Landelijke Cliëntenraad resultaten Armoede en Schulden

Landelijke Cliëntenraad resultaten Armoede en Schulden Augustus 2018, Verwey-Jonker Instituut Leyla Reches, MSc Inge Razenberg, MSc Inhoud Inleiding...1 Achtergrond respondenten...2 Vroegsignalering...2 Aanmelding voor schuldsanering...3 Stoppen voor de intake...4 Afwijzingsgronden schuldhulpverlening...5 Beschikking op besluit...6 Bijlage 1: Overzicht van gemeenten en raden van de respondenten...7 Bijlage 2: De volledige vragenlijst...9 Bijlage 3: Open antwoorden op de vraag Wat zijn volgens u redenen van burgers om al voor de intake te besluiten niet te starten?... 12 Bijlage 4: Open antwoorden op de vraag zijn er nog andere gronden waarop de gemeente burgers afwijst voor schuldhulpverlening... 13 Inleiding Het Verwey-Jonker instituut heeft voor de Landelijke Cliëntenraad (LCR) enkele vragenlijsten uitgezet om te kijken hoe de achterban van de LCR over bepaalde onderwerpen denkt. In dit rapport worden de resultaten gepresenteerd voor de vragenlijst over het onderwerp Armoede en Schulden. Hiermee wil de LCR inventariseren wat er in gemeenten speelt wat betreft de aanpak van schulden. In de vragenlijst wordt gekeken hoe er bij de verschillende gemeenten omgegaan wordt met de vroegsignalering van schuldproblematiek, aanmelding voor de schuldhulpverlening, het niet starten aan het traject, de afwijzingsgronden en beschikking. In de periode mei tot augustus 2018 is de vragenlijst door 38 leden van verschillende cliëntenraden volledig ingevuld. 1 1 De 38 respondenten die de vragenlijst invulden kwamen uit 32 verschillende gemeenten. Er waren vijf gemeenten die meerdere keren voorkwamen. Bij drie van de vijf gemeenten kwamen de respondenten uit een ander type cliëntenraad. Bij de andere twee gemeenten kwamen de twee respondenten wel uit dezelfde cliëntenraad maar hadden ze toch uiteenlopende antwoorden op de vragen. Daarom zijn ook al hun antwoorden meegenomen in de analyse. 1

Achtergrond respondenten In figuur 1 is weergegeven dat bijna de helft van de invullers lid is van de Werk en Inkomen raad/raad voor de Participatiewet. 19% van de respondenten is lid van de brede raad voor het Sociaal Domein (hieronder vallen de Participatiewet, de Wmo en de Jeugdwet). Daarnaast is 16% van de invullers lid van een raad die niet in de antwoordmogelijkheden stond, hier werd genoemd; de bewonersraad, maatschappelijke opvang, Platform Sociale Zekerheid, SOZAWE, en de WSW Adviesraad (zie bijlage 1). Figuur 1. Van welk type (cliënten)raad bent u lid? (n=38) 5% 5% 16% 19% 8% Brede Sociaal Domein Raad (bestrijkt de Participatiewet, Wmo en Jeugdwet) Gecombineerde raad voor Participatiewet en Wmo Werk en inkomen raad/raad voor de Participatiewet Raad bij intergemeentelijke sociale dienst op terrein werk en inkomen 47% Wmo-raad Anders, namelijk: Vroegsignalering Aan de respondenten is gevraagd of hun gemeente aan vroegsignalering doet om burgers met dreigende problematische schulden tijdig in beeld te krijgen. Vroegsignalering bestaat uit de gerichte acties die de gemeente onderneemt om mensen met (dringende) problematische schulden in beeld te krijgen ten behoeve van tijdige ondersteuning. Gemeenten zijn effectief in de vroegsignalering als ze voor alle relevante doelgroepen over voldoende signalen beschikken en daar de juiste acties bij weten uit te voeren. 2 De helft van de deelnemers geeft aan dat hun gemeente wel aan vroegsignalering doet en de andere helft geeft aan dat de gemeente dit niet doet (zie figuur 2). Figuur 2. Doet uw gemeente aan vroegsignalering om burgers met dreigende problematische schulden tijdig in beeld te krijgen? (n=38) 3% 45% 53% Ja Nee 2 www.nvvk.nl 2

