NATIONALE BANK VAN BELGIË ALGEMEENE VERGADERING DER AANDEELHOUDERS V.AN DE NATIONALE BAN K VAN BELGIË OP 26 FEBRUARI 1940 VERSLAG over bet jaar 1939 UITGEBRACHT DOOR DEN GOUVERNEUR, IN NAAM VAN DEN REGENTENRAAD EN VERSLAG VAN HET COLLEGE VAN CENSOREN DRUKKERiJ BRUSSEL DER NAr.rIONALE BAN:!';: VAN BELGI fi.; 1940
VERSLAG OYER HETJAAR 1939 UITGEBRACHT DOOR DEN GOUYERNEUR IN NAAM YAN DEN Regentenraad
MIJNE HEEREN, Gij zijt hier vergaderd om kennis te nemen van het verslag over de verrichtingen van het jaar 1939. Dit verslag if';een aanvulling en, in een zekere mate, een synthese van de gegevens die U worden verstrekt in de bescheiden welke de Bank over haar eigen bedrijvigheid alsmede over de economische ontwikkeling van België in het licht zendt. Het zal dus alleen handelen over de voornaamste feiten die betrekking hebben tot hetcrediet, de munt en den wissel. Niet ongewenscht ware wellicht een woord vooraf, in verband met de herziening der statuten waaraan uw vergadering van 23 September 1939 haar zitting heeft besteed. -. 5-
HERZIENING DER '"STA'.fUTEN Reeds in 1937 had de wetgever de Bank het middel bezorgd om zich in 't vervolg publieke effecten te kunnen aanschaffen, deze te disconteeren en te verkoopen, ten einde 'het volbrengen van haar zending als marktregelaarster te vergemakkelijken, en haar taak aan te passen aande wijzigingen welke de bankstructuur en -techniek hadden ondergaan. Voorzichtigheidshalve werden evenwel dé nieuwe verrichtingen welke de Bank voortaan ZOu mogen doen,' binnen eng afgebakende grenzen gehouden. Maar de omstandigheden wilden, dat 'deze ah-as werden verbreed., "Met de wijzigingen aan de organiekewet in 1939, werd afschaffing van de vroegere grenzendualiteit mogelijk - fr. 500 millioen voor de kortloopende publieke effecten, één milliard voor de effecten op langen termijn - benevens verhooging van het geautoriseerde bedrag tot fr. 5 milliard, dit cijfer kunnende ietwat worden opgevoerd door de speling van het afschrijven der effecten welke de Bank, krachtens de wetten van 27 December 1930 en 19 Juli 1932, onder zich houdt. De beschouwing waardoor zich de wetgever van 1937 had laten leiden, en met name de wil om te beletten, dat de nieuwe actiemiddelen waarover de Bank ging beschikken, ten bate van de Schatkist zouden worden afgeleid, is dus ook nog, in 1939, beslissend gebleven. Het verslag aan den Koning, dat het besluit van 24 Augustus 1939 vooraf- -6-,
gaat) getuigt daarvan waar het de veelvuldige garanties onderstreept, die tegen -misbruiken bij de financiering van 's Bijks.t behoeften werden genomèn. Aangestipt zij hier evenwel, dat, technisch gesproken, de verrichtingen van de Bank in de markt geen bijzondere beperkingen vergen: zoo wordt inzonderheid niet goed ingezien, waarom tegen verrichtingen met publieke effecten restrictiemaatregelen zouden worden genomen, waar disconto, beleeningen en voorschotten er totaal vrij van zijn. Trouwens, aard en volume der interventies van de Bank in de markt; zijn niet bij voorbaat te bepalen, maar worden daarentegen steeds door de omstandighed en opgedrongen. De interventies van de Bank streven nu eens naar beïnvloeding van den rentestand en naar doeltreffendheid van den discontovoet, dan eens naar verwekking van credietuitbreiding of -inkrimping, danweer naar vrijwaring van de interne credietbasis met te ageeren op de internationale kapitaalbewegingen. Geen enkel dezer aan de administratie van de munt en van het crediet onontbeerlijke technische middelen, verdraagt andere restrioties dan degene die besloten liggen in de verplichting tothandhaving van den wettelijken minimumgoudvoorraad. Wat er ook van zij, waarheid is, dat de organisatie van onze monetaire markt hierin een zij het dan ook beperkte, maar alleszins kostbare hulp heeft gevonden, die, nu reeds, niet te versmaden vruchten heeft afgeworpen. Bij deze herziening, werd in gemeenschappelijk overleg tusschen Bank en Schatkist de aanwending van het provenu der verrichtingen met publieke effecten bepaald. Voorts werd een andere grondige wijziging aan de handvest van de Bank gebracht. Haar werel in zake belegging van eigen gelden het maximum der met haar statuten vereenigbare vrijheid gelaten.. * * * 7 -.
