1. Organisatie Programmaplan Sociaal domein Economie Ruimte, wonen en leven Bestuur Bedrijfsvoering 75

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 4 SAMENVATTING 5 1. Organisatie 12 PROGRAMMAPLAN 2 Programmaplan 14 2.1 Sociaal domein 15 2.2 Economie 31 2.3 Ruimte, wonen en leven 45 2.4 Bestuur 65 2.5 Bedrijfsvoering 75 3 Paragrafen 3.1 Paragraaf lokale heffingen 91 3.2 Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing 104 3.3 Paragraaf onderhoud kapitaalgoederen 110 3.4 Paragraaf financiering 114 3.5 Paragraaf bedrijfsvoering 119 3.6 Paragraaf verbonden partijen 124 3.7 Paragraaf grondbeleid 130 4 Diverse overzichten 4.1 Overzicht van incidentele baten en lasten 133 4.2 Overzicht van baten en lasten 2018-2021 136 4.3 Overzicht van baten en lasten 2018 naar taakvelden 138 4.4 Overzicht van baten en lasten naar kostensoorten 142 4.5 Overzicht van baten en lasten naar kostensoorten (per programma) 144 4.6 Geprognosticeerde balans 146 4.7 Algemene dekkingsmiddelen 148 BIJLAGEN 5.1 Investeringen 2018 149 5.2 Overzicht eigen financieringsmiddelen (reserves) 155 5.3 Overzicht eigen financieringsmiddelen (voorzieningen) 156 5.4 Overzicht stortingen en onttrekkingen aan reserves meerjarig 157 5.5 Ombuigingenlijst 159 5.6 Kredietoverzicht 160 5.7 Subsidieoverzicht 164 5.8 Lijst met afkortingen 165 Raadsvoorstel en besluit 168

VOORWOORD Hierbij presenteert het college van Burgemeester en wethouders u de Programmabegroting voor 2018 en het meerjarenperspectief voor de periode 2019 t/m 2021. Het jaar 2018 markeert het eindpunt van de huidige gemeenteraads- en collegeperiode. Vastgesteld kan worden in welke mate de beoogde effecten, doelen en resultaten vanuit collegewerkprogramma en coalitieakkoord zijn en worden bereikt. Diverse vereiste wijzigingen in de BBV-regelgeving zijn in deze Programmabegroting doorgevoerd met als doelen de raad vanuit diens kaderstellende rol nog beter in positie te brengen en de vergelijkbaarheid van diverse financiële gegevens tussen gemeenten te vergroten. Naar de mening van het college van Burgemeester en wethouders zorgt dit ervoor dat uw raad beter in staat wordt gesteld haar kader stellende en controlerende rol te vervullen. Er wordt inzicht gegeven in: Wat willen we bereiken?, Wat gaan we daarvoor doen? en Wat mag het kosten?. Vanzelfsprekend geeft deze Programmabegroting een transparant inzicht in de consequenties voor de gemeentelijke financiële huishouding. Het college van Burgemeester en wethouders streeft naar een gezond én financieel sluitend meerjarenperspectief. Samen met uw raad heeft het college steeds keuzes gemaakt om een realistisch financieel beeld te scheppen dat past bij de gewenste maatschappelijke doelstellingen. De komende jaren blijft het belangrijk om alert en scherp te blijven op zaken die in maatschappelijk opzicht evolueren en die al dan niet om een snelle adequate oplossing vragen. Het financieel perspectief vanaf 2018 sluit positief. De beleidsmatige en financiële uitdagingen welke ons wachten, zullen we nadrukkelijk volgen en waar nodig, bijsturen. We doen dit samen met en voor uw raad voor Woensdrecht en haar inwoners en verder betrokkenen. Namens het college van Burgemeester en wethouders. M.P. Groffen Wethouder financiën. 4

