jaarverslag 2004
jaarverslag 2004 Octrooicentrum Nederland verricht de volgende taken: het uitvoeren van de Rijksoctrooiwet op een efficiënte en professionele wijze, het nationaal voorportaal zijn bij het Europees Octrooi Bureau, het verzamelen, analyseren en voor derden toegankelijk maken van alle relevante octrooi-informatie, het ontsluiten van informatie over de diverse industriële eigendomsrechten en deze op een digitale, klantvriendelijke wijze ter beschikking stellen, het actief aanbieden van moderne zoeksystemen aan de onderscheiden doelgroepen, het leveren van input voor de beleidsvoorbereiding op het gebied van innovatie via een systeem van kennisontsluiting en beleidsinteractie, het participeren in internationale organen in samenwerking met het moederdepartement. 2
inhoud Inleiding _ 5 Directieverslag _ 6 Interview met Joost Alferink _ 9 Productontwerper 1. Missie, doelstellingen en organisatie _ 11 1.1 Inleiding _ 12 1.2 Missie _ 12 1.3 Doelstellingen _ 12 1.4 Organisatie _ 15 Interview met George Veldhoen _ 17 Uitvinder 2. Internationale ontwikkelingen _ 19 2.1 Inleiding _ 20 2.2 Octrooien _ 20 2.3 Merken, modellen of tekeningen _ 22 2.4 Overige internationale werkzaamheden _ 23 Interview met Hans van Luijk _ 24 Voorzitter College van Bestuur, TU Delft 3. Kennisbescherming _ 26 3.1 Inleiding _ 27 3.2 Uitvoering Rijksoctrooiwet _ 27 3.3 Internationale en overige aanvragen _ 30 3.4 Overige activiteiten _ 31 Interview met Doekle Terpstra _ 32 Voorzitter HBO-raad 4. Kennisverspreiding _ 34 4.1 Inleiding _ 35 4.2 Uitvoering doelgroepenbeleid _ 35 4.3 Kennisontsluiting en beleidsinteractie _ 36 4.4 Databanken en infotheek _ 37 4.5 Communicatieplatform Innovatie en Industriële _ 38 Eigendomsrechten 4.6 Oprichting Gezamenlijk Front Office _ 38 5. Bedrijfsvoering _ 41 5.1 Personeel en organisatie _ 42 5.2 Automatisering _ 43 5.3 Huisvesting _ 43 5.4 Financiën en Controle _ 44 5.5 Corporate Communicatie _ 44 Interview met Gerrit Krol _ 45 Schrijver 6. Toekomstverwachtingen _ 47 6.1 Algemeen _ 48 6.2 Versterking van het innovatiebeleid _ 49 6.3 Van octrooiverlener naar octrooidienstverlener _ 49 6.4 Samenwerking met doelgroepen _ 49 6.5 Onderzoek naar knelpunten in het octrooisysteem _ 49 6.6 Digitalisering van het octrooiverleningsproces _ 49 6.7 Vernieuwing van de website met een _ 50 digitale octrooiadviseur 6.8 Samenvatting _ 50 7. Financiële verantwoording 2004 _ 51 7.1 Balans (vóór resultaatbestemming) _ 52 7.2 Resultatenrekening _ 52 7.3 Kasstroomoverzicht over 2004 _ 53 7.4 Overzicht van octrooitaksen _ 53 per 31 december 2004 7.5 Toelichting bij de financiële verantwoording 2004 _ 53 7.6 Toelichting op de balans _ 54 7.7 Toelichting op de winst- en verliesrekening _ 56 7.8 Toelichting op het overzicht van octrooitaksen _ 58 8. Overige gegevens _ 59 8.1 Accountantsverklaring _ 60 8.2 Voorstel tot resultaatbestemming _ 60 Lijst van afkortingen _ 61 Colofon _ 62 Interview met Chris Buijink _ 39 Directeur generaal Ondernemen & Innovatie 3
tabellen Tabel 1.1 Doelgroepen 12 Tabel 1.2 Opdrachtgevers 13 Tabel 1.3 Eigenaar 14 Tabel 1.4 Personeel 15 Tabel 2.1 Tabel 2.2 Top 10 - Aanvragen bij de WIPO naar land van herkomst _ 20 Top 10 - Europese aanvragen ingediend bij het EOB en WIPO naar land van herkomst _ 21 Tabel 3.1 Rijksoctrooiwet 1995 27 Tabel 3.2 Top 10 ingediende Nederlandse octrooiaanvragen in 2004 27 Tabel 3.3 Aantal Nederlandse octrooiaanvragen ingediend in 2004 naar bedrijfsgrootte 27 Tabel 3.4 Aantal Nederlandse octrooiaanvragen per branche of branchegroep 28 Tabel 3.5 Aantal Nederlandse octrooiaanvragen ingediend in 2004 naar vakgebied, gebaseerd op de International Patent Classification (IPC) 29 Tabel 3.6 Aantal Nederlandse octrooiaanvragen in 2004 per provincie naar aantal inwoners 29 Tabel 3.7 Top 10 - Van kracht zijnde octrooien in Nederland per 31 december 2004 naar land van herkomst 30 Tabel 3.8 Nationaal en internationaal - aanvragen en verleningen 30 Tabel 5.1 Leeftijdsopbouw 2004 _ 42 4
inleiding Octrooicentrum Nederland in de Rijksoctrooiwet 1995 aangeduid als het Bureau voor de Industriële Eigendom is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken. Octrooicentrum Nederland ondersteunt innoverend Nederland door uitvoering van met name de Rijksoctrooiwet. Dit bepaalt de missie, de doelstellingen en de interactie met doelgroepen. Octrooicentrum Nederland voert de Rijksoctrooiwet uit en heeft zijn informatiebeleid gericht op ondernemers, universiteiten, hogescholen, overheid en particulieren. Als agentschap is het, met name op octrooigebied, het oog en oor van het ministerie van Economische Zaken. Dit jaarverslag 2004 opent met het directieverslag over het afgelopen jaar met een vooruitblik naar 2005. Dan volgen de missie en de doelstellingen van de organisatie. De belangrijkste internationale ontwikkelingen worden beschreven in hoofdstuk 2. De twee volgende hoofdstukken zijn gewijd aan het primaire proces: kennisbescherming en kennisverspreiding. Hoofdstuk 5 en 6 bevatten de belangrijkste aspecten van de bedrijfsvoering en de toekomstverwachtingen. Tenslotte volgt de financiële verantwoording over 2004, voorzien van een accountantsverklaring. Het verslag wordt afgewisseld door interviews met gebruikers van het octrooisysteem. Zij zijn afkomstig van de doelgroepen waarop Octrooicentrum Nederland zich richt. Tevens is een gesprek opgenomen met de voornaamste opdrachtgever, de heer drs. Chr. P. Buijink, directeur generaal van Ondernemen & Innovatie van het ministerie van Economische Zaken. Bijzondere aandacht verdient het gesprek met de heer G. Krol. Hij werkte als wiskundige bij Shell en is schrijver/dichter/essayist en winnaar van de PC Hooftprijs. Hij verenigt alfa en beta. Octrooien doen dat ook. Zij zijn immers juridisch en technisch van aard en kunnen alle facetten van ons maatschappelijk bestel omvatten. 5
