Van: Saskia Lammers Verzonden: dinsdag 31 oktober 2017 17:06 Aan: Yasin Torunoglu CC: >GM_RA_Griffie; Rik Thijs Onderwerp: Vragen MGB Hierbij mijn technische vragen mbt Muziekgebouw aan de Raad van Commissarissen. Ik begrijp dat de gegevens vertrouwelijk zijn. Sinds 2010 staat het exploitatieresultaat van het Muziekgebouw onder druk. Er is veel gekeken naar externe factoren: huur/koop, externe financiering etc. De meeste partijen van externe financiering tot de Effenaar willen samenwerken als het Muziekgebouw op orde is. De situatie noopt dus om intern scherp te kijken. Er is aangegeven dat dit al zeker gedaan is. Om hier gevoel bij te krijgen, graag de volgende vragen: Ontwikkeling van het aantal fte per bedrijfsonderdeel over de laatste jaren Voor een goed inzicht van de structuur van onze organisatie is het organigram van het Muziekgebouw bijgevoegd. De laatste jaren zijn binnen de vaste personeelsformatie vacatures niet of deels ingevuld. In onderstaand overzicht is de afname van het aantal fte s zichtbaar. Ontwikkeling fte s 2013-2016 (berekening obv aantal sv dagen) 2013: 86 waarvan 55,62 fte vast 2014: 83 waarvan 51,65 fte vast 2015: 74 waarvan 46,78 fte vast 2016: 60 waarvan 44,37 fte vast - De afname van het aantal vaste fte is deels gecompenseerd door het aantal flexibel in te medewerkers - zpp en freelance uit te breiden. Zo kan ook optimaal geschakeld worden ten aanzien van onze bedrijfsdrukte. - Sinds september 2015 is voor oproep medewerkers vooral hospitality & horeca en ticketbureau een payroll overeenkomst van kracht. Dat verklaart deels de afname van het aantal fte in 2015 en 2016. In 2015 waren deze medewerkers het eerste half jaar nog in loondienst bij het Muziekgebouw en vanaf september via een payrollovereenkomst. In 2016 hebben zij het hele jaar middels payroll gewerkt. - De specifieke ontwikkeling / wijzigingen binnen de afzonderlijke bedrijfsonderdelen is over de laatste jaren zeer beperkt. Dit komt vooral doordat - zoals ook zichtbaar in het organigram de teams al zeer gering van omvang zijn. - In meerdere onderzoeken wordt geconcludeerd dat de omvang van de Muziekgebouw organisatie beperkt is en dat er sprake is van lage personeelskosten, met name in relatie tot de hoeveelheid activiteiten die gerealiseerd worden. - Ten opzichte van 2014 zijn de personeelskosten anno 2016 met bijna 50.000 gedaald. - Per januari 2018 is het aantal vaste fte verder gedaald naar ca 43. 2014 2016 lonen & salarissen 2.547.398 1.787.796-759.602 sociale lasten 452.960 372.827-80.133 pensioen 282.175 315.136 32.961 overige personeelskosten 186.358 943.545 757.187 3.468.891 3.419.304-49.587 1

