11. Energieprestatie 11A. Huidige situatie Nijmegen werkt samen met bedrijven, woningeigenaren, woningbouwcorporaties, burgerinitiatieven en (kennis)instellingen aan projecten om energie te besparen en hernieuwbare energie op te wekken. Zowel in de bebouwde omgeving als bij mobiliteit en openbare ruimte. Totale energieverbruik Nijmegen Het totale energieverbruik Nijmegen in 2014 bedroeg 3238 GWh inclusief mobiliteit. Indicator Eenheid Jaar gegevens Eindverbruik energie 3.238.312 MWh 2014 Eindverbruik energie/capita 19.236 kwh / capita 2014 Eindverbruik energie/sector Agri & Visserij 0 Industrie & Commercie 19 Transport 20 Huishoudelijk 27 Diensten 19 Anders 15 Totaal 100 % 2014 Historische ontwikkeling van het energieverbruik Figuur 1 laat de historische ontwikkeling van het energieverbruik en de sociaaleconomische ontwikkeling zien. In 2014 is stedelijke energieverbruik gebouwde omgeving ten opzichte van 2008 met 15% gedaald. Het inwonertal is in dezelfde periode met ruim 7.000 inwoners gestegen. Omgerekend per capita is het energieverbruik met 18,7% afgenomen. Energy demand [GWh] 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 Energy demand and socialeconomic development 0 2007 2009 2011 2013 2015 Total energy demand Nijmegen Year Total enery demand business Total energy demand private sector Total residents 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 Total energy demand municipal buildings Total jobs Figuur 1. Totaal energieverbruik gebouwde omgeving van 2008-2014 (inclusief openbare ruimte, commercie en industrie, exclusief mobiliteit). Socialeconomic [amount]
Figuur 2 laat het historisch energieverbruik van de gemeentelijke organisatie zien. De gemeentelijke organisatie heeft in 2014 ten opzichte van 2008 1,58 GWh (4,7%) aan energie bespaard door energiemaatregelen in de 76 gemeentelijke panden. Structureel wordt gewerkt aan invoering van energiezuinige openbare verlichting. 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Totaal energieverbruik gemeentelijke 33,45 34,63 37,68 35,34 32,69 31,35 31,87 gebouwen en installaties in GWh Besparing t.o.v. 2008 in % - -3,55% -12,65% -5,65% 2,26% 6,28% 4,70% Totaal energieverbruik kwh per m2 145,27 148,65 167,46 143,95 137,16 138,41 138,42 Figuur 1. Totaal energieverbruik gemeente van 2008-2013 (in GWh) Het energieverbruik van de zakelijke sector (inclusief industrie) daalde in de periode 2008-2014 met 17,3% (363 GWh). Vanaf 2010 is de daling van het energieverbruik sterker dan de afname aan arbeidsplaatsen. Dit wijst op een effect van energiebesparende maatregelen bij bedrijven. Het totale energieverbruik van particulieren is in 2014 7% lager dan in 2008, ondanks een stijging van het aantal huishoudens met 13%.De gemiddelde energiebesparing per huishouden bedroeg 17%. Energiesituatie, ontwikkeling en energievoorzieningsmix Op dit moment wordt 7 % van de in de gebouwde omgeving gebruikte energie in Nijmegen duurzaam lokaal opgewekt. In 2020 zal dit stijgen naar 15%, door de realisatie van Windpark Nijmegen (2016) en later hun zonnepark (2018). GDF Suez sluit haar kolencentrale eind 2015 en gaat een zonnepark, windmolens en biomassacentrales bouwen (Groene Delta 2015-2020). 450000 Sustainable energy mix 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 Cold Heat Storage solar energy wind energy biogas sewage plant biomass residual heat electricity from waste 50000 0 2005 2008 2015 2020 Figuur 3. Duurzame energiemix van Nijmegen tussen 2005 en 2020
