Het aan de praktijk getoetste onderwijsmodel tot nu toe Beschrijving van de werkwijze van het Regionaal Comakership Laboratorium Versie November 2014
Het aan de praktijk getoetste onderwijsmodel tot nu toe Beschrijving van de werkwijze in het Regionaal Comakership Laboratorium Versie november 2014 Projectpartners: Alfa-college (penvoerder) Stenden Van Boeijen GGZ De Huttenheugte Pathuis Partners Vitalinq Domus Projectontwikkeling Hunnebedcentrum Parc Sandur Recreatieschap Drenthe De Zorgzaak
Foto op de titelpagina: bedrijvenpartners, docenten en studenten leren van elkaar tijdens een Community of Learners bijeenkomst in ontwikkeljaar 2012-2013 Dit is een uitgave van: Project ReCoMa-Lab Projectleiders Anna Veeneman Edou Hilverda In opdracht van: Lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie Lector Dr. Ineke Delies Van Schaikweg 94, 7811 KL Emmen Postbus 2080, 7801 CB Emmen ReCoMa-Lab (secr.) 0591-685853
Inhoud Inleiding... 5 Ontstaansgeschiedenis van de thema s... 5 ReCoMa-Lab... 7 Beschrijving en werkwijze van het onderwijsmodel... 8 Onderwijsmodel in stappen... 10 Checklists... 11 Checklist Criteria... 12 Checklist Startvragen... 13 Formulieren... 14 Formulier Melding... 14 Formulier Projectomschrijving... 15 Formulier Evaluatie... 16 Documentatie... 18 Projectenlijst... 18 Archieflijst... 19 Projectenportfolio... 20
Inleiding Dit document is de beschrijving van het aan de praktijk getoetste onderwijsmodel tot nu toe. Het model is in comakership ontwikkeld met Alfa-college (MBO) en Stenden (HBO) en 10 bedrijfspartners (zie titelpagina) in het Lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie. Het doel van deze handleiding is om betrokkenen en belangstellenden te ondersteunen in verbreding, verdieping en transfer van het onderwijsmodel. Hieronder wordt de aanleiding en het doel nader beschreven. Ontstaansgeschiedenis van de thema s Lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie Alfa-college en Stenden hebben vanaf 2009 één gezamenlijk lectoraat Duurzame Innovatie in de Regionale Kenniseconomie. Met circa 50 bedrijven zijn twee kenniskringen opgericht rondom de thema s Versterking Toerisme en Zorg & Wonen. Deze thema s zijn speerpunten uit de strategische agenda van de provincie Drenthe, de regio waar de kenniskringen zich nadrukkelijk mee verbinden. De inzet van de samenwerking is om in comakership te komen tot duurzame innovaties binnen deze thema s in zowel het bedrijfsleven als het beroepsonderwijs. Comakership beroepsonderwijs en bedrijven op regionaal-economische thema s De projectpartners delen de visie dat comakership noodzakelijk is voor regionale economische ontwikkeling, concurrentiekracht, aansluiting onderwijs - bedrijfsleven en behoud van werkgelegenheid. Bedrijven en instellingen uit de regio hebben naast nieuwe kennis ook medewerkers nodig die regionaal georiënteerde innovatiecompetenties hebben. De innovatiecompetenties kunnen omschreven worden als het vermogen om actief bij te dragen aan waardevolle vernieuwingen door: Het belang van de klant centraal te kunnen stellen Kennis van en gevoel voor de regionale thema s te hebben Nieuwe mogelijkheden in proces, product en dienst te kunnen vinden Te functioneren in multidisciplinair verband van in de regio samenwerkende partijen Buiten bestaande kaders te kunnen denken en werken Nieuwe zienswijzen te kunnen presenteren en draagvalk verwerven Actief eigenaar te zijn van het eigen leerproces Van elkaar te leren 5
Beroepsonderwijs onvoldoende toegerust voor innovatievragen die in comakership zijn ontwikkeld De innovatievragen van de bedrijvenpartners hebben een multidisciplinaire aanpak en de inzet van zowel MBO- en HBO-studenten als werknemers nodig. De vragen worden uitgewerkt met én op de werkvloer van de bedrijven. De projectpartners ondervinden echter dat het huidige beroepsonderwijs hiervoor onvoldoende is toegerust: de gewenste innovaties komen niet goed van de grond omdat het huidige onderwijsmodel te weinig ruimte, flexibiliteit en dynamiek biedt voor een effectieve ontwikkeling. Het bestaande beroepsonderwijs is te weinig: Multilevel: MBO en HBO opereren veelal gescheiden Multidisciplinair: opleidingen staan te veel los van elkaar Multilateraal: relaties tussen opleiding en bedrijf zijn te veel één-op-één Gericht op comakership: relaties van scholen en bedrijven zijn te vaak alleen vraaggericht Gericht op regionale behoeften: opleidingen zijn te vaak alleen gericht op de eisen van de landelijk kwalificatiestructuur. De projectpartners vinden het noodzakelijk dat er een concreet en in de dagelijkse praktijk getoetst onderwijsmodel komt, waarbij voldoende speelruimte is voor op de regio gericht comakership. De ontwikkeling van zo n onderwijsmodel willen de projectpartners in het ReCoMa- Lab vorm geven. Flexibel en dynamisch beroepsonderwijs voor comakership nodig Met het onderwijsmodel willen de projectpartners flexibel kunnen inspelen op de innovatiebehoeften van het regionale bedrijfsleven. Deze flexibiliteit houdt in dat de innovatievragen door het beroepsonderwijs in de relevante MBO- en HBO-opleidingen snel en effectief worden uitgezet voor multidisciplinaire en multilevel studententeams. Deze flexibiliteit betekent ook dat docenten deze teams en kenniscirculatie kunnen begeleiden. Tot slot betekent de flexibiliteit dat er afhankelijk van de regionale innovatiebehoeften nieuwe leerlijnen of combinaties van opleidingen in het beroepsonderwijs kunnen ontstaan. Hoe de gewenste flexibiliteit in het beroepsonderwijs gerealiseerd kan worden is een belangrijke vraag in het experiment van het ReCoMa-Lab. 6
ReCoMa-Lab Het doel van het ReCoMa-Lab is om eind 2015 een aan de praktijk getoetst innovatiegericht onderwijsmodel bij Alfa-College en Stenden beschikbaar te hebben in de regio Zuid-Drenthe en de overdraagbaarheid van dit model naar andere regio s verkend te hebben. De uitgangspunten van het beoogde onderwijsmodel zijn: Bieden van beroepsonderwijs in relevante opleidingen, combinaties daarvan en in leerlijnen - gebaseerd op de innovatievraagstukken uit de regio, die in comakership met clusters van bedrijven zijn ontwikkeld Werken in multidisciplinaire en multilevel teams van studenten, werknemers en docenten Leren en werken in de werkpraktijk van (samenwerkende) bedrijven Leren van elkaar via leergemeenschappen Genereren, delen en overdragen van innovatieve kennis op regionale thema s door alle deelnemers en bedrijven Diplomeren conform de landelijke kwalificatiestructuur en certificeren van aanvullende regionaal georiënteerde competenties In het project ReCoMa-Lab is het onderwijsmodel in comakership met bedrijven en docenten ontwikkeld. Scan onderstaande codes voor een animatie van het ReCoMa-Lab concept en een videoverslag van één van de Community of Learners bijeenkomsten in ontwikkeljaar 2012-2013: ReCoMa-Lab concept Community of Learners 7
Beschrijving en werkwijze van het onderwijsmodel Met het oog op de eerder beschreven uitgangspunten van het onderwijsmodel is de onderstaande werkwijze gemaakt. De stappen worden later ook besproken in tabelvorm. 1. Vanuit het bedrijfsleven ontstaan innovatieve vraagstukken: Tijdens het multidisciplinaire sub-keten (MDSK) overleg 1 wordt door kenniskringleden structureel geïnventariseerd welke vraagstukken er voor het lab zijn. Docenten kunnen vanuit hun eigen netwerk ok passende vraagstukken aanleveren. De checklist Criteria wordt gebruikt om te besluiten of een vraagstuk geschikt is of gemaakt kan worden voor het lab. 2. Vraagstuk registreren: Ingekomen vraagstukken worden door de docent of het kenniskringlid geregistreerd op het formulier Melding en verstuurd naar het secretariaat. Het secretariaat bundelt de ingekomen formulieren. 3. Ingekomen vraagstukken bespreken en verdelen: 4 keer per schooljaar (een schooljaar kent 4 onderwijsperiodes) wordt door de coördinator een projectenoverleg georganiseerd met kenniskringleden en docenten. Het doel is om de status van de lopende projecten met elkaar te bespreken en ingekomen vraagstukken te bespreken, verdelen en toelichten. Het overleg vindt plaats aan het begin van een onderwijsperiode. 2 weken voorafgaand aan het overleg stuurt het secretariaat een herinnering om ingevulde formulieren in te dienen. 