"Ga niet uit van je beperkingen maar van je mogelijkheden"

ouder worden in eigen huis 2005

Bouwkundige en ergonomische expertise "Ga niet uit van je beperkingen maar van je mogelijkheden" juni 2005 Ouder Worden in Eigen Huis Ir. Ineke Schimmelpenningh, architect bouwkundige expertise Tweevoren 45 5672 SC Nuenen tel +31 (0)40 290 66 16 fax +31 (0)40 290 66 17 info@ouderwordenineigenhuis.nl www.ouderwordenineigenhuis.nl Ergotect Rob de Vroege, ergotherapeut ergonomische expertise Laan van Avant-Garde 220 3059 RA Rotterdam tel +31 (0)10 222 29 56 fax +31 (0)10 222 32 67 info@ergotect.nl 2 Rob de Vroege, ergotherapeut

Woningaanpassingen Woningaanpassingen Met de invoering van de Wet Voorziening Gehandicapten (WVG) in 1994, is de zorg voor aanpassing van de woning voor mensen met een handicap geheel de verantwoordelijkheid geworden van de gemeenten. Deze hebben binnen de kaders van de wet een gemeentelijke verordening opgesteld die als uitgangspunt dient bij het verstrekken van voorzieningen aan inwoners. Belangrijke uitgangspunten zijn dat de aanpassing voor langere tijd noodzakelijk is, dat de aanpassing nodig is voor één specifieke persoon en dat het geen "algemeen gebruikelijke" voorziening is. De WVG gaat in de loop van 2006 op in de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Een woningaanpassing komt tot stand na een reeks opeenvolgende handelingen: - medische indicatie (arts) - vertaling van de medische indicatie en de prognose naar een ergonomisch advies (ergotherapeut) - vertaling van het ergonomisch advies naar de nodige aanpassingen in de woning van de aanvrager, waarvoor soms een verbouwing en een bouwvergunning noodzakelijk zijn (ergotherapeut en architect) Als de uitkomst voor de aanvrager onbevredigend is, kan hij bezwaar maken bij de gemeente en daarna eventueel om het oordeel van de rechter vragen. Daarbij kan een rapport van een onafhankelijk bureau gewenst of vereist zijn. De rechter kan ook een rol spelen als de lichamelijke problemen die aanpassing van de woning noodzakelijk maken, zijn ontstaan door schuld van een derde ("letselschade"). Ook hierbij is de expertise van een deskundige op het gebied van woningaanpassing onontbeerlijk. Kennis en ervaring Wij hebben, apart of gezamenlijk, de kennis van en ervaring met alle fases van woningaanpassing op ieder moment ná de medische indicatie. In deze brochure laten wij daar een en ander van zien, aan de hand van voorbeelden uit onze praktijk. Voor meer informatie, referenties of een afspraak nodigen wij belangstellenden uit om contact met ons op te nemen. Ineke Schimmelpenningh architect Rob de Vroege ergotherapeut Ir. Ineke Schimmelpenningh www.ouderwordenineigenhuis.nl 3

Bouwkundige en ergonomische expertise Van medische diagnose naar ergonomisch advies Persoonlijke gegevens Noëlle, geboren 1999, meervoudig gehandicapt door aangeboren hersenletsel. Uitgangspunten Er is bij de totstandkoming van dit advies uitgegaan van de minimale oppervlaktevergroting die vereist is gezien de ergonomische beperkingen van Noëlle. Er wordt uitgegaan van rolstoelgebruik binnen de woning en het gebruik van een douchestretcher in de natte cel. Deze toekomstverwachting is gebaseerd op schriftelijke informatie afkomstig van Revalidatiecentrum Rijndam. Er dient bij mogelijk noodzakelijk gebruik van een tillift in de toekomst, t.z.t. gekozen te worden voor een plafondlift, omdat dit de minste ruimte in beslag neemt en het meest gebruik vriendelijk is. Er zijn in de tekening die de ouders van Noëlle hebben op laten stellen een aantal voorzieningen aangegeven die voor eigen rekening komen, zoals een stoombad / douchecabine en een ligbad. Deze wensen zijn voor alle duidelijk niet in het advies verwerkt. Bij de totstandkoming van dit advies is rekening gehouden met de maatvoering die gehanteerd wordt in het Handboek voor Toegankelijkheid. Volgens recente jurisprudentie is de maatvoering in dit handboek een betrouwbaar uitgangspunt om de noodzakelijke oppervlaktes te kunnen vaststellen. (CRvB 29-09-2004, nr. 02/5251 WVG). Programma van Eisen aanbouw Toegankelijkheid De toegankelijkheid t.b.v. Noëlle wordt aan de achterzijde van de woning nieuw gerealiseerd. De toegang aan de voorzijde voldoet niet door hoogteverschillen en geringe manoeuvreerruimte. Toegangsdeur uitvoeren met een minimale doorgang van 900 mm. Geen niveauverschillen Toegang tot de woning zo mogelijk zonder drempel uitvoeren. Hierbij dient bij voorkeur een voetrooster aangebracht te worden met een hemelwaterafvoer. 4 Rob de Vroege, ergotherapeut

