Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen
NESDA - Verschillende cohorten Vanuit NEMESIS (303) Vanuit ARIADNE (261) 1 e lijn (1611) Met huidige depressie/angststoornis 680 Ooit een depressie/angststoornis 1046 Alleen subthreshold klachten 209 Controles (nooit een depressie of angststoornis) 356 2 e lijn (806) Met huidige depressie/angststoornis 806 Totaal 2981
NESDA - Aantallen respondenten (N=2981) Aantallen respondenten 1200 1000 800 600 400 nu depressie/angst ooit depressie/angst subthreshold nooit depressie/angst 200 0 Nemesis Ariadne 1e lijn 2e lijn
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Comorbiditeit bij depressies * Depressieve stoornis Dysthymie Comorbide angststoornis Comorbide andere depressie 0 20 40 60 80 100 * Respondenten met depressie of angststoornis in laatste 6 maanden, n=1692
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Comorbiditeit bij angststoornissen * Paniekst. Agrofobie Comorbide depresie Sociale fobie Comorbide andere angststoornis GAD 0 20 40 60 80 100 * Respondenten met depressie of angststoornis in laatste 6 maanden, n=1692
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Angststoornissen bij depressie * Depressies bij angststoornissen * Nooit In verleden Huidig * Respondenten met depressie of angststoornis in laatste 6 maanden, n=1692
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Mogelijke verklaringen 1. Symptomen zijn niet echt verschillend 2. Artefact van de DSM-IV 3. Depressies en angststoornissen hebben een (deels) gemeenschappelijke oorzaak 4. Depressies en angststoornissen zijn (deels) verschillende expressies van dezelfde aandoening Consequenties
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Mogelijke verklaringen 1. Symptomen zijn niet echt verschillend 2. Artefact van de DSM-IV 3. Depressies en angststoornissen hebben een (deels) gemeenschappelijke oorzaak 4. Depressies en angststoornissen zijn (deels) verschillende expressies van dezelfde aandoening Consequenties
Kernsymptomen van depressies en angststoornissen Depressies: Somberheid en interesseverlies Angststoornissen: Angst en bezorgdheid Uitingsvormen Als stemming Als affect
Stemming en affect Stemming Stemming behoort tot de gerapporteerde symptomen De grondtoon van het gevoelsleven waarop de emoties zijn gesuperponeerd Heeft een zekere constantheid en duur Voorbeelden van stemmingsomschrijvingen Somber, mat, dysfoor, vertwijfeld Maar ook angst (gevoel van onbehagen, gevoel van dreiging) Naar: Hengeveld en Schudel: Het psychiatrisch onderzoek 2001
Stemming en affect Affect Behoort tot de observeerbare symptomen De zichtbare en hoorbare expressie van het gevoelsleven Houdt relatief kort aan Voorbeelden van affectomschrijvingen (Verhoogd, ingeperkt, labiel, inadequaat) Huilerig Schrikachtig Naar: Hengeveld en Schudel: Het psychiatrisch onderzoek 2001
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Mogelijke verklaringen 1. Symptomen zijn niet echt verschillend 2. Artefact van de DSM-IV 3. Depressies en angststoornissen hebben een (deels) gemeenschappelijke oorzaak 4. Depressies en angststoornissen zijn (deels) verschillende expressies van dezelfde aandoening Consequenties
Casus Vrouw van 37 jaar: Sinds 9 maanden somber Is niet angstig Slaapt slecht en wordt vroeg wakker Voelt zich overdag moe Kan zich moeilijk concentreren Zo hoeft het niet meer Eetlust is goed Geen uitgesproken schuldgevoelens Maakt een trage/geremde indruk Vraag: Wat is de diagnose?
