Gezond veilig werken Sectoraanpak Zorg en Welzijn 2012-2015 dát maakt zorg beter
De Inspectie SZW werkt samen aan eerlijk, gezond en veilig werk en bestaanszekerheid voor iedereen
Voor mensen die met heel hun hart kiezen voor het werk in zorg of welzijn, is het de mooiste baan van de wereld. Maar als Inspectie SZW 1 weten wij ook dat het soms best een zware en veeleisende baan kan zijn. Werkgevers én werknemers moeten er samen voor zorgen dat de belasting van werknemers zo laag mogelijk is én blijft. Bovendien moet het werk veilig zijn. Dit vinden wij belangrijk en we zien erop toe dat dit gebeurt. Door de toenemende vergrijzing dreigt de komende jaren een groot tekort aan personeel in zorg en welzijn. Omdat het in deze sector vooral om mensenwerk gaat is de werknemer de cruciale factor. Om mensen te behouden voor de zorg is het dus van belang dat de mensen gezond en veilig kunnen blijven werken in de sector, liefst tot aan hun pensioen. Met dit uitgangspunt letten wij op de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden in de sector. Op grond van uitvoerige analyse en risicoselectie hebben wij voor 2012 2015 de volgende vier thema s benoemd, waar we als Inspectie SZW extra de aandacht op richten: psychosociale arbeidsbelasting fysieke belasting biologische agentia brandveiligheid Tijdens onze inspecties gaan we extra aandacht besteden aan deze thema s in ziekenhuizen, de ouderenzorg, jeugdzorg, gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg, ambulancezorg, kinderopvang en maatschappelijke opvang. 1 Per 1 januari 2012 vormt de Arbeidsinspectie, samen met de Inspectie Werk en Inkomen en de Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst, de Inspectie SZW.
1 Psychosociale arbeidsbelasting Werkdruk, werkstress, onregelmatige werktijden, agressie en andere ongewenste omgangsvormen, kortweg psychosociale arbeidsbelasting. Dit kan leiden tot een hoge belasting van medewerkers in de zorg. Maar liefst vijftig procent van het arbeidsgebonden ziekteverzuim in de zorg- en welzijnssector vindt zijn oorsprong in psychosociale arbeidsbelasting. Dat is veel, en dat kan nare gevolgen hebben voor de medewerkers, maar ook voor de cliënten voor wie zij zorgen. De Inspectie SZW heeft daarom psychosociale arbeidsbelasting benoemd als één van haar belangrijkste aandachtspunten voor de komende jaren. Wij gaan erop letten dat directie, ondernemingsraad, managers, leidinggevenden én medewerkers uit de sector sámen werken aan het verminderen van de risico s als het gaat om werkdruk, emotionele belasting, werktijden en agressie. In risicovolle situaties treden wij doortastend op. Door aandacht te hebben voor zorgmedewerkers én door oplossingen te bieden voor werkdruk, werkstress en agressie, kunnen medewerkers beter hun werk uitvoeren. Met meer plezier en motivatie. Dat is goed voor medewerkers én voor cliënten. Hollen & stilstaan bij psychosociale arbeidsbelasting: uw cruciale rol Managers en leidinggevenden spelen een cruciale rol in het voorkomen en verminderen van psychosociale arbeidsbelasting. Ga na wat in uw instelling de werkdrukbronnen zijn die werkstress veroorzaken en tref de noodzakelijke collectieve en individuele maatregelen. Geef uw werknemers aandacht en ruimte. Houd rekening met hun belastbaarheid. Neem signalen serieus en houd contact over de gesignaleerde knelpunten. Daarnaast ligt er ook een rol voor de medewerkers zelf: let op uzelf én op elkaar. Geef signalen door en geef daarbij mogelijkheden én grenzen aan. Zorg voor uzelf, dan zorgt u ook voor uw cliënten. Hollen dát maakt zorg beter stilstaan bij werkdruk Gezond & veilig werken 5