directieverslag 1. Inleiding Het jaar 2004 stond voor Octrooicentrum Nederland in het teken van de voltooiing van de nieuwe organisatie met een sterke reductie van het personeelsbestand. Om zijn herkenbaarheid te vergroten is in maart 2005 voor de naam Octrooicentrum Nederland gekozen. De wettelijke naam, Bureau voor de Industriële Eigendom, die in formele zin overigens blijft bestaan, werd door klanten en potentiële gebruikers vaak als te ingewikkeld en onduidelijk ervaren. Met de nieuwe naam verwacht Octrooicentrum Nederland beter aan te sluiten bij het innovatieve bedrijfsleven, de kenniswereld en de particuliere uitvinders. 2. Opheffing Octrooiraad Op 1 september 2004 werd de Octrooiraad opgeheven. De Octrooiraad was gedurende decennia het belangrijkste orgaan van de organisatie, dat octrooiaanvragen conform de Rijksoctrooiwet 1910 (ROW1910) beoordeelde. Dat gebeurde op een kwalitatief zodanig niveau dat deze Raad nationaal en internationaal een zeer grote reputatie genoot. Dit gegeven, in combinatie met het aanwezige informatiebestand, weliswaar op papier, vormde ook de grondslag voor de Rijswijkse vestiging van het Europees Octrooi Bureau (EOB). Aan deze Octrooiraad is veel dank verschuldigd. Opheffing werd nodig door de totstandkoming van het EOB in de jaren zeventig en de digitalisering van alle gegevensbestanden. De Rijksoctrooiwet 1995 (ROW1995) bepaalde dan ook dat deze Octrooiraad na voltooiing van zijn werk kon worden opgeheven. 3. Internationale vertegenwoordiging De internationale octrooi- en merkenwereld is stevig in beweging. In de World Intellectual Property Organisation (WIPO) zijn er forse tegenstellingen tussen de industrielanden en een aantal snel opkomende economieën zoals Brazilië en India. Kernpunten voor de discussie hierbij zijn of en in hoeverre het octrooistelsel alleen maar ten goede komt aan de groep van rijke landen, en of dit stelsel mede kan en moet leiden tot de verdere ontwikkeling in de groep van de non-industrielanden. Ook binnen het Europees Octrooi Bureau zijn er spanningen. Een groep van lidstaten is van mening dat het EOB eerder een supplementaire positie moet innemen ten aanzien van de activiteiten in hun eigen octrooi- en merkenbureaus, dan een eigenstandige positie kan bekleden. Deze tegenstelling heeft een belemmerende werking op de besluitvorming binnen het EOB. Dit is te meer van belang nu het EOB kampt met werkachterstanden, lange doorlooptijden en een relatief lage productiviteit. Ook de financiële positie van het EOB verdient aandacht, zeker tegen de achtergrond van de invoering van de nieuwe accounting regels (IFRS). Een probleempunt met betrekking tot het EOB vormde in 2004 ook nog steeds de traag verlopende onderhandelingen over de totstandkoming van een nieuwe zetelovereenkomst. Van belang in 2004 was ook dat Nederland in de persoon van de Minister en de Staatssecretaris van Economische Zaken zich zeer heeft ingespannen om een gemeenschapsoctrooi tot stand te brengen. Dat is per saldo niet gelukt. Problemen op het gebied van het in te voeren taalregime - en in tweede instantie specifieke wensen over de in te voeren rechtsgang, en meer in het bijzonder de locatie daarvan, konden niet worden opgelost. Ook op merkengebied was er veel discussie. Het onderwerp daarvan was ook hier de positie van de nationale bureaus ten opzichte van het Office of Harmonization for the Internal Market (OHIM) te Alicante (merkenagentschap van de EU). Tot op zekere hoogte concurreert dit bureau met de nationale merkenbureaus. Van belang in dit kader is nog te melden dat de directeur van het OHIM, de Nederlander de heer W. de Boer, kon worden herkozen. Genoemde problemen hebben geleid tot een intensivering van het internationale werk in 2004. Dat zal in samenwerking met het kerndepartement eventueel ook zijn schaduw werpen op 2005. Nederland heeft immers een groot belang bij een goed functionerend internationaal octrooi- en merkensysteem. 4. Kennisbescherming Nederland is een van de grootste octrooiaanvragers ter wereld (wereldwijd zesde plaats, Europees gezien de vijfde plaats). Hoewel het grote bedrijfsleven meer direct werkt met WIPO en het EOB worden er toch nog rond de 2.750 octrooien aangevraagd door met name de sector midden- en kleinbedrijf (MKB), de kennissector en particuliere uitvinders. Daarbij gaat het om een zogenaamd registratieoctrooi. Ruwweg een zesde deel van deze aanvragen heeft betrekking op het zogenaamde 6-jarig registratieoctrooi. De rest op een 20-jarig octrooi, waarbij in elk geval sprake is van een nieuwheidsonderzoek. 6
In de traditie van de Octrooiraad gebeurt dit zeer degelijk. In 2004 steeg het totaal aantal in Nederland van kracht zijnde octrooien tot 135.416. Als ontvangend bureau voor internationale octrooiaanvragen ingediend onder de Patent Cooperation Treaty (PCT), registreerde Octrooicentrum Nederland 930 aanvragen, 3% minder dan in 2003. Het EOB verleende 34.289 octrooien in 2004 waarbij Nederland was aangewezen; een stijging van 3% ten opzichte van het voorgaande jaar. De in 1998 vastgestelde Europese richtlijn inzake de rechtsbescherming van biotechnologische uitvindingen is geïmplementeerd in de ROW1995 en in november 2004 in werking getreden. Van belang is nog te vermelden dat Octrooicentrum Nederland in 2004 betrokken was bij de discussies rondom het richtlijnvoorstel van de Europese Commissie inzake octrooieerbaarheid van softwaregerelateerde uitvindingen. 5. Kennisverspreiding In 2004 heeft een projectgroep van het ministerie van Economische Zaken een visiedocument Kennisverspreiding Bureau I.E. opgesteld. In dit document stonden vier aandachtspunten centraal: 1. Het analyseren en segmenteren van de doelgroepen 2. De samenwerking met intermediairs op basis van behoefte van de klant 3. Het invulling geven aan de zogenaamde antennefunctie voor het ministerie van EZ 4. Het meten van het effect van de kennisverspreidende activiteiten. Op basis hiervan werd een nieuw businessplan geformuleerd voor kennisverspreiding door Octrooicentrum Nederland. Dit businessplan is gebaseerd op de ambitie Octrooicentrum Nederland in de periode 2005-2007 te ontwikkelen van een octrooiverlenende instantie tot een toonaangevende speler in het innovatiestelsel, samen met kennisinstellingen, bedrijven en de overheid. Daarbij is het zwaartepunt van de voorlichting verschoven. Het gaat er immers niet langer alleen maar om bij de voorlichting aan te duiden hoe de procedures naar octrooiverlening verlopen. Van veel groter belang is dat de betrokkenen wordt geleerd hoe actief gebruik kan worden gemaakt van alle kennis die in octrooidatabases is verankerd. Ook gaat het er daarbij om de -startende- ondernemer op basis van de octrooiliteratuur te laten zien wie zijn concurrenten zijn, met wie hij kan samenwerken, wie actief is op aanpalende terreinen etcetera. Door een adequaat gebruik van de literatuur kan per saldo veel meer sturing gegeven worden aan het innovatieproces. Deze aanpak wordt al toegepast in het kader van het project Innovatie door Octrooi Informatie (I.O.I.