Woningaanpassingen Doorgankelijkheid Deuren met een vrije doorgang van minimaal 900 mm. Deur van de slaapkamer en de natte cel uitgevoerd middels een schuifdeur met minimaal 1000 mm. vrije doorgang i.v.m. gebruik douchestretcher. Natte cel Oppervlakte 7,2 m². (Dit in afwijking van de minimale maatvoering van ca. 4,5 m² zoals vermeld in Handboek voor Toegankelijkheid ; dit vindt zijn oorzaak omdat er uitgegaan moet worden van mogelijk gebruik van een douchestretcher en opslagruimte hiervoor). Toegang via een recht traject naar de slaapkamer, zo mogelijk zonder drempel, anders met een maximale drempelhoogte van 20 mm. Vloer zonder hoogteverschil met gelijkmatig afschot (20 mm/m) voor afwatering naar afvoerput. Vloertegels stroef en vlak. Draaicirkel voor de wastafel en bij het toilet van minimaal 1500 mm. Realiseren van een doucheplek met plaats voor een douchestretcher van 2000 x 1000 mm. Thermostatische douchemengkraan met onderuitloop op 900 mm. uit de hoek i.v.m. bedienbaarheid bij gebruik van stretcher of douchestoel. Douchekop met glijstang boven de douchekraan, hoogte 1300-2000 mm. uit de vloer. Onderrijdbare wastafel met hendelmengkraan en een lange spiegel plaatsen, geschikt voor zittend gebruik. Nastelbaar qua hoogte. Standaard toiletpot, afstand voorzijde pot tot de muur 750 mm. i.v.m. mogelijk gebruik verrijdbare toiletstoel, aan een zijde minimaal 900 mm. vrije ruimte, aan de andere zijde minimaal 400 mm. ruimte. N.B. De wastafel is thans in de slaapkamer geprojecteerd. Praktischer is deze in de natte cel te realiseren. De vader van Noëlle zou deze, na mondeling overleg, ook naar de natte cel laten verplaatsen. N.B. De temperatuur in de natte cel dient onafhankelijk van de temperatuur in de woonkamer ingesteld te kunnen worden. Omgevingstemperatuur van 22 0 C moet haalbaar zijn. Ir. Ineke Schimmelpenningh www.ouderwordenineigenhuis.nl 5

Bouwkundige en ergonomische expertise VOORBEELD TEKENING BIJ ERGONOMISCH ADVIES 6 Rob de Vroege, ergotherapeut

Woningaanpassingen De voorgestelde natte cel meet ca. 13,2 m². Dit is een overschrijding van de minimaal noodzakelijke ruimte van max. 7,2 m². Dit wordt veroorzaakt door het geprojecteerde ligbad en stoomdouchecabine en de bijbehorende noodzakelijke ruimte hiervoor. Op basis van de Verordening Wet Voorzieningen Gehandicapten is er een noodzaak voor één voorziening die het mogelijk maakt het lichaam te reinigen. Op basis van de te verwachten beperkingen wordt ervan uitgegaan dat een douchegelegenheid in combinatie met een douchestoel of douchestretcher adequaat zal zijn. Een stoombaddouchecabine en een ligbad bieden te veel ergonomische belemmeringen. Het is voorstelbaar dat hiervoor gekozen wordt uit comfort, ontspanning- of therapeutisch oogpunten. Dit is echter geen zorgplicht voor de WVG. De gemeente heeft dan ook geen zorgplicht een ruimte groter dan 7,2 m² te vergoeden. Slaapkamer De slaapkamer zal ook als speelkamer of zitkamer gebruikt moeten worden. De minimale afmetingen zijn derhalve 15 m². Via een recht traject een verbinding met de natte cel. Bij plaatsen van het bed moet aan weerszijde een vrije ruimte mogelijk zijn. Aan een zijde moet deze ruimte minimaal 600 mm. bedragen, aan de andere zijde is een ruimte van 1500 mm. noodzakelijk i.v.m. het maken van transfers en het parkeren van de rolstoel. Er dient rekening gehouden te worden met een verrijdbare douchebrancard met de maten 800 x 2000 mm., die zonodig de slaapkamer ingereden moet kunnen worden. In verband met ruimtebesparende aspecten verdient het gebruik van een plafondlift de voorkeur. Deze dient het traject bed - natte cel te kunnen overbruggen. Er dient daarom geen bovenlicht in de deur van de slaapkamer en de deur van de natte cel aangebracht te worden. Conclusie Financiële vergoeding oppervlak slaapkamer: 15 m² Financiële vergoeding oppervlak natte cel: 7,2 m² Douchevoorziening: in later stadium te selecteren Toiletvoorziening: in een later stadium te selecteren. Tilvoorziening: indien noodzakelijk t.z.t. te selecteren Ir. Ineke Schimmelpenningh www.ouderwordenineigenhuis.nl 7