Aanmelding voor schuldsanering Inwoners kunnen zich bij de gemeente meestal op meerdere manieren aanmelden als ze problematische schulden hebben en voor een schuldhulpverleningstraject in aanmerking willen komen. De respondenten konden meerdere antwoorden geven op de vraag hoe inwoners zich kunnen aanmelden bij hun gemeente als ze problematische schulden hebben. 3 Bijna alle respondenten geven aan dat er bij hun gemeente een loket is waar burgers zich kunnen melden. Veel invullers (68%) noemen ook aanmelding via de telefoon of digitaal als manier waar men zich bij hun gemeente kan aanmelden als ze problematische schulden hebben (zie figuur 3). Figuur 3. Hoe kan een burger zich melden bij uw gemeente als hij problematische schulden heeft? (n=38) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Loket (fysiek melden) 90% Telefonisch 68% Digitaal 68% 8% Wachttijd intake Wij vroegen de respondenten op welke termijn er een intake plaatsvindt, nadat een inwoner met problematische schulden zich heeft aangemeld bij de gemeente. Meer dan een kwart (29%) van de respondenten geeft aan dat er bij hun gemeenten binnen twee weken na aanmelding er een intake volgt. Bij nog eens 29% is dit binnen zes weken. Meer dan een kwart van de respondenten (29%) weet niet hoe lang de periode tussen aanmelding en intake duurt (zie figuur 4). Figuur 4. Hoeveel tijd na aanmelding volgt er over het algemeen een intake, als er geen sprake is van een crisissituatie? (n=38) 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Binnen 2 weken 29% Binnen 4-6 weken 29% Binnen 6-8 weken 11% Na 8 weken 3% 29% 3 Respondenten konden meerdere antwoorden geven op deze vraag. Gemiddeld gaven de respondenten 2.3 antwoorden. 3

Aan de respondenten is gevraagd of hun gemeente de eerste aanmelding van burgers registreren. Meer dan de helft van de respondenten (55%) geeft aan dat de gemeente de eerste aanmelding van de burgers registreert. In 18% van de gemeenten gebeurt dit niet (zie figuur 5). Figuur 5. Registreert uw gemeente de eerste aanmelding? (n=38) 26% 18% 55% Ja Nee Stoppen voor de intake De LCR krijgt signalen dat een deel van de burgers met problematische schulden al voordat zij een intake hebben gehad, besluit te stoppen met het traject. Wij vroegen de respondenten hoe vaak dit in hun gemeente voorkomt. Driekwart van de respondenten geeft aan geen zicht te hebben op hoeveel procent van de burgers die zich aanmelden al voor de intake besluiten af te haken. De antwoorden van de overige kwart respondenten zijn erg verdeeld en in elke antwoordcategorie zitten te weinig respondenten om hier verdere uitspraken over te kunnen doen (zie figuur 6). Figuur 6. Hoeveel procent van de burgers die zich aanmelden besluit al voor de intake niet te starten met het traject? (n=38) 2,6% 7,9% 5,3% 5,3% 2,6% Minder dan 5% 5-10% 10-15% 15-20% Meer dan 20% 76,3% Alhoewel respondenten niet weten hoe vaak het voorkomt dat inwoners al voor de intake stoppen, hebben zij wel een idee waarom dit gebeurt. Aan de respondenten is gevraagd wat volgens hun de redenen zijn dat burgers al voor de intake besluiten om niet te starten met het traject. De respondenten kruisen als de twee voornaamste gronden waarom burgers stoppen met het traject voor de intake aan dat burgers niet instaat zijn om alle informatie die nodig is bij het intakegesprek te verzamelen en andere problemen die bij de burger op de voorgrond staan waardoor ze niet naar de intake komen (zie figuur 7).Andere redenen die worden genoemd, los van de al gegeven antwoordmogelijkheden, zijn privacy, motivatie, geen vertrouwen in de gemeente, schaamte en taalbarrières (zie bijlage 3). 4