Organigram Muziekgebouw Januari 2018 Directeur 1fte Secretariaat 1 fte Directie secretaresse 0,63 fte Ass. directie secretaresse 0,37 fte Artistiek Manager 1fte Marketing Manager 0,84 fte zzp Manager Bedrijfsvoering en Operations 1 fte Programmering 1,50 fte Programmeur Pop/wereld/jazz 0,63 fte Programmeur Klassiek 0,84 fte project medewerker 0,3 fte Festivals Projectmanager Tromp 1 fte Projectmanager Storioni 0,63 fte Projectmanager SoWhat'sNext? 0,42 zzp Communicatie professional 0,42 fte zzp Zakelijke marketing 2,05 fte Manager Development & Partnerships 1 fte Projectmedewerker Master Program & Mfonds 0,84 fte Relatiemanager MFonds Consumenten marketing 4,4 fte 0,63 fte Projectmanager Verhuur & Events 0,21 zzp Pop/wereld/jazz senior marketeer 0,95 fte junior marketeer 0,84 fte Klassiek senior marketeer 0,84 fte junior marketeer 0,84 fte Financiën 3,15 fte Controller 0,52 fte extern Salaris en kasadministrateur 1fte Ass. financiële admin. 1,63 fte P&O 0,84 fte P&O adviseur 0,84 fte Gebouwbeheer 1,23 fte Hoofd gebouwbeheer 0,63fte extern Klussenman /technishe dienst 0,6 fte zzp ICT/automatisering 2,31 fte Hoofd ICT 0,89 fte Systeembeheerder 1fte Multimedia/audioviuseel 0,42 fte zzp Productie/Regie 2,96 fte Hoofd Productie 1 fte Productiecoördinator 1,68 fte Gastvrouw (0-uren) 0,28 fte Toelichting Storioni, Tromp en Mfonds De medewerkers voor Tromp, Storioni en Mfonds zijn in dienst bij of worden ingeschakeld door het Muziekgebouw. Deze personen werken dedicated aan de genoemde activiteiten van deze zelfstandige stichtingen. De betreffende stichtingen vergoeden de (loon)kosten van deze medewerkers. Online marketeer 0,53 zzp Muziekinhoudelijk redacteur 0,4 fte Festivals Storioni 0,21 zzp Tromp 0,42 fte So What's Next? 0,21 zzp Crosslinx 0,1 zzp Ticketbureau 2,54 fte Snior medew ticketbureau 0,84 fte Medewerkers ticketbureau 1,5 fte Oproepmedew. (0-uren) 0,20 payroll Podiumtechniek 6,68 fte Coördinator 0,84 zzp Lichttechnicus 1,84 fte Geluidstechnicus 1 fte Medewerker podiumtechniek 3,0 zzp Horeca & Hospitality manager 1 fte Hospitality & horeca 13,35 fte Coördinator H&H 2,8 fte Medewerkers vast 1,84 fte Oproepmedew. (0-uren) 8,71 fte payroll Meneer Frits 16,5 fte Shiftmanagers 1 fte + 1 fte payroll Medew. bediening 1,84 fte Hulpbediening (0-uren) 6,82 fte payroll Chef kok 1 fte Zelfstandigwerkend kok 3,84 fte Afwasser 1 fte Artiestenfoyer 1,69 fte Hoofd AF 0,74 fte Medewerker AF 0,53 fte Oproepmedew. (0-uren) 0,42 fte payroll

Ontwikkeling van de kosten(besparingen) per bedrijfsonderdeel over de laatste jaren Onderstaand op hoofdlijn de ontwikkeling van een aantal kostenposten over de periode 2014 2016 zoals ook in de jaarrekening opgenomen. Afhankelijk van het inzicht dat gewenst is, is een nadere verdieping uiteraard mogelijk. Een mondelinge toelichting op eventuele specifieke vragen kan snel tot de juiste interpretatie dan wel verduidelijking leiden. Ontwikkeling kosten op hoofdlijn 2014-2016 bron: jaarrekeningen 2014 2015 2016 Programma & productie 2.501.222 2.477.037 2.341.112 Marketingkosten 374.344 393.991 338.965 Personeelskosten 3.468.891 3.435.874 3.419.304 Organisatie/kantoorkosten 292.337 225.634 171.215 Huur 1.668.614 1.697.552 1.711.322 Beheer & facilitering 429.720 508.544 447.447 MGE heeft onder auspiciën van KPMG specialisten op het gebied van culturele exploitatie, horeca, retail & Hospitality en vastgoed betrokken in de uitwerking van de algemene aanbevelingen en het concretiseren van mogelijkheden en te behalen resultaten in perspectief van het eerste KPMG rapport. In dit KPMG 2 rapport blijkt het volgende beeld ten aanzien van de impact op de exploitatie van het Muziekgebouw. KMPG 2 rapport juni 2017 Te realiseren Reeds bezuiniging gerealiseerd Optimaliseren inkoopkostenbasis bezuiniging schoonmaak met ingang nieuw contract 5.500 bezuiniging receptie & beveiliging met ingang nieuw contract 8.500 besparing op energielevering door collectieve inkoop 3.500 84.000 besparing drukwerk (plus gratis advertentiewaarde 10.000) 3.500 Inhuur geluid- en lichtapparatuur beperken 4.800 6.000 Inhuur derden taakstellend beperken 19.000 Subtotaal 41.300 93.500 Te realiseren Gerealiseerd vanaf 2017 voor 2017 Optimaliseren inkoopkostenbasis 41.300 93.500 Meneer Frits Opbrengsten stijging 35.000 + Besparing inkoop en personeelslasten 40.000 + Afschrijving investeringen upgrade / verbouwing 30.000-45.000 Positieve impact op exploitatie MGE (te realiseren + reeds gerealiseerd) 179.800 86.300 93.500 Voornoemde maatregelen en de impact ervan zijn zowel in de (lopende) exploitatie 2017 als ook in de begroting 2018 verwerkt. 2

