Klimaat en landbouw - Opgave en kansen voor Twente

Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Klimaat en landbouw - Opgave en kansen voor Twente Gijs Kuneman en Erik van Well 11 juli 2018 1

Inhoud De context De Twentse landbouwbijdrage Kansen op korte termijn Kansen op lange(re) termijn Voorbeelden 2

Bronnen CO 2 Energiegebruik bedrijf (diesel, gas, electra) Aanwenden grondstoffen (veevoer, kunstmest) CH 4 Pensfermentatie Stalmestemissies N 2 O Stalmestemissies Bodememissies (direct en indirect) 4

Sinks CO 2 Bodem-organische stof Hout Bossen Houtwallen Bouwmateriaal 5

Doelstelling Klimaatakkoord 49% reductie emissie BKG in 2030, ten opzichte van 1990 Aanvullende ambitie: liefst naar 55% reductie in 2030 Voor landbouw: 3,5 Mton CO 2 -eq reductie 1 Mton energie glastuinbouw 1,5 Mton slim landgebruik (landbouw veen/zand & klei, bos en natuur), m.n. CO 2 1 Mton reductie methaan Aanvullende ambitie 1,7 Mton extra uit landgebruik 6

Wie is aan zet? Emissiereductie politieke keuze: Landbouw Industrie en elektriciteit Gebouwde omgeving Verkeer en vervoer 3,5 Mton = 13% (27 Mton) 35 Mton = 35% (100 Mton) 3,5 Mton = 14% (24 Mton) 7 Mton = 20% (35 Mton) 7

Aanpak onder Klimaatakkoord Varkenshouderij: opkoop rechten, stalmaatregelen Melkveehouderij: voer- en mestmaatregelen Veenweiden: vernatting Minerale bodems: organisch stofbeheer Bos en natuur: aanplant en bosbeheer Glastuinbouw: energiebesparing en innovatie Consumptie: minder dierlijk, minder verspilling Overig: energieopwekking, minder import soja/palm, minder kunstmest, 8

Onderzoek klimaat-envelop Methaan: innovatie veevoer, stallen, mestopslag, meten en monitoring Veenweiden: onderwaterdrainage, proef in 2 polders Landgebruik: meetmethoden, structureren data, praktijkmodel, koolstof-certificaat als basis voor incentives, agrarisch onderwijs (afgerond voorjaar 2019) praktijkpilots (looptijd 5-10 jaar beoogd) Bos en natuur 9

Onderzoek klimaat-envelop: bodem Consortia met WUR, LBI, CLM, LTO, ProBos e.a. Juni 2018 april 2019 10

Onderzoek klimaat-envelop: methaan Consortia met WUR, CLM, Schuttelaar, Monteny Milieuadvies e.a. Juni 2018 december 2019 11

Broeikasgasemissie Impact landbouw Landbouwsectoren en bijdrage aan broeikasgasemissies vleesveehouderij varkenshouderij groenvoedergewassen glastuinbouw melkveehouderij pluimveehouderij akkerbouw Overig 3% 7% 14% 3% 4% 6% 13% 50% 12

Broeikasgasemissie Werk aan de winkel? 13

Citaat Het gras moet kort de winter in, maar wanneer begint de winter? 14

Citaat Een strenge winter wil wel een hoop troep opruimen. 15

Citaat Met het broeikaseffect zitten we hier op de goudkust; vruchtbare grond, Voldoende water, een zachter wordend klimaat én boven NAP. 16

Klimaatverandering? Dicht bij huis 17

Klimaat en klimaatverandering Verhouding in Twente NL Twente melkkoeien 1.693.804 106.195 6,3% jongvee totaal 1.199.720 73.893 6,2% vlees en weidevee totaal 233.923 14.662 6,3% vleeskalveren totaal 953.110 64.579 6,8% varkens totaal 12.393.429 765.080 6,2% leghennen totaal 46.442.000 1.349.104 2,9% vleeskippen totaal 51.869.440 2.641.397 5,1% Akkerbouw 509.147 4.013 0,8% snijmais 215.286 16.650 7,7% grasland 962.955 53.106 5,5% vollegrondsgroenten 26.317 21 0,1% Fruit 20.463 40 0,2% Bloemen 46.744 875 1,9% Glastuinbouw 9.079 39 0,4% landbouwareaal totaal 1.780.912 74.704 4,2% 18

Klimaat en klimaatverandering Verhouding emissies in Twente Subsector Twente Nederland vleesveehouderij 149 2.192 6,8% melkveehouderij 960 15.208 6,3% varkenshouderij 258 4.013 6,4% leghenhouderij 34 1.081 3,1% vleeskuikenhouderij 29 574 5,1% schapenhouderij 4 354 1,1% paardenhouderij 5 95 4,9% geitenhouderij 14 251 5,6% groenvoedergewassen 68 1.149 6,0% akkerbouw 9 1.094 0,8% vollegrondsgroenten 0 107 0,1% glastuinbouw 14 4.004 0,3% fruitteelt 0 111 0,2% bloembollen 3 283 1,2% totaal 1.547 30.515 5,1% 19