Bij koninklijk besluit van 30 November 1939, worden de traditioneele betrekkingen van Bank tot Algemeene Spaar- en Lijfrentekas vastgelegd, zoo op het stuk van den financieelen dienst dezer instelling, als op dit van de deelneming der Bank aan haar beheer. Voor de Bank is het een voldoening geweest, opnieuw haar vertegenwoordiging te hebben in den schoot van den Raad der Banque du Congo Belge, zoodat de samenwerking voortvloeiend uit de gebondenheid van Moederland en Kolonie, zoo op monetair als op economisch gebied, nog inniger wordt. ---8-
MONETAIRE ONTWIKKELING Aan het begin van 1939, vertoont de monetaire ontwikkeling een tweevoudige strekking: een kapitaalafvloeiing van het buitenland naar België, en een neiging tot circulatieuitbreiding. Waar deze laatste strekking het geheele jaar aanhield, zelfs vanaf einde Augustus is gaan aanzwellen, kwam er herhaaldelijk omkeer in de richting der kapitaalbeweging. Vanaf einde Februari, zijn de binnenlandsche politieke moeilijkheden van rond Nieuwjaar 1939, en de verscherping in den internationalen toestand aanleiding tot groote vraag naar deviezen. De goudafvloeiingen die de Bank daardoor ondervindt houden maar op den 22 n April, en wel op het oogenblik, dat de binnenlandsche politieke moeilijkheden hun oplossing vinden. In den loop van deze periode, en voor zoover haarsdunkens ze door op te treden de afwikkeling der crisis kan bespoedigen, stelt de Bank de technische weermiddelen in werking. De omkeer van Mei is het vertrekpunt eener progressieve en regelmatige goudtoevloeiing, bij zooverre, dat einde Augustus, net wanneer het internationaal conflict met losbarsting dreigt, de Bank haar goudreserves weer heeft kunnen herstellen. Het beginnen der vijandelijkheden stopt niet zoo dadelijk de kapitaalbeweging naar België. Goudafvoer wordt maar eerst einde -9-
September geboekt, doch houdt aan tot einde November. Aanleiding daartoe is èn de stand der wisselmarkt èn de gewijzigde financiering van onzen buitenlandschen handel. Sindsdien blijven de goudreserves nagenoeg onaangeroerd. Harerzijds neemt de circulatie sedert half Augustus tot aanvang September toe; ze loopt lichtjes terug tijdens de tweede helft van October, en stijgt naderhand opnieuw, traagzaam maar voortdurend. Kortom, sedert de gebeurtenissen van September wordt de monetaire ontwikkeling hoofdzakelijk door de liquiditeitszorg beïnvloed. * * * De zoo pas geschetste ontwikkeling zal duidelijker blijken uit enkele vergelijkende cijfers. En dan ZIJ er nog eerst op gewezen, dat de monetaire errculatie van een land niet alleen wordt beoordeeld naar den omvang der biljetten voorkomend op de weekstaten van de centrale bank. In werkelijkheid begrijpt de monetaire circulatie bovendien de rekeningcourantsaldi bij de Bank, het tegoed in postcheckrekening, het tegoed op zicht bij de banken en ten slotte het teekengeld, biljetten en pasmunt, in omloop voor rekening van de Schatkist (1). De gezamenlijke bewegingen van de aldus opgevatte monetaire circulatie, vertoonen schommelingen die ver beneden deze van den omloop der bankbiljetten liggen. Waar van 29 December 1938 op 28 December 1939, deze laatste met fr. 6.005 millioen of 27, 3 % aangroeit, stijgt de totale monetaire circulatie slechts met ongeveer (1) Zie Tijdschrift voor Inlichting en Documentatie, Juli- en Augustusnummers 1939, blz. 1 tot 8 en 97 tot 110, Novembernummer 1939, blz. 430 tot 436. -10 -
