Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet Demografische ontwikkelingen in 2005: emigratie stopt groei Amsterdamse bevolking

Transcriptie

1 Dienst Ruimtelijke Ordening Fact sheet nummer 7 november 2006 Demografische ontwikkelingen in 2005: emigratie stopt groei Amsterdamse bevolking Na een aantal jaren van groei is door een toenemend vertrek van Amsterdammers naar het buitenland, het inwonertal in Amsterdam in 2005 niet verder gestegen. De buitenlandse migratie heeft al lange tijd grote invloed op het verloop van het inwonertal van de stad. In het verleden zorgde de grootschalige vestiging vanuit het buitenland vaak voor een sterke bevolkingsgroei. Het afgelopen jaar heeft de sterke toename van de emigratie de groei juist afgeremd en werd de vrij omvangrijke natuurlijke aanwas bijna geheel tenietgedaan door het vertrek uit de stad. Ook in de rest van het land was er slechts een geringe bevolkingsgroei. Deze ontwikkeling werd naast het gestegen buitenlandse vertrek ook veroorzaakt door een dalende geboorte. In Amsterdam nam de geboorte niet af; deze ligt al sinds 2000 op een onveranderd hoog niveau. Demografische ontwikkelingen in Amsterdam,

2 2 Demografische ontwikkelingen in 2005 stand per geboorte sterfte natuurlijke aanwas e binnenlands vertrekoverschot 445 buitenlands vertrekoverschot totale vertrekoverschot e natuurlijke aanwas + migratiesaldo 317 administratieve correctie 241 toename aantal inwoners 76 e 76 + stand per Bevolking naar herkomstgroepering in Amsterdam, Verminderde groei van het aantal allochtonen Sinds 2006 wordt de bevolking in Amsterdam volgens de definitie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) naar herkomstgroepen ingedeeld. Volgens deze voor Amsterdam nieuwe definitie is een allochtoon een persoon van wie minimaal één van de ouders in het buitenland is geboren. In de oude definitie werd iemand die Nederlandse ouders had en zelf in het buitenland geboren was, ook tot de allochtonen gerekend. Omdat deze personen nu tot de Nederlanders behoren, is het aantal autochtone Amsterdammers iets gestegen. Allochtonen worden onderverdeeld in niet-westerse en westerse allochtonen. Bij de niet-westerse allochtonen wordt onderscheid gemaakt naar: Surinaamse, Antilliaanse, Turkse, Marokkaanse Amsterdammers en overige niet-westerse allochtonen. Nederlandse bewoners worden autochtonen genoemd. De Zuid- en Oost-Europeaanse Amsterdammers worden tot de westerse allochtonen gerekend, waardoor het aantal niet-westerse allochtonen in vergelijking met de oude definitie met afgenomen is. Op dit moment behoort iets meer dan de helft (52%) van de Amsterdamse bevolking tot de autochtonen. Ruim eenderde (34%) behoort tot de niet-westerse en 14% tot de westerse allochtonen. Ontwikkeling van het aantal westerse en niet-westerse allochtonen in Amsterdam, 1996, 2001 en 2006 De laatste jaren neemt het aantal niet-westerse allochtonen in Amsterdam minder sterk toe dan voorheen 1. In 2005 nam hun aantal zelfs nog maar nauwelijks toe. Dit geldt echter niet voor alle herkomstgroepen. Het aantal Marokkaanse Amsterdammers groeit nog steeds aanzienlijk, terwijl het aantal Surinaamse en Antilliaanse Amsterdammers de laatste jaren juist afneemt. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het vertrek naar regiogemeenten en dan met name naar Almere. Het aantal westerse allochtonen is de laatste jaren toegenomen, onder andere door de relatief grote vestiging vanuit Oost-Europa. Op dit moment wonen er Oost-Europeanen in Amsterdam, onder wie Polen en bewoners uit de voormalige Sovjet-Unie. Ondanks de toegenomen vestiging is de absolute omvang van beide groepen nog vrij gering. In vergelijking met de Surinaamse, Turkse en Marokkaanse Amsterdammers (de traditionele migrantengroepen) vormen zij een kleine bevolkingsgroep.

