5 PROFIELEN Dit hoofdstuk bevat de weergave van de woonmilieuprofielen. De profielen geven inzicht in het schakelen tussen schaalniveaus. Het is een transparante stap tussen de woonmilieukenmerken en de woonmilieutyperingen. Paragraaf één laat een buurtprofiel zien gevolgd door een wijkprofiel en het gemeentelijk profiel van Breda. Paragraaf twee presenteert de bevindingen over het schakelen tussen schaalniveaus en de transparantie. 5.1 Woonmilieuprofiel gemeente Breda In het vorige hoofdstuk zijn de kenmerken geoperationaliseerd, waarbij het opschakelen van buurt- naar wijk- en gemeenteniveau is verduidelijkt. Door de datamatrix van buurten en kenmerken in te vullen voor de gemeente Breda is op buurtniveau een woonmilieuprofiel te maken. Om de woonmilieuprofielen te presenteren is gekozen voor een modern communicatiemiddel, namelijk een webstek/ website. De hiërarchische structuur van een webstek past goed bij de indeling in gemeente, wijken en buurten. Om een beeld te krijgen van deze structuur en een woonmilieuprofiel geef ik een voorbeeld. De volgende paragraaf toont mijn eigen woonmilieu, de buurt Gageldonk (subbuurt 602), wijk Noordwest in de gemeente Breda. Per gebied presenteer ik de volgende figuren: Een topografisch kaartbeeld van de omgeving; Een kaartbeeld ter positionering van het gebied binnen het hogere schaalniveau; Het woonmilieuprofiel; Een kaartbeeld van het gebied met inzicht in het lagere schaalniveau; Alleen bij het buurtprofiel een tabel met het woningtype en bouwperiode per subbuurt. Deze manier van presenteren is op 52 buurten, 11 wijken en 1 gemeente toegepast. De webstek is als een bijlage bij dit rapport gevoegd in de vorm van een CD-ROM en is toegankelijk op het wereldwijde internet. http://home.hccnet.nl/h.j.schuiling 5.1.1 Buurtprofiel De buurt Gageldonk is in een breder perspectief te plaatsen, door middel van een topografisch beeld. De gele lijn is de grens bebouwd gebied van 1996. 53
FIGUUR 5.1 OMGEVING GAGELDONK BRON: VROM, 2002 Figuur 5.2 positioneert de buurt Gageldonk binnen de wijk Noordwest. Het door ABF ontwikkelde programma SWING is gebruikt om deze kaartbeelden te tonen. FIGUUR 5.2 AFBAKENING/ POSITIONERING GAGELDONK Na de afbakening van het gebied volgt het woonmilieuprofiel van de buurt. 54
FIGUUR 5.3 BUURTWOONMILIEUPROFIEL GAGELDONK Woningtype 1,00 Recreatie 0,90 0,80 0,70 Bouwperiode Stedelijke voorzieningen Basisvoorzieningen 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Differentiatie Woningdichtheid Functiemenging Imago Inkomensverdeling Zelfbeeld Interactie De scores van de kenmerken zijn te herleiden naar klassenlabels op basis van de tabellen 4.2 en 4.3 uit hoofdstuk vier. De buurt Gageldonk is te typeren als eengezinswoningen, van recente oorsprong, gedifferentieerd qua prijsklasse en eigendom en een woningdichtheid tussen de 20 en 30. Het imago is er lager dan het zelfbeeld, maar wel voldoende. Betrokkenheid van bewoners is voldoende en de inkomens zijn gevarieerd. De buurt is functioneel redelijk gemengd met goede basisvoorzieningen en bevindt zich in de tweede ring ten opzichte van het stedelijk centrum. De recreatieve mogelijkheden zijn beperkt tot sportvoorzieningen en buurtgroen. In het profiel is te zien dat Gageldonk met name scoort op differentiatie (gevarieerd), inkomensverdeling (gevarieerd) en basisvoorzieningen. Opvallend is dat de buurt nergens echt slecht scoort, behalve misschien qua recreatieve mogelijkheden. Recreatieve mogelijkheden scoren pas goed op wijkniveau, met als uitzondering de buurt Mastbos. Dit is te verklaren door het principe van vereniging. Hoe hoger het schaalniveau hoe hoger de score. Na het woonmilieuprofiel is er nog aandacht voor het subbuurtniveau. Figuur 5.4 laat zien hoe de gebieden gelegen zijn binnen de buurt Gageldonk. 55
