Een goede start Maatwerkprogramma voor Colleges van Burgemeester en Wethouders Start op aanvraag
Een inspirerende start Natuurlijk: goed van start gaan of doorgaan Na de verkiezingen van 21 maart worden in gemeenten (deels of volledig) nieuwe colleges van Burgemeester en Wethouders geïnstalleerd die vanzelfsprekend een goede start willen maken. Dat is in uw gemeente niet anders. Iedere wethouder heeft maatschappelijke ambities die hij of zij politiek wil realiseren voor stad of dorp. De verkiezingen hebben misschien voor totaal nieuwe krachtsverhoudingen gezorgd: het feest van de democratie heeft vaak tamelijk ongewisse uitkomsten. Het college moet in die eerste periode zijn onderlinge verstandverhouding en werkvormen zoeken en bepalen. Met de raad moet een specifieke politieke relatie worden opgebouwd tussen de uitersten van polarisatie en dualisering enerzijds en consensus en pacificatie anderzijds. Het debat krijgt van meet af aan een kleur. Met het ambtelijk apparaat ontstaan vormen van samenwerking, van meespreken en tegenspreken: de spannende verhouding tussen politieke en ambtelijke professionaliteit in een context van lekenbestuur. En heel belangrijk: het bestuur moet met de burgers van zijn gemeente productieve relaties opbouwen. En burgers zijn zowel afhankelijk van de lokale overheid als zeer assertieve vormgevers van hun ideeën over het publieke belang. Het is een periode van lopende dossiers die om aandacht vragen, van inwerken en tegelijkertijd nieuw beleid inzetten. En dat alles onder het toeziend oog van lokale media die natuurlijk kritisch volgen en ook met spanning wachten op de eerste scheurtjes in verhoudingen en dossiers. We kunnen ons goed voorstellen dat het voor een College van Burgemeester en Wethouders, in een geheel of gedeeltelijk nieuwe samenstelling, prettig is om ondersteuning te hebben in het zoekproces om deze eerste periode goed door te komen. De start is immers de opmaat voor een al dan niet geslaagde vierjarige bestuursperiode. In die behoefte voorziet dit maatwerkprogramma. Wat houdt een maatwerkprogramma in? De idee van het maatwerkprogramma is dat wij een openingsbod voor een programma doen waarover wij met u verder in gesprek gaan. We bespreken hoe dit programma zo goed mogelijk kan aansluiten bij de situatie in uw gemeente. Het maakt bijvoorbeeld uit of de raad gefragmenteerd is, hoe de coalitie is gevormd, welke verhoudingen er historisch tussen partijen en politieke functionarissen zijn gegroeid, hoe de politieke traditie is en hoe krachtig het ambtelijk apparaat is. In het maatwerkprogramma sluiten onze docenten aan bij die werkelijkheid. We hoeven haar niet steeds onderdeel van gesprek te maken, maar wat het maatwerkprogramma voor u kan betekenen is afhankelijk van de specifieke politieke en maatschappelijke context van de gemeente. We bespreken met de opdrachtgever hoe het programma zo kan worden ingericht dat het past bij de wensen die leven in het college. Over welke onderwerpen kan het programma gaan? In het programma stellen wij interactie centraal. De complexiteit van het besturen uit zich steeds in relatie tot andere actoren. Naar ons idee zijn er in de huidige tijdgeest zes thema s voor een college van Burgemeester en Wethouders relevant. Graag selecteren wij met u de thema s die het best aansluiten bij uw college en de gemeente. Daarom staan in het programma de volgende onderwerpen centraal: Politiek en bestuurscultuur. De bestuurscultuur binnen een gemeente begint in de boezem van de politiek, in de manier waarop collegeleden het samenspel in het college vormgeven en de wijze waarop zij hun samenspel met de raad inrichten. Dit heeft 2