SAMENVATTING Leeswijzer Hierbij presenteert het college u de Programmabegroting voor 2018 en het meerjarenperspectief voor de periode 2019-2021. In lijn met Coalitieakkoord, Collegewerkprogramma en Perspectievennota realiseert het college de gestelde doelen binnen de diverse programma s, thema s en producten op inhoud en binnen de financiële kaders. Inzicht wordt gegeven in de beoogde doelen en te bereiken resultaten binnen de 5 programma s, de thema s, de producten en hun financiële kaders. Deze programmabegroting is opgebouwd vanuit de processtappen: Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat gaat dat kosten? Tevens zijn per product de geraamde investeringen vermeld. Programmaplan inhoudelijk Onderstaand biedt het college u een samenvatting per programma aan waarin de belangrijkste hoofdlijnen per programma worden benoemd. Programma 1 Sociaal domein Inwoners moeten optimaal participeren en in staat zijn langer zelfstandig in de eigen vertrouwde omgeving te blijven wonen. Zorg en ondersteuning moeten daarom dichtbij, laagdrempelig en integraal worden aangeboden. De integrale toegang tot zorg en ondersteuning wordt (onder een nieuwe naam) doorontwikkeld tot een plek waar iedere inwoner met vragen terecht kan. We werken samen met actieve bewoners en professionele (zorg)organisaties om een per dorp geschikte aansluiting op de nieuwe toegang te organiseren. In 2018 zetten we in op een actievere benadering van inwoners met betalingsachterstanden. Gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen Woensdrecht werken gezamenlijk aan de transformatie in het sociaal domein. In drie transformatieprogramma s werken we op beleidsniveau samen en verdelen we taken om effectiever en efficiënter te kunnen werken. In 2017 is het herstructureringsplan van de WVS door de colleges van de deelnemende gemeenten goedgekeurd. Verdere uitwerking vindt fasegewijs plaats vanaf 2018 tot en met 2021. Ook in 2018 blijft het jeugdzorgstelsel zich doorontwikkelen. Op basis van de nieuwe inkoopstrategie zijn er overeenkomsten met onze zorgaanbieders afgesloten die moeten leiden tot het opstellen van integrale arrangementen om jeugdigen weer een perspectief te kunnen bieden. Daarnaast wordt in de regio WBW, in samenwerking met de zorgaanbieders, gewerkt aan het ontwikkelen van een kwaliteitsmonitor voor de niet vrij-toegankelijk zorg waarbij de metingen gericht zijn op uitval, doelrealisatie en cliënttevredenheid. Samen met de gemeenten Bergen op Zoom en Steenbergen wordt er in 2017/2018 een onderzoek uitgevoerd naar de doordecentralisatie onderwijshuisvesting primair en (voortgezet) speciaal onderwijs. Een voorwaarde voor het slagen van het doordecentralisatieproces is draagvlak bij alle partners (gemeenten en schoolbesturen). 5

Programma 2 Economie In 2018 zal er verder uitvoering worden gegeven aan de economische visie 2014-2020. De gemeente faciliteert de vestiging, uitbreiding en/of verplaatsing van bestaande en nieuwe bedrijven. Samen met REWIN wordt er actief ingezet op de acquisitie van nieuwe bedrijven. Naast de acquisitie van bedrijven wordt ook in 2018 de startende ondernemer in de gemeente Woensdrecht ondersteund door het Starterscentrum. De groeiende leegstand is één van de andere actiepunten voor 2018. In 2018 zal verder gegaan worden met het bekijken van de mogelijkheid om detailhandel te herprogrammeren naar een maatschappelijke-, woon- of ambachtelijke bestemming om op deze manier de leegstand terug te dringen. In 2018 zal het wielerplatform gebruikt worden om het fietsaanbod te versterken en stimuleren op lokaal niveau en via Stichting de Goeie Ontsnapping op regionaal niveau. Het fietsen en wielrennen is voor ons het platform en middel voor het vergroten van economische spin-off, leefbaarheid en saamhorigheid, beweging, gezondheid en talentontwikkeling. De focus van Aviolanda is veranderd van grondverkoop naar een gespecialiseerde, meer netwerkgerichte cluster. Het versterken en behouden van de uitstekende uitgangspositie van Aviolanda en de vliegbasis met zijn innovatieve bedrijven en excellente kennisinstellingen is daarbij de prioriteit. Er is op de