Benodigd aantal symptomen voor diagnose - Depressieve stoornis (DSM-IV) Aantal symptomen Stemming Interesse Eetlust/gewicht Slapen Psychomotoriek Energie Gevoelens Denkverloop problemen Dood Depressieve stoornis 5
Benodigd aantal symptomen voor diagnose - Depressieve stoornis (DSM-IV) Aantal symptomen Stemming Interesse Eetlust/gewicht Slapen Psychomotoriek Energie Gevoelens Denkverloop problemen Dood Depressieve stoornis 5 Depressief Verminderd Verminderd of toegenomen Insomnia of hypersomnie Remming of agitatie Moeheid Waardeloos, schuld Nadenken, concentreren Doodswens
Benodigd aantal symptomen voor diagnose - Depressieve stoornis (DSM-IV) Aantal symptomen Stemming Interesse Eetlust/gewicht Slapen Psychomotoriek Energie Gevoelens Denkverloop problemen Dood Depressieve stoornis 5 Depressief Verminderd Verminderd of toegenomen Insomnia of hypersomnie Remming of agitatie Moeheid Waardeloos, schuld Nadenken, concentreren Doodswens
Aantal symptomen Stemming Interesse Eetlust/gewicht Slapen Psychomotoriek Energie Gevoelens Denkverloop problemen Dood Depressieve stoornis 5 Depressief Verminderd Verminderd Toegenomen Insomnia Hypersomnie Remming Agitatie Moeheid Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Doodswens
Aantal symptomen Stemming Depressieve stoornis 5 Depressief Dysthymie 5 ( 2 jaar) Depressief Hopeloos Interesse Verminderd - Eetlust/gewicht Verminderd Toegenomen Verminderd Toegenomen Slapen Insomnia Hypersomnie Insomnia Hypersomnie Psychomotoriek Remming Agitatie - Energie Moeheid Weinig Gevoelens Denkverloop problemen Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Geringe eigenwaarde Nadenken Concentreren Dood Doodswens -
Aantal symptomen Stemming Depressieve stoornis 5 Depressief Dysthymie 5 ( 2 jaar) Depressief Hopeloos Interesse Verminderd - Eetlust/gewicht Verminderd Toegenomen Verminderd Toegenomen Slapen Insomnia Hypersomnie Insomnia Hypersomnie Psychomotoriek Remming Agitatie - Energie Moeheid Weinig Gevoelens Denkverloop problemen Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Geringe eigenwaarde Nadenken Concentreren Dood Doodswens -
Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Aantal symptomen 5 5 ( 2 jaar) 4 n.v.t. 4 ( 6 mnd) Stemming Depressief Depressief Angstig Angstig Angstig Hopeloos Bezorgd Interesse Verminderd - - - - Eetlust/gewicht Verminderd Toegenomen Verminderd Toegenomen Misselijkheid Buikklachten - - Slapen Insomnia Hypersomnie Insomnia Hypersomnie - - Slaapstoornis Psychomotoriek Remming Agitatie - Trillen Beven - Rusteloos Geïrriteerd Energie Moeheid Weinig - - Vermoeid Gevoelens Denkverloop problemen Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Geringe eigenwaarde Nadenken Concentreren GAS - - - - - Concentreren Herinneren Dood Doodswens - Angst voor dood - - Fysieke sympt. - - Diverse - Spierspanning
Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Aantal symptomen 5 5 ( 2 jaar) 4 n.v.t. 4 ( 6 mnd) Stemming Depressief Depressief Angstig Angstig Angstig Hopeloos Bezorgd Interesse Verminderd - - - - Eetlust/gewicht Verminderd Toegenomen Verminderd Toegenomen Misselijkheid Buikklachten - - Slapen Insomnia Hypersomnie Insomnia Hypersomnie - - Slaapstoornis Psychomotoriek Remming Agitatie - Trillen Beven - Rusteloos Geïrriteerd Energie Moeheid Weinig - - Vermoeid Gevoelens Denkverloop problemen Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Geringe eigenwaarde Nadenken Concentreren GAS - - - - - Concentreren Herinneren Dood Doodswens - Angst voor dood - - Fysieke sympt. - - Diverse - Spierspanning
Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Aantal symptomen 5 5 ( 2 jaar) 4 n.v.t. 4 ( 6 mnd) Stemming Depressief Depressief Angstig Angstig Angstig Hopeloos Bezorgd Interesse Verminderd - - - - Eetlust/gewicht Verminderd Toegenomen Verminderd Toegenomen Misselijkheid Buikklachten - - Slapen Insomnia Hypersomnie Insomnia Hypersomnie - - Slaapstoornis Psychomotoriek Remming Agitatie - Trillen Beven - Rusteloos Geïrriteerd Energie Moeheid Weinig - - Vermoeid Gevoelens Denkverloop problemen Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Geringe eigenwaarde Nadenken Concentreren GAS - - - - - Concentreren Herinneren Dood Doodswens - Angst voor dood - - Fysieke sympt. - - Diverse - Spierspanning
Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Aantal symptomen 5 5 ( 2 jaar) 4 n.v.t. 4 ( 6 mnd) Stemming Depressief Depressief Angstig Angstig Angstig Hopeloos Bezorgd Interesse Verminderd - - - - Eetlust/gewicht Verminderd Toegenomen Verminderd Toegenomen Misselijkheid Buikklachten - - Slapen Insomnia Hypersomnie Insomnia Hypersomnie - - Slaapstoornis Psychomotoriek Remming Agitatie - Trillen Beven - Rusteloos Geïrriteerd Energie Moeheid Weinig - - Vermoeid Gevoelens Denkverloop problemen Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Geringe eigenwaarde Nadenken Concentreren GAS - - - - - Concentreren Herinneren Dood Doodswens - Angst voor dood - - Fysieke sympt. - - Diverse - Spierspanning
Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Aantal symptomen 5 5 ( 2 jaar) 4 n.v.t. 4 ( 6 mnd) Stemming Depressief Depressief Angstig Angstig Angstig Hopeloos Bezorgd Interesse Verminderd - - - - Eetlust/gewicht Verminderd Toegenomen Verminderd Toegenomen Misselijkheid Buikklachten - - Slapen Insomnia Hypersomnie Insomnia Hypersomnie - - Slaapstoornis Psychomotoriek Remming Agitatie - Trillen Beven - Rusteloos Geïrriteerd Energie Moeheid Weinig - - Vermoeid Gevoelens Denkverloop problemen Waardeloos Schuld Nadenken Concentreren Geringe eigenwaarde Nadenken Concentreren GAS - - - - - Concentreren Herinneren Dood Doodswens - Angst voor dood - - Fysieke sympt. - - Diverse - Spierspanning
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Mogelijke verklaringen 1. Symptomen zijn niet echt verschillend 2. Artefact van de DSM-IV 3. Depressies en angststoornissen hebben een (deels) gemeenschappelijke oorzaak 4. Depressies en angststoornissen zijn (deels) verschillende expressies van dezelfde aandoening Consequenties
Depressies en angststoornissen hebben een gemeenschappelijke oorzaak Omgeving stress Omgeving stress Gene B Angst Gene A Depressie Omgeving stress Omgeving stress Gen C
Depressies en angststoornissen hebben een gemeenschappelijke oorzaak Omgeving stress Omgeving stress Gene B Angst Gene A Affectieve stoornis Depressie Omgeving stress Omgeving stress Gen C
Depressies en angststoornissen hebben een gemeenschappelijke oorzaak Omgeving stress Omgeving stress Gene B Angst Gene A Affectieve stoornis Depressie Omgeving stress Omgeving stress Gen C
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Mogelijke verklaringen 1. Symptomen zijn niet echt verschillend 2. Artefact van de DSM-IV 3. Depressies en angststoornissen hebben een (deels) gemeenschappelijke oorzaak 4. Depressies en angststoornissen zijn (deels) verschillende expressies van dezelfde aandoening Consequenties
Verschillende expressies van eenzelfde (onderliggende) aandoening Theoretische concepten Beide stoornissen zijn expressies van dezelfde aandoening De ene stoornis is een expressie van de andere stoornis De ene stoornis leidt tot de andere stoornis Naar: Levine et al. 2001