FIGUUR 5.4 KAARTBEELD GAGELDONK INCL. SUBBUURTEN TABEL 5.1 SUBBUURTEN BINNEN GAGELDONK Woningtype Bouwperiode 060001 eengezins recent 060002 gevarieerd recent 060003 eengezins recent 060004 eengezins recent Subbuurt 060002 wijkt af op het kenmerk woningtype. Het aandeel meergezinswoningen zorgt ervoor dat de eengezinswoningen hier niet domineren. Doordat andere kenmerken ontbreken zijn geen harde conclusies mogelijk. 5.1.2 Wijkprofiel Op wijkniveau is eveneens de omgeving van de wijk te duiden door een topografisch beeld. De dikke zwarte lijn is de gemeentegrens van de gemeente Breda. 56
FIGUUR 5.5 OMGEVING NOORD-WEST De naam Noordwest geeft een idee van de ligging binnen de gemeente Breda. De scheiding met de wijk Noord (01) is lastig te zien in de figuur, maar deze wordt gevormd door de rivier de Mark. FIGUUR 5.6 AFBAKENING NOORD-WEST 57
FIGUUR 5.7 WIJKWOONMILIEUPROFIEL NOORD-WEST Woningtype 1,00 Stedelijke voorzieningen Basisvoorzieningen Recreatie 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Bouwperiode Differentiatie Woningdichtheid Functiemenging Imago Inkomensverdeling Zelfbeeld Interactie Eengezinswoningen, van recente oorsprong, gedifferentieerd qua prijsklasse en eigendomsvorm en een gevarieerde woningdichtheid kenmerken de wijk Noordwest. Het imago is voldoende met een beter zelfbeeld. Interactie is ruim voldoende en de inkomens zijn gevarieerd. De wijk is redelijk gemengd met voldoende basisvoorzieningen en ligt in de tweede ring ten opzichte van het stedelijk centrum. De recreatieve mogelijkheden bestaan uit een recreatieplas, sportvoorzieningen en landelijk gebied/ buurtgroen. De wijk bestaat uit de volgende buurten, die in de onderstaande figuur zijn weergegeven. FIGUUR 5.8 KAARTBEELD VAN DE WIJK NOORDWEST INCL.BUURTEN 58
5.1.3 Gemeenteprofiel Op bovengemeentelijk niveau is de gemeente Breda af te bakenen. De zwarte lijn, om Breda heen, is de gemeentegrens. Een klein deel van de gemeente valt buiten het kaartbeeld. Dit betreft de uitloper naar het zuiden, de buurt Hazeldonk. Deze is in het kaartbeeld van de wijk West wel duidelijk opgenomen. FIGUUR 5.9 OMGEVING GEMEENTE BREDA FIGUUR 5.10 GEMEENTELIJK WOONMILIEUPROFIEL BREDA Woningtype 1 Stedelijke voorzieningen Basisvoorzieningen Recreatie 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Bouwperiode Differentiatie Woningdichtheid Functiemenging Imago Inkomensverdeling Zelfbeeld Interactie 59
Figuur 5.10 laat zien dat eengezinswoningen met variatie qua bouwperiode, differentiatie (prijsklasse en eigendom) en woningdichtheid kenmerkend zijn voor de gemeente Breda. Tevens heeft Breda een goed imago en een zeer goed zelfbeeld. De betrokkenheid van bewoners bij activiteiten is goed te noemen en er is variatie qua inkomensverdeling. Breda is redelijk gemengd qua functies. De ligging ten opzichte van basisvoorzieningen is goed en de ligging ten opzichte van stedelijke voorzieningen is tweede ring. De recreatieve mogelijkheden zijn op gemeentelijk niveau zeer goed te noemen. Het kaartbeeld hieronder geeft inzicht in het lagere schaalniveau, de wijken behorend tot de gemeente Breda. FIGUUR 5.11 KAARTBEELD VAN DE GEMEENTE BREDA INCL. WIJKEN 5.2 Bevindingen profielen De buurt-, wijk- en gemeenteprofielen zijn met een bepaald doel gemaakt. In hoofdstuk één zijn drie (sub)doelen geformuleerd voor deze woonmilieuverkenning: 1. Verfijning; 2. Belevingsaspecten; 3. Schakelen tussen schaalniveaus. In hoofdstuk twee volgde nog een extra aandachtspunt: 4. Transparantie. Twee doelen komen in deze paragraaf aan bod, namelijk het schakelen tussen schaalniveaus en transparantie. 60
