Ontwikkeling vn droge heishrle grslnden op voormlige lndouwgrond uitkomsten vn jr OBN-onderzoek Roos Loe, Arrie vn der Bij, Rolnd Boink, Jn Frouz, Joost Vogels, Petr Benetková, Rudy vn Diggelen
Knsen & knelpunten voormlige lndouwgrond Knsen uffering op orde vnwege eklken en fgrven tot minder verzuurde odem Knelpunten Te rijk n nutrienten (P!) Afwezigheid typishe flor en fun Sterk vernderd odemleven In eerder ontwikkelde droge heishrle grslnden zien we een stgntie in ontwikkeling
Inleiding Mogelijke mtregelen Overrengen plntdisporen: misel en zd Overrengen odemflor/fun: odemkruimels, -plgjes, -slurrie experiment diret n ontgronden Werkt dit lleen voor nieuwe gronden of ook voor reeds heringerihte terreinen? experiment 15- jr n herinrihten 1 e fse: effeten innen jr. e fse: middellnge termijn (5 jr)
Experimenten diret n fgrven plgjes + misel slurrie + misel misel kruimels + misel misel m misel + zden Controle Niets toegevoegd - herhlingen 3 loties
Afgrven lndouwgrond Noordenveld
Mien donorsite Hrskmp
Oprengen misel Wolfsven
Bodemplgjes en kruimels
Slurrie
µmol/l odem) mol/ l odem) mol/l odem) -NCl mol/l odem) ph-ncl totl-p (mmol/l odem) C- NCl (µmol/l odem) Olsen- P (µmol/l odem) % orgnishe stof % voht % orgnishe stof totl-al (mmol/l odem) % voht totl-fe (mmol/l odem) totl-c (mmol/l odem) totl- K (mmol/l odem) WF WF,5 3 Experimenten diret n ontgronden 1,5 1 5 15 1,5 5 Resultten odemhemie 1 1 5, 5,1 5,9,,7,,5 1 1 1 1 NV NV WE WE WF WF ph-ncl P-totl NV NVWE WEWF WF NO3-NCl C-totl 9 7 5 n.s. 1 9 7 5 3 1 9 7 5 3 NV NV WE WE WF WF NV WE WF C-NCl Olsen-P om % 35 1 3 1 5 15 1 5 NV NV WE WE WF WF 5 5 35 3 5 N-totl 1 1 1 1 1,5 1,5 1,5 5, 5,1 5,9 NV WE WF ph-ncl n.s. 1 9 7 5 3 1 1 9 7 5 3 1 35 3 5 NV WE WF voht % NV WE WF C-NCl
(mmol/l odem) (mmol/l odem) ph-ncl P (mmol/l odem) P (µmol/l odem) totl-p (mmol/l odem) Olsen-P (µmol/l odem) % orgnishe stof totl-al (mmol/l odem) totl-fe % (mmol/l voht odem) totl-al (mmol/l odem) totl-fe (mmol/l odem) totl-c (mmol/l odem) totl-k (mmol/l odem) 3 Experimenten diret n ontgronden 5 15 1 5 Resultten 1 odemhemie 1 1 Al-totl 1 NV WE WF NV WE WF 9 7 5 3 Fe-totl P-totl Olsen-P Al-totl om %,53 1 5 1,5 1 15 1 1,5 5 NV WE WF NV WE WF NV NV WE WE WF WF 9 7 5 5 5 35 3 5 1 1 1 1 1 1 5, 5,11 5,9, C-totl NV WE WF C-totl N-totl ph-ncl P-totl 1 9 7 5 3 1 K-totl NV WE WF Fe-totl voht % 1 9 9 7 7 5 5 3 3 1 1 NV WE WF NV WE WF n.s. Olsen-P C-NCl 1 35 1 3 5 15
Bedekking heishrl (%) Bedekking heishrl (%) Experimenten diret n fgrven Noordenveld 1 1 1 13 1 15 1 Jr Noordenveld 1 13 1 15 1 Jr C (A) M (B) M&Z (B) Donor M (A) M&K (B) M&P (A) M&S (A) Ref Toevoegen misel(+zden) zorgt voor meer heishrle soorten en hogere edekking; Toevoegen odemkruimels zorgt voor nog hogere edekking (m.n. Fijn shpengrs & Struikhei)
Experiments diret n ontgronden Noordenveld 1,5-1,5-1 -,5,5 1 1,5 -,5-1 KS GS C M M&Z M&K M&P M&S
Noordenveld % proefvlkken Fijn shpengrs Rolklver Stijve ogentroost Shpenzuring Gewone dophei Pilzegge Grsklokje Tormentil Hondsviooltje Stekelrem Bluwe knoop Veldies (G) Shermhvikskruid Vlkruid Muizenoor Tndjesgrs misel misel+zd misel+odem 59 1r 1 1 1 75r 5 5 5 5 5 13 1 13 1 3 3 3 13 13 1 3 3 13 1 1 5 75 1 1 75 13 9 1 1 5 33 5 5 1 1 13 5 13 17 Shuin = nwezig op donorlotie Vet = toegevoegd ls zd Bedekking kruidlg (%) ontrole 13
ontrole misel misel+kruimels misel+slurrie misel+plgjes ontrole misel misel+kruimels misel+slurrie misel+plgjes ontrole misel misel+kruimels ontrole misel+slurrie misel misel+kruimels misel+slurrie misel+plgjes misel+plgjes ontrole misel misel+kruimels misel+slurrie misel+plgjes ontrole misel misel+kruimels ontrole misel+slurrie misel+plgjes misel misel+kruimels misel+slurrie misel+plgjes ontrole misel misel+kruimels misel+slurrie misel+plgjes ergosterol (µg/g odem) ntl/1 g odem ntl/1 g odem Ergosterol (shimmels) 1, 1, 1, 1, 1,,,,,, ergosterolonentrtie 1 9 7 5 3 1 Shimmeletende nemtoden Noordenveld Wekerom Wolfsven shimmeleters shimmeleters 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Noordenveld In Noordenveld ontroleproefvlkken minder shimmels en minder shimmel- en terieetende nemtoden 1 9 7 5 3 1 9 9 Noordenveld Wekerom Wekerom Wol