1 week voorafgaand aan het overleg wordt de agenda verstuurd met alle formulieren en de laatste versie van de Projectenlijst. 4. Projectenlijst aanvullen: Een coördinator is verantwoordelijk voor het bijhouden van de projectenlijst. De lijst dient als basis voor de projecten overleggen en wordt na elk overleg bijgewerkt. 5. Start ontwikkeling: In samenspraak met het bedrijf/de bedrijven wordt de onderzoeks-/innovatievraag verhelderd; hierbij wordt de checklist Startvragen gehanteerd. De vraagarticulatie wordt door docenten uitgewerkt in het formulier Projectbeschrijving. De projectbeschrijving wordt teruggekoppeld met de opdrachtgever; bij akkoord gaat het proces verder. 6. Projectopdracht schrijven en studenten werven: De betrokken docenten van het project gaan studenten werven voor de uitvoering van het project. De regie voerende docent coördineert dit proces en fungeert hierbij als aanspreekpersoon tussen de betrokken partijen van het onderwijs en het bedrijfsleven. 1 Multidisciplinaire sub-keten: een cluster van bedrijven met een gezamenlijk thema 8
7. Kick-off: Door de regie-voerende docent wordt een startbijeenkomst gepland waarbij alle betrokkenen aanwezig zijn, incl. de opdrachtgever. Het verslag van deze bijeenkomst en contactgegevens van betrokken worden aan het secretariaat van het lab aangeleverd. 8. Uitvoering 9. Evaluatie: Tussen- en eindproducten worden met de opleidingsdocenten en de opdrachtgever besproken en van feedback voorzien. Studenten en projectleider hebben daarbij ook een eigen verantwoordelijkheid in bewaking van proces en tijd. De regie voerende docent plant een moment voor de eindpresentatie, bespreking en evaluatie van het project/de opdracht. Het formulier Evaluatie wordt aangeleverd bij het secretariaat van het lab. 10. Terugkoppeling en kennisdeling: Projectinhoudelijk worden projecten voornamelijk teruggekoppeld tijdens de projecten overleggen. Kennisdeling gericht op de uitgangspunten van het onderwijsmodel vindt plaats tijdens de Community of Learners bijeenkomsten waar docenten elkaar regelmatig treffen. Af en toe wordt het bedrijfsleven hier ook voor uitgenodigd. Het formulier Evaluatie wordt als input gebruikt. 11. Terugkoppeling naar en kennisdeling met bedrijfsleven: Bovenstaande is hierbij in feite ook van toepassing maar wordt door de betrokkenen in zogenaamde Community of Practice bijeenkomsten zelf georganiseerd. Dit zijn de overleggen die op projectniveau plaatsvinden. De keren dat het bedrijfsleven aanwezig is bij de door ReCoMa-Lab georganiseerde bijeenkomsten spreken we over de Community of Learners bijeenkomsten. 12. Documenteren: Het secretariaat documenteert alle ingekomen stukken in een map per project: het projectenportfolio. 9
Onderwijsmodel in stappen Stappen Verantwoordelijke Waar Benodigdheden Opmerkingen 1. Vanuit het bedrijfsleven Bedrijfsleven/kenniskring MDSK Checklist Criteria ontstaan innovatieve vraagstukken lid/docent 2. Vraagstuk registreren Kenniskring lid/docent Secretariaat Formulier Melding Invullen en inleveren bij secretariaat 3. Ingekomen vraagstukken bespreken en verdelen Coördinator/kenniskring leden/docenten 4 x per schooljaar projectenoverleg met docenten en kenniskringleden Checklist Criteria Geschikt ReCoMa-Lab project? Indien nee, terug naar melder 4. Projectenlijst aanvullen Coördinator Projectenlijst Voortgang projecten steeds bespreken tijdens projecten overleg 5. Start ontwikkeling Kenniskring lid/docent/bedrijf ReCoMa-Lab bijeenkomst Checklist Startvragen 6. Projectopdracht schrijven Regievoerend docent Formulier Projectomschrijving en studenten werven 7. Kick-off Kenniskring Bij het bedrijf lid/docent/bedrijf/student 8. Uitvoering Bedrijfsleven/docent/student 9. Evaluatie Docent/student/bedrijf Formulier Evaluatie 10. Terugkoppeling en kennisdeling 11. Terugkoppeling naar en kennisdeling met bedrijfsleven Docent/kenniskring lid ReCoMa-Lab bijeenkomst Eindproducten Docent/kenniskring lid Formulier Evaluatie Eindproducten Formulier Evaluatie 12. Documenteren Coördinator Archieflijst Uitkomsten delen in werkoverleg Uitkomsten delen in werkoverleg 10