vervolgens ook consequenties voor de wijze waarop ze omgaan met het ambtelijk apparaat. In het programma verkennen we mechanismen van politiek en hun betekenis voor de bestuurscultuur voor de interactie binnen het college, met de raad en met het ambtelijk apparaat. Taal en verhaal. Wat een college weet te bereiken is in hoge mate afhankelijk van de wijze waarop het zijn verhaal vertelt. Er zijn woorden die werken en er zijn woorden die tot grote problemen leiden. Hoe het verhaal wordt verteld, welk frame wordt gekozen, bepaalt mede wat de werkelijkheid is en hoe die overkomt. In het programma besteden we aandacht aan framing, taal en verhaal en de wijze waarop ze te gebruiken zijn met oog op interactie met onder andere de media. Netwerkend werken. Het college van Burgemeester en Wethouders bestuurt de gemeente vaak in samenwerking. Er is samenwerking met partijen binnen de gemeente en er is samenwerking in de regio. In het programma reiken wij een denkraam aan om naar sturing in netwerken te kijken en de complexiteit te begrijpen en te bespreken die hieruit voortkomt. Decentralisaties. Het valt te verwachten dat in het sociale domein voortgaande onrust zal zijn rondom de financiering en organisatie van voorzieningen. Vervult de gemeente de bepalende rol (van transitie naar transformatie)? Of zullen maatschappelijke organisaties weer winnen aan initiatief en autonomie? Is Aanbesteden de enige manier om maatschappelijke voorzieningen te steunen? En er is natuurlijk de herindelingsambitie: decentralisatie is volgens sommigen alleen professioneel op te pakken als gemeenten voldoende groot zijn. De burger en zijn bestuur. Burgerinitiatieven are here to stay. Burgers nemen verantwoordelijkheden voor het publieke belang en doen dat in allerlei uiteenlopende vormen. Dat sluit natuurlijk geweldig aan bij de Nederlandse traditie van particulier initiatief. De politiek en dus ook het college zal een positie moeten bepalen. Natuurlijk, de vertegenwoordigende democratie heeft het primaat, maar burgers eisen een eigen en stevig rol op. Integriteit en ondermijning. Integriteit is al sinds enige tijd een relevant thema voor het lokale bestuur. Denk alleen al aan de verschillende affaires van de afgelopen jaren. Erosie van integriteit is bepaald niet onschuldig. Niet alleen raakt het (morele) gezag van het lokaal bestuur aangetast, daar komt de ondermijning van belangrijke maatschappelijke instituties nog bij. In het programma bezien we integriteit en ondermijning in relatie tot elkaar en bespreken we ethische dilemma s. Onze bijdrage in het programma laat zich het beste duiden als intellectuele provocatie. Wij zetten topsprekers in om denkramen aan te reiken die helpen om van de dagelijkse doestand in de denkstand te komen. Het gaat om reflectie op het eigen handelen in bredere contexten: college, apparaat, raad, burgers, nationale en internationale ontwikkelingen. Deze contexten zijn cruciaal voor een beter gezamenlijk begrip van de opgave waar het college voor staat. We gaan met het college op zoek naar handvatten om die bestuurlijke opgave aan te pakken. Wij vertrouwen op de professionele ondersteuning door het ambtelijk apparaat om dossiers te ontsluiten en kennis beschikbaar te stellen: zowel over de inhoud van beleid als over de netwerken waarin het gestalte en uitvoering krijgt. Onze bijdrage richt zich op de bovenliggende strategische denkramen en concepten. Teambuilding Een belangrijk onderdeel van het programma bestaat uit teambuilding. Het gaat er dan om het college ook daadwerkelijk als team te laten opereren. In alle onderdelen van ons programma is veel ruimte voor interactie en aandacht voor de wijze waarop bestuurders in het team met elkaar communiceren. Daarnaast besteden we expliciet aandacht aan de teamdynamiek door middel van een drijfverensessie. Met behulp van een drijfverentest (MyMotivationInsights) bieden we inzicht in de kracht van het college als team, maar ook waar de verschillen tot miscommunicatie of onbegrip zouden kunnen leiden. Het inzichtelijk maken van ieders persoonlijke drijfveren, de 3
onderlinge interactie en eventuele knelpunten zijn een belangrijke basis voor het leren waarderen van de verschillen en dragen bij aan goede en productieve samenwerking gedurende de collegeperiode. 4