10 %. Hieruit volgt, en 't spreekt vanzelf, dat het oploopen der biljettencirculatie in de eerste plaats slechts het gevolg is ecner wijziging in de samenstelling van de binnen het land aanwezige betaalmiddelen, n.l. door verscherping der oppotting en krimping der bankdeposito' s. Aldus opgevat, weerspiegelt de monetaire circulatie eveneens den terugslag der monetaire crisis van begin 1939 en der internationale politieke crisis vanhet tweede halfjaar. Tijdens de eerste periode loopt die circulatie op van Ir. 42.593 millioen, begin Juli 1938, tot fr. 44.810 millioen, begin Februari 1939, grootendeels omdat de bankbiljetten in omloop van fr. 20.452 millioen op 23 Juni 1938, tot fr. 22.182 millioen op 9 Februari 1939 stijgen. Daarna zinkt de circulatie tot fr. 41.958 miilioen aan het begin van Mei, en wel ten gevolge van de inkrimping der deposito's op zicht bij de banken, vermits, na een vrijwel geringe vermindering haif Maart, de biljettencirculatie harerzijds op 4 Mei tot fr. 22.438 millioen stijgt, of fr. 250 millioen meer dan op 9 Februari. Vanaf Mei, wijl tegelijk de ontspanning in de wisselmarkt toeneemt, gaat de gezamenlijke circulatie "veer opwaarts. Ze bereikt fr. 46.750 millioen begin September, wat te verklaren is door den aangroei van de deposito 's op zicht bij de banken voor de periode gaande tot Augustus en, sedert einde Juli, eveneens door de uitbreiding van de biljettencirculatie die, van fr. 22.696 millioen op 18 Juli, opzwelt tot fr. 27.435 millioen op 7 September. Naderhand neemt de gezamenlijke circulatie op meer gematigde wijze toe: in de eerste dagen van Januari 1940 bedraagt ze ongeveer fr. 48 milliard; de deposito 's op zicht bij de banken zijn intusschen niet veel meer veranderd, terwijl de biljettenuitgifte van fr. 27.435-11-
millioen op 7 September, 28 December. slechts stijgt tot fr. 27.994 millioen op De door deze ontwikkeling vertolkte drang naar liquiditeit, uitte zich dus in het oppotten van aanzienlijke hoeveelheden bankbiljetten; het netto-tegoed in postcheckrekening, met fr. 4.319 millioen aan het begin van Januari 1940, wat fr. 513 millioen meer is dan begin Januari 1939, werd in den loop der laatste maanden maar momenteel aangesproken; daartegenover staat, dat de rekeningen op zicht bij de banken deze ontwikkeling sterk hebben aangevoeld: van 31 December 1938 op denzelfden datum van 1939, liepen ze met ongeveer één milliard terug. Aangestipt zij hier terloops en zonder bij de interpretatie van deze vergelijking stil te blijven, dat hoe fel ze ook moge aangezwollen zijn, de gezamenlijke circulatie gevoelig lager gebleven is dan het maximumcijfer van Juli 1937, met fr. 50.440 millioen, wat ongeveer 2,5 milliard meer is dan rond nieuwjaar 1940. * * * Einde 1938 en 1939 waren de activa van de Bank, onder vorm van goud en deviezen, van disconto 's en voorschotten, aldus samengesteld, in millioentallen franken : Datum Goud en deviezen Binnen- Buiten- Voorschotten Minimale landsche landsche op overheids- TOTAAL Totaal wettelijke Overschot wissels wissels fondsen kasvoorraad 25-12-1938 21.714 9.866 11.848 1.021 10 194 22.939 25-12-1939 21.131 11.545 9.586 4.829 18 1.042 27.020,;-erschil I - 583 I + 1.679 I -2.262 I + 3.808 I + 8 I + 848 j + 4.081-12 -
Uit deze vergelijking blijkt, dat van het eene jaar op het andere, de veranderingen in den toestand vooral veroorzaakt zijn door de toeneming van het door de Bank verstrekte crediet, terwijl, tijdens het vorige dienstjaar, de teruggang van de goudreserves het hoofdelement er van is geweest. * * * Goudornzet. De inkrimping van den goudvoorraad der Bank bedraagt fr. 583 millioen in één jaar en spruit voort uit tal van bewegingen die zich onderling hebben opgevangen, althans voor een deel. Netto werd aan de markt voor fr. 1.159 millioen goud afgestaan. Dit is verre van veel, rekening gehouden met de groote wisselbewegingen van 1939, en de onveiligheid waartoe het internationaal conflict aanleiding heeft gegeven. In dit bedrag van fr. 1.159 millioen is niet begrepen het goud dat door de Schatkist afgestaan of teruggehaald werd. Deze heeft in den loop van het jaar voor fr. 1.380 millioen aan de