Ontwikkeling van de bezoekersaantallen per leeftijdscategorie over de laatste jaren (liefst ook per doelgroep, maar weet niet of dit beschikbaar is bijv mentality of MOSAIC) Ontwikkeling van de bezoekersaantallen per genre over de laatste jaren Overzicht van postcodes waar bezoekers vandaan komen met aantallen erbij + benchmark Onderstaand een overzicht van het aantal producties en de bezoekaantallen in de periode 2014 tot en met 2016. 2014 2015 2016 producties Bezoekers producties Bezoekers producties Bezoekers Verhuur Cultureel/amateur 21 10.858 19 7.285 20 8.543 Commercieel 38 12.098 34 13.864 22 10.336 Philharmonie zuidnederland 25 19.964 25 18.223 22 18.901 Storioni festival 13 3.810 11 3.218 9 2.897 Tromp Percussion 10 2.808 0 0 6 2.484 Overig 1 1650 2 4.644 1 1.650 Totaal verhuur 108 51.188 91 47.234 80 44.811 Exploitatie Muziekgebouw Familie/kindervoorstellingen 18 2.277 19 3.232 15 3.083 Wereldmuziek/jazz 24 11.278 21 7.449 23 6.130 Populair 48 26.371 39 22.752 34 21.694 Educatief (incl. lunchpauzeconcerten) 42 11.001 39 11.004 49 14.685 Speciale projecten/festivals 11 5.902 10 5.115 9 8.324 Blue Note Sessions 35 7.000 33 6.600 34 6.800 Ad van Meurs 42 3.585 36 3.491 36 3.306 Klassiek 62 26.219 68 28.355 68 27.475 Totaal exploitatie MG 282 93.633 265 87.998 268 91.497 Totaal 144.821 135.232 136.308 Gegevens ten aanzien van publieksbereik en potentieel publiek in o.a. leeftijd, aantallen en postcode zijn opgenomen in presentatie. Gegevens zijn gebaseerd op verkoopdata en data-analyse opgesteld in 2017. Dit is niet op basis van Mosaic of vergelijkbare instrumenten. Onderstaand de sheets zoals ook in de presentatie 09-01-2018 zijn getoond en toegelicht. 3

Publieksopbouw Ontwikkeling bezoekersaantallen per leeftijdscategorie over de laatste jaren Ontwikkeling bezoekersaantallen per genre Overzicht herkomst bezoekers / postcodes Bezoekers leeftijd over jaren 10-17 Sinds 2010 is er een goede online registratie en kunnen we betere uitspraken doen over leeftijd Leeftijdsopbouw sinds die tijd redelijk constant gebleven 60% publiek is ouder dan 50. Oudere bezoekers hogere bezoekfrequentie en hogere geldstroom 22% Leeftijdsopbouw publiek 18% 0% 6% 24% 11% 19% Leeftijd jonge bezoekers niet in systemen; zij kopen de kaarten niet voor pannenkoek- of kinder concerten of educatie activiteiten, en bijvoorbeeld pianoserie 0-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71+ 4