Integratie energietechnologie in gemeentelijke gebouwen en woningen In totaal wordt 7,5 % van het totale energieverbruik van gemeentelijke gebouwen en installaties lokaal duurzaam opgewekt. Op daken van gemeentelijke gebouwen liggen op dit moment 1300 PV panelen (totaal 221MWh/jaar). Daarnaast is een aantal gemeentelijk gebouwen aangesloten op het stadswarmtenet (917 MWh) of maken gebruik van een WKO of WKK installatie (1.260 MWh). Op dit moment wordt door huishoudens zelf 1,4% van het totale energieverbruik duurzaam opgewekt (4.000 MWh aan zonne-energie en 8.194 MWh door verstoken van biomassa) Ontwikkeling van stadswarmte-energie en WKK In maart 2015 is het Nijmeegse warmtenet geopend door Minister Kamp van Economische Zaken. De aanleg van de eerste fase van het net bedroeg 100 miljoen, waarvan 93,5 miljoen door marktpartijen is geïnvesteerd. Inmiddels zijn er 4.000 bestaande woningen op het warmtenet aangesloten (27843 MWh). Bedoeling is het warmtenet verder uit te breiden in de stad en ook te koppelen aan het warmtenet van Arnhem. In 2020 voorziet het warmtenet in 3,4% (nu 0,8%) van de totale Nijmeegse energievraag. Nijmegen telt verschillende grote WKK installaties (totaal 10.000MWh). Nijmegen is ook erg geschikt voor warmte/koude opslag (WKO). In totaal zijn er in Nijmegen 15 grotere open WKO installaties. In 2020 is dit naar verwachting toegenomen tot 20.000MWh (nu 78000MWh) op jaarbasis. Toepassing van innovatieve technieken Nijmegen past volop LED verlichting toe in de openbare verlichting en in gemeentelijke gebouwen in parkeergarages. Nijmegen stimuleert de toepassing van groene daken en gevels via een subsidieregeling voor gebouweigenaren die hun dak willen vergroenen. De gemeente geeft zelf het voorbeeld (figuur 4). Figuur 4: Groendaken op stadhuis (aanleg 2 e dak in 2009) Via Power2Nijmegen stimuleert gemeente Nijmegen innovaties, zoals een minivergister voor keukenafval of de zonneradar. In Figuur 5 is de zonneradar te zien die door het Institute for Molecules and Materials van Radboud Universiteit is gemaakt. Hier worden innovatieve dunne film zonnepanelen ontwikkeld. De bedoeling is deze zonneradar regionaal uit te rollen tot een regionaal voorspellingsysteem voor zonne-energie. Figuur 5: Zonneradar op het dak van het Institute for Molecules and Materials van de Radboud Universiteit
11B. In het verleden gestelde prestatiedoelen Milieubeleid Sinds 1970 staat milieubeleid in Nijmegen op de politieke agenda. De gemeente Nijmegen heeft vanaf 1992 vierjaarlijkse milieubeleidsplannen en uitvoeringsprogramma s opgesteld waarin ook het thema energie een vaste plek kreeg. In de coalitieakkoorden vanaf 2010 is Duurzaamheid hoofdthema van het gemeentelijke beleid. Het huidige beleid is vastgelegd in de Duurzaamheidsagenda (2011-2015). De gestelde doelen zijn dat Nijmegen in 2045 een energieneutrale stad is, met als tussendoel een realisatie van 12% energiebesparing in 2015, 22% energiebesparing in 2020 (t.o.v. 2008) en 15% duurzame energieopwekking in 2020. Eigen gemeentelijke organisatie In 2008 is als doel gesteld dat de gemeentelijke organisatie in 2015 klimaatneutraal moet zijn. In 2011 is daar de doelstelling bijgekomen dat de organisatie in 2030 energieneutraal is. Om onze doelen te bereiken hebben we de volgende maatregelen getroffen: Sinds 2008 kopen we met buurgemeenten regionaal opgewekte groene energie voor eigen verbruik. We verduurzamen ons eigen vastgoed en investeren hierin 2 miljoen per jaar. Hiermee besparen we straks circa 30% energie (9,81 GWh en 41,15 kwh per m2) ten opzichte van 2013. De bespaarde energiekosten worden via een revolving fund direct ingezet voor financiering van rentelasten voor investeringen. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken beschouwt deze financiële strategie als best practice en promoot dit landelijk. We hebben een programma om vastgoed van scholen, sportverenigingen en non-profit instellingen te verduurzamen. Ze krijgen advies, worden ontzorgd en kunnen duurzaamheidsleningen afsluiten. In 2008 is de gemeente begonnen met projecten voor het energiezuiniger maken van de openbare verlichting, jaarlijkse investering van 2.500.000. Het energieverbruik van de openbare verlichting in 2014 is met 21% afgenomen ten opzichte van 2008. Ons gehele wagenpark is afgelopen jaren vervangen door auto s op biogas of elektriciteit. Voor dienstreizen stellen wij openbaar