-project). Op voorlichtingsgebied blijkt uit een onafhankelijke effectmeting dat dit project zeer positief werd beoordeeld door deelnemende MKB-ondernemers. De opdrachtgever heeft het project in zijn huidige vorm dan ook verlengd tot medio 2006, waarna het geïntegreerd zal worden in de reguliere opdracht. In 2004 namen in totaal bij tien universiteiten circa 800 studenten en 300 onderzoekers deel aan diverse workshops en gastcolleges verzorgd door Octrooicentrum Nederland. Het project Universitair Octrooibeleid werd afgerond met concrete aanbevelingen op het terrein van het waarborgen van bij universiteiten vergaarde kennis. Het EU-project Intellectual Property Rights guide (IPR guide), leidde tot de website www.iprguide.com. Overigens is de kennis binnen het Octrooicentrum niet alleen van belang voor de individuele grote of kleine ondernemers. Ook beleidsinstanties kunnen hun voordeel doen met de omvangrijke kennis die daaraan is te ontlenen. Zo heeft het uit de reorganisatie voortvloeiende cluster Kennisontsluiting en Beleidsinteractie (KOB) een aantal belangrijke studies verricht. Bezien is bijvoorbeeld wat er op het gebied van nano-technologie gebeurt in de Verenigde Staten, wie de grote spelers zijn, welke kennisinstellingen een vooraanstaande rol spelen etcetera. Ook is bezien in welke richting de technologische ontwikkeling in China gaat, wie daar bij betrokken zijn, wat de invloeden daarop zijn van buitenlandse spelers etcetera. 6. Personeel Ultimo 2004 bedroeg het totale personeelsbestand, inclusief medewerkers met een arbeidscontract van beperkte duur, circa 130. Dat is veertien lager dan in 2003. Deze daling leidde er ook toe dat Octrooicentrum Nederland nu praktisch op zijn organieke sterkte is aanbeland. In 2004 is zeer veel aandacht besteed aan opleidingen. Mede door de uitvoering van een diepgaand cultuurveranderingstraject, gericht op grotere mondigheid, betere samenwerking, betere communicatie en resultaatgericht werken, is inclusief alle interne opleidingen in totaal zo n 3% van de loonsom besteed aan opleidingen. Dit was hoger dan de voorziene 2%. Overigens was hier deels sprake van een inhaalslag. Het ziekteverzuim in 2004 bleef onveranderd hoog namelijk 7,4%. Inmiddels is met alle betrokkenen gesproken over een vernieuwde aanpak waarbij eerder en alerter wordt ingespeeld op ziekmeldingen. 7. Automatisering In 2004 is het nieuwe ICT-beleid voor de jaren 2004-2006 in uitvoering genomen. Ambitie daarbij was binnen drie jaar de elektronische dienstverlening uit te breiden, de in octrooien besloten informatie te ontsluiten en de interne automatisering te moderniseren. De documentstromen 7
worden gedigitaliseerd. Uitgangspunt is dat voor octrooigerelateerde toepassingen afstemming plaatsvindt op het EOB. Voor de infrastructuur en ondersteunende systemen wordt zoveel mogelijk aangesloten bij het ministerie van Economische Zaken en haar buitendiensten. Er is in 2004 een nieuw register op internet gezet met alle gepubliceerde octrooien sinds 1910. Tevens is er een nieuwe versie van het zoeksysteem Esp@cenet met 55 miljoen gepubliceerde octrooien van in totaal 71 landen beschikbaar. In 2004 zijn de voorbereidingen getroffen om het elektronisch indienen van octrooiaanvragen mogelijk te maken. De verwachting dat begin 2005 het elektronisch indienen van PCT-aanvragen mogelijk is, is inmiddels gerealiseerd. Het elektronisch indienen van nationale aanvragen zal ongeveer een halfjaar later mogelijk zijn. Voor intern gebruik is het elektronisch dossiersysteem e-phoenix in gebruik genomen. Einde 2005 zal het octrooiverleningsproces van aanvraag tot archivering volledig zijn gedigitaliseerd. Voorts zijn de werkstations van de medewerkers opgewaardeerd tot Windows XP. 8. Resultaatontwikkeling en opdrachtuitvoering Het jaar is afgesloten met een positief netto resultaat van 456.000,-. Aan de opdracht van het ministerie van Economische Zaken zijn door Octrooicentrum Nederland voor ruim 1,8 miljoen minder uren en materiële kosten besteed. De onderuitputting wordt veroorzaakt door getroffen efficiencymaatregelen in de bedrijfsvoering en door het maken van minder kosten voor kennisontwikkeling en voorlichting. Ook zijn er na overleg met de opdrachtgever minder uren besteed aan de ondersteuning van het I.O.I.-project. De personeelskosten zijn in totaal circa 360.000 lager dan begroot, voornamelijk veroorzaakt door inkrimping van het personeelsbestand. terecht die vragen heeft op het terrein van octrooiverlening, innovatiestimulatie, duurzame ontwikkeling of zaken doen in het buitenland. De hierboven geschetste ontwikkelingen op internationaal terrein zullen in 2005 veel aandacht blijven vergen. 10. Tenslotte In het afgelopen jaar is er bij Octrooicentrum Nederland zeer veel veranderd. Daaraan moest niet alleen de buitenwereld wennen; hetzelfde gold ook voor het personeel van Octrooicentrum Nederland. Het personeelsbestand werd niet alleen in omvang kleiner; ook waren er veel mutaties. Niettemin is met veel enthousiasme meegewerkt aan allerlei aanpassingen. Daarvoor verdient het dank. Mijn dank gaat ook uit naar het kerndepartement. Hoewel octrooien en merken een technisch ingewikkelde materie vormen, is de belangstelling ervoor ook op politiek niveau gegroeid. Daarmee werd ook de samenwerking met het departement uitgebreid. In het algemeen verliep dat wel goed. Ook hen wil ik danken voor hun inzet en samenwerking. Rijswijk, mei 2005 Drs. H.F.G. Geijzers, Directeur 9. Vooruitblik In 2005 zal op verzoek van staatssecretaris Van Gennip bezien worden of en hoe het octrooissysteem in Nederland geoptimaliseerd kan worden. Zowel de huidige octrooiwet als de kosten van een octrooi zullen onder de loep worden genomen. Daarnaast zal de voorlichting over octrooien en het gebruik van octrooi-informatie, met name richting MKB, worden geïntensiveerd. Overigens zal worden bezien welke extra bijdragen geleverd kunnen worden aan het innovatiestelsel in ons land. Wat daarbij zeker aan de orde is, is intensivering van de samenwerking met innoverende instanties in Nederland en het scheppen van een grotere transparantie naar de innoverende klant. Het is ook tegen deze achtergrond dat inmiddels een aanzet is gegeven tot de oprichting van een zogenaamd gezamenlijk frontoffice. Daar kan een ieder 8
Joost Alferink Productontwerper Joost Alferink is productontwerper bij studio WAACS Design & Consultancy in Rotterdam. Hij is o.a. de ontwerper van de Senseo Coffeemaker van Douwe Egberts. Leven en werk WAACS is begonnen in januari 1992 (een van de A s staat voor Alferink). Ik ben productontwerper. Ik heb TU Delft gedaan en heb daardoor een meer analytische houding naar de markt. In het begin hielden we niet veel over. We waren eigenwijs. Dat heeft ons werk gekost. Maar we hebben nooit concessies gedaan. Ik ben met veel dingen begaan, maar ik heb altijd de behoefte gehad om mezelf een beetje te onderscheiden. Toen ik studeerde zag ik in een Italiaanse film een man zijn nagels lakken. Voor ik het wist was ik een jaar lang verslaafd aan nagels lakken. Je moet de commotie eens zien als ik nu in een supermarkt met gelakte nagels af zou rekenen. Daar hoef je helemaal geen tatoo voor op je gezicht te zetten. Ik vind een klein beetje kind blijven belangrijk. Ik vraag me vaak af wat ik kan doen om mezelf en mijn omgeving in beweging te houden. Toen ik heel klein was, wilde ik boer worden. Mijn favoriete kleur was geel en later groen. Op de middelbare school dacht ik aan culturele antropologie. Grappig, want eigenlijk is mijn hulpinstinct niet goed ontwikkeld. Als er iemand tegen een boom rijdt, weet ik niet goed wat er van me verwacht wordt. Mijn inlevingsvermogen reageert dan niet. Door mijn abstractievermogen kan ik daarentegen, geloof ik, wel goed met klanten communiceren. 9