Bank afgegeven en voor fr. 600 millioen teruggenomen. Op 25 December 1939, bezit de Schatkist goud voor fr. 506 millioen, tegen fr. 1.286 millioen één jaar te voren. De Schatkist heeft de buitenlandsche markten niet aangesproken, behalve voor het hernieuwen der met Nederland en Zwitserland in 1938 afgesloten kortloopende leeningen. De Nederlandsche schijf werd van 35 millioen op 31 millioen gulden teruggebracht, terwijl de Zwitsersche van 25 millioen tot 15 millioen Zwitsersche franks werd verminderd. Extra-aflossingen van buitenlandsche schulden hebben de goudbewegingen slechts weinig beïnvloed. Dergelijke verrichtingen voor rekening van private vennootschappen, Belgische of Congoleesche, werden dit jaar niet geboekt. * * * -13 -
Disconto en voorschotten. Het door de Rank verstrekte crediet vertoont een eerste hoogtepunt op 4 Mei 1939: wisselportefeuille en voorschotten beloopen tezamen fr. 3.743 millioen. Op 3 Augustus is dit cijfer tot fr. 1.165 millioen gedaald, wat nagenoeg overeenstemt met het minimum van 1937. Evenwel hervat de uitbreiding. Sinds einde Augustus wordt die tendentie bestendig, wat trouwens bijna alle landen beleven. De credietverleening stijgt tot fr. 3.777 millioen op 7 September, inzonderheid ten gevolge van de private behoeften, daalt daarna tot fr. 3.076 millioen op 28 September, en neemt dan gestadig toe tot fr. 6.040 millioen op 28 December. Tot een beloop van fr. 3.525 millioen komt deze laatste toeneming voort uit het opnemen van kortloopende overheidsfondsen, waarvan fr. 500 millioen in ruil met door de Schatkist teruggenomen goudreserves. Op één jaar afstand, is het rentetarief van de Bank lichtjes gedaald. Slechts tijdens de monetaire crisis, n.l. den 17 n April, werd het sedert 27 October 1938 stabiel gebleven tarief gevoelig opgedreven: van 2,5 % tot 4 % voor het disconto van accepten, van 4 % tot5,5 % voor de voorschotten op overheidsfondsen. De Bank heeft zich naar de geleidelijke ontspanning gedragen, waar ZIJ tweemaal, den Ir Mei en den 6 n Juli, haar rentetarief verlaagde. Sedert dezen laatsten datum doet het disconto voor geaccepteerde wissels en warrants 2,5 v: Bovendien worden nu, tot een beloop van 95 % der nominale waarde, en tegen 2,5 %, voorschotten toegestaan op publieke effecten met hoogstens 4 maanden looptijd, ten einde de ordening van de geldmarkt te bevorderen. Sedert denzel den datum, doen het disconto voor niet ge;accep-, teerde wissels en promessen, de rente op aan- en verkoop van in buiten- -14-
landsche valuta gestelde wissels, de rente op beleeningen en voorschotten in rekening-courant 3,5 %. Om den uit voerhandel te bevorderen, voert de Bank ten slotte nog een extra-rente in van 1,5 % voor geaccepteerde of documentaire wissels en bankaccepten getrokken naar aanleiding van verkoop aan het buitenland van in België gefabriceerde producten (1)'. * * * Het volgende staatje geeft de ontwikkeling weer van de onmiddellijk opvraagbare verbintenissen van de Bank, per 25 December van de laatste twee jaren (in millioentallen franken) : Biljettencirculatie en verbintenisaen op zicht. Biljetten I Rekening-courantsaldi Datum in Lichamen TOTAAL beheerd Particuomloop Banken Schatkist Clearings door lieren bijz. wet I 25 12-1938 22_018. 907 '903 572 I 115 150 24.665 25 12-1939 27.898 378 240 19 94 234 28.864 I Verschil I +' 5.880 I - 529 I - 663 I - 553 I - 21 1 + 841 +4.199 Het circulatieaccres dat uit deze vergelijking blijkt, wordt voor een bedrag van fr. 1.692 millioen vereffend door den teruggang der rekening-courantsaldi van de credietinstellingen, private of parastatale, en van de Schatkist vooral. Liquiditeitszorg en toestand yan 's Rijks financiën liggen deze laatste reductie ten grondslag. * ** (1) Zie het Julinummer van ons Tijdschrift, blz. 21 en 22. -15 -
