Onderwijs en vluchtelingenkinderen Zijn scholen en onderwijsgevenden voldoende toegerust om vluchtelingenkinderen onderwijs te bieden? Een enquête onder onderwijsgevenden van basisscholen, scholen voor voortgezet onderwijs en mbo-instellingen Jo Scheeren Rico Monasso 2 december 2015
Over het CAOP Het CAOP is hét kennis- en dienstencentrum op het gebied van arbeidszaken in het publieke domein. Het CAOP adviseert en ondersteunt meer dan 200 opdrachtgevers in verschillende sectoren, waaronder de rijksoverheid en de sectoren onderwijs en zorg. CAOP Lange Voorhout 13 2514 EA Den Haag Postbus 556 2501 CN Den Haag T 070 3765765 F 070 3457528 E info@caop.nl W www.caop.nl CAOP, 2 december 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, CD, internet of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.
Onderwijs en vluchtelingenkinderen Zijn scholen en onderwijsgevenden voldoende toegerust om vluchtelingenkinderen onderwijs te bieden?
Inhoudsopgave CONCLUSIES... 3 1. INLEIDING... 5 2. TOENAME AANTAL VLUCHTELINGENKINDEREN... 7 3. TOERUSTING SCHOLEN EN ONDERWIJSGEVENDEN... 9 4. BEHOEFTE AAN ONDERSTEUNING... 13
2
Conclusies Het CAOP heeft leerkrachten, management met een lesgevende taak en onderwijsondersteunend personeel in het primair onderwijs (po), voortgezet onderwijs (vo) en het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) gevraagd of scholen een toestroom van vluchtelingenkinderen ervaren en/of verwachten, of onderwijsgevenden en hun school zijn toegerust om kwalitatief goed onderwijs aan deze vluchtelingenkinderen te bieden en waaraan zij behoefte hebben bij het geven van onderwijs aan deze doelgroep. Onderwijs onvoldoende toegerust Vooral in het po melden respondenten (60,5%) dat naar hun mening hun school onvoldoende is toegerust om kwalitatief goed onderwijs te geven aan vluchtelingenkinderen/jongeren. Onderwijsgevenden in het vo en het mbo zijn positiever, maar ook daar vindt ruim een derde van de respondenten dat hun school of instelling onvoldoende is toegerust om kwalitatief goed onderwijs te bieden aan deze doelgroep. Zorg over taalbarrières Zo n 6 procent van de onderwijsgevenden verwacht zelf geen knelpunten bij het geven van onderwijs aan vluchtelingenkinderen of dit niet te weten. De meeste respondenten verwachten zelf knelpunten in de communicatie (taalbarrières). Ook verwachten zij te weinig tijd te hebben voor de begeleiding van vluchtelingenkinderen bij specifieke leerproblemen en de specifieke problematiek waar vluchtelingenkinderen mee te maken hebben. Onderwijsgevenden hebben niet het idee dat er te weinig schakelklassen zijn, of dat het door de toename moeilijk wordt om aan de kwaliteitseisen te voldoen. Onvoldoende geschikte leermiddelen Binnen de school zelf verwachten respondenten ook verschillende knelpunten. Zo hebben zij het idee dat er te weinig geschikte leermiddelen zijn. Ook verwachten zij dat er te weinig kennis van de achtergrond van vluchtelingenkinderen is, er te weinig NT2 docenten zijn, er te weinig kennis is van traumaverwerking en er communicatie problemen optreden. Behoefte aan extra ondersteuning Ongeveer 9 procent van de respondenten geeft aan geen ondersteuningsbehoefte te hebben bij het geven aan onderwijs aan vluchtelingenkinderen of dit niet te weten. De respondenten die een ondersteuningsbehoefte hebben, geven aan behoefte te hebben aan extra ondersteuning in de klas, hulp van experts in traumaverweking en meer NT2-docenten. 3
4
1. Inleiding Momenteel is er een grote toestroom van vluchtelingen in Nederland. Van scholen wordt verwacht dat zij onderwijs geven aan vluchtelingenkinderen 1. Via een enquête onder onderwijspersoneel wil het CAOP graag weten of scholen een toestroom van vluchtelingenkinderen ervaren en/of verwachten, of onderwijsgevenden en hun school zijn toegerust om kwalitatief goed onderwijs aan deze vluchtelingenkinderen te bieden en waaraan zij behoefte hebben bij het geven van onderwijs aan deze doelgroep. Het CAOP brengt met deze enquête de specifieke problematiek van onderwijsgevenden in het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs in beeld waar het gaat om geven van onderwijs aan vluchtelingenkinderen. De enquête brengt in kaart wat onderwijsgevenden denken nodig te hebben voor het bieden van goed onderwijs aan deze groep leerlingen, zodat zij een goede start in ons land kunnen maken. Onderzoeksverantwoording Voor de bevraging van leerkrachten, onderwijsondersteunend personeel en management met lesgevende taak in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs is gebruik gemaakt van het Flitspanel van het ministerie van BZK. In dit panel zijn de bovenstaande groepen