Verschillende expressies van dezelfde aandoening Consequenties Beide stoornissen kunnen op dezelfde manier behandeld worden Volledig Gedeeltelijk Naar: Levine et al. 2001
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie GAS Antidepressiva TCA s SSRI s SNRI s MAO-remmers Anxiolytica Benzodiazepines Triazolobenz. Buspirone Gabapentin
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Antidepressiva TCA s ++ + ++ +? + SSRI s ++ + ++ ++ ++ SNRI s ++ + ++ ++ ++ MAO-remmers ++ + + + ++ Anxiolytica Benzodiazepines +? + +? + Triazolobenz. ++? ++ +? + Buspirone +? -? + ++ Gabapentin -? -? +? + ++ GAS
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Antidepressiva TCA s ++ ++ SSRI s ++ ++ ++ ++ SNRI s ++ ++ ++ ++ MAO-remmers ++ ++ Anxiolytica Benzodiazepines Triazolobenz. ++ ++ Buspirone ++ Gabapentin ++ GAS
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Antidepressiva TCA s ++ + ++ +? + SSRI s ++ + ++ ++ ++ SNRI s ++ + ++ ++ ++ MAO-remmers ++ + + + ++ Anxiolytica Benzodiazepines + + +? + Triazolobenz. ++ ++ +? + Buspirone + + ++ Gabapentin +? + ++ GAS
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Antidepressiva TCA s ++ + ++ +? + SSRI s ++ + ++ ++ ++ SNRI s ++ + ++ ++ ++ MAO-remmers ++ + + + ++ Anxiolytica Benzodiazepines +? + +? + Triazolobenz. ++? ++ +? + Buspirone +? + ++ Gabapentin +? + ++ GAS
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie Antidepressiva TCA s ++ + ++ +? + SSRI s ++ + ++ ++ ++ SNRI s ++ + ++ ++ ++ MAO-remmers ++ + + + ++ Anxiolytica Benzodiazepines +? + +? + Triazolobenz. ++? ++ +? + Buspirone +? -? + ++ Gabapentin -? -? +? + ++ GAS
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 depressie TCA s MAOI s SSRI s angststoornis Benzo s Alprazolam Buspiron Gabapentin Naar: Levine et al. 2001
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Antidepressiva Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie TCA s ++ + ++ +? + SSRI s ++ + ++ ++ ++ SNRI s ++ + ++ ++ ++ MAO-remmers ++ + + + ++ Anxiolytica Benzodiazepines +? + +? + Triazolobenz. ++? ++ +? + Buspirone +? -? + ++ Gabapentin -? -? +? + ++ Psychotherapie CGT GAS
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Antidepressiva Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie TCA s ++ + ++ +? + SSRI s ++ + ++ ++ ++ SNRI s ++ + ++ ++ ++ MAO-remmers ++ + + + ++ Anxiolytica Benzodiazepines +? + +? + Triazolobenz. ++? ++ +? + Buspirone +? -? + ++ Gabapentin -? -? +? + ++ Psychotherapie CGT ++ +? ++ ++ +? GAS
Behandeling van depressies en angststoornissen - Overlap in werkzaamheid Antidepressiva Depressieve stoornis Dysthymie Paniekstoornis Agorafobie Soc. fobie TCA s ++ + ++ +? + SSRI s ++ + ++ ++ ++ SNRI s ++ + ++ ++ ++ MAO-remmers ++ + + + ++ Anxiolytica Benzodiazepines +? + +? + Triazolobenz. ++? ++ +? + Buspirone +? -? + ++ Gabapentin -? -? +? + ++ Psychotherapie CGT ++ +? ++ ++ +? GAS
Depressies en angststoornissen gaan vaak samen Mogelijke verklaringen 1. Symptomen zijn niet echt verschillend 2. Artefact van de DSM-IV 3. Depressies en angststoornissen hebben een (deels) gemeenschappelijke oorzaak 4. Depressies en angststoornissen zijn (deels) verschillende expressies van dezelfde aandoening Consequenties
Consequenties Vraag: Moet er onderscheid gemaakt worden tussen depressies en angststoornissen? NESDA zal hopelijk antwoord geven Vraag: Is het zinvol om in de behandeling onderscheid te maken? Eerste lijn Niet of nauwelijks (???) Tweede lijn Misschien niet in de basiszorg, maar alleen in de gespecialiseerde zorg (???)
Dank voor uw aandacht!