11
Checklists De checklist dienen als handreiking om voor de start van projecten te helpen om beslissingen te nemen en de kwaliteit en uitgangspunten te bewaken. Het is gebleken dat vooral nieuwe deelnemers hier behoefte aan hebben. Checklist Criteria Opdrachten voor het ReCoMa-Lab: Zijn afkomstig van een bedrijf dat deelneemt aan het MDSK Vragen voor de uitvoering gelijktijdige/combinatie deelname van studenten en docenten op zowel MBO 4 als HBO niveau Vragen voor de uitvoering gelijktijdige betrokkenheid van studenten uit tenminste twee verschillende disciplines/opleidingen uit MBO en/of HBO Inhoudelijke samenwerking vindt plaats vanaf het eerste begin De keten is regionaal verankerd Er wordt gewerkt en geleerd op de werkplek De (ketens van) bedrijven vormen de leeromgeving Zo mogelijk wordt er per keten een concreet leerbedrijf opgericht Er zijn nieuwe combinaties van opleidingen NB: De selectie van opdrachten wordt op basis van bovenstaande criteria gedaan, waarbij opdrachten tenminste punt 1 t/m 5 moeten bevatten en daarnaast zo maximaal mogelijk dienen te scoren op de criteria maar niet absoluut; samen bewaken we de kwaliteit van ons werk en het profiel van het lab. 12
Checklist Startvragen Om een opdracht of project voor alle betrokkenen plezierig en succesvol te laten verlopen, is het aan te raden in de startbijeenkomst, een aantal vragen en aandachtspunten langs te lopen en de afspraken in bijzijn van de hele groep vast te leggen: Is het voor iedereen duidelijk wie aan dit project meedoen en zijn van alle betrokkenen uit het mbo, hbo, studenten, docenten, bedrijf/ opdrachtgever tenminste naam, telefoon en mailadres bekend? Waar is dit voor iedereen te vinden? Wie neemt de rol van de coördinator voor deze opdracht/dit project en wat houdt dat concreet in? In de meeste gevallen zal een docent deze rol hebben. Wanneer een student als doelstelling heeft om aan de competenties voor leiderschap of projectleider te werken, dan ligt het voor de hand dat hij/zij deze rol op zich neemt. Is duidelijk wie de contactpersoon is voor het bedrijf/ de opdrachtgever en is dit dezelfde persoon voor de docenten, kenniskringleden en de coördinatoren? Is er een overzicht waarin staat aangegeven waar elke student in de opleiding zit? (scriptie opdracht jaar 4 mbo, of stage/ afstudeeropdracht jaar 2 Ad, onderzoek jaar 3 minor hbo, etc.)? Is er een overzicht waarin staat aan welke eisen elke student voor zijn/haar onderdeel moet voldoen? Is de opdracht/projectomschrijving voor een ieder duidelijk? Is duidelijk wie welke taak/rol in dit project heeft en wat van hem/ haar wordt verwacht? Ligt er aanvullend op de projectbeschrijving een projectplan of een plan van aanpak? Is hierin een globale planning opgenomen? Zo nee, gaat iemand dat wel/niet maken? Is dit nodig? Zijn er afspraken gemaakt over hoe vaak de projectgroep elkaar ontmoet en waar? Zijn er afspraken gemaakt over hoe de informatie uitwisseling plaatsvindt? Zijn er afspraken gemaakt over wanneer overleg met docenten moet plaatsvinden? Is de groep bekend met het evaluatieformulier en zijn er afspraken over het bijhouden hiervan? Is de groep (door de docenten) geïnformeerd over de (eventuele) extra activiteiten of bijeenkomsten gerelateerd aan het ReCoMa-Lab? 13
Formulieren Formulier Melding Datum Bedrijf/organisatie Naam contactpersoon/tel/e-mail MDSK lid ja/nee Betreft MDSK Ingevuld door Omschrijving nieuwe opdracht/project Gewenste disciplines/opleidingen Multilevel Ja/nee Gewenste start en/of einddatum Verwachte looptijd Datum vervolgafspraak Onderwerp vervolgafspraak Gewenste vervolgactie Door Overige 14
Formulier Projectomschrijving Het formulier projectomschrijving is de vertaling van de ingekomen projecten naar opdrachten voor studenten. In de projectomschrijving worden de volgende elementen beschreven: Titel, projectnummer, opdrachtgever en type project Algemene beschrijving ReCoMa-Lab Specifieke beschrijving huidige opdracht studenten Context, doel en vraagstelling Gegevens betrokken partijen (bedrijven, docenten, studenten, kenniskringleden) Verwachte resultaten Aandachtspunten Begeleidingsafspraken Afbeelding 1: Voorbeeld Projectomschrijving 15