vliegbasis Woensdrecht gestart met voorbereidende werkzaamheden voor de faciliteiten die benodigd zijn voor het onderhoud van de F35. Op macro-economische schaal wordt de komst van het motorenonderhoud van de F35 gezien als kans. Om het Aerospace cluster in de regio te versterken wordt optimaal ingezet op het faciliteren van de innovatiekracht van het bedrijfsleven en worden verbindingen gelegd met de kennisinstellingen in de luchtvaartsector. Programma 3 Ruimte wonen en leven De invoering van de omgevingswet wordt in 2019 verwacht en in 2018 wordt daarom begonnen met het opstellen van de Omgevingsvisie. De implementatie heeft onder meer gevolgen voor het beleid (omgevingsvisie), de bedrijfsvoering en de dienstverlening. Begin 2018 zullen nieuwe prognoses van de provincie Noord-Brabant voor woningbouwafspraken in het kader van het Regionaal Ruimtelijk Overleg (RRO) bekend gemaakt worden. Duurzaamheid komt als algemeen thema en als uitgangspunt voor alle beleids- en uitvoeringszaken centraal te staan. In 2018 wordt het uitvoeringsprogramma op basis van de visie uitgevoerd. De dorpsplatforms hebben meer autonomie in de besteding van hun middelen, en in het stimuleren en entameren van burgerinitiatieven. In 2018 staat centraal het uitvoering geven aan de Leefbaarheidsagenda. Binnen het vakgebied verkeer en vervoer wordt er gestreefd naar het vergroten van de bereikbaarheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid binnen de gemeente. In het kader van de aanbesteding van het provinciaal busvervoer wordt samen met de Brabantse Wal gemeenten onderzoek gedaan naar alternatieve vervoersvormen. 6

De gemeente wil het bewegen en sporten blijvend en extra stimuleren. Dit gebeurt vanuit een duidelijke visie en goede organisatiestructuur (sportplatform) zoals opgenomen in de vastgestelde Sportnota. De uitvoering van deze nota gaat verder in 2018. Programma 4 Bestuur Bestuurskracht en samenwerking hebben de aandacht van het college van de gemeente Woensdrecht en het bestuur van de provincie Noord-Brabant. De gemeente Woensdrecht is duurzaam bestuurskrachtig. De (door)ontwikkeling van de gemeentelijke dienstverlening aan burgers, bedrijven en instellingen vindt plaats op basis van de nota Dienstverlening; kaders en ambities 2015-2020. Instrumenteel voor de ontwikkeling van dienstverlening zijn de inrichting van een midoffice en de (her)inrichting van het gemeentehuis. De doorontwikkeling van de organisatie, waarin sprake is van de inrichting van een afdeling Dienstverlening (publiekszaken + buitendienst) biedt kansen voor meer synergie door korte lijnen. Ondermijnende georganiseerde criminaliteit heeft een negatief effect op objectieve en subjectieve veiligheid, het tast de gezagspositie van de gemeente en andere overheidspartners aan en het is een bedreiging voor de (rechts)staat. Gemeenten moeten voorkomen dat criminele netwerken (onbedoeld) gefaciliteerd worden. Dat betekent dat ze structureel alert moeten zijn en mechanismen moeten inbouwen in processen om dit te voorkomen. Programma 5 Bedrijfsvoering De gemeente Woensdrecht werkt vanuit eigen kracht samen met andere partners om haar taken goed te kunnen vervullen, nu en in de toekomst. Zij heeft daarvoor een toekomstvisie opgesteld en een visie op samenwerken en regie daarop. Woensdrecht werkt samen met gemeenten op de Brabantse Wal, in de regio West-Brabant, met de eigen inwoners, en met andere organisaties op vele taak- / aandachtsgebieden en in diverse vormen om haar bestuurskracht te behouden. Dat speelveld blijft voortdurend in beweging. In algemene zin worden samenwerkingsmogelijkheden continue, ook in 2018, verder onderzocht en waar mogelijk ook geïmplementeerd. In 