met 4.941 personen vertegenwoordigd. Daarvan hebben 2.091 personen in de periode tussen 5 november en 23 november de enquête volledig ingevuld. Dit komt neer op een responspercentage van 42%. In totaal is 32% van de respondenten afkomstig uit het primair onderwijs, 40% uit het voortgezet onderwijs en 28% uit het middelbaar beroepsonderwijs. In alle drie de sectoren heeft het merendeel van de respondenten een functie als leerkracht (zie tabel 1). Tabel 1. Respons naar sector en functie (N = 2.091) Primair onderwijs (N = 664) Voortgezet onderwijs (N = 840) Middelbaar beroepsonderwijs (N = 587) Totaal (N = 2.091) Management met lesgevende taak 15,2% 8,1% 5,8% 9,7% Leerkrachten 77,1% 79,8% 86,9% 80,9% Onderwijsondersteunend personeel 7,7% 12,1% 7,3% 9,4% Totaal 100% 100,0% 100,0% 100,0% 1 Waar in dit rapport gesproken wordt over vluchtelingenkinderen, worden ook vluchtelingenjongeren bedoeld. 5
6
2. Toename aantal vluchtelingenkinderen Grafiek 1. Is sinds kort het aantal vluchtelingenkinderen op uw school toegenomen? (N = 2.091) Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Totaal 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Nee Ja, maar geringe aantallen Ja, met grote aantallen Weet ik niet De meerderheid van de respondenten geeft aan dat hun school op dit moment nog niet geconfronteerd wordt met een grote instroom van vluchtelingenkinderen. Ruim 13 procent beschrijft een geringe toename, terwijl bijna 3 procent van de respondenten een grote toename beschrijft. Grafiek 2. Verwacht u op korte termijn dat het aantal vluchtelingenkinderen op uw school toeneemt? (N = 2.091) Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Totaal 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Nee Ja, maar geringe aantallen Ja, met grote aantallen Weet ik niet Het merendeel van de respondenten verwacht op de korte termijn geen grote instroom van vluchtelingenkinderen. Iets minder dan de helft van de respondenten verwacht op korte termijn geen toename van het aantal vluchtelingenkinderen op de school. Ongeveer een op de drie respondenten verwacht een geringe toename, terwijl ruim 5 procent een grote toename verwacht. 7
Grafiek 3. Verwacht u op langere termijn dat het aantal vluchtelingenkinderen op uw school verder zal toenemen? (N = 2.091) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Nee Ja Weet ik niet Totaal In totaal verwacht bijna 43 procent van de respondenten op de langere termijn een toename van het aantal vluchtelingenkinderen op school. Op wat langere termijn verwachten respondenten uit met name het vo en het mbo een toenemende instroom van vluchtelingenkinderen. 8
3. Toerusting scholen en onderwijsgevenden Grafiek 4. Is de school voldoende toegerust om kwalitatief goed onderwijs aan vluchtelingenkinderen te geven? (N = 781) 2 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Nee Ja Weet ik niet Totaal Ongeveer 43 procent van de respondenten heeft het idee dat de school onvoldoende toegerust is om kwalitatief goed onderwijs te bieden aan vluchtelingenkinderen. In het primair onderwijs worden de grootste knelpunten verwacht (ruim 60 procent), in het middelbaar beroepsonderwijs de minste (ruim 34 procent). Grafiek 5. Welke knelpunten worden verwacht bij uw school bij het geven van onderwijs aan vluchtelingenkinderen? (N = 894, meerdere antwoorden mogelijk) Te weinig geschikt lesmateriaal Te weinig kennis van achtergrond vluchtelingenkinderen Te weinig NT2 docenten Traumaverwerking Communicatie Te weinig kennis bij docenten Knelpunten bij bekostiging Onvoldoende schakelklassen Te weinig docenten Huisvestingsproblemen Samenwerking andere instanties Administratieve en juridische problemen Weerstand ouders Andere knelpunten Geen knelpunten Weet niet 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Meer dan de helft van alle onderwijsgevenden verwacht bij hun school knelpunten met te weinig geschikt lesmateriaal, te weinig kennis van de achtergrond van vluchtelingenkinderen, te weinig NT2 docenten, te weinig kennis van traumaverwerking en communicatie problemen. 2 Deze vraag is voorgelegd aan respondenten die aangeven op korte termijn een toename te verwachten. 9