Formulier Evaluatie Het evaluatieformulier wordt gebruikt als input voor de Community of Learners bijeenkomsten (alle betrokkenen) en de Community of Practice bijeenkomsten (de betrokkenen van een specifiek project). Het is belangrijk dat elk project op onderstaande punten wordt geëvalueerd, naast de eventuele bestaande onderdelen vanuit het onderwijs. Punten om mee te nemen in de beschrijving van de observatie: Interactie onderling bij studenten/docenten/medewerkers bedrijven Competentieontwikkeling studenten/docenten/werknemers Cultuurverschillen tussen betrokken opleidingen Structuurverschillen tussen betrokken opleidingen Te onderzoeken punten Innovatievraagstukken uit de regio Ontwikkeld in comakership met clusters van bedrijven Samenwerken in multidisciplinaire teams van studenten Samenwerken in multilevel teams van studenten Samenwerken in multidisciplinaire teams van docenten Samenwerken in multilevel teams van docenten Samenwerken in multidisciplinaire teams van werknemers Samenwerken in multidisciplinaire teams van werknemers Samenwerken in multidisciplinaire en multilevel teams van studenten Samenwerken in multidisciplinaire en multilevel teams van studenten en werknemers Samenwerken in multidisciplinaire en multilevel teams van studenten, werknemers en docenten Hoe wordt dit uitgevoerd Wat gaat hierin goed Waar kunnen we nog groeien/knelpunten 16
Leren en werken in de werkpraktijk van (samenwerkende bedrijven) bedrijven Leren van elkaar voor alle deelnemers via Communities of Practice (CoP) en via Communities of Learners (CoL) Genereren, delen en overdragen van kennis in en voor de regio Leren en werken binnen de kwalificatiestructuur van zowel MBO als HBO: A. Welke overlap qua competenties zijn er multidisciplinair op MBO niveau B. Welke overlap qua competenties zijn er multidisciplinair op HBO niveau C. Welke overlap qua competenties zijn er multidisciplinair op MBO/HBO niveau D. Wat zijn de crossovers qua competenties multidisciplinair op MBO niveau E. Wat zijn de crossovers qua competenties multidisciplinair op HBO niveau F. Wat zijn de crossovers qua competenties multidisciplinair op MBO/HBO niveau Ingevuld door: Naam: Functie: Organisatie: Project titel: 17
Documentatie Om de stroom van projecten te beheersen wordt er gebruik gemaakt van 2 werklijsten; de projectenlijst en de archieflijst. Op de projectenlijst worden alle lopende projecten en de status daarvan vastgelegd. Afgeronde projecten worden op de archieflijst geplaatst. Elk project krijgt een eigen map op het secretariaat waar alle informatie m.b.t. het project wordt bewaard; het projectenportfolio. Projectenlijst Hieronder zie je een voorbeeld van een projectenlijst. Op de lijst wordt bijgehouden: Nummer corresponderend met de map op het secretariaat Naam van het project, status (in ontwikkeling/loopt/in afronding/gereed) en type (bv. evenement of onderzoek) Betrokken partners Kenniskringlid Betrokken docenten, opleiding en MBO of HBO Aantal betrokken studenten, opleiding en MBO of HBO De projectenlijst wordt tijdens het kenniskring overleg en het projectenoverleg met docenten altijd besproken, bijgewerkt en gedeeld met alle betrokken docenten. Afbeelding 2: Voorbeeld projectenlijst 18
Archieflijst Om de projectenlijst overzichtelijk te houden worden afgeronde projecten naar de archieflijst geplaatst. Projecten die niet tijdens de looptijd geannuleerd worden komen ook op deze lijst. Om onderscheid te maken worden deze projecten doorgestreept. Afbeelding 3: Voorbeeld archieflijst 19
Projectenportfolio Elk project krijgt een eigen map op het secretariaat met een uniek nummer, corresponderend met de opdrachten- en archieflijst. In het projectenportfolio wordt bewaard: Formulier Melding Formulier Projectomschrijving Formulier Evaluatie Eindproducten (bv. rapporten en presentaties) en overige relevante documenten (bv. persberichten, notulen, logboeken en contactgegevens van betrokkenen) Kopie van uitgegeven certificaten Afbeelding 4: Voorbeeld certificaat 20