De woonmilieuprofielen zijn namelijk zeer geschikt om de resultaten van het schakelen tussen schaalniveaus te verduidelijken. Bovendien bieden de profielen meer openheid van zaken. 5.2.1 Schakelen tussen schaalniveaus In hoofdstuk drie is de verzamelingenleer gebruikt om tot een aanpak van het schakelen tussen de schaalniveaus te komen. Dit bracht mij tot drie principes voor het opschakelen van kenmerken: doorsnede (gemiddelde waarden als score) doorsnedeplus (dominante waarde of gevarieerd als klassenlabel/ score) vereniging (optellen van waarden levert een score) Het in hoofdstuk één gepresenteerde ideaalbeeld van de Russische matroshka poppen, van klein naar groot in elkaar passend, bleek niet geheel op te gaan. Het doorgeven van waardevolle informatie (dominante kenmerken) heb ik belangrijker gevonden dan het verlies van minder waardevolle informatie (vereniging). In figuur 5.12 is te zien dat het laagste niveau niet altijd in het hoogste niveau past. Er zijn namelijk buurtprofielen met een hogere score dan het gemeentelijke profiel (paars). Het kenmerk woningtype is in de buurt Brabantpark getypeerd als gevarieerd en wijkt af van de typering op het gemeentelijk niveau. De meerderheid van de wijken is getypeerd als eengezins en opgeschakeld naar het gemeentelijk niveau zorgt dit voor de typering eengezins. FIGUUR 5.12 BUURTPROFIELEN EN HET STEDELIJK PROFIEL (PAARS) Stedelijke voorzieningen Basisvoorzieningen Recreatie Woningtype 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Bouwperiode Differentiatie Woningdichtheid Functiemenging Imago Inkomensverdeling Zelfbeeld Interactie 61
Alleen bij het kenmerk recreatieve mogelijkheden is theoretisch en in de praktijk sprake van vereniging. Buurt past in wijk en wijk past in gemeente. In de praktijk werkt het beeld van de matroshka poppen, buurt past in wijk, past in gemeente voor de kenmerken bouwperiode, differentiatie, woningdichtheid en inkomensverdeling. Dit komt door het gebruik van gevarieerd als klassenlabel op basis van de verzamelingenleer (doorsnedeplus). In figuur 5.13 is te zien dat van wijk- naar gemeentelijk niveau het beeld van de matroshka poppen ook geldt voor de kenmerken basisvoorzieningen en functiemenging. FIGUUR 5.13 WIJKPROFIELEN EN HET STEDELIJK PROFIEL (PAARS) Stedelijke voorzieningen Basisvoorzieningen Recreatie Woningtype 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Bouwperiode Differentiatie Woningdichtheid Functiemenging Imago Inkomensverdeling Zelfbeeld Interactie De kenmerken imago, zelfbeeld, interactie, basisvoorzieningen en stedelijke voorzieningen zijn opgeschakeld met het principe van doorsnede (gemiddelden). Dit sluit beter aan bij de aard van de kenmerken, veelal op basis van enkelvoudige variabelen (1 indicator). Hierdoor is nooit sprake van het beeld van de Russische matroshka poppen. Door de mix van de principes om op te schakelen, doorsnede, doorsnedeplus en vereniging, is zuiver theoretisch gezien geen sprake van het beeld dat de matroshka poppen oproepen. Het is niet mogelijk om een buurtprofiel altijd in een wijk- of gemeentelijk profiel in te passen. Het doorgeven van onderscheidende (dominante) kenmerken, en zelfs het gebrek eraan (gevarieerd), is wel geslaagd. Het doel verfijning is dus wel gediend met het principe van doorsnedeplus. 62