2018 zijn (gemeentelijke) overheden aan zet om een fors aantal juridische ontwikkelingen te borgen in beleid en processen. De belangrijkste ontwikkelingen zijn voorzien in de omgang met burgers, bedrijven en rechtbanken. Digitale communicatie, openbaarheid en transparantie en de verplichting om middels mediation geschillen te voorkomen worden de norm. Bijzondere aandacht vergt ook de bescherming van de privacy en de inbedding daarvan in de organisatie als gevolg van de inwerkingtreding van de Algemene verordening gegevensbescherming medio mei 2018. De rol van de overheid in de maatschappij is de laatste jaren enorm gewijzigd en vraagt om een bredere vorm van huisvesting. Om voorbereid te zijn op de toekomst is het noodzakelijk de inrichting van het gebouw aan te passen aan de eisen van nu én straks. Ons gemeentehuis (incl. MFC, bibliotheek, cultureel centrum, sporthal) moet zich transformeren van een huisvestingsplek van ambtenaren naar een interactief bruisend Huis van de Gemeente voor inwoners, samenwerkingsorganisaties waarin Woensdrecht participeert samen met aan de (gemeentelijke) overheid gelieerde organisaties (gemeenschappelijke regelingen, overige overheidsorganisaties en dergelijke). 7

Programmaplan financieel Financieel perspectief Belangrijk uitgangspunt bij de realisatie van onze doelstellingen en effecten is het voeren van een goed financieel beleid teneinde een sluitende (meerjaren)begroting te realiseren met een in financieel opzicht gezond meerjarenperspectief. Met het huidige meerjarenperspectief zijn we als college daarin geslaagd. Bij de Perspectievennota werd reeds een nagenoeg meerjarig positief financieel perspectief gepresenteerd. Sindsdien zijn er diverse mutaties geweest, die geleid hebben tot de in onderstaande tabel vermelde, geactualiseerde ramingen. Deze worden vervolgens kort toegelicht. Omschrijving/begrotingsjaar 2017 2018 2019 2020 2021 Rekeningsaldo/begrotingssaldo na vaststelling Perspectievennota 2017-2021 -62.309 222.085 411.803 250.557 289.255 Mutaties na vaststelling: Mutaties a.g.v. besluiten college en raad 14.683-20.708-37.382-45.588-105.201 Mutaties a.g.v. begrotingscirculaire Provincie - -98.038-98.038-98.038-98.038 Ramingen additionele opbrengsten -9.675 141.115 56.311 70.903 69.783 Mutaties m.b.t. verbonden partijen 5.780-4.320-4.320-4.320-4.320 Mutaties a.g.v. grondexploitaties 289.035 50.000 50.000 - - Mutaties a.g.v. groot onderhoud wegbeheer 2018 - -155.000 - - - Mutaties a.g.v. wettelijke verplichtingen en reguliere begrotingswerkzaamheden 44.533-48.732-120.102-114.488-99.164 Mutaties a.g.v. septembercirculaire 2017-57.356 71.873 48.293 27.851-876 Geactualiseerd rekeningsaldo/begrotingssaldo 2017 t/m 2021 224.691 158.275 306.565 86.877 51.439 Mutatie als gevolg van besluiten college en raad Dit betreft de door het college in het 3 e kwartaal genomen besluiten en de financiële gevolgen van de motie die door de raad op 13 juli 2017 zijn aangenomen. Mutaties a.g.v. begrotingscirculaire provincie Dit betreft die kosten, die we in de afgelopen jaren ten laste van reserves hebben gebracht. De provincie Noord-Brabant is van mening (brief december 2016), dat dit structurele kosten betreft, die ten laste van de reguliere exploitatie dienen te worden gebracht. Ramingen additionele opbrengsten a. Op basis van de halfjaarsverantwoording van de belastingopbrengsten 2017 van de BWB zijn de belastingopbrengsten geactualiseerd. b. Conform het coalitieakkoord wordt de lastendruk maximaal verhoogd met het inflatiepercentage. Dat resulteert in een inflatiecorrectie voor ozb- en forensenbelasting. c. Tevens is er nadelig resultaat van 100.000 bij de BWB door oninbare debiteuren. De BWB is bezig met een inhaalslag van oude invorderingen wat leidt tot extra afboekingen. Redenen van het buiten invordering stellen zijn bijvoorbeeld schulden zijn te hoog, debiteuren in de wet schuldsanering natuurlijke personen, emigratie met onbekende bestemming, overlijden, etc. De voorziening dubieuze debiteuren moet eenmalig aangevuld worden met een bedrag van 100.000 om genoemde afboekingen te dekken. Ter informatie: de jaarlijkse belastingopbrengsten bedragen circa 8,5 miljoen. 8

