De leden van het dagelijks bestuur en bestuurscommissie Zuidoost.

Notitie Aan Van Kopie aan De leden van het dagelijks bestuur en bestuurscommissie Zuidoost. Martin van den Berg Ashna Vishnudatt Datum 11 augustus 2015 Zaaknummer Onderwerp Stand van zaken Natuurzoom Geachte leden, Aanleiding Middels deze notitie wordt u geïnformeerd over de voortgang en stand van zaken betreffende het project Natuurzoom. Het project Natuurzoom bestaat uit verschillende deelprojecten met verschillende subdoelstellingen. De centrale doelstelling die deze projecten bindt, is realisatie van een volwaardige ecologische verbinding en verbetering van de ecologische- en recreatieve waarden in de Natuurzoom. De focus ligt met name op de ecologische verbetering van de Natuurzoom. Het laatste onderzoek naar de natuurwaarden in het gebied is gedaan in 2007, zie bijlage 1, deze meting zal worden gebruikt als nulmeting. Het doel is om anno 2020-2025 een verbetering van deze natuurwaarden te meten. De notitie is als volgt opgebouwd: 1. Bestuurlijke context. 2. Achtergrondinformatie Natuurzoom. 3. Stand van zaken deelprojecten. a. Waterberging Bijlmerweide. b. Uitvoeringsplan Natuurboog. c. Faunapassages. d. Op Safari in de Bijlmerweide. 4. Vervolgproces. a. Ambtelijke verkenning b. Monitoring Het stadsdeelkantoor is te bereiken met trein en metro (50 en 54) halte station Amsterdam Bijlmer ArenA en bus (41, 44, 45, 46, 47, 102, 158 en 175). **

Stadsdeel Zuidoost Pagina 2 van 9 Een deel van de bestuursopdracht Natuurzoom dat niet wordt opgepakt binnen het project Natuurzoom, is de verbetering van de recreatiegebieden Gaasperzoom en de Hoge Dijk. Dit komt omdat Groengebied Amstelland leidend is ten aanzien van recreatie in deze gebieden. Daarnaast wordt in deze notitie niet ingegaan op de realisatie van een landschappelijke en ecologische verbinding bij de onderdoorgang van de A9 Gaasperdammerweg. Deze onderdoorgang dient om de Bijlmerweiden met het Gaasperpark te verbinden en is een verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat. Deze onderdelen worden dan ook niet behandeld in deze notitie. 1. Bestuurlijke context De stadsdeelraad van stadsdeel Zuidoost heeft bij het vaststellen van het programma Groen & Blauw in juni 2009 besloten ter uitwerking te starten met het opstellen van het project Natuurzoom. Dit is in het bestuursakkoord 2010-2014 nog eens bevestigd: Het stadsdeel doet onder andere onderzoek binnen het project Natuurzoom (uitwerking programma Groen & Blauw) naar versterking van de natuurwaarden en verbetering van recreatieve functies van de Bijlmerweide. Daarbij is het goed op elkaar afstemmen, versterken van natuurwaarden en verder ontwikkelen van recreatieve functies, de opzet binnen alle deelprojecten in het projectgebied Natuurzoom. Hierbij ligt de nadruk op het verbeteren van de ecologische waarden van de Natuurzoom. Op 22 januari 2013 heeft het DB dit in een bestuursopdracht vastgesteld. Begin 2014 is gestart met het project Natuurzoom. In de bestuursopdracht van 2013 is een eerste planning opgenomen, hierin is aangegeven dat het project, inclusief uitvoering, in 2015 af zal lopen. Het project is echter uitgelopen doordat het zoeken naar financiën en het koppelen van subsidies en cofinancieringen meer tijd in beslag heeft genomen. Deze acties zijn zeer arbeidsintensief en tijdsafhankelijk. Dit leidt ertoe dat de uitvoering tot in 2017 zal plaatsvinden. Nieuwe initiatieven moeten worden opgepakt door de gebiedsteams en in gebiedsplannen worden opgenomen. Een van de opdrachten, opgenomen in de bestuursopdracht, was het regelen van financiën om de verschillende doelen en deelprojecten uit te kunnen voeren. Het budget bepaalt de te realiseren maatregelen van het project. Indien het budget niet toereikend is, zullen maatregelen niet gerealiseerd worden of op een later moment. Dit heeft ertoe geleid dat niet op alle fronten van de bestuursopdracht tegelijk actie heeft kunnen plaatsvinden. De projectgroep is hierin afhankelijk van beschikbare budgets en subsidies over diverse thema s.