2 Fysieke belasting Bijna de helft van het arbeidsgebonden verzuim in de gehandicaptenzorg, ouderenzorg en kinderopvang wordt veroorzaakt door hoge fysieke belasting. Een steeds aanhoudende fysieke belasting kan leiden tot langdurige klachten bij zorgmedewerkers. Dat is vervelend voor henzelf én voor de cliënten. Daarom heeft de Inspectie SZW ook fysieke belasting benoemd als een belangrijk aandachtspunt voor de komende jaren. We letten erop dat directie en ondernemingsraad, samen met managers, leidinggevenden én medewerkers uit de sector de oorzaken van fysieke belasting opsporen en aanpakken. In risicovolle branches zien wij extra toe op de invoering van de juiste hulpmiddelen en optimale werkwijzen. Inspannen & ontspannen bij fysieke belasting: uw cruciale rol Het is van belang dat u goed in beeld hebt waar de klachten in uw organisatie door veroorzaakt worden en welke mogelijkheden er zijn om deze belasting te verminderen. Gebruikt u bijvoorbeeld de beste technische hulpmiddelen? Weet u hoe ze onderhouden worden en zijn medewerkers goed geïnstrueerd over het gebruik ervan? Maar let er ook op dat de medewerkers regelmatig pauzes nemen, niet te lang doorwerken, niet te lang achtereen staan en afwisseling hebben in hun werk. Let tevens op een goede werkhouding. Richt uw organisatie zo in dat u klachten zo snel mogelijk kunt herkennen en de oorzaak ervan kunt aanpakken. Neem tijd en aandacht om dit goed te doen. Hiermee kunt u langdurige ziekte voorkomen en blijven medewerkers fit en gezond aan het werk. Inspannen dát maakt zorg beter ontspannen bij fysieke belasting 6
3 Biologische agentia Infecties, veroorzaakt door virussen of bacteriën: ze komen steeds vaker voor. Ook zien we steeds vaker uitbraken van resistente bacteriën, waardoor medewerkers geïnfecteerd raken en de bacterie in enkele gevallen zelfs mee naar huis nemen. De risico s van ziekte als gevolg van biologische agentia nemen in de toekomst alleen nog maar toe. Dat is de reden waarom de Inspectie SZW dit als aandachtspunt heeft benoemd. Het is belangrijk dat werkgevers, werknemers en deskundigen samen de risico s terugdringen. Denken & doen aan infectiepreventie: uw cruciale rol Het is belangrijk dat medewerkers extra alert zijn op hun eigen bescherming. Geef daarbij extra aandacht aan specifieke groepen zoals mensen met een verlaagde weerstand, ouderen en zwangeren. Het tegengaan van negatieve gevolgen van infecties heeft alles te maken met bewustzijn. Bent u zich bewust van de gevaren en de gevolgen voor uw medewerkers? Weet u met welke infectiebronnen ze in aanraking komen en wat ze moeten doen om besmetting te voorkomen? Hebt u binnen uw organisatie voorzorgsmaatregelen genomen en houden medewerkers zich daaraan? Bescherming van uw medewerkers is van levensgroot belang. Voor hen én voor uw cliënten. Denken dát maakt zorg beter doen aan infectiepreventie Gezond & veilig werken 7
8
4 Brandveiligheid Jaarlijks vallen er in zorginstellingen gewonden en soms enkele doden door brand. Dat komt vooral doordat de brandveiligheid van de gebouwen niet op orde is. Branden kunnen dan snel doorslaan naar andere delen van het gebouw. Ook wordt de zelfredzaamheid van cliënten niet altijd juist ingeschat en constateren we dat instellingen en organisaties niet altijd in de praktijk oefenen. Daarnaast wordt het functioneren van de bedrijfshulpverlening bij calamiteiten of problemen met brandveiligheid niet altijd geëvalueerd. Cliënten kunnen bovendien door hun gedrag of ziekte onopzettelijk brand veroorzaken. Het is letterlijk van levensbelang dat afspraken rondom brandveiligheid binnen de zorg helder zijn en worden nagekomen. Warm & koel over brandveiligheid: uw cruciale rol Zorg dat uw gebouwen zo snel mogelijk voldoen aan de brandtechnische eisen die worden gesteld. Richt uw bedrijfshulpverlening in op basis van de actuele situatie. Oefen in de praktijk de ontruimingsplannen. Geef daarbij extra aandacht op plaatsen waar de cliënten minder mobiel zijn en waar de bezetting minimaal is. Zorg voor een compleet brandveiligheidsconcept binnen uw instelling en bewaak de actualiteit.. En zorg dat er altijd voldoende personeel is om de cliënten tijdig in veiligheid te brengen. Maak binnen uw organisatie duidelijke afspraken over brandveiligheid. En belangrijker nog: deel deze afspraken met uw medewerkers. Bedrijfshulpverlening speelt hierbij een belangrijke rol. Warm dát maakt zorg beter koel over brandveiligheid Gezond & veilig werken 9