Mutaties a.g.v. grondexploitaties Betreft winstneming uit project grondexploitatie de Hoef. Na deze winstnemingen (2017-2019) wordt het project beëindigd. Mutaties a.g.v. groot onderhoud wegbeheer 2018 De uitvoering van het wegbeheer leidt tot een (eenmalige) overschrijding. In de gevraagde beslissingen wordt dit expliciet aan de raad voorgelegd. Mutaties a.g.v. wettelijke verplichtingen en reguliere begrotingsactiviteiten De toename van de personeelslasten is voor het merendeel te verklaren door stijgende loonkosten i.v.m. CAO-afspraken en periodieke verhogingen. Mutaties a.g.v. Septembercirculaire 2017 Algemene uitkering inclusief Sociaal Domein (bedragen * 1.000) 2017 2018 2019 2020 2021 Beginstand mei-circulaire 2017 27.327 28.048 28.107 28.140 28.162 Mutaties op hoofdlijnen: Ontwikkeling uitkeringsfactor -129 64 0-13 -26 Ontwikkeling uitkeringsbasis -3 5 45 39 22 Taakmutaties 0 2 2 2 2 IU/DU/SU 62-1 -1-1 -1 Afrekening voorgaande jaren 75 0 0 0 0 Mutatie integratie-uitkeringen Sociaal Domein -8-60 -56-61 -78 Totale mutatie (a) -3 10-10 -34-81 Eindstand septembercirculaire 2017 27.324 28.058 28.097 28.106 28.081 Minus geoormerkte gelden: Geoormerkte gelden uitkering "Bommenregeling" -62 0 0 0 0 Mutatie integratie-uitkeringen Sociaal Domein ("In=Uit") 8 60 56 61 78 Totale mutatie (b) -54 60 56 61 78 Mutatie begrotingsresultaat (a plus b) -57 70 46 27-3 Uit bovenstaande tabel blijkt dat het effect op het begrotingsresultaat in 2017 en 2021 een beperkt negatief effect heeft, in de andere jaren is het effect positief. Deze circulaire heet beleidsarm te zijn. Er is immers nog geen nieuw kabinet. Wel is in de Miljoenennota 2018 door het demissionaire kabinet een aantal maatregelen opgenomen die een doorwerking hebben naar het gemeentefonds. Hieronder lichten we de belangrijkste mutaties toe. Ontwikkeling uitkeringsfactor De ontwikkeling van de algemene uitkering wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ontwikkeling van de rijksuitgaven (uitgezonderd uitgaven zoals sociale zekerheid en zorg). Volgens het systeem van samen trap op en samen trap af hebben wijzigingen in de rijksuitgaven direct invloed op de omvang van het gemeentefonds. Het accres 2017 is nadelig, vanwege uitvoeringsmeevallers op de begroting van SZW en vertraging in de uitgaven van enkele grote infrastructurele werken. Het uitkeringsjaar 2018 is positief omdat er extra uitgaven zijn voor salarissen voor leerkrachten in het primair onderwijs, Belastingdienst, Voedsel en Warenautoriteit alsmede veiligheid. 9

Ontwikkeling uitkeringsbasis Onder ontwikkeling van de uitkeringsbasis verstaan we de mutaties van de landelijke aantallen inwoners, woonruimten, leerlingen, uitkeringsgerechtigden, WOZ-waarden enzovoort. Voor de gemeente Woensdrecht zorgt de (hoeveelheids-) maatstaf bijstandsontvangers voor een positief effect op de hoogte van de algemene uitkering. Uitkering Bommenregeling De gemeente Woensdrecht ontvangt in 2017 via de post IU/DU/SU (integratie, decentrale en suppletie -uitkeringen) eenmalig een zogenaamde uitkering Bommenregeling ter grootte van 62.000, welke ook aan de lastenzijde van de begroting geoormerkt wordt opgenomen voor dit specifieke doel. Afrekening voorgaande jaren