3 Meer nieuwbouw in 2005 Het afgelopen jaar zijn in Amsterdam nieuwe woningen opgeleverd. Door sloop en andere woningonttrekkingen was de toename van de voorraad minder dan die van de nieuwbouw en steeg de woningvoorraad met woningen. De nieuwbouw was relatief hoog in vergelijking met de periode , toen er jaarlijks nog geen woningen werden opgeleverd. Aangezien er de afgelopen twee jaar in totaal meer dan woningen in aanbouw genomen De geboorte in Nederland en Amsterdam, (index: 2005=100) Binnenlandse vestiging in Amsterdam van jongeren tussen de 18 en 35 jaar, zijn, mag verwacht worden dat de komende jaren meer nieuwbouwwoningen worden opgeleverd dan in de afgelopen jaren. Geboorte blijft hoog De omvang van de geboorte wordt bepaald door het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijdsgroep én het aantal geboorten per vrouw. Dit aantal wordt uitgedrukt in het totale vruchtbaarheidscijfer ( Total Fertility Rate, TFR). Omdat de TFR zowel in Amsterdam als in de rest van het land vrij stabiel was, werd het aantal geboorten de afgelopen jaren voornamelijk door de ontwikkeling van het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijdsgroep bepaald. Aangezien dit aantal in Nederland afneemt, daalt landelijk de geboorte al sinds In Amsterdam is vanaf dat moment het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijdsgroep echter niet gedaald; de geboorte blijft dan ook al een aantal jaren vrijwel constant. De komende jaren zal het aantal potentiële moeders in Nederland blijven dalen zodat de geboorte in Nederland zal blijven verminderen. Omdat in Amsterdam dit aantal moeders niet zal afnemen, zal de geboorte in de stad weinig veranderen. Veel jongeren naar Amsterdam De vestiging vanuit het land in Amsterdam is vrij leeftijdspecifiek. Er vestigen zich voornamelijk personen tussen 18 en 35 jaar in de stad. Het overgrote deel tweederde van de vestigers is afkomstig uit plaatsen op ruime afstand van Amsterdam (buiten de Noordvleugel van de Randstad). Ze komen naar Amsterdam als starter op de arbeidsmarkt of voor het volgen van onderwijs aan een van de universiteiten of hogescholen. De binnenlandse vestiging neemt de laatste jaren behoorlijk toe en is ook in het afgelopen jaar weer gestegen. Er kwamen vooral extra jongeren tussen de 18 en 25 jaar uit de meer perifere delen van het land naar de stad. Bij de personen van 25 tot 35 jaar was er nauwelijks een toename. 3 Dat meer jongeren zich gevestigd hebben, is nauw verbonden aan het teruglopen van het buitenlandse vestigingsoverschot van de laatste jaren. Net als een groot deel van de vestigers uit het buitenland zijn de jongeren voornamelijk aangewezen op de goedkopere delen van de woningmarkt. Door de afgenomen buitenlandse vestiging ontstond meer ruimte voor jongeren op dit segment van de woningmarkt. Daarnaast is er voor studenten meer woonruimte beschikbaar gekomen door de bouw van containerwoningen.