vervoer, (elektrische) fietsen en e-scooters beschikbaar. Voor woon-werkverkeer hanteren wij een zeer strikt vergunningenregime voor autoparkeren en stimuleren we gebruik van de fiets. We hebben beleid voor duurzaam inkopen vastgelegd in onze Duurzaamheidsladder en kopen 100% duurzaam in. Bewoners We hebben met de woningcorporaties afspraken gemaakt over energiebesparing en duurzame opwek van hun woningbezit (circa 30.000 woningen). In 2020 hebben alle woningen van woningcorporaties tenminste gemiddeld een B-label. Woningcorporatie De Gemeenschap heeft een bestaand huurhuis verduurzaamd tot een Active Warmth All Electric Zero-on-the-meter Home. Het is een slimme woning met speciaal isolatiemateriaal (figuur 6). De energienota is 0 euro per maand. Figuur 6: Active Warmth All Electric House
Nijmegen heeft succesvolle subsidieregelingen en duurzaamheidsleningen voor zonnepanelen en energiebesparende maatregelen voor woningeigenaren en woningcorporaties. Sinds 2008 voeren we campagnes om burgers tot energiebesparend gedrag te verleiden via het loket Duurzaam Wonen. Meer dan 10% van de woningeigenaren heeft energiebesparende maatregelen aan de woning getroffen. We stimuleren mensen om lid te worden van de verschillende Nijmeegse energiecoöperaties. De grootste is WindPowerNijmegen met 1.600 leden. 1100 Leden hebben eind 2015 windaandelen gekocht (circa 3,2 miljoen) om de bouw van 4 windmolens mede te bekostigen. Tot slot proberen we duurzame energie zichtbaar te laten zijn in de openbare ruimte en op markante gebouwen om mensen hiervan bewust te maken. Door middel van een zonnetrein, zonnepanelen op parkeermeters, scholen en gemeentelijke gebouwen. Op scholen wordt aan zonne-energie en duurzame energie volop aandacht besteed. Bedrijven Via de Wet Milieubeheer verplichten we bedrijven tot energiebesparende maatregelen, die zich binnen vijf jaar terugverdienen. Veel Nijmeegse bedrijven zijn daarom actief op het vlak van energiebesparing en duurzame energieopwekking: In het Nijmeegs energieconvenant hebben bedrijven en instellingen sinds 2011 tot nu 19% CO2 gereduceerd. De bedrijven die deelnemen sinds 2008 hebben al 36% CO2 reductie gerealiseerd. Binnen het energietransitie programma Power2Nijmegen zijn 250 deelnemers namens 80 bedrijven actief in projecten om van Nijmegen een energie neutrale stad te maken. Naast individuele bedrijven met name bedrijfsvereniging TPN-West en Bedrijfsvereniging Nijmegen Zuid. In het project 'De Groene Hub' werken gemeente en bedrijven samen aan verduurzaming mobiliteit. Figuur 7 en 8: Wethouder Tiemens opent de zonnefarm op bedrijventerrein BNZ op de Dag van de Duurzaamheid Wethouder Tiemens opende de zonnefarm op bedrijventerrein BNZ op de Dag van de Duurzaamheid (9-10-2015). Werknemers en bezoekers van het bedrijventerrein kunnen hun elektrische auto gratis opladen met zonne-energie (figuur 7 en 8). Afvalverbrandingscentrale ARN heeft in het afgelopen jaar de uitkoppeling van het warmtenet gerealiseerd en geïnvesteerd in een biomassavergister voor groen gas uit lokaal GFT afval. Verder zijn er 800 PV panelen op het dak geïnstalleerd. De sportevenementen Zevenheuvelenloop en de Nijmeegse Vierdaagse investeren sterk in het verduurzamen van hun evenementen. De afgelopen jaren is er 100.000 geïnvesteerd in 15000 zonnepanelen op 16 scholen. Hogeschool Arnhem Nijmegen HAN, Radboud Universiteit en het UMC hebben in de afgelopen jaren geïnvesteerd in Koude Warmte Opslag en zonne-energie. Recentelijk heeft de HAN het meest duurzame onderwijsgebouw van Nederland in Nijmegen geopend. Energiecentrale GDF Suez (ENGI) werkt aan een project om na sluiting van de bestaande kolencentrale eind 2015, het gebied om te vormen tot een groene energiedelta (figuur 9). De eerste fase, de realisatie van een zonneweide van 1 MW die energie kan leveren voor 250 Nijmeegse huishoudens, is recentelijk afgerond (figuur 10).Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.