Stadsdeel Zuidoost Pagina 3 van 9 2. Achtergrondinformatie De Natuurzoom is een onderdeel van de Natuurboog. De Natuurboog verbindt de natuurgebieden tussen de Diemer Vijfhoek in het IJmeer en polder Ronde Hoep in Amstelland (afb. 1). Naast deze twee gebieden zijn De Diemen, Diemerbos, Bijlmerweide, Gaasperplas, Gaasperzoom, De Hoge Dijk en Ouderkerkerplas de belangrijkste natuurgebieden die worden verbonden. De ringslang is een van de voornaamste kensoorten van deze gebieden. Dit project richt zich op het deel van de Natuurboog tussen het Diemerbos en het knooppunt Holendrecht, dit noemen we de Natuurzoom (afb. 2.). Afb. 1. Natuurboog Afb. 2. Natuurzoom 3. Stand van zaken deelprojecten a. Waterberging Bijlmerweide Achtergrond In 2007 heeft het kabinet besloten tot verbreding en overkluizing van de Gaasperdammerweg A9, onderdeel van de gehele planstudie Schiphol Amsterdam - Almere (SAA). Met de verbreding van de rijksweg A9 door Zuidoost lag er voor Rijkswaterstaat een wateropgave om het extra aan te leggen verhard oppervlak van de A9 te compenseren. In het Tracé Besluit SAA is aangegeven dat RWS een deel van deze wateropgave zal compenseren met de realisatie van extra water in de Bijlmerweide. Stand van zaken In 2014 is deze waterberging in de vorm van natuurvriendelijke oevers aangelegd. Zo wordt naast de watercompensatie ook de natuurwaarde van de Bijlmerweide en dus de Natuurzoom mede vergroot. De daadwerkelijke waterberging was op 1 december 2014, conform afspraak, afgerond. De laatste werkzaamheden zoals beplanting en de aanleg van nieuwe bruggen hebben plaatsgevonden in het eerste kwartaal van 2015. Naast het afmaken van de beschoeiing en bruggen is in samenspraak met de bewoners een beplantingsplan gerealiseerd. De beplanting is in het voorjaar van 2015 aangelegd.

Stadsdeel Zuidoost Pagina 4 van 9 Communicatie In de aanloop naar het ontwerp voor de waterberging Bijlmerweide en ook tijdens de uitvoering is intensief contact geweest met bewoners uit met name Kantershof en Geerdinkhof. Zij hebben zich vervolgens verenigd in de adviesgroep Waterberging Bijlmerweide en houdt zich sindsdien bezig met alle activiteiten die de Bijlmerweide aangaan. De adviesgroep is betrokken bij de ontwerpkeuzes en tijdens de uitvoering en er is een goede relatie opgebouwd. Op 29 augustus 2015 vindt voor de nieuwe Bijlmerweide nog een feestelijke opening plaats. Financiën De Waterberging Bijlmerweide is aangelegd op kosten van Rijkswaterstaat. Een deel van de bruggen zijn gefinancierd door de afdeling Beheer van stadsdeel Zuidoost. Omdat de hier gerealiseerde onderdelen ook bijdragen aan doelstellingen van andere deelprojecten van het project Natuurzoom, is een deel van deze budgets ingezet als cofinanciering voor andere deelprojecten. Op deze manier is met de cofinanciering van RWS, bij de provincie N-H een subsidie verkregen voor de aanleg van recreatieve verbindingen in de Natuurzoom. Op 16 december 2014 heeft de provincie een subsidie tussen de 250.000,- en 436.500,- (excl. BTW) toegekend uit de Uitvoeringsregeling subsidie Groen Noord-Holland 2013. De subsidie is verkregen voor de aanleg van recreatieve verbindingen in de Bijlmerweide. De activiteiten moeten uiterlijk 31 december 2015 zijn afgelopen. Met deze subsidie valt een cofinanciering vrij van minimaal 250.000,- welke ingezet kan worden voor verdere ontwikkeling van de Natuurzoom zoals de uitvoering van het Uitvoeringsplan Natuurboog (zie paragraaf 3b). Dit vrijgekomen budget kan bovendien worden gebruikt worden als cofinanciering voor nieuwe subsidies. De realisatie van het Uitvoeringsplan Natuurboog zal een laatste, nog op te