STAPPENPLAN: ONTWIKKELEN VAN VRAAGGERICHTE MODULAIRE ZORG EN DIENSTVERLENING

Transcriptie

1 STAPPENPLAN: ONTWIKKELEN VAN VRAAGGERICHTE MODULAIRE ZORG EN DIENSTVERLENING

2 Inhoudsopgave Inleiding Stap 1: Identificeren van doelgroepen en hun behoeften Stap 2: Samenstellen multidisciplinaire projectgroep Stap 3: Toelichting modulair ontwerpen en doelstellingen formuleren Stap 4: Benoemen van inhoudelijke componenten van zorg en dienstverlening Stap 5: Breng de organisatie binnen modules (wie doet wat wanneer) in kaart Stap 6: Afronding ontwikkelproces

3 Inleiding Modulariteit verwijst naar het opdelen van een zorg en dienstverlening in hanteerbare, relatief standaard bouwstenen/modules en omvat vier belangrijke kenmerken: modules zijn betekenisvolle onderdelen, elke module vervult een specifiek doel, afhankelijkheden tussen modules zijn geminimaliseerd, en iedere module bestaat uit componenten die sterk afhankelijk van elkaar zijn. Modules kunnen op veel verschillende manieren met elkaar gecombineerd kunnen worden. Door modules zo te combineren dat ze aansluiten bij de wensen en behoeften van de oudere ontstaat een uniek pakket van zorg en dienstverlening tegen relatief lage kosten doordat gebruik gemaakt wordt van relatief standaard modules. Naast het creëren van maatwerk tegen relatief lage kosten wordt het concept modulariteit geassocieerd met transparante keuzemogelijkheden voor de oudere en snelle tot standkoming van een pakket van zorg, omdat het complete pakket niet vanuit het niets ontwikkeld hoeft te worden. Standaardisering zonder dat het rigide is. De zorg kan telkens afgestemd worden op de individuele behoefte, maar hoeft niet iedere keer opnieuw bedacht te worden. Dit stappenplan beschrijft zes stappen om te komen tot een modulair aanbod van zorg en dienstverlening, met bijbehorende valkuilen en aandachtspunten. Modulair ontwerpen van zorg en dienstverlening is relatief nieuw en tot op heden zijn er geen beschrijvingen van modulaire ontwerp processen gepresenteerd in de literatuur. Het is daarom relevant om het ontwerp proces dat is doorlopen bij één van de werkplaatsen van het transitie experiment behoefte als kompas, de oudere aan het roer te beschrijven als resultaat. Stap 1: Identificeren van doelgroepen en hun behoeften Een eerste stap in het ontwikkelen van een vraaggericht modulair aanbod is de keuze voor doelgroepen van ouderen. Een modulair aanbod is alleen zinvol indien er sprake is van variëteit in de vraag. Doelgroepen die gebruikt kunnen worden bij het ontwikkelen van vraagerichte modulaire zorg en dienstverlening zijn de profielen die naar voren zijn gekomen uit het behoefte onderzoek onder 2019 ouderen binnen het transitie experiment behoefte als kompas, de oudere aan het roer. Een latente klasse analyse is uitgevoerd om de ouderen met soortgelijke ervaren zorgbehoeften te groeperen, met als resultaat vijf robuuste doelgroepen: vitaal, psychosociale coping problemen, lichamelijke en mobiliteits problemen, multidomein problemen, kwetsbare ouderen. Deze doelgroepen zijn gebaseerd op ervaren behoeften van ouderen zelf en omvatten zorgbehoeften in de domeinen: lichamelijk, mobiliteit, psychisch, sociaal en cognitief. Valkuil: Het denken vanuit behoeften van doelgroepen is relatief nieuw in de ouderenzorg. Veelal zijn zorg en hulpverleners gewend om zorg en dienstverlening te bieden op basis van een specifiek probleem waarmee een oudere zich meldt, zoals diabetes, heupfractuur, of een hoge bloeddruk. Het denken vanuit doelgroepen met minder specifieke behoeften zoals, ik voel me wel eens somber en gespannen vindt men lastig. Aandachtspunt: Om de vraag van de doelgroepen zo scherp mogelijk te krijgen is het relevant om aanvullende gesprekken te voeren met ouderen uit deze doelgroepen. In deze gespreken komen vragen aan de orde als: waar heeft u behoefte aan, heeft u iets gemist, zijn er zaken dubbel gebeurd, wat kan volgens u beter? 3