5 Rol van de Inspectie SZW De Inspectie SZW ziet erop toe dat werknemers veilig en gezond hun werk kunnen doen. Daartoe inspecteren we gericht op de risico s per branche. Net als u willen wij de zorg graag gezond en veilig houden. De komende jaren kunt u van ons verwachten dat we gaan inspecteren op de vier aandachtspunten die in deze brochure staan. In 2012 en 2013 ligt de nadruk vooral op werkdruk, werkstress, arbeidstijden, agressie en andere ongewenste omgangsvormen. We kijken of instellingen goed in kaart hebben waardoor psychosociale arbeidsbelasting in hun instelling wordt veroorzaakt en of zij signalen actief oppakken. We onderzoeken ook of zij effectieve maatregelen treffen. Instellingen die achterblijven, kunnen rekenen op extra inspectiebezoeken. Na 2013 inspecteren we, in de branches waar dat nodig is, ook op de andere onderwerpen. Wat kunt u nog meer verwachten van de Inspectie SZW? We willen vooral dat werkgevers en werknemers samen actief aan de slag gaan met de genoemde aandachtspunten in hun instellingen. De knelpunten binnen de organisatie moeten in principe al zijn opgelost voordat de Inspectie SZW op bezoek komt. We hebben een aantal producten ontwikkeld die laten zien wat we van instellingen verwachten, waar we op letten en wat wij tijdens inspecties in uw sector hebben geconstateerd. Deze kunnen u ondersteunen bij het nadenken over het inrichten van een zo veilig en gezond mogelijke omgeving voor uzelf en uw medewerkers. Zo zijn er voor verschillende branches in de zorgsector arbobranchebrochures ontwikkeld. Verder kunt u onder andere putten uit flyers, voorbeelden van instellingen die het goed doen op arbogebied en informatie over inspectieprojecten en de resultaten ervan. De informatie staat overzichtelijk op de website van de Inspectie SZW 2. Voor alle branches binnen de zorg zijn arbocatalogi aanwezig. Daarin staan aandachtspunten, handvatten en afspraken. Sociale partners werken continu aan het actualiseren van deze catalogi, zodat de afspraken zoveel mogelijk aansluiten op de dagelijkse praktijk. In de arbocatalogus kunt u branchespecifiek de oplossingen vinden die toegepast kunnen én moeten worden. 2 www.inspectieszw.nl >> brancheinformatie >> sectoraanpak >> Gezondheidszorg en welzijn 10
Wij hebben een aantal keren per jaar overleg met verschillende brancheorganisaties. Daarbij kijken we terug op resultaten van onze inspecties en analyses en op activiteiten van sociale partners in zorg en welzijn. Ook leveren we bijdragen aan workshops of bijeenkomsten van landelijke of regionale netwerken in de zorgsector. We initiëren, begeleiden of volgen daarnaast onderzoeken naar oorzaken van uitval, geschikte maatregelen en bevordering van de naleving. We verstevigen daarnaast de samenwerking met de Inspectie voor de Gezondheidszorg en de Inspectie Jeugdzorg op de vier aandachtsgebieden. Omdat we als inspectiediensten ervan overtuigd zijn dat goede zorg voor de medewerker ook goed is voor de zorg voor de cliënt. Gezond dát maakt zorg beter veilig werken Gezond & veilig werken 11
Deze brochure is een verkorte versie van de sectoraanpak Zorg en Welzijn van de Inspectie SZW. Inspectie SZW De Inspectie SZW maakt deel uit van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Projectleider Anita Hertogh / Boudewijn Nouwens Projectsecretaris Koen van der Voorn Deze brochure is een uitgave van: Correspondentieadres Rijksoverheid Inspectie SZW Postbus 820 00000 2500 aa Den Haag t 3500 0800 AV 646 Utrecht 39 51 (ma t/m vrij 9.00 21.00 uur) vijfkeerblauw sss-010685 Juni 2008 Publicatie-nr. Rijksoverheid ac-000198 Maart 2012