Tickets per genre Merendeel tickets wordt verkocht voor orkestmuziek, kamermuziek en pop. World wordt kleiner Jazz, kids en cross-over wint terrein Bovenstaande komt zowel door aantal concerten als aantal bezoekers per concert Tickets per concert per genre Afgelopen jaren dalend aantal tickets per concert. In seizoen 16/17 kentering. Dit lijkt door te zetten in 17/18. World blijft lastig qua ticketverkoop NB: Orkestmuziek en merendeel pop in grote zaal (max 1050-1250 bezoekers), kamermuziek en world vrijwel altijd in kleine zaal (max 389 bezoekers). Kids in kleine zaal of stadsfoyer. Singer-songwriter vrijwel altijd in Meneer Frits (max 150 bezoekers) 5

Herkomst bezoekers 1. 80% tickets via eigen systeem 2. Landelijke aantrekkingskracht / met name uit de grote steden in Middenen Zuid-Nederland komt publiek naar Eindhoven. Niet alleen Breda, Tilburg, Maastricht en Nijmegen, maar ook Delft, Amsterdam, Utrecht, Wageningen en Arnhem Herkomst bezoekers Belangrijkste postcodegebieden: 5611, 5615, 5616, 5644, 5627, 5629 en 5691. 6

Marktpenetratie Eindhoven Aantal huishoudens in Eindhoven dat werd bereikt 2010-2013 11% 2013-2017 14% Nieuw publiek Genres die relatief veel nieuwe klanten trekken zijn pop, jazz, crossover, world en singer-songwriter. In absolute zin trekken pop en orkestmuziek de meeste nieuwe klanten, vanwege het grotere aantal concerten (met grote capaciteit) in die genres. Van de festivals brengt So What s Next? het meeste nieuwe publiek binnen. Door het aanbod breed (populair) te houden, door niche en crossover concepten neer te zetten, kan nog meer jong publiek aangetrokken worden. Op het moment dat nieuw publiek hier 1 keer komt, hebben wij de mogelijkheid een klantrelatie op te bouwen en te stimuleren tot herhaalbezoek. Nieuwe online marketing strategie. 7

Stand van zaken 17/ 18 1,751,628.61 Per 7/12/ 17 + 364K* 1,387,177.06 Per 10/12/ 16 * Stijging met name in pop, jazz en kids concerten, waar omzetstijging vanwege partagedeals geen 100% winst betekent maar rond de 20% extra inkomsten. De stijging is het gevolg van: -De algemene economische ontwikkeling; -Een intensivering van social marketing en de inzetten van een online marketing platform*; -Het eerder activeren (vanaf eerst mogelijke moment alle marketing- en verkoopkanalen aanwenden) van concerten. *Sinds voorjaar 2017 is het Muziekgebouw aangesloten op Peppered. Peppered is een online marketingplatform, met een uitgebreid pakket aan functionaliteiten: van mailing en ticketing tot communicatiemanagement en databeheer. Het is specifiek ontwikkeld voor de culturele sector; inmiddels zijn 55 podia op het platform aangesloten. Het systeem heeft zich reeds in de praktijk bewezen: overall neemt de conversie toe door op de gebruiker toegespitste marketing automation campagnes. Peppered is individueel georiënteerd: elke (potentiële) gast krijgt een eigen benadering op basis van gedrag. 8