Wisselmarkt. Twee tijdvakken vallen in het verloop van den belga ten opzichte van de voornaamste buitenlandsoho valuta's te onderscheiden: het eerste gaat van Januari tot Augustus, het andere loopt sedert het begin der vijandelijkheden in Europa. Gedurende de acht eerste maanden van het jaar, bewegen zich te Brussel de contantwisselkoersen binnen vrij enge grenzen, uitgenomen de gulden die bestendig zwak blijft. Vast gestemd bij den aanvang des jaars, begeven de voornaamste andere Europeesche valuta's lichtjes rond einde April, waarna ze bijna stabiel blijven tot op den vooravond van het conflict. Van Augustus af, drijven de gebeurtenissen Pond sterling en Franschen frank aan deneenen kant, gulden, Zwitsersehen frank en Zweedsche kroon, aan den anderen, in uiteenloopende wegen. Waar, tot half November, deze laatste deviezen in opwaartsche richting gaan, zet zich het Pond sterling, dat feitelijk tot dusver de pariteit van belga 27,50 had gehouden, - omdat sedert nieuwjaar Engeland een feitelijke stahilitelt had verwezenlijkt, - aan het wijken tot belga 21,40 op 15 September. Het instellen van een wisselcontrôle metinbegrip van de beperking der transacties tot de behoorlijk gerechtvaardigde handelsverrichtingen, noch de eigenmachtige vaststelling van den goudprijs en van den dollarkoers, stremmen onmiddellijk de daling van het Pond op de buitenlandsche markten. Later evenwel heeft de koers den officieelen te Londen benaderd. Hij is dan ongeveer op dit peil gebleven tot aan het einde van het jaar, al vertoonde hij nog steeds ietwat neiging tot dalen. In Frankrijk wordt wisselcontrôle ingevoerd zoodra de vijandelijkheden inzetten. Op onze markt, gaat de Fransche frank parallel met Londen; de koersen van beide valuta's verloopen zijde aan zijde, op de basis van ongeveer 176,50 Fransche franks per Pond. Later wordt deze gebondenheid bevestigd, wanneer het Fransch-Engelsch accoord wordt gesloten, houdende samenvoeging van de hulpbronnen der beide.. Impermms. -IG -
De schommelingen in de dollarnoteeringen zijn te wijten aan den oorlogshinder in de internationale wisselbef.rekkingen; nl. aan het duurder worden der vrachten en der verzekeringen, waardoor de afstand. tusschen de gold-points nog verbreedt. Van gemiddeld belga 5,88 begin Augustus, stijgt de dollar tol belga 6,15, toppunt van 13 November. De verandering die daarna op de wisselmarkt intreedt brengt den dollar tot belga 5,99 terug einde 1939. Gulden en Zwitserschc frank hebben de beweging van den dollar gevolgd; ook de Zweedsche kroon, die sedert einde Augustus van de Engelsche munt is losgehaakt en gehecht aan den Amerikaansehen dollar op basis van Kr. 4,20, wat ietwat meer is dan het koersgemicldeldesedert einde 1938. liepen de koersen der voornaamste deviezen te Brussel als volgt: Koerswijzigingen der te Brussel genoteerde valuta's in ten honderd van het maandgemiddelde van Decemher 1937, 1938 en 1939. Valuta's Ten opzichte van de gemiddelde notecringen van December, VeI'- Wijzigingen I Wijzigingen Maanùgemiddelde t.o.v, December 1937 t.o.v. December 1938 van December Absolute 11'. 0/,) I I Absolute I ju % Pond sterling 23,G(:l9] - 5,7212-19,4-4,0286-14,5 Fransche frank 1:3,4408-6,5499-32,8-2,1890 -- 14,0 YS. dollar 6,0349 + 0,1473 + 2,5 + 0,0989 + 1,7 Gulden 320,5461-6,8711-2,1-2,1271-0,7 Zwitsersche frank. 135,3591-0,8148-0,6 + 1,1079 + 0,8 Zweedsche kroon 143,7395-7,9098-5,2 + 0,9205 + 0,6 Noorsche kroon 137,1171-10,7155-7,3-2,1815-1,6 Deensche kroon 116,6421. -14,7077-11,2-7,1758-5,8 Canada dollar 5,2522-0,6358-10,8 1-0,6336-10,8 De termijnmarkt is den belga gunstig gestemd tot in Februari. Dan stijgen de koersen snel tot in April, wan rna ze geleidelij k terugkeeren zoodat ze in Augustus lager liggen dan aan het begin van het jaar. -.17 -..