Het programma Opbouw van het programma We beginnen met twee dagen waarin een selectie van vier uit de zes genoemde onderwerpen in een dagdeel worden besproken. Onder begeleiding en met inbreng van gespecialiseerde topsprekers verkennen we de verschillende onderwerpen. Alle sprekers die de NSOB inzet hebben het vermogen om met bestuurders in gesprek te gaan over hun vraagstukken en dilemma s. Het worden dus geen hoorcolleges, maar interactieve gesprekken aan de hand van inzichten, concepten en denkramen van sprekers en praktijken en voorbeelden vanuit het college van Burgemeester en Wethouders. Dit onderdeel van het programma kan een aaneengesloten tweedaagse zijn. Voor de teambuilding is dit eigenlijk ook verkieselijk, omdat de collegeleden dan direct twee dagen intensief met elkaar in gesprek gaan. Wij presenteren in deze brochure het programma als tweedaagse twee afzonderlijke dagen zijn ook mogelijk. Vaak duurt het na de start een paar maanden voordat de eerste scheurtjes zichtbaar worden. De ene keer ontstaan ze in de relatie met de raad, de volgende keer binnen het college en weer een andere keer zijn er politieke problemen in een dossier. En zeker, heel regelmatig zijn die eerste scheurtjes er dan nog niet of ze blijven zelfs helemaal achterwege. Desalniettemin kan het passend zijn om na de tweedaagse nog een of meer verdiepingsbijeenkomsten van een dagdeel of langer te organiseren. Deze verdiepingsbijeenkomsten zijn dan bedoeld om na de tweedaagse nog een extra impuls te geven aan de teambuilding en aandacht te besteden aan kwesties die op dat moment in het college spelen. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat we op nog een ander thema een spreker uitnodigen, maar het kan ook betekenen dat we een specifieke trainingsvorm aanbieden om een vaardigheid te oefenen waaraan collegeleden behoefte hebben. We vullen deze verdiepingsbijeenkomsten vooralsnog niet verder in. Ze hoeven ook niet verplicht te worden afgenomen, maar kunnen naar behoefte bij ons worden besproken. We merken op dat wij voor mogelijkheden om ad hoc bijdragen te organiseren van gerenommeerde sprekers steeds afhankelijk zijn van hun agenda. Het gehele programma wordt vanuit de NSOB begeleid door een van de decanen. De decaan gaat rondom de bijdragen van sprekers met het college in gesprek, begeleidt oefenvormen en helpt waar nodig om scherpte te vinden in het onderlinge gesprek. Modules De tweedaagse bestaat uit een programma van 5 dagdelen: 4 thematische bijdragen en 1 teambuildingsessie over drijfveren en effectieve samenwerking. Tijdens het gezamenlijke diner hanteren we een werkvorm Music & Lyrics waarin collegeleden elkaar nog beter leren kennen. Zij brengen ieder een klein stukje muziek mee dat we samen beluisteren en waarover zij vertellen. Tweedaagse Inhoud Ochtend Thematische bijeenkomst 1 Lunch Middag Thematische bijeenkomst 2 Kleine snack Avond Teambuilding: drijfveren en effectieve samenwerking Diner met Music & Lyrics Ochtend Thematische bijeenkomst 3 Lunch Middag Thematische bijeenkomst 4 5
Ter indicatie geven we hieronder een indruk van mogelijk sprekers die we op de verschillende thema s een bijdrage zouden willen laten verzorgen. De namen zijn allemaal onder voorbehoud. Thema Politiek en bestuurscultuur Taal en verhaal Drijfveren en effectieve samenwerking Netwerkend werken Decentralisaties De burger en zijn bestuur Integriteit en ondermijning Mogelijke spreker(s) (onder voorbehoud) Prof. Dr. Paul Frissen of Dr. Martin Schulz Prof. Dr. Hans de Bruijn of prof. Dr. Mark van Twist Dr. Myrte Ferwerda Prof. Dr. Ernst ten Heuvelhof Prof. Dr. Menno Fenger of Drs. José Manshanden prof. Dr. Martijn van der Steen Prof. Dr. Pieter Tops Mogelijke werkvorm(en) (onder voorbehoud) Mindmap typerende politieke aspecten Oefenen met acteur Met drijfverentest werken aan teamdynamiek Netwerkopstelling maken Verdiepingsgesprek met ambtenaren Behandelen van een casus uit de werkpraktijk Lagerhuisdebat over dilemma s Desgewenst is het mogelijk om na afloop van het tweedaagse programma een of meer verdiepingsbijeenkomsten bij te boeken na bijvoorbeeld 3 en/of 6 maanden. 6