Ontwerpen Afrika Ontwerpen is een creatief beroep waarin je de vrijheid hebt om bijvoorbeeld wel een mooi pak te dragen, maar geen stropdas. Ik gedroeg me tot het zichtbare, commerciële succes van Senseo net zo als ik me nu gedraag. Maar sinds Senseo accepteren mensen veel meer van me. Douwe Egberts (DE) vroeg in 1996 of wij een aantal schetsen konden maken van een koffiezetsysteem waarvan zij zelf ook nog niet wisten hoe het moest gaan werken. Zo n proces bestaat uit tekenen, reacties krijgen, aanpassen en soms ook de plank volledig misslaan. Consumenten in België en Duitsland reageerden heel enthousiast. DE vroeg ons om verder te gaan. Een Zwitsers bedrijf zou de machines gaan maken. Maar dat haakte af. Dus ging DE op zoek naar een andere fabrikant. Tenslotte besloten ze het zelf te gaan doen, in Azië. Het concept was one portion coffee met een crèmelaagje. De ontwikkeling van de technische werking en het design verliepen parallel. Uiteindelijk wilde Philips ook meedoen. Philips is een internationaal merk. Dat gaf vertrouwen en droeg zo bij aan het succes. We zijn nu bezig met de derde generatie Senseo. Dat crèmelaagje is bepalend geweest. Dat had DE heel goed gezien. Samenwerking Ik probeer ook wel eens iets waar een klant niet om gevraagd heeft. Sommige producten zou ik kunnen octrooieren. Wij laten wel vaak dingen registreren bij de belastingdienst. Zoals onze postopvanger bij de brievenbus. Dat ding is zo goed. Er is alleen geen grote marketingcampagne op losgelaten. Als je in twee soaps zit en er getoond wordt wat dat ding kan, dan kan je ze niet aanslepen. Wij hebben voor het PUSH merk van NEA sportbraces ontworpen. Hun researchafdeling maakte de ruwe modellen, leverde de functionaliteit en wij de kleuren, materialen en lijnvoering, details etcetera. Die wisselwerking wordt vaak onderschat. Dat is de kracht van het vak. Het prototype ontstaat door praten, ontwerpen, praten, opnieuw ontwerpen, weer praten etcetera. Echt goede producten komen voort uit respectvol tweerichtingsverkeer. In 1998 deed ik mee aan een workshop over water in droge gebieden in Afrika. Hoe krijg je water bij huishoudens. Via via ben ik betrokken geraakt bij de Design Indaba. In 2003 gaf ik in Pretoria en vervolgens in Stellenbosch aan dertig studenten een week lang workshops. Nu beoordeel ik eindexamenwerk op de universiteit in Kaapstad. Het belangrijkste is communiceren met je klanten. Soms ontwrichten Europese oplossingen de lokale infrastructuur van decennia. Ook in Afrika vinden veel mensen het moeilijk om met klanten te communiceren. Uitwisseling van informatie. Daar gaat t over. Over 5 jaar We zijn nu bezig met de derde generatie Senseo. Dat crèmelaagje is bepalend geweest. Dat had DE heel goed gezien. Ik wil graag in het vak werkzaam blijven. Als je ouder bent, langer in het vak zit, ga je steeds minder mee met de grillen van opdrachtgevers. Ik wil mijn autonomie de komende jaren uitbouwen. Het is belangrijk dat er artikelen verschijnen, dat we zichtbaar zijn met de studio. Ik heb nu een vakantiehuis in Zuid-Afrika. Daar kom ik tot rust: geen internetaansluiting, lager tempo etcetera. Ik zou het mooi vinden als het werk van de studio wordt uitgebouwd, maar niet de grootte van de studio. Octrooien Wij hebben nog nooit zelf octrooi aangevraagd. Het intellectueel eigendom is voor een belangrijk deel eigendom van de klant. Onze studio geeft ook graag het exclusieve gebruiksrecht van een ontwerp aan de klant, in ruil voor ons honorarium. Wij maken meer gebruik van modelrecht dan van octrooirecht. Bijvoorbeeld de Completaverpakking, een mooi gestileerde glazen vorm voor hergebruik. Of de kunststof potlodendoos van Talens. DE heeft octrooi aangevraagd op de coffeepad. Velda, een familiebedrijf in Enschede, is een goede klant van ons. Zij houden altijd rekening met octrooien en octrooieerbaarheid. Wij moeten met onze ontwerpen soms om octrooien heen. Anderzijds zoeken wij zelf in de octrooiliteratuur wat er allemaal is (als t lukt). Je ontmoet ook klanten die er vanuit gaan dat ze succes zullen hebben, omdat ze een octrooi hebben. Terwijl ze eigenlijk nog niet klaar zijn met de ontwikkeling van het product. 10
missie, doelstellingen en organisatie
1 missie, doelstellingen en organisatie 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden missie, doelstellingen en organisatie toegelicht. De missie is vertaald in kritische succesfactoren en meetbare prestatie-indicatoren. Deze zijn ingedeeld volgens het principe van de Balanced Score Card (BSC). 1.2 Missie Octrooicentrum Nederland vervult een spilfunctie bij de uitvoering van het innovatiebeleid, gericht op het bevorderen van de concurrentiekracht van Nederland. Dit gebeurt door kennis te beschermen met octrooien, maar ook door kennis die verwoord is in octrooien te verspreiden. Voorts is er aandacht voor het ontwikkelen van kennis gebaseerd op octrooien, zoals te verwachten trends in de techniek. Centraal staat de ambitie om het octrooiverleningsproces goed te laten verlopen, het octrooikenniscentrum te zijn en een goede octrooidienstverlener. De missie van Octrooicentrum Nederland is dan ook: Het leveren van een optimale bijdrage aan het innovatief vermogen in ons land door: een efficiënte en professionele uitvoering van de (inter-)nationale octrooiregelgeving, een klantvriendelijke digitale ontsluiting van alle aanwezige kennis op het terrein van de industriële eigendom, met name met betrekking tot octrooien, voorlichting te geven en zich te ontwikkelen tot het nationale kennis- en informatiecentrum ten behoeve van opdrachtgevers en doelgroepen. 