Figuur 7. Wat zijn volgens u redenen van burgers om al voor de intake te besluiten niet te starten? (n=38) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Niet in staat om alle informatie die nodig is bij intake bij elkaar te verzamelen 63% Andere problemen die op de voorgrond staan bij de burger 53% Geen overzicht in eigen administratie 42% Geen vertrouwen in de hulp Teleurgesteld zijn over wachttijd voor start traject 34% 37% Geen noodzaak voor hulp meer zien na verloop van tijd 24% Anders namelijk 16% 18% Afwijzingsgronden schuldhulpverlening Er zijn verschillende gronden waarop de gemeente burgers kan afwijzen voor een traject van de schuldhulpverlening. De respondenten geven aan dat de meest gehanteerde afwijzingsgronden zijn dat mensen al eerder in de schuldhulpverlening hebben gezeten en dat de burger niet zelfredzaam (genoeg) is. De reden van afwijzing die het minst vaak wordt genoemd is dat iemand zijn schuld te laag is (zie figuur 8). 4 Figuur 8. Er zijn verschillende gronden waarop de gemeente burgers afwijst voor schuldhulpverlening. Welke gronden komen volgens u het vaakst voor in uw gemeente? (n=38) 0% 5% 10% 15% 20% 25% Burger is al eerder in schuldhulpverlening geweest Burger is niet zelfredzaam 22% 23% Burger moet eerst werken aan andere problemen Burger heeft een fraudeschuld 17% 17% Schuld is te hoog 13% Schuld is te laag 8% Naast de bovengenoemde vraag waar de respondenten moesten aangeven op welke gronden de gemeente burgers afwijst voor de schuldhulpverlening is er aan ze gevraagd of er nog andere gronden zijn dan gepresenteerd in figuur 7. Hieruit kwamen er verschillende 4 Aan de respondenten is gevraagd om de verschillende gronden waarop de gemeente burgers afwijst voor schuldhulpverlening te ranken in een top 3 van de meest voorkomende gronden. Deze antwoorden zijn gehercodeerd zodat er een overzicht kan worden gemaakt van de meest gehanteerde afwijzingsgronden (zie figuur 8). 5

antwoorden naar voren. Redenen die bij de burger zelf liggen die worden genoemd zijn; recidive, men heeft al de gemeentelijk kredietbank als voorliggende voorziening, men heeft een eigen huis of bedrijf, men is geen ingezetene, niet alle papieren zijn beschikbaar, geen geregeld inkomen hebben, WSNP-ers of de identiteit van de burger is twijfelachtig. Drie respondenten noemen dat burgers niet goed genoeg meewerken. Reden die bij de gemeente liggen waardoor men wordt afgewezen zijn onkunde achter het loket doordat er bijvoorbeeld een taalbarrière is, als er geen tijd is of het is te druk bij de gemeente en consulenten die niet capabel zijn en vinden dat de schuldhulpmaatjes alles kunnen oplossen. Sommige gemeenten wijzen de burgers af waarbij ze doorverwijzen naar bijvoorbeeld een schuldhulpmaatje of de stadsbank (zie bijlage 4). Op de vraag of burgers die worden afgewezen voor de schuldhulpverlening nog andere hulp krijgen aangeboden door de gemeente, geeft bijna de helft aan dat dit zo is. Een kwart zegt dat er geen andere hulp wordt geboden en de andere kwart heeft hier geen zicht op (figuur 9). Figuur 9. Als burgers voor schuldhulpverlening worden afgewezen krijgen zij dan andere hulp aangeboden door uw gemeente? (n=38) 24% 47% 29% Ja Nee Beschikking op besluit Aan de respondenten is ook gevraagd of in hun gemeente burgers een beschikking op het besluit krijgen tot het al of niet toelaten tot de schuldhulpverlening. Twee derde van de respondenten geeft aan dat burgers inderdaad een beschikking op het besluit krijgen. 16% geeft aan dat dit niet zo is en de rest van de respondenten (21%) heeft hier geen zicht op (figuur 10). Figuur 10. Krijgen burgers een beschikking op het besluit tot al of niet toelaten tot de schuldhulpverlening? (n=38) 21% 16% 63% Ja Nee 6