4 4 Binnenlands vertrek uit Amsterdam naar Almere door de herkomstgroepen, doorstroming vanuit de goedkope huursector naar de nieuwbouw mogelijk en waren er minder mogelijkheden voor Amsterdammers met een laag inkomen om zich in de goedkope huursector te vestigen. Afgaande op de inkomensverdeling van de diverse etnische groepen in de stad, ligt het voor de hand dat de vermindering van het aantal huurwoningen tot het gedaalde vertrek van de Surinamers heeft geleid. Tevens zal het vergrote aanbod van duurdere woningen er juist toe geleid hebben dat het vertrek van autochtone en westerse allochtone Amsterdammers naar Almere niet verder daalde. Bij de jarigen is de vestiging mede hierdoor in vijf jaar tijd zelfs verdubbeld. Ook het vertrek naar de rest van het land nam toe, maar deze stijging was minder groot dan die van de vestiging. De laatste jaren was er een verhoogd vertrek van niet-westerse allochtone Amsterdammers naar Almere. Er vertrokken vooral veel Surinaamse Amsterdammers naar deze snel groeiende stad. In 2005 heeft deze ontwikkeling zich echter niet voortgezet en daalde het vertrek van de allochtonen naar Almere weer. Tegelijkertijd nam het aantal Nederlanders en westerse allochtonen dat naar Almere vertrok het afgelopen jaar voor eerst sinds lange tijd niet verder af; het was zelfs weer (licht) gestegen. De veranderde migratiestromen lijken nauw samen te hangen met de aard van de nieuwbouw in Almere. Zowel kwantitatief als kwalitatief waren er in 2005 enkele veranderingen. Aan de ene kant groeide de woningvoorraad in Almere in 2005 veel minder dan in de voorgaande jaren. Tegelijkertijd was er een verschuiving in de samenstelling van de opgeleverde nieuwbouw. Er werden minder goedkope huurwoningen gebouwd, terwijl het aantal nieuwe woningen in de duurdere klassen juist steeg. Door sloop was er zelfs een afname van de voorraad huurwoningen in Almere. Er was hierdoor minder Afgezien van de meest recente ontwikkelingen treedt er de laatste jaren een verschuiving op in het vertrek van alle niet-westerse herkomstgroepen uit de stad. Tot aan het eind van de vorige eeuw richtte het grootste deel van deze groepen zich op de andere grote steden in het land. Hun vertrek was nauw verbonden met werkmotieven. Tegenwoordig gaat tweederde van de vertrekkers naar de omgeving van de stad (Noordvleugel) en is dit vertrek meer met woonmotieven verbonden. Bij de autochtonen is er nauwelijks een verandering opgetreden en blijft men voornamelijk op de regio gericht. Intern vindt wel een verschuiving plaats. Men gaat minder naar vestigingsplaatsen die tot voor kort voor hen belangrijk waren - zoals Almere - en richt zich meer op de luxe delen van de regio, zoals Het Gooi en Kennemerland. Forse emigratie Tot 2002 was Nederland een immigratieland en ging het CBS er van uit dat er jaarlijks een structureel vestigingsoverschot van personen zou zijn. Vanaf 2003 vertrekken echter meer personen naar het buitenland dan er zich vestigen en is Nederland dus (tijdelijk) een emigratieland geworden. Het afgelopen jaar is ook in Amsterdam een buitenlands vertrekoverschot ontstaan. Net als in de rest van het land stijgt het vertrek al een aantal jaren vrij fors. In 2005 was het verlies aan inwoners zodanig groot dat dit het omvangrijke geboorteoverschot nagenoeg compenseerde en de uiteindelijke groei van het aantal inwoners verwaarloosbaar was. Bij alle herkomstgroepen was er in 2005 een buitenlands vertrekoverschot. Bij de traditionele migratiegroepen Surinamers, Antillianen, Turken en Marokkanen was sprake van een afgenomen vestiging en een licht verhoogd vertrek. Bij de overige niet-westerse allochtonen nam het vertrek sterk toe, terwijl de vestiging vrijwel gelijk bleef.

5 Buitenlands migratiesaldo in Nederland en Amsterdam, bron: CBS/DRO/O+S Voor alle niet-westerse groepen geldt dat het aangescherpte toelatings- en uitzettingsbeleid de vestiging heeft doen verminderen, dan wel het vertrek heeft verhoogd. Bij de westerse allochtonen trad eveneens een vertrekoverschot op dat veroorzaakt werd door een toegenomen vertrek naar het buitenland. Dat zoveel westerse allochtonen waaronder Huishoudens in Amsterdam en Nederland, % Nederland Amsterdam % waarschijnlijk veel expats en (afgestudeerde) studenten weer vertrokken zijn, is van invloed op de internationale economische positie van Amsterdam. In de toekomst zal echter steeds meer vraag naar hoogopgeleide arbeidskrachten uit andere landen gaan ontstaan. Door veroudering van de bevolking neemt de beroepsbevolking in Nederland af en zal de arbeidsmarkt steeds krapper worden. Om aan de vraag naar arbeidskrachten te kunnen voldoen, zullen daarom in toenemende mate arbeidskrachten uit het buitenland aangetrokken worden. Volgens de overheid is er door het restrictieve beleid nu ruimte voor selectieve migratie. Er is daarom een speciale regeling ontworpen, waardoor specifieke groepen migranten zich vrij gemakkelijk in Nederland kunnen vestigen. Zij worden toegelaten als een bedrijf of universiteit daartoe een verzoek indient. Belangrijke eis is dat ze meer dan , per jaar verdienen. Door de groeiende vraag naar arbeidskrachten en het soepele toelatingsbeleid zal de vestiging van westerse allochtonen, maar ook van enkele nietwesterse groepen (zoals uit India en China) de komende jaren gaan stijgen. Het CBS verwacht dan ook dat in Nederland vanaf 2010 weer een buitenlands vestigingsoverschot gaat ontstaan. In 2030 zal dit overschot tot personen opgelopen zijn. Pas in 2050 zal het eerder verwachte niveau van het vestigingsoverschot van personen bereikt worden. Voor Amsterdam wordt verwacht dat het buitenlandse vestigingsoverschot net als in de afgelopen jaren circa 10% van het landelijke overschot zal bedragen. Dat betekent dat er vanaf 2010 ook in de stad er weer een buitenlands vestigingsoverschot zal ontstaan, dat uiteindelijk oploopt tot personen in Steeds meer lege-nest-gezinnen In Nederland is het gezin nog steeds het meest voorkomende type huishouden: ruim 35% van alle huishoudens in Nederland is een gezin. In Amsterdam bestaat slechts een kwart van de huishoudens uit een gezin. Een groot aantal gezinnen prefereert namelijk een woning buiten de stad met vooral meer ruimte voor de kinderen. Er vertrekken dan ook veel gezinnen uit de stad, terwijl zich maar weinig in de stad vestigen. 5 Anders dan tijdens het grootschalige vertrek eenpersoonshuishouden 2005 gezin paar zonder kinderen bron: CBS/DRO/O+S tijdens de suburbanisatie in de jaren zeventig en tachtig betekent deze selectieve migratie niet dat het aantal gezinnen in de stad afneemt. Vanaf 1990 neemt dit aantal juist weer (licht) toe. Dit