5.2.2 Transparantie Met de presentatie van de woonmilieuprofielen voor de gemeente Breda is een instrument voor het typeren van buurten ontwikkeld. Er is discussie mogelijk over de selectie van de kenmerken, de indicatoren, de beslissingsregels voor de variabelen en de waardeoordelen. Door aannames te veranderen ontstaan andere profielen. De woonmilieuprofielen zijn een tussenstap om de uitgangspunten en de uitkomsten te kunnen toetsen. Stel dat enkele buurten de typering groen stedelijk krijgen. Met de woonmilieuprofielen is het eenvoudig de onderlinge verschillen en overeenkomsten op te zoeken. Zonder de profielen is sprake van een black-box. Men weet niet wat achter een typering schuil gaat. De presentatietechniek van de radargrafieken waarborgt een hoge mate van transparantie. Het gebruik van woonmilieuprofielen kan een goede methode zijn om bottom-up tot een aanpak voor woonmilieutransformatie te komen. Binnen de uitgangspunten voor de profielen neemt het waardeoordeel een belangrijke plaats in. Deze bepaalt of een eigenschap, meergezinswoning of eengezinswoning, een lage of een hoge score krijgt. Het maatschappelijk middenveld en bewoners zijn steeds beter georganiseerd en mondiger geworden. Door bewoners en vertegenwoordigende organisaties bij het waardeoordeel te betrekken is de discussie, over heterogeniteit versus homogeniteit op de verschillende schaalniveaus, misschien beter te begeleiden. Om de partijen gezamenlijk een oordeel te laten vellen over de aannames zou een begeleidingsgroep van (ervarings)deskundigen, op het beleidsveld wonen, uitkomst kunnen bieden. Hiervoor zijn een aantal opties aan te reiken om de discussie over de aannames te versnellen. Ten eerste de werkwijze van de Economische Barometer Breda, de Balanced Scorecard methode afkomstig uit het bedrijfsleven. Hierbij kunnen partijen op betrekkelijk eenvoudige wijze gezamenlijk tot één set van aannames komen met een vooraf bepaalde weging. Bij de barometer is sprake van zes kenmerken die elk jaar een cijfer krijgen. Hierbij draait het om gemiddelden. In dit onderzoek is het gebruik van gemiddelden zoveel mogelijk voorkomen. De gemeentelijke woonmilieubenadering en de methodiek van de Economische Barometer Breda dienen dus te worden gecombineerd. Hierbij zal de presentatie plaats vinden door middel van radargrafieken. Ten tweede het automatiseren van het stappenplan van de gemeentelijke woonmilieubenadering om te komen tot de woonmilieukenmerken. Hiervoor is het noodzakelijk een computerprogramma te schrijven. 63
Ten derde is het mogelijk om een analyse methode te kiezen die al geautomatiseerd is. Bijvoorbeeld het computerprogramma Evamix van Voogd 1. Hierbij is een verkenning nodig naar de mogelijkheden om verschillende aannames voor de woonmilieukenmerken in te voeren en door het programma gelijk te laten vertalen in woonmilieu-indelingen. De woonmilieuprofielen kunnen nog een andere functie hebben. De profielen zijn een momentopname, een soort van woonmilieuthermometer. De woonmilieuprofielen 2002 kunnen als een nulmeting worden beschouwd. Door een woonmilieuthermometer op te stellen, voor aanvang van de 2 de ISV periode 2 (2005) en aan deze het eind van de periode te herhalen (2010), kan de meetbaarheid van de verstedelijkingsafspraken worden vergroot. 1 Evamix: mix van kwantitatieve en kwalitatieve data: http://www.frw.rug.nl/persons/voogd/evamix.htm 2 ISV betekent Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing, zie www.vrom.nl. 64