Bijlage 1: Overzicht van gemeenten en raden van de respondenten Gemeente Almelo Almere Amsterdam Amsterdam Berg en Dal Berkelland, Oost Gelre, Winterswijk De Bilt Delfzijl, Appingedam & Loppersum: DAL-gemeenten. Delfzijl, Appingedam en Loppersum, namens Werkplein Fivelingo (samenwerkingsverband college GR) Drimmelen Drimmelen Emmen Enschede Goeree-Overflakkee Groningen Groningen Haarlem, Amsterdam, Zaanstad Hellendoorn Kerkrade Laarbeek Landgraaf Leiden Lingewaard Middelburg Nijmegen Nissewaard Roermond Schiedam Sittard-Geleen Tiel Utrecht Venray Type (cliënten)raad Onderdeel van de werkgroep Armoede, Wonen en Participatie van de het Breed Overleg Plus, dat onderdeel is van de infrastructuur voor de Adviesraad Sociaal Domein. Wmo-raad Wmo-raad Brede Sociaal Domein Raad (bestrijkt de Participatiewet, Wmo, Jeugdwet) Raad bij intergemeentelijke sociale dienst op terrein werk en inkomen Raad bij intergemeentelijke sociale dienst op terrein werk en inkomen Platform Sociale Zekerheid Drimmelen zelfstandig straat mentor Gecombineerde raad voor Participatiewet en Wmo Brede Sociaal Domein Raad (bestrijkt de Participatiewet, Wmo, Jeugdwet) Zelfstandig straat mentor Gecombineerde raad voor Participatiewet en Wmo SOZAWE Brede Sociaal Domein Raad (bestrijkt de Participatiewet, Wmo, Jeugdwet) Gecombineerde raad voor Participatiewet en Wmo 7

Venray Venray Vlissingen Voorst Zelfstandig en los van gemeente Zuidhorn, Grootegast, Leek, Marum Brede Sociaal Domein Raad (bestrijkt de Participatiewet, Wmo, Jeugdwet) bewoners raad,maatschappelijk opvang Brede Sociaal Domein Raad (bestrijkt de Participatiewet, Wmo, Jeugdwet) Straat mentor Wsw Adviesraad in afwachting naar Adviesraad Sociaal Domein Westerkwartier 8

Bijlage 2: De volledige vragenlijst Vragenlijst armoede en schulden Landelijke Cliëntenraad Intro Welkom bij de vragenlijst. Fijn dat u de vragenlijst gaat invullen. Het Verwey-Jonker Instituut is een onafhankelijk onderzoeksbureau dat in opdracht van de Landelijke Cliëntenraad dit onderzoek uitvoert. De Landelijke Cliëntenraad wil door middel van deze online vragenlijst inventariseren wat er speelt in gemeenten wat betreft de aanpak van schulden. Het zijn elf vragen die gaan over de aanpak van schulden in uw gemeente. Het kost een paar minuten om de vragen te beantwoorden. U kunt de vragenlijst zelf invullen of samen met de andere leden van uw cliëntenraad. Daarbij is de bedoeling dat er per (cliënten)raad of gemeente één online vragenlijst wordt ingevuld. Als u onverhoopt technische problemen ondervindt bij het invullen van de vragenlijst, dan kunt u contact opnemen met Inge Razenberg van het Verwey Jonker Instituut. Telefoonnummer: 030-2300799. E-mailadres: LReches@verwey jonker.nl. Voor inhoudelijk vragen kunt u contact opnemen met de Landelijke Cliëntenraad. Telefoonnummer: 070 3499790. Alvast hartelijk bedankt! 1 In welke gemeente(n) bent u als cliëntenraad actief?.. 2 Van welk type (cliënten)raad bent u lid? Brede Sociaal Domein Raad (bestrijkt de Participatiewet, Wmo en Jeugdwet) Gecombineerde raad voor Participatiewet en Wmo Raad bij intergemeentelijke sociale dienst op terrein werk en inkomen Wmo-raad Anders, namelijk: 3 Doet uw gemeente aan vroegsignalering om burgers met dreigende problematische schulden tijdig in beeld te krijgen? Ja Nee 4 Hoe kan een burger zich melden bij uw gemeente als hij problematische schulden heeft? [Meerdere antwoorden mogelijk] Loket (fysiek melden) Telefonisch Digitaal 5 Hoeveel tijd na aanmelding volgt over het algemeen een intake, als er geen sprake is van een crisissituatie? Binnen 2 weken 9