De aanvang der vijandelijkheden heeft de termijnkoersen fel beroerd. Van 25 Augustus tot de tweede helft van September, zijn de noteeringen geschorst, uitgenomen voor het Pond. Het opgeld voor driemaandsdollars, dat in Augustus zoowat 1,5 % 's jaars was, stijgt in September tot gemiddeld4,5 % ; dit percentage wordt tot in November gehandhaafd en aan het einde van het jaar voorbijgestreefd. Sinds begin Augustus, doen Pond en Fransche frank disagio. In December stijgen de koersen van de vooraanstaande valuta's, met uitzondering van den Fransehen frank welks disagio toeneemt. Gedurende de eerste negen maanden van het jaar blijft de Bank in nauwe voeling met de termijnwisselmarkt. Waar ze tusschenbeide komt, gedreven door haar bezorgdheid voor ruimte en normale toestanden in die markt, tracht zij de koersen der valuta's met de rente van het geld in het buitenland te harmonieeren. Vrij aanzienlijk aan het begin van het jaar, worden deze interventies feitelijk vanaf 18 Augustus stopgezet, daar op dit oogenblik het koerspeil bevredigend blijkt. Voorts heeft dergelijke wijze van handelen maar reden van bestaan bij vrije ontwikkeling der wisselkoersen, wat sedert het laatste kwartaal voor de voornaamste valuta's niet meer het geval is. '* * * Compensatie- en betalingsaccoorden. De Bank heeft evenals vroeger haar medewerking verleend aan de uitvoering der oompensatic- en betalingsaccoorden, die in zwang zijn tusschen de Belgisch-Luxemburgsche Economische Unie en diverse landen, waar contrôle op de deviezen- en kapitalencirculatie ingesteld is. -18 -
KAPITAALMARKT Ook bij de ontwikkeling der geld- en kapitaalmarkt, is de strekking naar liquiditeit overheerschend, zoodat de tweede werd lamgelegd, terwijl de bedrijvigheid van de eerste toenam. I * 1 * * De noteeringen voor daggeld, die van Januari op Maart 1/2 % bereikten, stegen einde April tot 3 %. De hierop volgende dalingvoerde ze, op den vooravond der vijandelijkheden, tot beneden 1 % terug. In September komt redres tot 1,5 %, peil dat, bijna zonder onderbreking, tot einde 1939 behouden wordt. Geldmarkt. Het particulier disconto slaat denzelfden weg in, stijgt van gemiddeld 2 % gedurende de eerste twee maanden, tot 3,5 % einde Maart en 5 % einde April, waarna het tot 2,125 % terugloopt omstreeks haif Augustus; in September klimt het tot 3,25 % en sedert October blijft het ongeveer op 3,125 %. De rentestand van het toegewezen driemaandschatkistpapier. lichtjes dalend in de eerste dagen van 1939, loopt op tot ongeveer 2,5 % tijdens de monetaire crisis. Op een momenteele en vrij zwakke daling in Juli en Augustus volgt een betere stemming, zoodat, sedert einde October, de rente 2,75 % bedraagt. Wijl zij evenveel zorg besteedt aan een voldoening schenkende werking van het openbaar crediet als aan deze van het particulière, en -19 -
willende, in ernstige omstandigheden, bijdragen tot de regelmatigheid in 's Rijks betalingen, heeftde Bank bijzonder belang getoond voor het opnemen van Schatkistcertificaten opdat de Thesaurie over de onontbeerlijke middelen zou kunnen beschikken ter uitvoering van de politiek welke de Reg-eering, onder Parlementscontrôle, tot de hare heeft gemaakt. Dit impliceert voor de Bank een gebiedende verplichting zoolang het uitwerken en het ten uitvoerhrengen van een belastings- en leeningsprogramma dit vergen. Dat de Bank zonder ophouden de beschikbare kapitalen tot investeering in Schatkistcertificaten heeft trachten aan te zetten, is klaar. Zoo kwam dat, den 7 n Septornber, op de fr. 1.790 milliocn uitstaande certificaten, er voor fr. 1.296 millioen in de markt waren geplaatst. Op 5 October waren de geplaatste bedragen fr. l.362 millioen op een totale uitgifte van fr. 2.060 millioen en op 2 November beliepen die cijfers respectievelijk fr. 1.459 millioen en fr. 2.655 millioen. Dank zij deze techniek kon deomvang van het uitstaande schatkistpapier op 13 December 