starten, deelproject vormen. In paragraaf 4 Vervolgproces zal dit nieuwe deelproject nader worden toegelicht. b. Uitvoeringsplan Natuurboog Achtergrond De Natuurzoom is onderdeel van de (provinciale) Ecologische Hoofdstructuur, maar lange tijd werd gedacht dat deze niet als zodanig zou functioneren. In een vroeg stadium van het project Natuurzoom is daarom contact gelegd met de provincie Noord-Holland. Ook de provincie zag in dat de Natuurzoom zijn rol als ecologische verbinding onvoldoende vervulde en heeft daarom een actieve rol ingenomen. Zo heeft de provincie N-H in opdracht van stadsdeel Zuidoost de Dienst Landelijk Gebied onderzoek laten te doen naar het functioneren van de Natuurboog. Dit onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met stadsdeel Zuidoost en heeft geresulteerd tot een uitvoeringsplan. Stand van zaken In oktober van 2014 is het Uitvoeringsplan Natuurboog Amsterdam Zuidoost opgeleverd, zie bijlage 2. Uit dit uitvoeringsplan blijkt dat er momenteel veel barrières in de verbindingszone zijn en de inrichting en beheer niet optimaal afgestemd zijn op de soorten waarvoor de verbinding moet werken. De ringslang wordt hierbij als kensoort aangehouden. Knelpunten zijn de hoge recreatiedruk, waterkwaliteit, afwezigheid van voldoende leefgebied en te hoge barrières. In het kader van het uitvoeringsplan is een inventarisatie van zo n 45 verbeterpunten voor de inrichting en het beheer gemaakt. Het gaat om aanpassingen in inrichting, beheermaatregelen, zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers en poelen en om het oplossen van barrières in grote wegen en te krappe waterduikers. Hieronder vallen ook de faunapassages die in paragraaf 3c worden behandeld. De maatregelen zijn onderverdeeld in prioriteit 1 en prioriteit 2 maatregelen. Het is van groot belang de prioriteit 1 maatregelen zo snel mogelijk op te lossen. Het gaat hier vooral om

Stadsdeel Zuidoost Pagina 5 van 9 de grote barrières zoals autowegen en de Weespertrekvaart. Zonder het opheffen van deze barrières zal de natuurboog niet goed kunnen functioneren als doorgaande verbinding. Daarnaast zijn er een aantal quick wins die op korte termijn en soms zonder extra of met geringe kosten kunnen worden gerealiseerd. In overleg met Groengebied Amstelland wordt uitgezocht welke van de 45 verbeterpunten gerealiseerd kunnen worden binnen het beschikbare budget. Financiën Het onderzoek dat gedaan is voor het tot stand brengen van het Uitvoeringsplan Natuurboog is gefinancierd door de provincie N-H. Om uitvoering te kunnen geven aan de maatregelen die worden aangedragen in het Uitvoeringsplan Natuurboog, worden de kosten geschat tussen de 250.000,- en 500.000,- euro (ex BTW). De uitvoering zal een apart, nog te starten deelproject vormen. Het budget voor de uitvoering kan deels worden verworven uit het budget dat vrij zal komen van het deelproject Waterberging Bijlmerweide, zie paragraaf 3a. Dit budget kan bovendien weer ingezet worden als cofinanciering voor subsidie van de provincie N-H. c. Faunapassages Achtergrond In 2012 heeft Amsterdam haar visie op de ecologie als uitwerking van de structuurvisie Amsterdam vastgesteld. Het beleidsuitgangspunt van deze Ecovisie is dat de ecologische hoofdstructuur wordt gerespecteerd en knelpunten worden aangepakt. Het maken van goede groene verbindingen door het oplossen van knelpunten, is in samenhang met toegesneden beheer voor Amsterdam de komende jaren de belangrijkste methode om de leefomstandigheden voor planten en dieren te verbeteren. Het is dus van groot belang dat barrières in de groene verbindingen, zoals wegen en kanalen, in de vorm van faunapassages, vispassages, fauna-uittreedplaatsen (FUP) etc. worden overwonnen. De gemeente Amsterdam wil het stelsel van groene verbindingen goed laten functioneren, daartoe moeten een aantal knelpunten worden opgelost. Het belang van de aanleg van faunapassages wordt in het Uitvoeringsplan Natuurboog Amsterdam Zuidoost nog eens onderstreept, zie paragraaf 3b en bijlage 2. In Amsterdam Zuidoost is de Natuurzoom een belangrijke groene verbinding voor de ringslang, rugstreeppad, wezel, hermelijn, konijn, vos en verschillende soorten dagvlinders. De op te lossen knelpunten zijn vooral gericht om de verbinding tussen het Diemerbos, de Bijlmerweide en het Gaasperpark te verbeteren. Tevens wordt een verbinding gelegd tussen de Hoge Dijk en het toekomstige Spoorpark in Amstel III. Voor de faunapassages tussen het Diemerbos en de Bijlmerweide / Gaasperpark is het van essentieel belang dat ze functioneren voor ringslangen. Stand van zaken Vanuit de centrale stad ligt de opdracht om in Zuidoost zes faunapassages aan te leggen. Een aantal van de passages komen onder de Provincialeweg, hierover is contact met de provincie N-H. Langs het tracé van de Provincialeweg zijn vijf verschillende mogelijkheden voor faunapassages onderzocht (zie nr. 1 t/m 5 in afbeelding 3). Daarnaast zijn twee locaties bij de Tafelbergweg en Abcouderstraatweg onderzocht (nr. 6 en 7 in afbeelding 3). Na onderzoek van alle locaties is gebleken dat locatie 2 en 4 technisch te complex zijn om te realiseren en vallen daarom af. Dit komt voornamelijk doordat de faunapassages langs de Provincialeweg onder een waterkering door moeten. Naar verwachting zal dit niet ten kosten gaan van de ecologische verbinding die hier wordt beoogd. De aanleg van faunapassages 1 en 3 zullen tot een voldoende goed functionerende ecologische verbinding leiden.

Stadsdeel Zuidoost Pagina 6 van 9 In 2014 zijn faunapassages aangelegd op locatie 1 en 6. Bij locatie 1 is tevens een FUP aangelegd. In 2015 zullen locatie 3 en 5 worden onderzocht. Locatie 3 betreft een faunapassage onder de Provincialeweg door. Hierbij wordt samengewerkt met de provincie N-H. Aan de kant van het Diemerbos, ook wel Gemeenschapspolder, zal door RWS natuur ontwikkeld worden. Dit wordt gedaan vanwege de vereiste natuurcompensatie als gevolg van de verbreding en overkluizing van de A9 Gaasperdammerweg. De faunapassage op locatie 3 zal aansluiten op deze natuurontwikkeling en wordt betaald door stadsdeel Zuidoost als bijdrage aan het gebiedsfonds Diemerbos. Afhankelijk van de uitkomst van het onderzoek naar de haalbaarheid van deze faunapassage wordt deze gerealiseerd. De provincie N-H is leidend in de uitvoering. Afbeelding 3. Locaties faunapassages. Locatie 5 is de bestaande brug bij Driemond. Deze brug zal vervangen worden. In het ontwerp van de nieuwe brug dient rekening te worden gehouden met de passeerbaarheid van fauna, en ringslangen in het bijzonder. In het kader van het project Diemerbos wordt nog uitgezocht hoe de verbinding tot stand zal worden gebracht. Daarnaast wordt momenteel onderzocht wat de mogelijkheden zijn voor het inpassen van een faunapassage onder de Abcouderstraatweg, zie locatie 7 op afbeelding 3). Dit is knelpunt 94 uit de ecologische visie Amsterdam. De weg verdeelt het natuurgebied de Hoge Dijk in tweeën. Afhankelijk van de toekenning van subsidie, wordt deze faunapassage in de loop van 2016 gerealiseerd. Financiën De aanleg van faunapassages en FUP s worden gedaan op basis van Groengelden van de Centrale Stad (voorheen dro) en cofinanciering door stadsdeel Zuidoost. d. Op Safari in de Bijlmerweide Achtergrond Het deelproject Op Safari komt voort uit motie 47 van 2013 in de