1.3 Doelstellingen Octrooicentrum Nederland heeft vier strategische doelstellingen die voortvloeien uit de missie, het optimaal bijdragen aan het innovatief vermogen in ons land. Deze doelstellingen zijn: 1) verbeteren van de dienstverlening aan de doelgroepen van Octrooicentrum Nederland (MKB, particulieren, universiteiten, (hoge)scholen en overheid); 2) inspelen op de wensen en doelstellingen van de opdrachtgevers; 3) voldoen aan de voorwaarden die gesteld worden door de eigenaar, het ministerie van Economische Zaken; 4) verbeteren van de kwaliteit van de processen in de organisatie. De doelstellingen worden getoetst met behulp van de Tabel 1.1 Doelgroepen KSF 1) Prestatie-indicatoren Realisatie 2004 Streefwaarde 2005 Naamsbekendheid bij Imago-onderzoek eens Uit imago-onderzoek 2003: Nieuw onderzoek vindt doelgroepen per drie jaar 29% (In 2004 is geen plaats in 2006 imago-onderzoek gehouden) Hoge klanttevredenheid Periodieke meting Uit imago-onderzoek 2003: Gemiddelde score 7,5 klanttevredenheid per product 7,2 (In 2004 is geen op een schaal van 10 over kwaliteit dienstverlening imago-onderzoek gehouden) Overleg met Commissie van Acht 2) Vier keer in 2004 Vier keer per jaar (belangenvertegenwoordiging) Goede telefonische Voldoen aan normen SNT: bereikbaarheid 1. In gesprek 1. 7% 1. minder dan 2% 2. Niet opgenomen 2. 4% 2. minder dan 2% 3. Wachttijd 3. 81% < 15 sec. 3. 95% < 15 sec. Klantvriendelijke ontsluiting Aantal externe page views circa 2,6 mln. 2,5 mln on line van octrooi-informatie website Octrooicentrum Nederland Aantal externe bezoekers 12.080 12.500 octrooiregister Positieve beoordeling 82e plaats in 50e plaats website door advies.overheid.nl categorie diensten Aanbieden van moderne Aantal users sessions 134.000/3,0 mln 120.000/3,0 mln zoeksystemen respectievelijk page views Esp@cenet via website Octrooicentrum Nederland 1) Kritische succesfactoren 2) Hierin werken betrokkenen bij het octrooistelsel samen met Octrooicentrum Nederland en het kerndepartement 12
methode van de Balanced Score Card. Hiervoor zijn vanuit het perspectief van de doelgroepen, de opdrachtgevers, de eigenaar en de interne organisatie kritische succesfactoren (KSF en) bepaald. De KSF en zijn zoveel mogelijk operationeel gemaakt aan de hand van meetbare prestatieindicatoren (PI s). Als gevolg van de reorganisatie zijn in 2004 de kritische succesfactoren en prestatie-indicatoren in overleg met de eigenaar en de opdrachtgevers herzien. Het bleek dat de oude indicatoren maar deels aansloten op de nieuwe doelstellingen van de organisatie. Als gevolg hiervan zijn nog niet voor elke indicator gefundeerde realisatiegegevens en/of streefwaarden beschikbaar. Daarom is ter vergelijking tevens de streefwaarde voor 2005 opgenomen. Doelstelling 1. Verbeteren van de dienstverlening aan de doelgroepen van Octrooicentrum Nederland (MKB, particulieren, universiteiten, hogescholen en overheid) Een goede dienstverlening is voor alle doelgroepen van belang. Niet alleen het professioneel uitvoeren van de Rijksoctrooiwet, maar ook het verzamelen, analyseren en het voor derden toegankelijk maken van octrooi-informatie. Klantvriendelijkheid staat hierbij voorop. De KSF en zijn dan ook: bekendheid bij de doelgroepen, klanttevredenheid, telefonische bereikbaarheid, klantvriendelijke ontsluiting van informatie en het aanbieden van zoeksystemen. Bekendheid Octrooicentrum Nederland streeft naar een goede naamsbekendheid bij zijn doelgroepen. Deze bedroeg in 2003, zo bleek uit het imago-onderzoek, 29%. Gestreefd wordt naar een bekendheid op langere termijn van 50%. Naamswijziging, publiciteitscampagne en uitvoering van het Businessplan Kennisontsluiting en Voorlichting in 2005 moeten leiden tot een bekendheid in 2006 van 45%. Klanttevredenheid Octrooicentrum Nederland streeft naar een grote klanttevredenheid. Uit het imago-onderzoek in 2003 blijkt een waardering van 7,2 terwijl de streefwaarde was gesteld op 7,5. In 2005 zal de klanttevredenheid periodiek gemeten worden per product waardoor er een beter beeld ontstaat over welke diensten de doelgroep wel of niet tevreden is. Hierdoor kunnen gericht maatregelen genomen worden ter verbetering. De streefwaarde blijft gehandhaafd op 7,5 op een schaal van 10. Telefonische bereikbaarheid Het is cruciaal dat Octrooicentrum Nederland goed telefonisch bereikbaar is. Dit wordt drie keer per jaar door een externe partij gemeten, evenals de wijze van beantwoorden. In 2004 zijn de gestelde normen nagenoeg gehaald. Voor 2005 is voorzien in een betere bezetting van de afdeling Publieksvoorlichting. De bereikbaarheid moet zo gegarandeerd zijn. Klantvriendelijke ontsluiting van informatie Octrooicentrum Nederland gebruikt steeds meer moderne geautomatiseerde hulpmiddelen voor het beschikbaar stellen van octrooi-informatie. Vooral internet. De website van Octrooicentrum Nederland (www.octrooicentrum.nl) biedt naast algemene informatie over octrooien toegang tot diverse databanken. Sinds kort maakt ook de digitale octrooiadviseur daarvan deel uit. In 2004 is circa 2,6 miljoen keer een pagina opgevraagd en hebben meer dan 12.000 externe bezoekers het Octrooiregister met gegevens over alle in Nederland geldige octrooien geraadpleegd. In 2005 is de website aangepast aan de nieuwe naam en huisstijl. Tevens is een aantal veranderingen aangebracht, die voortvloeien uit klantenonderzoek en aanbevelingen van advies.overheid.nl. (een instantie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties die websites beoordeelt). In 2005 wil Octrooicentrum Nederland bij de beste vijftig sites van overheidsdiensten behoren. Aanbieden van zoeksystemen Om zelf in octrooigegevens te zoeken stelt Octrooicentrum Nederland via haar website de database Esp@cenet van het Europees Octrooi Bureau beschikbaar met Nederlandse helpteksten. Deze database bevat gegevens van meer dan 55 miljoen octrooien wereldwijd. Tabel 1.2 Opdrachtgevers KSF Prestatie-indicatoren Realisatie 2004 Streefwaarde 2005 Deskundige uitvoerder Percentage nieuwheidsonderzoeken 52% 75% (octrooikennis) dat Octrooicentrum Nederland zelf uitvoert Participatie in internationale organen 5.264 uren 4.500 uren Efficiënte uitvoering van de Daling van behandelnormen In 2005 vindt nulmeting opdracht per product (met behoud van plaats in verband met kwaliteit) de reorganisatie Leveren van input voor Aantal beleidsinteractieve 3 pilotonderzoeken 10 beleidsvoorbereiding onderzoeken per jaar afgerond Ontwikkelen en uitvoeren van Aantal samenwerkingsrelaties met Tot nog toe niet gemeten Streefwaarden nog te trajecten voor overdracht van intermediaire en brancheorganisaties bepalen kennis Aantal octrooien bij starters (TechnoPartner, WBSO). 13