4 Stap 2: Samenstellen multidisciplinaire projectgroep Van belang is dat vertegenwoordigers met zeggenschap van verschillende disciplines die zorg en dienstverlening leveren aan de gekozen doelgroepen worden betrokken bij het ontwerpen van modules. Deze vertegenwoordigers kunnen er voor zorgen dat de ideeën die tijdens de bijeenkomsten besproken worden, teruggekoppeld worden naar de achterban en andersom. Tevens is het van belang dat vanuit management/bestuur commitment wordt getoond door bijvoorbeeld een korte presentatie waarom het van belang is dat een modulair aanbod ontwikkeld wordt en tot welk doel. Valkuil: Tijdens het ontwikkelproces komt men erachter dat disciplines niet betrokken zijn, maar wel betrokken hadden moeten worden. Deze mensen stromen later in het ontwikkelproces en hebben belangrijke bijeenkomsten gemist, waardoor ze moeite hebben met het actief meedoen in de discussies. Aandachtspunt: Aan het begin van het ontwikkeltraject worden expliciete afbakeningskeuzes gemaakt door management/bestuur, bijvoorbeeld de keuze voor modulair ontwerpen van diagnostisch traject, behandel/begeleiding traject of beide. De afbakening van de te modulair ontwerpen zorg en dienstverlening leidt tot weloverwogen keuzes in het selecteren van zorg en hulpverleners die mee gaan doen in de multidisciplinaire projectgroep. Stap 3: Toelichting modulair ontwerpen en doelstellingen formuleren Een expert op het gebied van modulariteit presenteert de uitgangpunten van het modulair organiseren aan de multidisciplinaire projectgroep zoals samengesteld in stap 2. Tevens worden de doelgroepen waarvoor een modulair aanbod ontwikkeld dient te worden toegelicht. Modulariteit is een abstract begrip, daarom is het van belang dat er goede voorbeelden gegeven worden (zie bijvoorbeeld: riksjatravel.nl). Door goede voorbeelden te presenteren roept het concept modulariteit beelden op bij de zorg en hulpverleners. Na de toelichting begint de projectgroep met het formuleren van (sub)doelstellingen die voorzien in de behoeften van de doelgroepen en die passen bij de afbakening/doelen vanuit management/bestuur. Bijvoorbeeld, voor ouderen met psychosociale coping problemen kan de doelstelling laten inzien wat nog wel kan geformuleerd worden en een doelstelling die past bij ouderen met lichamelijke en mobiliteit problemen kan zijn: zelfredzaamheid bevorderen. Valkuil: Vraaggericht denken vraagt van de zorg en hulpverleners om zich te verplaatsen in de doelgroep en hun eigen domein los te laten. Dit is lastig. Veel professionals formuleren doelstellingen vanuit hun eigen professie of zijn gewend concrete problemen op te lossen. Bijvoorbeeld een diëtist die aangeeft dat een goede voedingstoestand van belang is voor alle ouderen, ongeacht tot welke doelgroep ze behoren. Aandachtspunt: Van belang is dat er iemand de discussie leidt die de stem van de oudere continu naar voren brengt. Dit kan gedaan worden door vragen te stellen tijdens groepsdiscussies als: denk je dat deze ouderen dit belangrijk vinden/ hier behoefte aan hebben? Het vraaggerichte denken dient aangemoedigd te worden door de stem van de oudere uit een specifieke doelgroep steeds weer naar voren te laten komen. 4