6 6 Het aantal huishoudens met kinderen in Amsterdam en het aandeel van het totale aantal huishoudens, Het aandeel eenoudergezinnen van het totale aantal huishoudens met kinderen in Amsterdam en Nederland, wordt veroorzaakt door de gezinsvorming in de stad zelf. Veel jongeren die zich vanuit het land in Amsterdam hebben gevestigd, gaan na enige tijd een gezin vormen en blijven nog een tijd in Amsterdam wonen. Het vertrek van gezinnen wordt de laatste jaren ruimschoots gecompenseerd door de gezinsvorming van deze jongeren. Het afgelopen jaar is het aantal gezinnen echter niet meer gegroeid. Dit werd vooral veroorzaakt door het vertrek van veel allochtone gezinnen naar het buitenland. Ook de komende jaren zal het aantal gezinnen niet meer stijgen. Dit heeft te maken met de veranderende leeftijdsopbouw van de gezinnen. Door het ouder worden van de omvangrijke groep babyboomers neemt het aantal gezinnen met oudere kinderen behoorlijk toe. Aangezien veel van deze kinderen het ouderlijke huis verlaten en op zich zelf gaan wonen, ontstaan vrij veel legenest-gezinnen. Deze vorming van ouderparen zal min of meer gelijk zijn aan het ontstaan van nieuwe gezinnen; in tegenstelling tot de voorafgaande jaren zal het aantal gezinnen niet meer toenemen. Omdat het aantal kleinere huishoudens (één en twee personen) nog wel blijft stijgen, zal het aandeel gezinnen zelfs weer gaan dalen. Colofon Weesperstraat VN Amsterdam Telefoon Jodenbreestraat NH Amsterdam Telefoon Geen groei meer van eenoudergezinnen in Amsterdam In Amsterdam bestaat bijna 40% van de huishoudens met kinderen uit een eenoudergezin. Dit aandeel is ruim twee keer zo groot als het landelijke gemiddelde. In de rest van het land neemt het aandeel echter toe, terwijl het aandeel in Amsterdam niet meer stijgt. De laatste paar jaar daalt het aandeel zelfs iets. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de veranderende bevolkingssamenstelling. Het aantal Surinaamse en Antilliaanse gezinnen, waarvan een relatief bijzonder groot en zelfs toenemend deel uit eenoudergezinnen bestaat, neemt de laatste jaren af en zal ook in de toekomst dalen. Tegelijkertijd neemt het aantal Turkse en Marokkaanse gezinnen, waarvan slechts een gering deel uit eenoudergezinnen bestaat, juist toe. Toch zorgt niet alleen de andere bevolkingssamenstelling ervoor dat het aandeel eenoudergezinnen stabiel blijft. Bij de autochtone gezinnen blijkt het aandeel eenoudergezinnen namelijk niet meer te stijgen en is er zelfs sprake van een lichte daling. Door deze ontwikkelingen zal het aandeel eenoudergezinnen in Amsterdam in tegenstelling tot de landelijke trend de komende jaren niet of nauwelijks toenemen. Fax Fax Auteurs: Lukas Wintershoven (DRO) Marcel Janssen (O+S) 1 Voor de analyse van de ontwikkeling van de laatste tien jaar is de nieuwe definitie van de etnische groepen gebruikt.