In 2004 zijn 119.000 gebruikerssessies gemeten, die gezamenlijk goed waren voor het 2,8 miljoen keer opvragen van een pagina. Voor 2005 wordt gestreefd naar meer dan 120.000 sessies en meer dan 3 miljoen bekeken pagina s. Doelstelling 2. Inspelen op de wensen en doelstellingen van de opdrachtgevers Octrooicentrum Nederland wil op professionele wijze maximaal bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen van de opdrachtgevers en met name van DG O&I. Dit betekent: een hoge kwaliteit tegen zo laag mogelijke kosten. Zo streeft het naar het leveren van input door kennisontsluiting en beleidsinteractie voor de voorbereiding van innovatiebeleid. In nauwe samenwerking met het moederdepartement participeert Octrooicentrum Nederland in de bestuurlijke werkzaamheden van internationale organen. De KSF en zijn: deskundige uitvoerder, efficiënte uitvoering, beleidsvoorbereiding en kennisoverdracht. Deskundige uitvoerder Deskundig opdrachten uitvoeren betekent beschikken over adequate kennis. Deze kennis wordt onder meer op peil gehouden door het onderzoeken van de nieuwheid van vindingen. Octrooicentrum Nederland streeft ernaar meer nieuwheidsonderzoeken zelf uit te voeren. In 2004 is dit niet gerealiseerd door capaciteitsgebrek. Door een gericht aannamebeleid en opleiding wordt verwacht dat in 2005 75% van de nieuwheidsonderzoeken door eigen medewerkers wordt uitgevoerd. Overigens zal hierbij in de toekomst niet gestreefd worden naar 100%, omdat het niet efficiënt is om alle mogelijke kennisvelden zelf te bestrijken. Octrooicentrum Nederland brengt kennis op het vakgebied in bij bestuurlijk participeren in internationale organen als WIPO, EOB, BMB en OHIM. In 2004 was hiervoor bijna 5000 uur voorzien én besteed. Het streven is dit in 2005 te continueren. Efficiënte uitvoering Regelmatig de processen en de geautomatiseerde ondersteuning evalueren leidt tot een steeds efficiëntere bedrijfsvoering. Ook de efficiency-taakstellingen van het kabinet Balkenende spelen hierbij een rol. In 2004 zijn mede hierdoor de kosten voor de opdrachtgever gedaald met circa EUR 2,7 miljoen ten opzichte van de realisatie over 2003. De behandelnormen en kostprijzen zijn recent -in eerste instantie nog voorlopig- bijgesteld in verband met een wijziging in de toerekening van kosten van producten. Vanaf 2005 wordt actief gestuurd op een daling van de behandelnormen per product zonder concessies te doen aan de kwaliteit. Input voor beleidsvoorbereiding Octrooicentrum Nederland beschikt over de expertise om diverse soorten informatie uit octrooidatabanken te genereren. Deze informatie is relevant bij de beleidsvoorbereiding op vele terreinen. In 2004 zijn drie pilotonderzoeken uitgevoerd. Voor 2005 zijn tien van dergelijke onderzoeken gepland. Onderwerpen en onderzoeksvragen worden in overleg met de opdrachtgever bepaald. Kennisoverdracht Octrooicentrum Nederland wil een actieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling en uitvoering van trajecten voor overdracht van kennis. Hiertoe dienen samenwerkingsrelaties te worden afgesloten met intermediaire organisaties. In 2004 is hiertoe een aanzet gemaakt door samenwerking met Syntens te continueren (in het kader van het project Innovatie door Octrooi Informatie) en de opzet van spreekuren bij de Nederlandse Orde van Uitvinders alsmede de Universiteit Leiden. In 2005 zal dit verder gestalte krijgen door de invulling van het businessplan Kennisontsluiting en Voorlichting met bijzondere aandacht voor het universitair octrooibeleid en het verbeteren van de relaties met HBO-instellingen. Daarnaast wordt de samenwerking met SenterNovem en TechnoPartner versterkt om het gebruik van het octrooisysteem bij starters onder de aandacht te brengen. Resultaten worden gemeten aan de hand van het aantal octrooien bij starters. Doelstelling 3. Voldoen aan de voorwaarden die gesteld worden door de eigenaar, het ministerie van Economische Zaken De eigenaar, het ministerie van EZ, verlangt dat voldaan wordt aan de kwaliteits- en integriteitsnormen, die de samenleving aan een overheidsorganisatie stelt. Daarnaast Tabel 1.3 Eigenaar KSF Prestatie-indicatoren Realisatie 2004 Streefwaarde 2005 Integriteit Inbreuk op integriteitsbeleid Geen inbreuken Geen inbreuken Positief resultaat uit Resultaat uit bedrijfsuitoefening 0,4 miljoen 0 bedrijfsuitoefening Efficiënte Productiviteit (directe uren/totaal): 63% 65% uitvoeringsorganisatie Gunstige tariefontwikkeling t/m 2004 daling van 5,9% in Tariefstijging reële termen sinds 2002 inflatie Ordelijk en controleerbaar Accountantsverklaring ADEZ Goedkeurende verklaring Goedkeurende financieel beheer en toezichtsverslag FEZ en positief toezichtsverslag verklaring en positief toezichtsverslag 14
is een sluitende exploitatie van belang. Octrooicentrum Nederland besteedt voortdurend aandacht aan verbetering van de doelmatigheid en beheersing van de kosten om een positief bedrijfsresultaat te waarborgen. De KSF en zijn: integriteit, bedrijfsresultaat, efficiency en financieel beheer. Integriteit Inbreuken op het integriteitsbeleid van het ministerie van EZ mogen niet voorkomen. In 2004 is geen inbreuk geconstateerd. Bedrijfsresultaat Octrooicentrum Nederland streefde in 2004 naar een positief resultaat. Dit doel is bereikt. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening kwam uit op EUR 0,4 miljoen bij een omzet van circa EUR 14,0 miljoen. Door de reorganisatie zijn de kosten voor het departement voor werkzaamheden van Octrooicentrum Nederland in korte tijd gedaald met bijna EUR 4 miljoen. Efficiency Efficiency wordt mede bepaald door de productiviteit. Deze wordt uitgedrukt als een percentage van het totaal aantal uren besteed aan directe opdrachten. Dit percentage kwam in 2004 uit op 63% (conform 2003). De beoogde productiviteit (65%) is niet gehaald door in 2004 relatief veel tijd te besteden aan opleidingen, onder meer om te komen tot een andere cultuur binnen Octrooicentrum Nederland. Financieel beheer Als agentschap van het ministerie van EZ moet Octrooicentrum Nederland voldoen aan de eisen van een ordelijk en controleerbaar financieel beheer. Dit komt tot uiting in een positief toezichtverslag van de Directie Financieel Economische Zaken van het ministerie van EZ en een goedkeurende accountantsverklaring van de Auditdienst van het ministerie van EZ. Aan beide voorwaarden werd in 2004 voldaan. Doelstelling 4. Verbeteren van de kwaliteit van de processen in de organisatie Opdrachtgevers en doelgroepen verwachten kwaliteit. Daarom moet de organisatie van Octrooicentrum Nederland op orde zijn: een inspirerend werkklimaat in een open cultuur, gericht op onderlinge samenwerking met een hoge mate van eigen verantwoordelijkheid. Daarom zijn de gedefinieerde KSF en: deskundig en gemotiveerd personeel en adequate faciliteiten. Deskundig en gemotiveerd personeel Medewerkers moeten zich kunnen ontwikkelen. Hun mobiliteit op de arbeidsmarkt wordt daarmee ook vergroot. Octrooicentrum Nederland streeft naar het jaarlijks minimaal 2% van de loonkosten besteden aan (externe) opleidingen en naar gemiddeld 40 uren aan opleiding per medewerker per jaar. Beide doelstellingen zijn in 2004 gerealiseerd. Elke medewerker nam in 2004 deel aan enkele corporate opleidingen. Het ziekteverzuimpercentage (7,4%) over 2004 lag aanzienlijk hoger dan de streefwaarde (5,5%). Dat het percentage relatief veel lang verzuim bevat dat niet werk-gerelateerd is, is een schrale troost. Adequate faciliteiten Om de medewerkers optimaal te laten functioneren dient men te beschikken over adequate faciliteiten, onder andere op het gebied van ICT. Dit meet Octrooicentrum Nederland aan de hand van het aantal storingsmeldingen bij de Helpdesk en de termijn waarbinnen deze storingen worden verholpen. In 2004 was een daling waarneembaar van het aantal meldingen ten opzichte van het voorgaande jaar en is de oplossingstermijn verbeterd. In 2005 ligt de streefwaarde, mede als gevolg van de invoering van Windows XP, op een nog hoger ambitieniveau. 