Klimaat en klimaatverandering Verhouding in Twente Twente CH 4 N 2 O CO 2 stalmestemissies 209 36 245 16% bodememissies direct 220 220 14% bodememissies indirect 82 82 5% pensfermentatie 517 517 33% bedrijfsemissies 147 147 9% veevoerproductie 313 313 20% kunstmestproductie 24 24 2% 726 338 483 1.547 100% 47% 22% 31% 20

Klimaat en klimaatverandering Verhouding in Twente Twente CH 4 N 2 O CO 2 stalmestemissies 6,3% 4,6% 5,9% 16% bodememissies direct 5,3% 5,3% 14% bodememissies indirect 5,6% 5,6% 5% pensfermentatie 6,1% 6,1% 33% bedrijfsemissies 2,3% 2,3% 9% veevoerproductie 6,0% 6,0% 20% kunstmestproductie 3,7% 3,7% 2% 6,2% 5,3% 3,9% 5,1% 100% Twente 47% 22% 31% Nederland 39% 21% 40% 21

Broeikasgasemissie Maatregelen melkveehouderij/varkens Bemestingsmaatregelen Precisiebemesting Teeltmaatregelen Teelt N-efficiënte gewassen Vermindering grondbewerking Rantsoenaanpassingen Lagere hoeveelheid ruwe celstof in het voer Betere stikstofverteerbaarheid Gerichte veevoeding en lager N-gehalte in de mest Keuze krachtvoer Meer bijproducten Voederconversie Meer vethoudende producten in het rantsoen 22

Broeikasgasemissie Maatregelen melkveehouderij/varkens Diermaatregelen Optimale melkgift per koe Levensduur van melkvee verhogen Mestopslag Mestopslag zo kort mogelijk op een koele plek Co-vergisting van mest of andere verwerkingstechnieken Bodemmaatregelen Verhogen effectieve organische stof Beperk scheuren grasland Energiebesparing Voorkoeler Frequentieregelaar Verlichting Isolatie 23

Broeikasgasemissie Aandeel per bron maatregelen Pilot en klimaateffecten (-50% elect., ureum 19) voeraankoop 140,0 122,4 109,9 (-10%) kunstmestaankoop 120,0 11,7 indirecte bodememissies biologisch N-binding 11,3 9,0 100,0 10,9 11,3 grasland scheuren 1,1 0,2 6,7 10,2 bemesting kunstmest 80,0 5,7 0,0 0,2 3,1 6,7 5,4 bemesting dierlijk 17,7 2,6 60,0 beweiding 17,1 stal en mestopslag 40,0 pensfermentatie 45,6 42,2 transport, arbeid derden 20,0 energiegebruik 1,0 7,4 0,0 4,3 1,0 0,0 0,0 Veenmineralisatie huidig scenario 24

Broeikasgasemissie Aandeel per bron Broeikasgasemissie Braakman 140,0 122,4 121,4 (-1%) CO2-eq (kg) 120,0 100,0 80,0 60,0 21,9 12,0 6,8 3,1 7,2 1,7 8,4 7,5 16,2 13,5 4,4 4,0 voeraankoop indirecte bodememissies biologisch N- binding grasland scheuren bemesting dierlijk beweiding stal en mestopslag 40,0 20,0 51,4 49,6 pensfermentatie transport, arbeid derden energiegebruik 0,0 7,3 7,2 2013 2017 25

Broeikasgasemissie 'eenvoudige maatregelen melkveehouderij Reductie ± 10% ± 90-100 kton CO 2 /jaar Tov totaal in Twente ± 6% 26

Maatregelen per hectare Organischestofopbouw 0,5% per 15 jaar 0,5-1,5 ton CO 2 (Bron CLM, WUR) Bosaanplant na 20 jaar 20 jaar: 80-280 ton CO 2 (4-14 ton/jaar) (Bron Probos) Zonne-energie 80 MW/100 ha Productie jaarlijks 80.000 MWh 800 MWh/ha = 557 ton CO 2 (Bron RVO) Bio-energie (maisvergisting) 100 ha Productie jaarlijks 2400 MWh 24 MWh/ha = 17 ton CO 2 (Bron RVO) Wind-energie 4 molens 3 MW, 2000 uur per 100 ha, 24.000 MWh 240 MWh/ha = 167 ton CO 2 (Bron RVO) 27

Windenergie? Discussie Staat feitelijk los van landbouw (grond) Kleine windmolens (15 meter, EAZ) 28

Monovergisting? 29

Zonneweiden? Discussie Gecombineerd met andere doelen Eerst daken? 30

Opbouw Organische (Kool)stof 31

Opbouw Organische (Kool)stof 32

Opbouw Organische (Kool)stof Akkerbouwland ± 0,5 ton CO 2 /ha/jaar Grasland ± 1,5 ton CO 2 /ha/jaar Totaal ± 90 kiloton CO 2 /jaar in Twente (6%) 33

Agroforestry (of bomen) 34

Agroforestry (of bos/bomen) 35

Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Dank voor uw aandacht Vragen? 45