrumperiferietegenstelling Tekst 46 Afstand, omvang en dynamiek: primate cities Redenen migrantentrek - de te overbruggen afstand speelt een rol naar welke stad men gaat naar steden: - de omvang en dynamiek van de stad zijn van belang. Hoe groter de stad, hoe meer werk dus hoe meer migranten eropaf komen Pagina 8 van 10
primate city één belangrijke, grote stad in een land waarin het grootste gedeelte van de (economische) activiteit plaatsvindt. Agglomeratie-effect door een zichzelf versterkende groei worden steden steeds groter Tekst 47 Buitenlandse migratiestromen Braindrain hoger opgeleide migranten keren niet meer terug naar het vaderland omdat zij in het gevestigde land een betere toekomst hebben. Zo leveren ze geen bijdrage aan de economie van het vaderland. Arbeidsmigratie (volgmigratie lager opgeleiden) doordat er een groeiende welvaart was in de rijkere landen, steeg ook de vraag naar ongeschoolde arbeiders. Vluchtelingenstromen zijn bijna altijd internationaal, in tegenstelling tot migratiestromen. MIGRATIEMOTIEVEN IN ONTWIKKELINGSLANDEN Tekst 48 Soorten migratiemotieven Arbeidsmigratie mensen trekken vanuit het platteland naar de stad in de hoop op beter werk Volgmigratie een groep migranten brengt een nieuwe migratiegolf op gang Kettingmigratie immigranten geven informatie aan achterblijvers en helpen hen bij het zoeken van werk en woonruimte Vluchtmotieven komen voort uit gegronde vrees voor vervolging in het eigen land om bijv. politieke redenen etc. Woonmotieven deze spelen een zeer ondergeschikte rol in ontwikkelingslanden; veel meer dan een basiswoning is er niet te wensen Tekst 49 De periferie: pushfactoren op het platteland en de gevolgen Ongelijke eigendoms- een kleine groep grootgrondbezitters heeft het grootste deel van de vruchtbare grond in Verhoudingen handen. Verborgen werkloosheid mensen die eigenlijk werkloos zijn, gaan een bijdrage leveren aan de landbouwproductie Tekst 50 Centrum: pullfactoren van de stad Pullfactoren van de stad - er is veel werkgelegenheid te vinden in de steden - er zijn veel voorzieningen te vinden die niet op het platteland zijn problemen urbanisatie - de enorme stroom migranten zorgt voor huizentekort etc - omdat migranten vooral jong zijn krijgen zij ook veel kinderen. - zaken als onderwijs, medische zorg, hygiëne en elektriciteit worden onvoldoende aangepast aan het groeiende tempo van de stad Tekst 51 Overheidsbeleid ten aanzien van migratie in ontwikkelingslanden Migratiebeleid - oplossingen zoeken voor het probleem van de grootgrondbezitters. Hierdoor hebben weinig mensen kans op een goede toekomst en dus trekt men naar de stad. Omdat de Pagina 9 van 10
grootgrondbezitters vaak zelf hoge posities hebben in het land, gebeuren deze hervormingen niet al te snel - de landbouwtechniek moet verbeterd wordt. Hierdoor verkrijgt men een grotere opbrengst per vierkante meter, waarmee men het voedseltekort probeert op te lossen - oprichten van coöperaties van kleine boeren stimuleren. Samen zijn zij veel beter in staat hun werk te doen; een trekker aanschaffen gaat gezamenlijk bijvoorbeeld makkelijker dan alleen. - creëren van niet-agrarische werkgelegenheid op het platteland - verbetering van onderwijs zorgt voor stijging van het opleidingsniveau MOBILITEIT IN ONTWIKKELINGSLANDEN Tekst 52 Mobiliteit in steden en in ontwikkelingslanden Eisen migranten - dichtbij het werk wonen is een pré, omdat men nog geen vervoer kan betalen - eisen aan de woning volgen zodra men een inkomen heeft, bijvoorbeeld omdat er kinderen op komst zijn - zodra ze een redelijk inkomen hebben willen de migranten een beter huis en een hoog voorzieningenniveau Tekst 53 Toerisme in ontwikkelingslanden Toerisme dit vormt voor veel ontwikkelingslanden een goede bron van inkomsten. De ontwikkelingslanden zijn in trek in het Westen vanwege: - het verblijf is er relatief goedkoop - het biedt de mogelijkheid voor een andere vakantie (exotische culturen) - de ontwikkelingslanden zijn vaak vrij zonzeker door hun ligging - sekstoerisme naar landen als de Filippijnen waar veel prostituees zijn. Resorts grote hotelcomplexen die alles herbergen wat een toerist zich maar kan wensen Werkgelegenheid ook dit biedt het toerisme. Er is een verschil tussen directe en indirecte werkgelegenheid Nadelen van toerisme - het toerisme is geen stabiele zekerheid; het is erg conjunctuur en trend gevoelig. Zodra het politiek of economisch minder gaat, stort het toerisme in. - het toerisme is vaak seizoengebonden - de rijke toeristen zorgen voor prijsstijgingen van producten - de toeristen brengen nieuwe normen en waarden mee - toerisme neemt ook veel milieuvervuiling met zich mee Pagina 10 van 10