- Benchmarking met andere concertzalen in TAS (Theater Analyse Systeem van VSCD) In de praktijk blijkt het binnen de sectie Concertzalen van de VSCD waardevol om specifieke onderwerpen / bedrijfsaspecten te benchmarken als concertzalen onderling en niet in de mix van theaters en concertzalen. In een aantal periodieke bijeenkomsten per jaar wordt specifieke informatie met elkaar gedeeld en geanalyseerd. Dit mag gezien worden als een informele manier van benchmarken. De laatste jaren is er door diverse personen/partijen en op verschillende manieren onderzocht of er een integrale benchmark kan worden opgesteld. Bijvoorbeeld in het Theater Analyse Systeem van de VSCD. Binnen de KPMG onderzoeken is gezocht naar een referentiegroep binnen de sector c.q. het TAS systeem. Deze bestond naast het Concertgebouw, TivoliVredenburg, Muziekgebouw aan 't IJ en de Doelen ook uit Carré en de Koninklijke Schouwburg. In KPMG 2 is door de experts aangegeven dat de waarde van de gegevens enigszins gerelativeerd dienen te worden aangezien de organisatie, bespeling en kostenstructuur van Carré en de Koninklijke Schouwburg erg verschillen van die van de concertzalen. Bij de Doelen geldt dit in mindere mate ook, aangezien de Doelen immers ook een congreszaal is. Het gebruik van de gebouwen verschilt : nagenoeg uitsluitend klassieke muziek versus muziek en congressen versus meer pop en jazz dan klassiek, hetgeen tot relevante kostenverschillen leidt. De gebouwen van de concertzalen zijn zeer verschillend kwa vloeroppervlak, kwa indeling en kwa kwaliteit van afwerking, hetgeen van invloed is op de kosten van (schoonmaak-) onderhoud, bewaking en beveiliging alsmede personeelskosten horeca. Eveneens zijn er relevante verschillen kwa investeringen in duurzaamheid, hetgeen tot kostenverschillen leidt kwa energie. Tenslotte blijken de in te voeren gegevens in TAS niet aan een controle te zijn onderworpen: zo blijken diverse cijfers op een verschillende leest geschoeid. In de praktijk blijken de TAS cijfers nuttig te zijn voor de ca 100 middelgrote en kleinere schouwburgen, maar de grote concertzalen blijken zich bewust te zijn van de beperkingen van de TAS-cijfers. De grotere concertzalen verenigd in de sectie concertzalen van de VSCD maakt nauwelijks gebruik van TAS. Op deelaspecten zoals bijvoorbeeld (service)toeslagen, sponsorinkomsten en kwaliteit van het programma is het mogelijk tot een benchmark te komen, echter niet het maken van een integrale benchmark. Om nu keuzes te gaan maken is gevoel nodig voor het exploitatieresultaat aangaande de programmering. We moeten bewust worden van wat het betekent voor de kwaliteit. Overzicht van aantallen activiteiten, het programmaresultaat en liefst exploitatieresultaat per muziekgenre Overzicht van het programmaresultaat en liefst exploitatieresultaat per concert: bijvoorbeeld de 20 meest winstgevende en de 20 meest verliesgevende concerten - In het (voorgaand) overzicht om de vraag ten aanzien van bezoekersaantallen te beantwoorden, is tevens het aantal per soort concert/productie weergegeven. - Een financieel overzicht per programma categorie is getoond en toegelicht in de presentatie op basis van de volgende slides. 9

Financiële vertaling programmacategorieën 10

Externe middelen tbv programma International Music Master Program: het zakelijk netwerk van MGE met ± 40 participanten Bijdrage ten behoeve van het internationale topprogramma Inkomsten 400.000-450.000 Meerjarige Partnerships Algemene bijdrage programma Muziekgebouw en speciale programma s voor en door (internationale) medewerkers van deze partners Inkomsten 180.000 Overige sponsoropbrengsten Algemene bijdragen 70.000 Mfonds: particuliere begunstigers Bijdrage circa 75.000 gelabeld aan activiteiten nieuw publiek / educatie / talentontwikkeling - Gegevens van concerten met het beste en slechtste financiële resultaat zijn uiteraard aanwezig en worden verwerkt in de maandelijkse managementrapportage - Een overzicht van de resultaten van een 20 tal individuele concerten presenteren geeft een onjuist beeld zonder een goede context en toelichting. Reden waarom we in de presentatie meer in hoofdlijn zijn ingegaan op de gevraagde gegevens. - De financiële gegevens hieromtrent kunnen gezien vertrouwelijkheid van afspraken met artiesten/management en onderhandelingspositie van het Muziekgebouw niet gedeeld worden. - Concerten sec op basis van financieel saldo: popmuziek is de categorie waar financieel de beste resultaten worden geboekt zoals: Joe Jackson, Racoon, Clouseau, De Dijk Kim Wilde, Koray Avci, Def Americans. 11