gemeenteraad, om net als het speelbos in het Diemerbos, in de Bijlmerweide ook natuurlijk spelen te introduceren. Op Safari bestaat uit het creëren van natuurlijke speelattributen zoals trekpontjes, klauterbomen, touwbruggen alswel het toevoegen van poelen ter verbetering van Flora en Fauna. Op Safari is zowel gericht op het versterken van de recreatieve waarde als het verhogen van de natuurwaarde in de Bijlmerweide. Op dit moment fungeert de Bijlmerweide alleen als doorgangsgebied naar de aanwezige voorzieningen in het park (manege, schooltuinen en kinderboerderij) en is de verblijfskwaliteit beperkt. Door de diverse investeringen die er met name in het kader van de

Stadsdeel Zuidoost Pagina 7 van 9 Waterberging Bijlmerweide in het gebied zijn gedaan kan deze verblijfskwaliteit vergroot worden. Doelstelling van het project Op Safari is om de Bijlmerweide aantrekkelijker te maken voor een grotere doelgroep en hen in aanraking te laten komen met natuur in Zuidoost. Door het activeren van de Bijlmerweide voor kinderen, is het de bedoeling de kinderen en hun ouders kennis te laten maken met de natuur, gezond eten en bewegen. Zo krijgt de Bijlmerweide een grotere recreatieve en educatieve functie. Om dit te kunnen doen is het de wens Op Safari vorm te geven in de vorm van een natuurspeelroute waarop kinderen verschillende elementen kunnen vinden om mee te spelen, zoals wilgenhutten, klauterbomen en speelvijvers. Maar ook zijn er op de route bijvoorbeeld eetbare planten aanwezig. De natuurspeelroute moet een aanvulling vormen op het Diemerbos en hierop aansluiten. Op deze manier worden de twee speelgebieden samen één groot avontuur. Communicatie In de zomer van 2014 zijn twee workshops georganiseerd bij de schooltuinen, één met buurtkinderen die zich in zomervakantie konden opgeven (via de stadsdeelkrant), en een sessie met groep 6/7 van basisschool Wereldwijs. Samen met de kinderen hebben we door de Bijlmerweide gestruind op zoek naar de beste natuurspeelroute. Vervolgens mochten de kinderen door te tekenen, plakken en knutselen hun ideeën en dromen en wensen laten zien ten aanzien deze natuurspeelroute. Ook is er met de adviesgroep Waterberging Bijlmerweide gesproken waarbij zij hun bezwaren en zorgen, maar ook hun ideeën en wensen aan ons hebben meegegeven. Stand van zaken Met deze input wordt momenteel gewerkt aan een Voorlopig Ontwerp. Het Voorlopig Ontwerp zal twee keer ter inspraak worden voorgelegd aan de bewoners, voordat het definitief kan worden vastgesteld. Als onderdeel van natuur- en milieueducatie van de schoolwerktuinen zijn er twee poelen, waarvan één met een vlonder, aangelegd. In samenwerking met de A. Wagner Schoolwerktuin en het Amsterdams Natuur en Milieu Educatie Centrum (ANMEC), wordt gewerkt aan een educatief programma voor de Bijlmerweide. Met dit educatieve programma voor schoolkinderen over de Bijlmerweide wordt tevens de natuurspeelroute op de kaart gezet en buiten spelen gestimuleerd. Met Groengebied Amstelland zal ruimtelijk verkend worden of er ook mogelijkheden zijn voor natuurspelen in de Gaasperzoom. Het doel is het tweede kwartaal 2016 te kunnen starten met realisatie van de natuurspeelroute. Na de zomer van 2015 zal de projectgroep met het concept Voorlopig Ontwerp nog teruggaan naar de adviesgroep Waterberging Bijlmerweide. Financiën Om het project Op Safari te kunnen realiseren is er door de centrale stad een bedrag van 195.000,- (ex BTW) aan Groengelden ter beschikking gesteld. Cofinanciering vindt plaats door stadsdeel Zuidoost en Rijkswaterstaat. Doordat een deel van Op Safari reeds is aangelegd, bedraagt het projectbudget momenteel 270.000,- (ex BTW).