5 Stap 4: Benoemen van inhoudelijke componenten van zorg en dienstverlening Nadat de projectgroep het eens is over de doelstellingen, dient geformuleerd te worden wat er inhoudelijk geleverd kan worden om in deze doelstellingen te voorzien. De leden van de multidisciplinaire projectgroep vormen kleinere groepen rondom specifieke doelstellingen. In deze kleinere groepen formuleren ze welke componenten gezamenlijk voorzien in de doelstelling. Bijvoorbeeld, de module met als doel fit en mobiel worden bestaat uit de componenten spierkracht versterken en voedingsadvies. Valkuil1: een valkuil in deze stap is dat wie iets levert wordt beschouwd als component (bijvoorbeeld: de fysiotherapeut). Wie iets levert is geen component, een component omvat wat er inhoudelijk geleverd wordt aan de oudere. Aandachtspunt1: Het is de taak van de expert op het gebied van modulariteit om de leden van de groep duidelijk te maken wat precies bedoeld wordt met componenten. Componenten zijn inhoudelijke beschrijvingen van wat er geleverd wordt aan de ouderen. Valkuil 2: Een tweede valkuil binnen deze stap is dat er modules geformuleerd worden die bestaan uit veel verschillende componenten en dat per oudere de juiste combinatie van componenten wordt geselecteerd. Een module is niet een winkel waaruit geshopt kan worden. Een module bestaat uit componenten die altijd samen aangeboden worden. Aandachtspunt 2: Het is de taak van de expert op het gebied van modulariteit om bij iedere module te vragen: worden deze componenten altijd samen aangeboden voor deze doelgroep? Veelal betekent dit dat het formuleren van modules meerdere contactmomenten tussen expert en projectgroep leden omvat. De leden van de multidisciplinaire projectgroep zijn zelf verantwoordelijk voor de inhoud van de modules, maar het is de taak van de expert om er voor te zorgen dat de geformuleerde modules zoveel mogelijk aan de kenmerken van een modulair aanbod voldoen: modules zijn betekenisvolle onderdelen, elke module vervult een specifiek doel, afhankelijkheden tussen modules zijn geminimaliseerd, en iedere module bestaat uit componenten die sterk afhankelijk van elkaar zijn. Stap 5: Breng de organisatie binnen modules (wie doet wat wanneer) in kaart Indien de modules zijn beschreven qua inhoudelijke componenten is de vervolg stap om wie doet wat wanneer in kaart te brengen. Om dit te doen is het eerst van belang dat de multidisciplinaire projectgroep beslissingen neemt ten aanzien van welke discipline zorg en dienstverlening levert in elke module. Deze discussie kan goed gevoerd worden, omdat de inhoud van de modules is vastgelegd in de vorige stap. Vervolgens kunnen de disciplines die een rol spelen in een module op gedetailleerd niveau procesbeschrijvingen maken bij de modules. Een hulpmiddel voor het in kaart brengen van deze procesbeschrijvingen zijn AAD- schema s. In deze schema s staat vermeldt welke activiteiten er in welke volgorde ondernomen wordt en wie verantwoordelijk is voor deze activiteiten. Tevens kunnen afhankelijkheden heel expliciet beschreven worden in AAD- schema s. Figuur 1 geeft een voorbeeld van een AAD- schema. 5

6 Figuur 1: voorbeeld AAD schema Valkuil: Een valkuil is dat de domeinafbakening/functieprofilering een dominante rol speelt tijdens deze stap. Sommige professionals zullen hun functie willen onderstrepen in de zorgprocessen die beschreven moeten worden. Aandachtspunt: De expert op het gebied van modulariteit dient in deze discussies terug te grijpen naar de inhoud van de modules zoals geformuleerd in de vorige stap en kan vragen stellen als: wie kan de door jullie geformuleerde componenten het beste leveren? Door terug te grijpen naar de inhoud kan de discussie over wie een rol moet spelen in het leveren van deze inhoud beter gevoerd worden. Stap 6: Afronding ontwikkelproces Het geformuleerde modulaire aanbod, in de vorm van bijvoorbeeld een module boek, kan door leden van de multidisciplinaire projectgroep gepresenteerd worden aan hun achterban en aan de ouderen. 6