Bouwkundige en ergonomische expertise PLATTEGRONDEN 8 Rob de Vroege, ergotherapeut

Woningaanpassingen Verbouwen Persoonlijke gegevens Man 60+, halfzijdige verlamming na herseninfarct. Bestaande situatie Vrijstaande woning ca. 1960; badkamer begane grond (reeds eerder aangepast); slaapkamer boven. Gewenste situatie Slaapkamer beneden; hal achterzijde vergroten; enkele deuren verbreden; drempeloploop bestaande buitendeur. Oplossing Door de ligging van de garage achter de woning en de loopdeur is dit de enig mogelijke oplossing voor de aanbouw van een slaapkamer van voldoende afmetingen. Om de hal beter toegankelijk te maken zijn de kast voor de wasmachine en het afzonderlijk toilet gesloopt. De wasmachine kan wel op dezelfde plek blijven staan, maar neemt zonder kast aanzienlijk minder ruimte in beslag en is geen sta-in-de-weg meer. Uitgangspunt zijn de maten uit het Handboek voor Toegankelijkheid*. Opmerkingen Gemeente eist voor de subsidie een buitendeur in de slaapkamer vanwege de uitgankelijkheid in noodgevallen. Het raam aan de korte zijde en geen ramen aan de lange zijde is een uitdrukkelijk wens van de bewoners. Vergunning Lichte bouwvergunning nodig. Jaar verbouwing 2005 * Maarten Wijk, Jaap Drenth, Maarten van Ditmarsch, Handboek voor Toegankelijkheid Uitgave Reed Business Information bv, 5 e druk 2003 Tot stand gekomen in samenwerking met de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad. ISBN 90-6228-460-4 Ir. Ineke Schimmelpenningh www.ouderwordenineigenhuis.nl 9

Bouwkundige en ergonomische expertise 10 Rob de Vroege, ergotherapeut

Woningaanpassingen Letselschade Persoonlijke gegevens Man 26 jaar, hoge dwarslaesie C5-C6 bij Nederlandse man ontstaan door auto-ongeluk in Engeland (ten tijde van ongeluk 22 jaar). Proces Tegen veroorzaker ongeval; Royal Court of Justice, Londen; 1998; huisvesting is slechts één aspect van het gehele proces. Rapport en getuigenis in de Engelse taal. Situatie na ongeval Revalidatiecentrum Overtoom Amsterdam, daarna aangepaste kleine huurwoning Amsterdam. Doel proces wat betreft huisvesting Aankoop geschikte woning in Amsterdam, groot genoeg om gezin in te huisvesten, zodat verhuizen niet nodig is en aanpassingen in woning ouders. Aandachtspunten Maatvoering van: Deuren. Draaicirkels. Hoogte van bedieningsknoppen en schakelaars. Gevels, inclusief ramen en deuren. Inrichting van de woning. Verwarming. Comfort en veiligheid. Mogelijkheden met afstandsbediening. Communicatie. Benodigde ruimte voor: Parkeerplaats. Entree. Meterkast. Trap/verticaal verkeer. Zitkamer/eetkamer. Slaapkamer. Badkamer. Vertrekken overige leden van het huishouden. Keuken. Was- en droogruimte. Tuin/terras. Installaties. Bergruimte. Huisvesting verpleegkundige. Ir. Ineke Schimmelpenningh www.ouderwordenineigenhuis.nl 11