Figuur 9: Toekomstplannen energiecentrale GDF Suez (ENGI) Figuur 10: Realisatie van de eerste fase van de transformatie van de kolencentrale van GDF Suez naar Groene Energiedelta van Nijmegen
11C. Toekomstplannen Nijmegen wil in 2045 een energieneutrale stad zijn. In 2020 is 15% duurzame energieopwekking haalbaar. In 2045 is duurzame opwek van 67% van totale energieverbruik mogelijk. De overige benodigde energie kan regionaal duurzaam worden opgewekt. Het werkveld energietransitie is zeer dynamisch en de innovatiekracht van het Nijmeegse en regionale netwerk rond duurzame energie groeit uit tot essentiële vestigingsplaatsfactor. Doelstelling Nijmegen wil in 2045 energieneutraal zijn. Dit bereiken we met 50% energiebesparing en door opwek van resterende 50% met duurzame energiebronnen in de regio (figuur11). Figuur 11: Voorbeeldscenario Nijmegen energieneutraal 2045 Strategie April 2012 startte gemeente Nijmegen met co-creatieproces Power2Nijmegen. Samen stelden zij de routekaart op (Figuur 12). Alle inzichten, voorstellen en projecten van Power2Nijmegen zijn verwerkt in het Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid in uitvoering. Figuur 12: Routekaart Power2Nijmegen
In 2020 is 15% duurzame energieopwekking haalbaar. In 2045 is duurzame opwek van 67% mogelijk. Dit vereist realisatie van tenminste 16 windturbines, een miljoen zonnepanelen, 40.000 zonneboilers, 11.000 woningen aangesloten op het warmtenet en meer toepassingen van WKO/warmtepompen en regionale biomassa. Het overige 33% komt dan uit de regio (Figuur 3). Figuur 13: Aandeel opwekking duurzame energie per bron Ruimtelijk energieplan Samen met de belangrijkste stakeholders (woningcorporaties, bedrijvenparkmanagers en netbeheerder Liander) werken we momenteel aan de vertaling van de Routekaart in een ruimtelijk energieplan. Daarin wordt aangegeven hoe wijken energieneutraal kunnen worden gemaakt en met welke technieken. Samen met marktpartijen wordt zo gekeken, welke wijken zich lenen voor passiefhuisrenovatie, voor bodemwarmte en in welke wijken een smart grid in combinatie met all-electric woningen mogelijk is Warmtenet Het warmtenet gaat naar ten minste 14.000 woningen en bedrijven tussen nu en 2020. Op bedrijventerrein Nijmegen- West zijn recentelijk diverse business cases opgesteld om bedrijven aan te sluiten op het warmtenet. Het warmtenet wordt ook gekoppeld aan Arnhem, zo ontstaat een regionaal warmtenet met meerdere warmteaanbieders waarbij er in 2030 90.000 woningen in de regio Arnhem/Nijmegen aan het warmtenet gekoppeld zijn (figuur 14). Figuur 14: Uitrol warmtenet: tussen nu en 2020 wordt het warmtenet uitgebreid naar tenminste 14.000 woningequivalenten in Nijmegen.