Binnen 4-6 weken Binnen 6-8 weken Na 8 weken 6 Registreert uw gemeente de eerste aanmelding? Ja Nee 7 Hoeveel procent van de burgers die zich aanmelden besluiten al voor de intake niet te starten met het traject? Minder dan 5 procent 5 tot 10 procent 10 tot 15 procent 15 tot 20 procent Meer dan 20 procent 8 Wat zijn volgens u redenen van burgers om al voor de intake te besluiten niet te starten? [Meerdere antwoorden mogelijk] Geen overzicht in eigen administratie Niet in staat om alle informatie die nodig is bij intake bij elkaar te verzamelen Geen vertrouwen in de hulp Geen noodzaak voor hulp meer zien na verloop van tijd Teleurgesteld zijn over wachttijd voor start traject Andere problemen die op de voorgrond staan bij burger Anders, namelijk: 9 Er zijn verschillende gronden waarop de gemeente burgers afwijst voor schuldhulpverlening. Welke gronden komen volgens u het vaakst voor in uw gemeente? U kunt drie gronden kiezen en deze ranken op welke het vaakst voorkomt. Burger moet eerst werken aan andere problemen Burger is al eerder in schuldhulpverlening geweest Burger heeft een fraudeschuld Schuld is te laag Schuld is te hoog Burger is niet zelfredzaam 10 Zijn er nog andere gronden waarop de gemeente burgers afwijst voor schuldhulpverlening? 11 Als burgers voor schuldhulpverlening worden afgewezen krijgen zij dan andere hulp aangeboden door uw gemeente? Ja Nee 10

12 Krijgen burgers een beschikking op het besluit tot al of niet toelaten tot de schuldhulpverlening? Ja Nee Dank u voor het invullen. Te zijner tijd wordt u via een attendering van de Landelijke Cliëntenraad op de hoogte gebracht van de resultaten. 11

Bijlage 3: Open antwoorden op de vraag Wat zijn volgens u redenen van burgers om al voor de intake te besluiten niet te starten? Antwoorden op de vraag: Wat zijn volgens u redenen van burgers om al voor de intake te besluiten niet te starten? Anders, namelijk De motivatie ontbreekt. Volgens recente gegevens van het Diaconaal Platform Enschede (werkt met ca. 30 vrijwilligers aan hulpverlening aan mensen in de bijstand) zijn er honderden Enschedeërs die wel hulp nodig hebben, maar de hulp van de gemeente totaal niet vertrouwen. Privacy redenen Wat ik zelf meegemaakt heb is dat ik 6jaar op een uitkering heb moeten wachten De mensen schamen zich om alles op tafel te moeten leggen, en vinden het confronterend om hierover te praten. Vaak spreekt men niet de juiste taal en onbegrip 12

Bijlage 4: Open antwoorden op de vraag zijn er nog andere gronden waarop de gemeente burgers afwijst voor schuldhulpverlening Antwoorden op de vraag: Zijn er nog andere gronden waarop gemeente burgers afwijst voor schuldhulpverlening Nee, proberen echt mee te denken en oplossingen te bieden Verwijzen naar Schuldhulpmaatje of Stadsbank Recidive Door onkunde en onbegrip en niet de zelfde taal spreken ook dit uit eigen ervaring wel de meeste waar ik het van weet is dat het vaak onkunde van mensen achter het loket N.v.t. Opmerking: Vraag 9 is een vrij suggestieve vraag. Op grond 2 en 3 wordt namelijk niet altijd schuldhulpverlening afgewezen maar eerst bekeken of DFD mogelijk is. (Duurzame Financiële Dienstverlening). Gemeentelijke Kredietbank als voorliggende voorziening. Eigen huis, eigen bedrijf Geen ingezetene De papieren zijn niet allemaal aanwezig. Maar dan komt er geen formeel besluit. Geen geregeld inkomen ( waardoor er niet tot een regeling kan worden gekomen) De burger word altijd geholpen welke schuld of hoe de schuld ook is, hier hebben ze verschillende vrijwilligers voor. Geen tijd te druk Consulenten zijn niet capabel genoeg of vinden dat alles maar moet worden opgelost door een Schuldhulpmaatje als het hun uitkomt, In vele gevallen voelen ze zich superieur aan vrijwilligers!! Het antwoord van zowel vraag 9 als 10 is: weet ik niet de kwartaal/jaarverslagen geven hierover geen informatie Vaak wordt WSNP geweigerd door onwetendheid en niet juiste informatie voor de rechtercommissaris Burger werkt onvoldoende mee. Identiteit is twijfelachtig / niet-nl regiobinding Geen bereidheid om mee te werken aan een traject Onkunde geen wetenschap geen inzicht in verband met Niet mee werken 13