1939 tot fr. 3.830 millioen klimmen, de voor een bedrag van fr. 600 millioen in Maart 1938 uitgegeven en in Maart 1940 terugbetaalbare schatkistbons daarin niet begrepen (1). In overleg met de Bank, staakte het Herdisconteering- en Waarborginstituut een deel van het jaar de financiering zijner verrichtingen door uitgifte van certificaten. Toch was de toestand in de markt varirlien aard, dat genoemde instelling, alsmede de Dienst tot Vereffening der Crisiscredietverleeningen callgeld konden verkrijgen tot dekking yan eenaanzienlijk deel hunner behoeften onder de gunstige voorwaarden die daaraan verbon- (1) De gegevens betreffende de ontwikkeling van 's Rijles schuld en de verrichtingen van de Bank op de fondsenmarkt worden verstrekt door de driemaandelijksche staten, aan de Schatkist aan den eenen kant en de Bankaan denanderen; opgelegd bij koninklijk besluit van 24 Augustus 1939, art; 38. -20-
den zijn.ihet staat buiten twijfel dat deze praktijk niet toegepast zou kunnen wordenzonder den steun van de Bank die, in geval de markt nauwer wordt, deze instellingen 'altijd gewillig bijstand verleent. * * * De kapitaalmarkt werd in 1939 nog rustiger dan gedurende de Kapitaalmarkt. voorafgegane verslagperiode. Op één jaar afstand, is het gezamenlijke indexcijfer der nietvastrendeerende waarden (1928 = 100) in December 1939 van 35 tot 27 teruggeloopen, of met 23 %. De daling bereikt 28 % voor de groep der beschermde industrieën, 22 % voor die der niet-beschermde, en 30 % voor de gezamenlijke financieele ondernemingen. Vergeleken met het cijfer van Maart 1937, toen de jongste beursexpansie plaats vond, gaat het globale 'indexcijfer met 50 % terug. van de industriecle fondsen in 't alge- Het indexcijfer der gemiddelde beurswaarde obligaties daalt met 8 %, dit van devastrendeerende meen met 9 % in den tijd van een jaar. De koersen der overheidstondsen bleven een deel van het jaar in nedergaande beweging. Van 3 Januari op 3 Juli daalt de 4 % Geünificeerde Schuld van 88.80 tot 84. Komt dan een kortstondig redres, waarna de teruggang weer inzet: tusschen 4 September en 17 November zinkt de Geünificeerde lot 67. Naderhand richten de noteerinszen,- zich weer eenigszins op tot 77,5, einde December. Alles bijeengenomen, beloopt de daling 13 % ten opzichte van het begin des jaars. De bedragen uitbetaald aan de liquidatiekassen van' de Beurs te Brussel, zijn heel wat geringer dan het jaar te voren. Voor de contantmarkt bedroegen, in 1939, de afdragingen fr. 4.043 millioen, tegen fr. 6.158 millioen in 1938, en fr. 13.829 millioen in 1937. Voor de termijnmarkt, fr. 508 mi1lioen in 1939, tegen fr. 991 millioen in 1938 en fr. 2.086 millioen in 1937. * * * - 21-
Uitgiften. Wat er nominaal aan obligaties en aandeelen voor rekening van private ondernemingen werd uitgegeven, is nog geringer dan in 1938. zooals blijkt uit het volgende staatje (in millioentallen franken) Oprichting van naamlooze vennootschappen (gestort bedrag op nominale waarde) fr. 214 Oprichting van personenvennootschappen met beperkte aansprakelijkheid (gestort bedrag op nominale waarde). fr. 243 Kapitaalsverhoogingen (gestort bedrag op nominale waarde) fr. 858 Uitgiften van obligatiën fr. 41 Uitgiftepremiën fr. Totaal fr. 1.356 Waarvan moet worden afgetrokl\en : Inbreng in natura fr. 472 Inlijving van reserves bij het kapitaal fr. 598 Uitgiften voor terugbetaling van vroegere leeningen. fr. Totaal fr. 1.070 De netto-uitgiften voor rekening van private ondernemingen vertegenwoordigen dus fr. 286 millioen tegen fr. 676 millioen in 1938, fr. 1.254 millioen in 1937 en fr. 688 millioen in 1936. Publieke offerten voor inschrijving of verkoop van industrieele aandeelen zijn er feitelijk geene geweest: ongeveer fr. 25 millioen tegen fr. 294 millioen in 1938 en fr. 1.049 millioen in 1937. De Staat, de Kolonie en diverse openbare collectiviteiten deden beroep op de kapitaalmarkt voor een gezamenlijk bedrag van fr. 3.482 millioen (1) tegen fr. 2.535 millioen in 1938 en fr. 6.955 millioen m 1937. (1) Bij gebrek aan gepubliceerde gegevens omvat dit bedrag, wat de openbare collectiviteiten betreft, slechts openbare uitgiften op langen en halflangen termijn, met uitzondering van de door het Gemeentekrediet toegestane leeningen. - 22-