Engi (GDF SUEZ) wilt de komende jaren investeren in een biomassacentrale die het warmtenet kan voeden. De burgercoöperatie WindPowerNijmegen heeft plannen om het overschot windenergie in de toekomst als warmte te gaan bufferen in het warmtenet (figuur 15). Met een lokale producent van zonnecollectoren worden de mogelijkheden onderzocht om het warmtenet te voeden met zonnecollectoren. Figuur 15: Toekomstplannen voor koppeling energielevering vanuit WindPowerNijmegen aan warmtenet Windenergie De energiecoöperatie WindpowerNijmegen) realiseert in 2016 vier van de vijf geplande windturbines.. Daarnaast hebben bedrijven op TPN West concrete plannen om 4 tot 8 windturbines van 2,5 MW per stuk voor 2020 te realiseren in combinatie met een smart grid. Voor de periode na 2020 zijn er locaties in beeld waar nog meer windturbines gebouwd kunnen worden. Zonne-energie Bedoeling is het areaal zonnepanelen in Nijmegen de komende jaren fors uit te breiden: Er is een denktank gevormd van lokale ingenieurs, bankiers en juristen die zich buigt over business cases waarmee de uitrol van PV op bedrijfsdaken kan worden versneld. Engi (GDF Suez) heeft een eerste veldopstelling van 1MW op zijn eigen terrein geplaatst en wilt deze in de toekomst mogelijk nog verder uitbreiden. Energiecoöperatie WindPowerNijmegen heeft concrete plannen om de komende jaren rondom de windmolens een zonnepark van 8,6 MW te realiseren. De gezamenlijke gemeenten in de regio Nijmegen bereiden momenteel een aanbesteding voor waarbij zij als eis stellen dat de geleverde energie vanaf 2018 additioneel duurzaam in de eigen regio wordt opgewekt. Dit krijgt vorm in een zonnepark(en)van in totaal 30MW, voornamelijk op grondgebied van Nijmegen. Vanaf volgend jaar bieden we onze Duurzaamheidslening aan voor non-profit instellingen en bedrijven voor de investering in onder andere zonnepanelen. Biomassa Engi heeft concrete plannen om op het terrein van de kolencentrale 2 biomassacentrales (50MW) te realiseren in combinatie met een overslag punt voor biomassahandel per schip. Naast energieopwekking uit biomassa wil ENGI in de toekomst met bedrijven gaan samenwerken om via bio raffinage hoogwaardige producten uit biomassa te gaan produceren. Warmte Koude Opslag Binnen onze gemeente zijn verschillende bodemenergiesystemen aangelegd bij onderwijsinstellingen, Academisch Ziekenhuis en gemeentelijke gebouwen. Er zijn kansenkaarten die tonen of de bodem geschikt is voor bodemenergie.
Overige maatregelen die het totale energieverbruik in de stad beïnvloeden: De Nijmeegse bedrijventerreinen, verenigd in het Economisch Collectief Nijmegen, gaan zich gezamenlijk ook sterk maken voor het verduurzamen van alle Nijmeegse bedrijventerreinen. Er is in Nijmegen een sterke beweging op gang gekomen van bedrijven die zich inzetten voor het realiseren van een circulaire economie). Momenteel wordt er een regionale scan opgesteld om kansen voor circulaire economie beter in beeld te brengen. Vanuit de Groene Hub is een sterk biobased energiecluster ontstaat in de regio rondom Nijmegen met partijen zoals Engi, ARN en de Radboud Universiteit. In Nijmegen is bottom-up een sterke beweging op gang gekomen die zich richt op het stimuleren van de deeleconomie. Verder is er vanuit de bevolking een beweging die zich sterk inzet voor meer lokale en regionale voedselproductie via stadslandbouw. Steeds meer forenzen in Nijmegen gebruiken de fiets voor het woon-werk verkeer. 11D. Referenties Klimaatprogramma 2004-2007. Bestand digitaal beschikbaar. Kadernota Klimaat 2008-2011. Bestand digitaal beschikbaar. Duurzaamheidsagenda 2011-2014: http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/klimaat Duurzaamheid in Uitvoering 2014-2017: http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/klimaat Quickscan Strategische Notitie Energie en Klimaat, 2010: http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/klimaat Routekaart Power2Nijmegen Op weg naar een energieneutrale stad in 2045: www.power2nijmegen.com Masterplan verduurzamen maatschappelijk vastgoed. Bestand digitaal beschikbaar Beleidsplan Zicht op het Nijmeegse Licht : Bestand digitaal beschikbaar. Kansenkaart ondergrondse energieopslag 2006: http://145.11.60.41/imap/meta/kansenkaart_ondergrondse_energieopslag_nijmegen.pdf De Groene Hub: www.degroenehub.nl Milieujaarverslagen 2002 tot en met 2012: Bestanden digitaal beschikbaar. Milieujaarverslag 2012: www.milieujaarverslagnijmegen.nl CO2 footprint van eigen organisatie NEC 2008, 2009, 2010, 2011, 2012. Bestanden digitaal beschikbaar. Energie in Beeld : http://www.liander.nl/liander/overheid/energieinbeeld.htm (vereist inloggegevens) Presentatie resultaten Nijmeegs Energie Convenan. Bestand digitaal beschikbaar. Filmpje Groene Delta GDF Suez: https://youtu.be/idykyi5ybko Filmpje Geef de Zon door : https://www.youtube.com/watch?v=5x0es6ugx9m&feature=youtu.be