Experimenten diret n ontgronden Wntsen Noordenveld omgeving Donorlotie misel ontrole (geen misel)
Antl soorten Experimenten diret n ontgronden Mieren Noordenveld omgeving ontrole misel donor mieren: soortsdiversiteit met toevoeging misel groter dn ontrole
Conlusies Bodemtoediening met kruimels of plgjes helpt een eetje in de ontwikkeling vn droog heishrl grslnd. Sommige soorten zijn slehte verspreiders met zd (ijvooreeld Borstelgrs); Effet toediening odem met kruimels en plgjes op de ontwikkeling vn odem(miro) flor/fungemeenshp kleiner dn verwht. Moeilijk milieu; drnst rol vn ijv. shimmels in grslnd kleiner dn in heide; Te weinig goedontwikkelde droge heishrle grslnden eshikr voor grootshlige herinrihtingsprojeten
Conlusies Vnuit voormlige lndouwgrond Ontgronden (vershrlen) noodzkelijk N ontrgronden: dispersie eperkt de ontwikkeling nr droog heishrl grslnd Toediening vn vers misel vn goedontwikkelde donorloties helpt in vegettieontwikkeling Voor sommige soorten is toediening zden noodzkelijk Ook ovengrondse fungemeenshp ontwikkelt sneller met toediening misel
Eerder heringerihte loties Ondiep fplggen, misel + zden m Ondiep fplggen, misel + zden + kruimels Controle, originele vegettie jr n herinrihting 5 loties
Afplggen Mntingerveld
Afplggen Wisselse Veen
NO3-NCl (µmol/l odem) totl-p (mmol/l odem) K-NCl Olsen-P (µmol/l (µmol/l odem) odem) NH-NCl % orgnishe (µmol/l odem) stof % voht NO3-NCl (µmol/l odem) ph-ncl totl-al (mmol/l odem) C-NCl (µmol/l odem) totl-c totl-fe (mmol/l (mmol/l odem) odem) totl-n totl-c (mmol/l (mmol/l odem) odem) totl-k (mmol/l odem) ph-ncl C-NCl (µmol/l odem) totl-p (mmol/l odem) Olsen-P (µmol/l odem) % orgnishe stof % voht % orgnishe sto % voht WV Reeds heringerihte terreinen 3 1 5,5 5,5 3,5 3 WV 5 ph-ncl d Al-totl 1 1 1 1 5 NO3-NCl d 35 3 5 15 1 9 7 5 3 5 nutriënten 15 15 ehter 1 niet! 1 5 5 WV BV MV OM ST BV WVMV OM ST WV 1 C-NCl Fe-totl C-totl 1 5 1 15 1 5 1 ph 5 1 en uffering meestl C-totl in orde op N-totl K-totl ph-ncl 35 e 1 1 5,5 reeds 3 ingerihte d 1 1 5 5 d vml,5 15 lndouwgronden 1 3 P-totl 5 15 5 35 3 7 5 5 15 3 1 5 1 P-totl 35 3 5 15 5 Olsen-P Olsen-P K-NCl NH-NCl om % voht NO3-NCl % 5 e d 5 15 3 1 1 5 BV BVMVMVOMOMSTST WV WV e d 5 3 3,5 15 1 1 om % d 1 15 1 5 BV BVMVMVOMOMSTSTWV WV 1 1 1 1 1 9 7 5 3 1
ontrole Totl # soorten p1 r1 misel+zden +kruimels m1 m1 m1 m1 p1 p1 p1 m1 m1 1+ p1 Stverden r1 r1 Shuin = nwezig op donorlotie Vet = toegevoegd ls zd Misel+zden verhoogt ntl & edekking heishrle soorten Bedekking heishrle soorten Stijf hvikskruid Gewone veldies Fijn shpengrs Pilzegge Gewone dophei Bluwe knoop Shpenzuring Stijve ogentroost Vertkte leeuwentnd Vlkruid 1 misel +zden 1
N (mmol/kg dw) Eerder heringerihte loties 1 1 1 Nutrientenonentrties ovengrondse iomss inditie voor P-limittie 1 g N/g P 1 g N/g P inditie voor N-limittie 5 1 P (mmol/kg dw) P-Olsen< µmol/l odem P-Olsen> µmol/l odem referentielotie (ntuurgeied) Hoog P voormlige lndouwgrond n ontgronden N- limittie droog heishrl grslnd; duurzme ontwikkeling ij hoge N-depositie
Conlusies Eerder heringerihte loties met stgnerende vegettie-ontwikkeling Toediening vers misel en zden helpt n openen vegettie; Geen effet toediening odem hierij; Veel loties heen nog steeds teveel P in de odem. Op lnge termijn zl meer stikstof zih ophopen in het systeem. Blijft de kwliteit vn de ontwikkeling vn droge heishrle grslnden op termijn dn gewrorgd?