Bouwkundige en ergonomische expertise Student van 30 miljoen door Petra Janbroers LONDEN, dinsdag De 27-jarige Nederlander Martijn B. heeft gisteren voor het Hooggerechtshof in Londen bijna dertig miljoen gulden compensatie toegekend gekregen omdat een vreselijk auto-ongeluk vier jaar geleden een voortijdig einde maakte aan een toekomstige briljante loopbaan in de Londense City. Martijn raakte in mei 1994 nagenoeg geheel verlamd door de crash in de Engelse plaats Bath waar hij toen studeerde. De schadevergoeding is twee en een half keer zo hoog als het recordbedrag dat tot nu toe aan een slachtoffer van een auto-ongeluk in Engeland was toegekend. De jonge student had vanwege zijn "talent en enthousiasme" als 22-jarige al een baan op zak van een groot accountantskantoor voor hij in Business Administration was afgestudeerd. Een vertegenwoordiger van het bureau, Deloitte & Touche, noemde Martijn in de rechtszaal een "hoogvlieger" en voorspelde dat hij als dertiger al ruim drie ton per jaar zou verdienen en op zijn vijftigste een salaris van ƒ1,3 miljoen zou opstrijken. Martijn was gisteren zelf niet aanwezig bij de uitspraak maar liet zijn advocaat wel een verklaring voorlezen. "Ik ben uitermate opgelucht dat na vier jaar harde juridische strijd terechte compensatie is toegewezen." Hij bedankte nadrukkelijk zijn ouders en vriendin Marieke (25) voor de "steun die ze me hebben gegeven om de moed op te brengen deze zaak door te zetten."het geld wordt uitgekeerd door de verzekeringsmaatschappij van de chauffeur van de auto, een medestudent indertijd die door "roekeloos rijden" de auto met nog twee vrienden erin met hoge snelheid op een rij geparkeerde auto's op Bathwick Hill inreed. B., die voorin zat, droeg geen veiligheidsriem maar rechter Eady was er niet van overtuigd dat het veel zou hebben uitgemaakt. B. brak zijn nek en zag zijn toekomst in één klap verwoest. Hij is nu aan een rolstoel gekluisterd. Verzorging Biesheuvels ouders Leo en Mieke, en Marieke waren wel bij de uitspraak, maar wilden er na afloop niet op ingaan. Eerder tijdens het 35 dagen durende proces had Marieke huilend verteld over de constante dagelijkse verzorging die de tegenwoordig in Amsterdam wonende Martijn nodig heeft. "Het is niet leuk om te zeggen, maar het is alsof je een vierjarige aan zijn lot overlaat. Het is gevaarlijk hem alleen te laten. Er kan van alles gebeuren."rechter Eady reserveerde 12 miljoen gulden als toekomstige inkomstenderving, en de rest voor de kosten van de medische verzorging nu en later, inclusief een aangepaste auto, betere behuizing en aanpassingen in het huis van zijn ouders waar Martijn vaak komt. De Nederlandse Vereniging van Letselschade-advocaten noemt de compensatie "buitengewoon hoog". "Het lijkt me in ons land uitgesloten dat vooral op basis van een verlies van arbeidsvermogen dergelijke bedragen worden uitgekeerd. Je moet dan wel zeer aannemelijk kunnen maken dat een briljante student president-directeur van Philips zou zijn geworden", aldus voorzitster J. Meyst- Michels. "De Telegraaf" 22 december 1998 12 Rob de Vroege, ergotherapeut

Woningaanpassingen Kosten aanpassing woning en tuin: Aanpassing verwarming (bij aankoop oude woning). Aanbrengen dubbel glas (bij aankoop oude woning). Deuren verbreden/drempels verwijderen of vervangen (badkamer). Verplaatsen schakelaars, stopcontacten, klokthermostaat en bediening radiatoren. Isoleren gevels/aanbrengen dubbel glas, ventilatie/hang- en sluitwerk, zonneschermen en buitenverlichting (veiligheid). Vloerafwerking (parket) en muurafwerking. Airco, noodstroomvoorziening, rookmelders. Voorzieningen voor afstandsbedienbare apparaten. Bekabeling communicatie, radio, tv, computer, intercom. Opheffen hoogteverschil bij voordeur. Afstandsbedienbare voordeur met videofoon. Aanpassing elektrische installatie. Lift. XYZ-tillift systeem (aan het plafond). Aanpassingen waterleiding, riolering en verwarming. Tuin. Extra kosten van gebruik en onderhoud ten opzichte van een 'normale' situatie: Extra stookkosten (meer last van koude). Geen doe-het-zelf mogelijkheden onderhoud, voor alle onderhoud vakman inhuren. Sociale omstandigheden: In Engeland was bij de tegenpartij het idee ontstaan dat het beste een huis kon worden gezocht in de noordelijke provincies, vanwege de lagere kosten. In verband met familie en vrienden gaat echter de voorkeur uit naar een woning in Amsterdam. Dat er mogelijk geen overdekte parkeerplaats kan worden gevonden is jammer maar minder belangrijk dan de sociale contacten. Ir. Ineke Schimmelpenningh www.ouderwordenineigenhuis.nl 13