zoals toegelicht wordt een belangrijk deel van het tekort op de internationale topprogrammering waaronder: Orchestre Revolutionnaire et Romantique, Bryce Dessner Festival, Deutsche Kammerphilharmonie, Bach Collegium Japan, Les Musiciens du Loevre & Cor de Cambra gedekt met inkomsten uit het Master Program. Twee aanvullende technische vragen obv gister: - Wat is het verschil in definitie (welke posten zitten waar wel en niet in bijv productiekosten) tussen: het gepresenteerde programmaresultaat (recette + servicekosten min directe programmakosten), en het in het jaarverslag gepresenteerde verschil tussen de kaartverkoop en de programmeringskosten? Naast wat kleinere posten zijn er drie relevante kostenposten welke in de jaarrekening tot de programmakosten behoren: - Frequent wensen (commerciële) partijen die de zaal / het gebouw huren een optreden toe te voegen aan het programma. Veelal is Muziekgebouw de partij die deze acts inkoopt en vervolgens doorberekend aan de hurende partij. De kosten van deze acts zijn opgenomen onder de programmakosten. De inkomsten staan opgenomen onder opbrengsten zaalhuur, als onderdeel van de omzet. - De kosten voor de buma zijn in de jaarrekening opgenomen onder programmakosten. Deze zijn in het gepresenteerde programmaresultaat niet één op één toegerekend. - De betaalde provisie voor wederverkopers (bijv. Ticketmaster) is in de jaarrekening opgenomen onder programmakosten. Als gevolg van zowel een algemene kostenpost als specifiek per concert zijn deze in het gepresenteerde resultaat niet één op één toegerekend. 12

- Kan er een benchmark worden gegeven voor servicekosten, theatertoeslag en verdisconteerde prijs voor pauzedrankje? (Manier om prijsverhoging ten goed te laten komen aan MGB vs aan orkesten/impresario s). Vergelijking servicetoeslag en pauzedrankje servicetoeslag (e-)ticket pauzedrankje Hoe in rekening gebracht Muziekgebouw Eindhoven 1,50 online en kassa bij eigen producties apart in rekening gebracht, 2,75 Theaters Tilburg 2,75 online en kassa koffie/thee/water Inbegrepen in 2,75 servicetoeslag De Doelen Rotterdam 2,00 via internet / ideal bij eigen producties Inbegrepen in de ticketprijs gratis aan de kassa TivoliVredenburg 2,50 bij ticketprijs tot 15,- bij eigen producties Inbegrepen in de ticketprijs 3,25 bij ticketprijs tot 27,- 4,00 bij ticketprijs boven 27,- Concertgebouw 2,50 via internet/ideal voorafgaand aan concert èninbegrepen in ticketprijs 4,00 per post in de pauze Oosterpoort 1,00 via internet / ideal bij eigen producties inbegrepen in ticketprijs 3,00 per post Parktheater 1,00 online / kassa alle shows inbegrepen in ticketprijs Effenaar 1,00 aan de kassa nooit 1,50 online bij ticketprijs tot 12,- 2,50 online bij ticketprijs boven 12,- 3,00 online bij ticketprijs boven 25,- - Bij de concertzalen en theaters waar het pauzedrankje inbegrepen is in de ticketprijs, wordt niet gecommuniceerd welke waarde in hiervoor staat. - Voor concertzalen die hun ticketverkoop verzorgen via een extern systeem, zoals bijvoorbeeld de Effenaar dit doet via Ticketmaster, geldt dat er voor de ontvangen servicetoeslagen een afdracht plaatsvindt aan Ticketmaster. Het genoemde bedrag aan servicetoeslag zijn ten dele inkomsten voor de zaal. - Informatie ten aanzien van in rekening te brengen theater/stoeltoeslag wordt niet openbaar gecommuniceerd. Onze ervaring leert dat dit gemiddeld tussen 2 en 4 bedraagt. Muziekgebouw Eindhoven rekent gemiddeld tussen 2,50 en 3,00. 13