Uitgesplitst per sector komt het volgende beeld naar voren: In het primair onderwijs verwacht men de meeste knelpunten (hoogste percentages in vergelijking met voortgezet onderwijs en mbo m.u.v. onder andere huisvestingsproblemen, 16,6% in po versus 20,3% vo en 26,2% mbo). Het primair onderwijs noemt te weinig geschikt lesmateriaal, te weinig NT2 docenten en traumaverwerking (respectievelijk 74,9%, 64,1% en 60,6%).als belangrijkste knelpunten. In het voortgezet onderwijs worden als belangrijkste knelpunten genoemd: te weinig kennis van de achtergrond van de vluchtelingenkinderen/jongeren, te weinig kennis bij docenten en te weinig NT2 docenten (respectievelijk 53,8%, 50,8% en 49,5%). In het middelbaar beroepsonderwijs worden te weinig kennis van de achtergrond van de vluchtelingenkinderen/jongeren, communicatie en traumaverwerking (respectievelijk 48,7%, 46,5% en 44,3%) gezien als mogelijke knelpunten. Grafiek 6. Knelpunten, die men zelf verwacht bij onderwijs aan vluchtelingenkinderen (N = 2.091, meerdere antwoorden mogelijk) Communicatie (taalbarrières) Te weinig tijd voor begeleiding bij specifieke problematiek Te weinig tijd voor aandacht aan specifieke leerproblemen Traumaverwerking Geen ervaring met problematiek vluchtelingenkinderen Ontbreken van ervaring met kinderen die taal niet spreken Te weinig geschikt lesmateriaal De klassengrootte Ontbreken van geschikte lesmethoden Te weinig aandacht voor de andere kinderen De diversiteit in de klas wordt te groot Moeilijk om aan de kwaliteitseisen te voldoen Onvoldoende schakelklassen Andere knelpunten Geen knelpunten Weet niet 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Wanneer gevraagd wordt naar de knelpunten die de onderwijsgevenden zelf verwachten bij het les geven aan vluchtelingenkinderen noemt tussen de 55% en 65% taalbarrières, te weinig tijd voor de specifieke problematiek van vluchtelingen kinderen, te weinig tijd voor leerproblemen, problemen met traumaverwerking en een gebrek aan ervaring met de problematiek van vluchtelingenkinderen. Per onderwijssector is het volgende beeld te zien: Primair onderwijs: Er is te weinig tijd om de vluchtelingenkinderen/jongeren voldoende te begeleiden bij hun specifieke problematiek daarnaast worden communicatie (taalbarrières) en traumaverwerking (respectievelijk 72,6%, 65,8% en 65,7%) als grote knelpunten verwacht. In het po worden over het algemeen meer knelpunten verwacht door respondenten dan in vo en mbo. Voortgezet onderwijs: De meeste knelpunten worden verwacht met de communicatie (taalbarrières) met vluchtelingenkinderen, gebrek aan tijd om de vluchtelingenkinderen/jongeren voldoende te begeleiden bij hun specifieke problematiek en te weinig tijd om voldoende aandacht te hebben voor de specifieke leerproblemen van vluchtelingenkinderen/jongeren (respectievelijk 65,4%, 58,0% en 55,0%). 10
Middelbaar beroepsonderwijs: De grootste knelpunten worden verwacht bij communicatie (taalbarrières), te weinig tijd om voldoende aandacht te hebben voor de specifieke leerproblemen van vluchtelingenkinderen/jongeren en te weinig tijd om de vluchtelingenkinderen/jongeren voldoende te begeleiden bij hun specifieke problematiek (respectievelijk 64,1%, 55,2% en 54,7%). 11
12
4. Behoefte aan ondersteuning Grafiek 7. Waaraan heeft men behoefte bij onderwijs aan vluchtelingen kinderen en jongeren? (N = 2.091, meerdere antwoorden mogelijk) Extra ondersteuning in de klas (onderwijsassistenten, etc.) Hulp van experts in traumaverwerking Meer NT-2 docenten Meer financiële middelen Meer tijd voor eigen maken problematiek Aanvullende leeractiviteiten naast formele onderwijs Geschiktere lesmethoden voor anderstaligen Hulp van native speakers/vertalers Meer geschikt lesmateriaal Meer docenten Verruiming leertijd formele onderwijs bij leerachterstanden Intensievere samenwerking met andere instanties Verschuiving taken: meer lestijd en minder andere taken Extra scholing in de omgang met diversiteit Meer schakelklassen Anders Geen behoefte Weet niet 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Meer dan 50% van de onderwijsgevenden geeft aan extra ondersteuning in de klas te wensen, evenals hulp van experts in traumaverwerking. Per sector is de behoefte als volgt: Primair onderwijs: Er is vooral behoefte aan extra ondersteuning in de klas (onderwijsassistenten, etc.), geschikt lesmateriaal en hulp van experts in traumaverwerking (respectievelijk 75,9%, 63,6% en 51,5%). In het primair onderwijs geven respondenten over het algemeen, in vergelijking met het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs, vaker aan een ondersteuningsbehoefte te hebben. Voortgezet onderwijs: De meeste behoefte is aan extra ondersteuning in de klas (onderwijsassistenten, etc.), hulp van experts in traumaverwerking en aan aanvullende leeractiviteiten voor vluchtelingenkinderen/jongeren naast het formele onderwijs (respectievelijk 48,7%, 42,6% en 39,4%). Middelbaar beroepsonderwijs: De grootste behoefte is er aan hulp van experts in traumaverwerking, extra ondersteuning in de klas (onderwijsassistenten, etc.) en aan meer NT-2 docenten (respectievelijk 46,5%, 42,2% en 39,9%). 13
14