In deze vrij belangrijke credietbehoeften werd bijna uitsluitend door leeningen op korten of halflangen termijn voorzien. In die som zijn driemaandschatkistcertificaten begrepen voor een bedrag van fr. 3.370 millioen. Op 31 December 1939 beliep 's Hijks schuld onder den vorm van zulke certificaten fr. 3.830 millioen tegen fr. 460 millioen op 31 December 1938. De Hegie van Telegraaf en Telefoon leende fr. 180 millioen door middel van kasbons op 90 dagen. Krachtens de wet van 19 Juli 1930, zijn deze hons door Staatswaarhorg gedekt. Het hedrag aan Schatkistcertificaten uitgegeven door het Herdisconteering- en Waarhorginstitunt, welks verbintenissen gewaarborgd zijn door den Staat tot een beloop van 2 milliard, was op 30 December 1939 fr. 241 millioen tegen fr. 50 milliocn één jaar te voren. Aan diverse lichamen werd door den Staat toelating verleend tot uitgeven, onder zijn waarborg, van leeningen waarvan enkele nog niet en andere slechts gedeeltelijk werden afgesloten. De instellingen welke dit voorrecht genieten zijn: De Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid, voor een bedrag van vijftienmaal het totaal van haar bezit aan kapitaal en reserves, in plaats van tien; Het Gemeentekrediet van Belgiëvoor fr. 250 millioen ; De Nationale Maatschappij der Buurtspoorwegen voor fr. 50 millioen ; millioen ; De Nationale Maatschappij der Goedkoope Woningen ':'001' fr. 300 De Nationale Maatschappij van den Kleinen Grondeigendom fr. 10 miilioen ; voor Het Crediet voor Ambachtsoutilleering voor fr. 25 millioen. Voorts, werd het plafond der verbintenissen van den onder Staatswaarborg werkenden Nationale Delcrederedienst, dat voorheen op - 23-
fr. 1.200 milhoen lag, tot zevenmaal het bedrag van ZIJn dotatie en :Ilgemeene reserve verhoogd. Ten slotte werd de Regeering gemachtigd tot een beloop van fr. 375 milhoen de leeningen te waarborgen welke dool' openbare credietinstellingen aan den scheepsbouw worden verstrekt. Zij mag eveneens de sommen waarborgen door dezelfde instellingen geleend voor bet vestigen van nieuwe industrieën ter bevordering van 's lands economische belangen en van zijn weerbaarheid. De Kolonie heeft meer dan in 1938 beroep gedaan op de geldmarkt. De voor haar rekening uitstaande certificaten bedroegen fr. 480.004.400 op31 December 1939, tegen fr. 418.504.400 einde 1938. De bedrngen van schatkistbons voor rekening van Ruanda-Urundi zijn respectlovelijk fr. 135 millioen en fr. 140 millioen. Rentestand. =!' * * Schoon de Bank getracht heeft de credietvoorwaarden zoo gematigd mogelijk te houden, is de rente van het kortloopend geld voortdurend neiging tot hausse gaan vcrtooncn. In den loop van de laatste maanden van het jaar, valt evenwel de vergelijking tusschen de evolutie in de voornaamste Europeesche markten en de onze eerder goed uit. Scherper was de stijging in de kapitaalmarkt, zooals blijlü uit de volgende cijfers: de kapitalisatievoet van de 4 % Geünificeerde loopt op van 4,52 % tot 5,16 % ; deze van de 4 % Koloniale Schuld 1936, klimt van 4,75 % tot 5,52 % ; het genlidclelde rendement der leeningen van provinciën, st~den en gemeenten gaat van 4,69 % tot 5,53 %, dit der 4 1/2 % leeningen van nijverheids- en handelsondernemingen van 4,78 tot 6,36 %, en, ten slotte, gaat het gemiddelde nelto-rendement van al de tel' Beurs genoteerde industrieobligaties van 4,87 % op 6 % liggen. Deze ontwikkeling steekt scherp af tegen de betrekkelijke ruimte van de geldmarld en is ook aan de hand van dezelfde oorzaak te verklaren :.de groeiende liquiditeitszorg bij het publiek. - 24-