Stadsdeel Zuidoost Pagina 8 van 9 4. Vervolgproces a. Ambtelijke verkenning De verdere uitwerkingen en ontwikkeling van de Natuurzoom in de gebieden Gaasperzoom en Hoge Dijk zal in overleg met Groengebied Amstelland gebeuren. Dit betreft onder andere het verder uitwerken van het Uitvoeringsplan Natuurboog en het verder verkennen van de recreatiemogelijkheden. Naast de deelprojecten die in deze notitie worden behandeld zal er nog één laatste deelproject worden opgestart. Het gaat hier om de uitwerking en realisatie van het Uitvoeringsplan Natuurboog, zie paragraaf 3b en bijlage 2. Met Groengebied Amstelland en andere partners gekeken worden naar mogelijke subsidies en andere investeerders, om zoveel mogelijk maatregelen uit het Uitvoeringsplan Natuurboog te kunnen realiseren. Middels vrijgekomen gelden uit andere deelprojecten, nieuw aan te vragen subsidies en eventuele cofinancieringen zal zoveel mogelijk invulling worden gegeven aan de maatregelen uit het Uitvoeringsplan Natuurboog Amsterdam Zuidoost. De planning van dit project is afhankelijk van wanneer de budget van de subsidie verstrekt wordt. Naar verwachting zal het budget medio 2016 verstrekt worden door de provincie, tot die tijd zullen wel wat voorbereidende werkzaamheden plaatsvinden. Op een later moment zal het bestuur nader geïnformeerd worden over het laatste deelproject in het kader van de Natuurzoom. Daarnaast zal contact opgenomen worden met gebieds- en themamanagers en met Groengebied Amstelland om waar mogelijk extra invulling te geven aan de behandelde deelprojecten. Met de oplevering van de Waterberging Bijlmerweide, het Uitvoeringsplan Natuurboog, de realisatie van diverse faunapassages en de planvorming omtrent de natuurspeelroute Op Safari in de Bijlmerweide, wordt een grote bijdrage geleverd aan de doelstellingen uit de bestuursopdracht. Verwacht wordt, dat de uitvoering van de laatste werkzaamheden en het Uitvoeringsplan Natuurboog, tot medio 2017 zal duren. Daarna heeft het gebied rust en tijd nodig voor de natuur, om te kunnen herstellen, groeien en ontwikkelen. b. Monitoring In Amsterdam worden sinds 2007 natuurwaarden gemeten en weergegeven op de natuurwaarden kaart, zie bijlage 1. De Natuurwaardenkaart geeft de totale natuurwaarde weer voor het Amsterdamse Bos en de grote groengebieden binnen de gemeentegrenzen van Amsterdam. De natuurwaarden zijn bepaald op basis van biodiversiteit, natuurlijkheid, vervangbaarheid en bijdrage in de ecologische structuur. De maatregelen zoals uitgevoerd binnen het project Natuurzoom zijn erop gericht om binnen de gehanteerde methode hogere natuurwaarden te meten. De Agenda Groen geeft aan dat Amsterdam dit vanaf 2015 één keer per 5 jaar gaat meten. Eerdere metingen uit 2007 kunnen gezien worden als nulmeting. De ingrepen in de Bijlmerweide zijn waarschijnlijk te recent om in 2015 al een betere score te verwachten. De natuur heeft even tijd nodig zich te ontwikkelen. De meetresultaten van 2015 zullen in de loop van 2016 gepresenteerd worden. Na de meting van 2020 kan beoordeeld worden of er hoger gescoord wordt op de gebieden in de Natuurzoom.

Stadsdeel Zuidoost Pagina 9 van 9 Bijlagen Bijlage 1: Natuurwaardenkaart Amsterdam 2007 Bijlage 2: Uitvoeringsplan Natuurboog Amsterdam Zuidoost Bijlage 3: Motie 47 (2013)