1.4 Organisatie Per 1 juli 2004 is formeel de reorganisatie, gestart in 2003, afgerond. De medewerkers zijn definitief geplaatst dan wel aangewezen als herplaatsingkandidaat. Eind 2004 hadden negen van de elf herplaatsers een andere functie gevonden. De reorganisatie leidde tot een nieuwe organisatie met een nieuwe missie. Sinds maart 2005 is niet alleen de organisatie nieuw maar ook de naam, de huisstijl en het logo. Het Bureau voor de Industriële Eigendom werd Octrooicentrum Nederland. Het verslagjaar 2004 kende voor de organisatie nog een historische gebeurtenis. Op 1 september 2004 werd de Octrooiraad opgeheven. De Octrooiraad was gedurende decennia het belangrijkste orgaan van het Bureau voor de Industriële Eigendom en voerde de Rijksoctrooiwet 1910 uit. Voornaamste oorzaken voor het opheffen van deze Raad waren de oprichting van het Europees Octrooi Bureau in 1977 en de inwerkingtreding van de Rijksoctrooiwet 1995. Het aantal nationale Tabel 1.4 Personeel KSF Prestatie-indicatoren Realisatie 2004 Streefwaarde 2005 Deskundig en gemotiveerd Opleidingskosten als % van de loonsom 3% 2,0% personeel Gemiddeld aantal opleidingsuren 92 40 per medewerker Ziekteverzuim 7,4% 5,5% Adequate faciliteiten Aantal storingsmeldingen helpdesk 700 600 Percentage oplossingen binnen normtijd 85% 90% 15
octrooiaanvragen, te behandelen door de Octrooiraad, slonk van 20.000 in de jaren 70 naar ongeveer 3.000 per jaar nu. Voorts wordt er niet langer op inventiviteit en industriële toepasbaarheid getoetst, maar alleen op nieuwheid en dan nog alleen als men een twintigjarig octrooi wil verkrijgen. De basistaken van Octrooicentrum Nederland vormen tevens de pijlers waarop de lijnafdelingen zijn gebaseerd: beschermen c.q. het uitvoeren van de wettelijke taken met als kern de Rijksoctrooiwet 1995, verspreiden c.q. kennis ontsluiten en kennismanagement in meer algemene zin. De wettelijke taken worden uitgevoerd door de afdeling Octrooiverlening en het ontsluiten van kennis en kennismanagement door de afdeling Kennisontwikkeling & Voorlichting. In de laatste afdeling is het cluster Kennisontsluiting en Beleidsinteractie (KOB) opgenomen. Dit cluster vormt de basis voor het nagestreefde expertisecentrum. De twee lijnafdelingen worden ondersteund door de stafafdeling Financiën, Facilitair Beheer, Automatisering & Informatisering en door de afdeling Algemene Zaken. In deze laatste zijn onder andere het cluster Personeel & Organisatie en de Corporate Communicatie samengebracht. Per saldo ziet de organisatie er als volgt uit: Octrooiverlening Mr. I.W. van der Eijk t/m 1 april 2005 Financiën, Facilitair Beheer, Automatisering & Informatisering A.J.M. Kerkvliet RE RA Octrooicentrum Nederland Directeur Drs. H.F.G. Geijzers Kennisontwikkeling & Voorlichting Drs. L. Borg Algemene Zaken Drs. H.F.G. Geijzers 16
George Veldhoen Uitvinder Een praktijkgerichte, ondernemende techneut (werktuigbouwer). Zo zou je George Veldhoen (1945) in enkele woorden kunnen omschrijven. Na de TH Delft heeft hij in een familiebedrijf op het gebied van isolatiematerialen gewerkt. Altijd geprobeerd nieuwe producten te ontwikkelen, het beter te doen dan de concurrent. Hetgeen ook vaak lukte. Hij kocht en leidde het bedrijf van de familie totdat hij het bedrijf weer verkocht in 1997. In 2003 maakte hij de start met een nieuw bedrijf. De aanleiding hiervoor was een uitvinding voor een nieuwe klasse zeilboot. Innovatie, uitvindingen Ik vind het een uitdaging om voor een technisch probleem een oplossing te vinden. Ik zie dat vaak in een flits. Het probleem breng ik bij voorkeur terug tot iets eenvoudigs: haal de franje eraf en houd de kern over. Het is mijn stijl om onorthodox te denken. Niet voortborduren op iets bestaands, maar wat ik noem het haakse creatieve denkproces volgen. Dat brengt mij op nieuwe ideeën en uitvindingen. De volgende stappen zijn natuurlijk productie, marketing, verkoop, octrooien. Niet mijn sterke kanten. Ik heb er wel mee te maken gehad, dat spreekt vanzelf. Maar met octrooien bijvoorbeeld te weinig. Zo heb ik in 1981 in Parijs een grote innovatieprijs gekregen voor de ontwikkeling van glasvezelversterkt beton. Op commercieel gebied waren er grote mogelijkheden, maar die zijn niet voldoende benut. Een octrooi was hier eigenlijk de basis voor groter succes geweest. 17
Octrooien Maar, met octrooien en alles daaromheen heb ik wel een haat-liefdeverhouding. In een octrooi beschrijf je precies wat je wilt beschermen en wat niet. Je kunt echter niet alle achterdeurtjes dichtspijkeren. Dat zie ik als een nadeel. Als je het zo kunt organiseren dat je productieproces maar bij een paar mensen bekend is, waarom zou je het dan niet geheim houden? En dus geen octrooi aanvragen. De mensen om je heen moet je dan wel laten delen in de opbrengsten, of bijvoorbeeld zorgen voor een goede uitvindersbeloning. De liefde voor octrooien heeft mij pas de laatste jaren aangestoken. In de eerste fase een gedegen octrooiliteratuuronderzoek laten doen, dat was voor mij een eye-opener. En laat zo n onderzoek door een professional doen. Want je kunt het wel zelf doen, maar je bent natuurlijk vooral op zoek naar iets waarvan je hoopt het niet te vinden. Daar schuilt een gevaar in. Dus het belang van goede voorlichting in het beginstadium, daarvan ben ik nu wel overtuigd. Daar is voor de voorlichtende instanties nog veel missiewerk te doen. De octrooidienstverleners George Veldhoen heeft uitgesproken opvattingen over de octrooidienstverleners waarmee hij ervaring heeft. Het begon een paar jaar geleden met een lezing door een medewerker van Octrooicentrum Nederland. Bij de Rotaryclub. Toen ging het balletje rollen: Ik kwam in aanraking met Jeroen van Dop van de Syntens-vestiging in Rotterdam. Zij hebben voor mij meerdere onderzoeken gedaan in de octrooiliteratuur. Toen daar niets uitkwam dacht ik: nu moet ik met dat idee doorgaan. Zo kwam ik terecht bij de NOVU, bij Wouter Pijzel en Jojan van Zandwijk. Ik ben ter plekke lid geworden, cursussen