Organisatie Meerwaarde Dit programma helpt het college van B&W een goede start te maken, om inzake de thans meest relevante thema s goed beslagen ten ijs te komen vooral ook als team. Bovendien biedt het programma ruimte om ook na een aantal maanden nog eens een nieuwe impuls te plaatsen en tot dan toe opgedane ervaringen te delen en te bespreken. Investering De NSOB werkt met een vaste prijs per dagdeel, te weten 3.500,-. In dit bedrag zijn inbegrepen: de organisatie en uitvoering van het programma, de inhuur van sprekers, de continue aanwezigheid van en begeleiding door een van de decanen en de (bescheiden hoeveelheid) literatuur. Indien u interesse heeft, bespreken we graag of het volledige programma nodig en wenselijk is. Het bedrag is vrijgesteld van BTW. Kosten voor een locatie, catering en diner zijn niet inbegrepen. Informatie Voor meer informatie over dit maatwerkprogramma kunt u contact opnemen met de projectmanager van de opleiding Mw. Ninske Repko. Zij maakt dan een afspraak met u voor een nader, vrijblijvend en verkennend gesprek met een van de decanen. Of ga naar de website voor meer informatie: www.nsob.nl. Programmaleiding Dit programma wordt vanuit de NSOB geleid door: Decanen mw. dr. M. Ferwerda, bestuurder en directeur van de NSOB en dr. Martin Schulz, co-decaan NSOB en adjunct-directeur van de NSOB Denktank. Vanuit het decanaat van deze opleiding houden zij zich bezig met de inhoudelijke samenstelling van het programma en het gesprek met het college bij, rondom en naar aanleiding van bijdragen van sprekers. Projectmanager Mw. Ninske Repko is verantwoordelijk voor de logistieke zaken en bereikbaar via repko@nsob.nl of telefonisch onder nummer 070 3024932. 7
Over de NSOB De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) verzorgt sinds 1989 hoogwaardige postacademische opleidingen. In dat jaar besloten de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam tot de oprichting van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Sinds juli 1995 participeren behalve de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam ook de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Amsterdam, de Technische Universiteit Delft, de Universiteit van Tilburg en de Vrije Universiteit van Amsterdam in de NSOB. Vanaf haar aanvang streeft de NSOB ernaar om met geavanceerde en uitdagende opleidingen voor het topsegment van het management in openbaar bestuur en publieke sector bij te dragen aan een hoogwaardig openbaar bestuur. De opleidingen van de NSOB onderscheiden zich door: Het aanbieden van leeromgevingen die in hun didactiek zijn afgestemd op het leren van ervaren tot zeer ervaren professionals. De inzet van topdocenten uit wetenschap en praktijk is daarbij vanzelfsprekend. Het aanbieden van leerinhouden waarin inzichten uit vooraanstaande researchprogramma s worden verbonden met strategische vragen uit de praktijk. De relatie van de NSOB met universiteiten is daarom van groot belang. Daarnaast is de NSOB ook een onafhankelijke denktank die strategische vragen in de publieke sector onderzoekt. Het aanbieden van leerprogramma s waarin maatschappelijke ontwikkelingen en transformaties altijd uitgangspunt zijn voor reflectie over de publieke sector en het openbaar bestuur. Begrip van de wereld is in deze domeinen cruciaal. Er kan niet worden volstaan met instrumentele vakkennis op managementgebied. Het aandacht schenken aan persoonlijke effectiviteit in de context van de voornoemde reflectie. Daarbij staat voor de NSOB voorop dat dienstbaarheid aan de publieke zaak een van de professionele en dus ook persoonlijke kernwaarden is. De kennisfunctie van de NSOB komt naar voren in haar rol als denktank. De denktank van de NSOB verzorgt praktijkgericht én wetenschappelijk ingebed onderzoek. Het onderwijs voedt de denktank van de NSOB met nieuwe vragen op het gebied van beleid, sturing en de verhouding tussen publieke, private en maatschappelijke domeinen. Andersom zorgt de denktank door excellent onderzoek voor permanente verbetering en vernieuwing van het curriculum. Zo bevruchten onderwijs en onderzoek elkaar, vanuit theorie en praktijk. Het onderzoek van de NSOB draagt bovendien bij aan het publieke debat over de rol en het functioneren van het openbaar bestuur en andere domeinen in de publieke sector. 8
Contactpersonen Decanen: Dr. Myrte Ferwerda Dr. Martin Schulz Projectmanager: Ninske Repko repko@nsob.nl 070 3024932 9