Bouwkundige en ergonomische expertise PLATTEGROND WONING 14 Rob de Vroege, ergotherapeut

Woningaanpassingen Second opinion Persoonlijke gegevens Man 65+, post-polio, uiteindelijk leidend tot rolstoelafhankelijkheid. Bestaande situatie Nultredenwoning, alle hoofdfuncties op begane grond, op verdieping extra kamer. Gewenste situatie Rolstoeltoegankelijk en -doorgankelijk. Samenvoegen badkamer en toilet, herinrichting badkamer, verbreden deuren, onderrijdbare keuken, rolstoeltoegankelijke zithoek. Belangrijkste betwiste punten Door revalidatiecentrum is hoogte toiletpot vastgesteld op 59 cm (lichaamslengte 1.96 m), adviesbureau schrijft echter toiletpot van 48 cm voor (permanent toiletverhoger gebruiken?); er is slechts één toilet in de woning; 48 cm is daarnaast ongezond hoog voor echtgenote. Zithoek door openhaard plateau kleiner dan aanbevolen zithoek Handboek Toegankelijkheid. Vrije strook voor onderrijdbaar keukenblok door adviesbureau gesteld op 1.50 m terwijl 1,20 m voldoende is. Volgens de maatvoering van het adviesbureau moet in verband met die 1.50 m deel keukeninventaris worden gesloopt, terwijl ter plekke een vrije ruimte van ruim 1.20 m aanwezig is. Verbinding maken tussen slaapkamer en badkamer door aanbrengen deur; de maatvoering in de slaapkamer is echter te krap om de bocht goed te kunnen nemen met een rolstoel. Dezelfde route via de slaapkamer moet ook door aanvrager worden gebruikt als hij elders uit de woning vandaan naar het toilet wil gaan. Voorstel bij bezwaarschrift Afhankelijk van de kosten kiezen tussen een hooglaag toilet in de badkamer of een toilet van 59 cm in de badkamer en een tweede toilet van 'normale' hoogte elders in de woning. Sloop klein gedeelte openhaard plateau. Behoud deel keukeninventaris. Geen deur tussen slaapkamer en badkamer, maar deur tussen hal en badkamer verbreden; deze route is veel gemakkelijker te gebruiken, ook vanuit andere delen van de woning, en voldoende kort. Ir. Ineke Schimmelpenningh www.ouderwordenineigenhuis.nl 15

Bouwkundige en ergonomische expertise OVER ONS Schimmelpenningh naam de Vroege Ineke voornaam Rob 13 juli 1951 geboortedatum 29 november 1954 Den Haag geboorteplaats Den Haag Bouwkunde Technische Universiteit Delft en Eindhoven (1984) opleiding HBO Ergotherapie Weesp (1985) 1987 - heden klein eigen architectenbureau 2000 - heden docent bouwkunde woningcorporaties 1998 getuige-deskundige huisvesting bij letselschadeproces Royal High Court, Londen (hoge dwarslaesie) 1992-2000 docent Facilitaire Dienstverlening Hogeschool Holland, Diemen 1987-2000 docent woonkwaliteit Vrouwen Advies Commissies voor de woningbouw (VAC) 1994-1995 docent bouwkunde makelaarsopleiding Stichting Bureau Architectenregister 1.089325.032 2002 - heden vice-voorzitter lokaal platform gehandicaptenbeleid, tevens voorzitter van de werkgroep Bereikbaarheid, Toegankelijkheid en Bruikbaarheid 2003 - heden betrokken bij plaatselijke Woonkeur Advies Groep uder worden in eigen huis 2005 ervaring inschrijving register overige 1998- heden zelfstandig adviseur voor woningaanpassingen en vervoersmogelijkheden in opdracht van gemeentes (WVG): Opdrachtgevers: Argonaut Gemeente Werkendam Gemeente Delft RIO Midden Brabant (Tilburg) RIO Delft, Westland Oostland RIO Utrechtse Heuvelrug (Zeist) RIO Zuidwest Utrecht (Nieuwegein) Stichting Tot en Met (Amsterdam) GGD Delfland (Delft) GGD Zuid Hollandse Eilanden (Spijkenisse) 1988-1998 adviserend ergotherapeut bij leverancier hulpmiddelen 1986-1988 behandelend ergotherapeut in Revalidatiecentrum Het Roessingh Kwaliteitsregister Paramedici 49901593690 16 Rob de Vroege, ergotherapeut