gevolgd, goed advies gekregen. Zo is mijn zeilbotenproject, en vooral het gebruik van het octrooi daarbij als beschermingsmiddel, in een stroomversnelling gekomen. Met octrooigemachtigden staat Veldhoen op gespannen voet. Hij vindt de machtspositie die zij hebben te groot: Meerdere keren heb ik mij gestoten, kreeg ik niet de juiste voorlichting, had ik het idee dat er te weinig in het belang van mij werd gedacht en gehandeld. Te snel kwam het dan tot het schrijven van een octrooiaanvraag, zonder gedegen vooronderzoek. Ik pleit voor een duidelijke gedragscode voor deze beroepsgroep. Maar natuurlijk zijn niet alle octrooigemachtigden hetzelfde. Neem wel de tijd om een gemachtigde te vinden waar je vertrouwen in hebt en waarmee je duidelijke afspraken kunt maken over je octrooipositie. Net als bij een belastingadviseur of advocaat weet je namelijk pas op het moment dat er werkelijk problemen zijn of je de goede hebt gekozen. Het zeilbotenproject Ik vind het een uitdaging om voor een technisch probleem een oplossing te vinden. Het begon in 2000 met een Friese jachtbouwer die mij vroeg te helpen met het ontwerp van een nieuwe klasse zeilboot. Een technisch probleem met het motorophangsysteem. Het nieuwe type werd later verkozen tot boot van het jaar. Dat was voor mij de aanleiding om mij te verdiepen in de bevestiging van een dekkleed, zonder dat je je daaraan stoot of lijnen erachter blijven haken. Alle belangrijke beurzen wereldwijd bezocht en gezien dat er nog geen oplossing bestond. Verder marktonderzoek uitgevoerd, octrooiliteratuuronderzoek laten doen, merknaambescherming, internetnamen, alles geregeld wat eraan vasthangt. Toen deelgenomen aan een grote mondiale beurs (de METS) en in drie dagen zo n 140 relaties gelegd, uit de hele wereld. Contracten getekend en in productie gegaan met de nieuwe borgpen, de Perfix. De internationale route voor octrooibescherming was toen al gestart. In korte tijd werden 30.000 exemplaren verkocht voor de Nederlandse markt. Toen bleek dat wat voor de consument een voordeel is, voor de zeilmaker nadelig was. Het kostte hem meer tijd. We hebben hulpmiddelen ontwikkeld om het voor de zeilmaker makkelijker te maken. Dat betekende weer een geweldige sprong in de omzet. Nogmaals innovatie De kennis binnen het MKB over octrooien is ver onder de maat. Het toverwoord is voorlichting, in een vroeg stadium, al in het HBO en universitair onderwijs. En via de gespecialiseerde instanties. De innovatieve kracht in Nederland is van hoog niveau, maar er is nog een hiaat in octrooikennis. Dat is voor een deel onbekendheid met de materie, en vrees. Als ik in de toekomst voor de vraag kom te staan of ik een uitvinding ga octrooieren, laat ik dat eigenlijk van drie dingen afhangen. Het laten uitvoeren van een onderzoek in de octrooiliteratuur, een verkenning van de markt, en het bepalen van de potentie van mijn uitvinding. 18
internationale ontwikkelingen
2 Internationale ontwikkelingen 2.1 Inleiding Ons land heeft een groot belang bij mondiale harmonisatie en samenwerking, omdat het op het gebied van octrooiaanvragen door Europese landen de vijfde plaats bekleedt en wereldwijd plaats zes inneemt. Een rol speelt ook dat onze economie een open karakter kent. Octrooicentrum Nederland begeeft zich van oudsher op het internationale terrein van de belangrijke industriële eigendomsrechten zoals octrooien en merken. Een goed lopend (internationaal) systeem en het goed functioneren van betrokken organisaties is voor ons land van groot belang. Octrooicentrum Nederland vervult bij de internationale vertegenwoordiging van Nederland een belangrijke rol. 2.2 Octrooien World Intellectual Property Organization (WIPO) WIPO is een organisatie van de Verenigde Naties en is gevestigd in Genève. WIPO is belast met de internationale bescherming van de intellectuele eigendomsrechten en voert 23 verschillende verdragen uit. Inmiddels zijn 126 landen bij de Patent Cooperation Treaty (PCT) aangesloten. Wereldwijd wordt in WIPO-verband gewerkt aan harmonisatie en standaardisatie van procedures, ICT-toepassingen, minimumvereisten, classificering etcetera. Substantive Patent Law Treaty (SPLT) Vanaf het jaar 2000 discussiëren de lidstaten van WIPO over enkele wezenlijke onderwerpen binnen het octrooirecht. Doel is verlaging van de workload bij aanvragers en octrooibureaus en verhoging van de kwaliteit van octrooien. Octrooien, en dus ook octrooiregelgeving, worden steeds meer in politieke context bediscussieerd. Met name de verschillende belangen van geïndustrialiseerde landen en ontwikkelingslanden worden steeds meer manifest. De voortgang van de werkzaamheden binnen dit verband wordt sterk beïnvloed door de noord-zuid dialoog over de rol van industriële eigendom bij de opzet en uitvoering van de zogenaamde development agenda. Dit levert soms blokkades op voor het bereiken van wereldwijde harmonisatie. Recente discussies in de General Assemblees van WIPO (september 2004) laten zien dat de tegenstellingen verscherpt zijn en dat verder werken aan de patent agenda wordt vertraagd. Deze ontwikkeling kan er toe leiden dat de ontwikkeling van het octrooirecht deels buiten WIPO om ter hand wordt genomen, bijvoorbeeld in het kader van de OESO of een uitgebreide Trilateral (= overleg tussen het EOB, USPTO en WIPO). International Patent Classification (IPC) Octrooiaanvragen worden na indiening ingedeeld in klassen conform een internationaal systeem: International Patent Classification (IPC). De invoering van de nieuwe, geherstructureerde IPC versie 8, gepland op 1 januari 2005, werd uitgesteld tot 1 januari 2006. Oorzaak is onduidelijkheid bij verschillende landen over de toepassing van de nieuwe IPC en het niet tijdig kunnen aanpassen van IT-middelen. Octrooiaanvragen onder Patent Cooperation Treaty (PCT) In januari 2005 werd de miljoenste internationale octrooiaanvraag onder PCT bij WIPO in Genève geregistreerd. De Nederlandse multinational Philips Electronics N.V. is wereldwijd de grootste gebruiker van PCT. In 2004 werd een record aantal internationale aanvragen bij WIPO ingediend: 120.100 (aantal onder voorbehoud), een groei van 4,3 % t.o.v. 2003. De meeste aanvragen waren afkomstig van de Verenigde Staten. Maar de groei kwam uit Azië, namelijk uit Japan, Korea en China. Tabel 2.1 Top 10 - Aanvragen bij de WIPO naar land van herkomst 2004 (2003) 2004 Abs. % 1 (1) Verenigde Staten van Amerika 41.870 34.9 2 (2) Japan 19.980 16.6 3 (3) Duitsland 14.900 12.4 4 (5) Frankrijk 5.280 4.4 5 (4) Groot-Brittannië 5.060 4.2 6 (6) Nederland 4.460 3.7 7 (7) Korea 3.520 2.9 8 (9) Zwitserland 2.875 2.4 9 (8) Zweden 2.720 2.3 10 (-) Italië 2.160 1.8 Overig 17.275 14.4 Totaal 120.100* 100 * aantal onder voorbehoud 20