Ontwikkelingen en tussentijdse aanpassingen in de maatstaven van boekjaar 2016 leiden nog tot een eenmalige extra uitkering. Mutatie Integratie uitkering Sociaal Domein Vanuit het Rijk zijn er diverse bijstellingen en uitnames gedaan op de onderdelen WMO en Jeugd. Dit heeft een negatief effect op de te ontvangen Integratie-uitkeringen. Er vindt een bijstelling plaats van de uitvoeringskosten PGB bij de SVB. Daarnaast is er een overdracht van taken van gemeenten naar het rijk. Het betreft de voorzieningen die gaat om de kindertelefoon, vertrouwenswerk jeugd, de anonieme hulplijn (in de Wmo het anoniem luisterend oor genoemd) en de doventolkvoorziening. Doelstelling van de overheveling van deze voorzieningen is om hun beschikbaarheid te kunnen garanderen. Actuele raming financieel resultaat Sociaal Domein Diverse budgetten van de werkbegroting Sociaal Domein zijn afgelopen maanden herijkt naar aanleiding van de laatste ontwikkelingen, cliënt-aantallen en genomen besluiten. Voor de werkbegroting Sociaal geldt het principe In=Uit. Meerjarig voorzien we in de jaren 2018 en 2019 een overschrijding binnen de werkbegroting Sociaal Domein van respectievelijk 392.00 en 129.000. Het college zal er alles aan doen om de inkomsten en uitgaven in evenwicht te laten zijn. In het geval dat de uitgaven hoger blijken te zijn dan de inkomsten zal het college met de jaarrekening 2018 een voorstel doen voor de dekking van de tekorten, waar nodig gebruik makend van de reserve Sociaal Domein. Lastenontwikkeling Conform het collegewerkprogramma 2014-2018 wordt de lastendruk jaarlijks verhoogd met maximaal het inflatiepercentage. Voor het jaar 2018 stijgen de gemeentelijke belastingen. De toename ten opzichte van het jaar 2017 bedraagt gemiddeld 0,5%. Een gezin (meerpersoonshuishouden) met in eigendom een woning met een getaxeerde waarde van 226.000 betaalt in 2018 een bedrag van 656,70 aan gemeentelijke belastingen. In het overzicht woonlasten van het jaar 2016 stond Woensdrecht op de 76 e plaats (bruto woonlasten 664), nu staat Woensdrecht op nummer 67 (bruto woonlasten 654). Dit toont aan dat Woensdrecht in vergelijking met andere gemeenten uiterst terughoudend is in het verhogen van de belastingen. 10

Weerstandvermogen Per eind 2018 bedraagt de totale weerstandscapaciteit 4,9 miljoen. Aan risico s is een totaalbedrag geraamd van 2,56 miljoen. Hieruit resulteert een weerstandsratio van 1,90. Daarmee wordt voldaan aan de door de raad gestelde minimum norm. In de berekening is de door de raad vastgestelde reserve Sociaal Domein meegenomen. De financiële positie van onze gemeente is te kwalificeren als zijnde goed. De solvabiliteit is uitstekend, waardoor een stevige buffer aanwezig is om mogelijke tegenvallers op korte termijn op te vangen. De netto schuldpositie is in vergelijking met ons balanstotaal beperkt. Conclusie is, dat zich geen significante wijzigingen zullen voordoen, die tot structurele verslechtering van de ratio s gaan leiden. Investeringen Per programma wordt een aantal investeringen benoemd, waarvoor wordt voorgesteld deze direct ten laste te brengen van de Algemene Reserve. In de Perspectievennota hebben we u hierover geïnformeerd. Voor 2018 betreft dit investeringen voor een totaalbedrag van 95.500 (zie ook bijlage 5.1). Voor 2018 is een totaal aan investeringen begroot van 4,5 miljoen. Enkele belangrijke investeringen betreffen binnen programma Ruimte, Wonen en Leven, kosten verwijderen grafmonumenten, plaatsen ondergrondse afvalcontainers en met name de investeringen in het buitenbeheer (wegen, openbare verlichting en riolering) ter grootte van 1,8 miljoen; in programma Bestuur met name de investering realisatie brandweerpost/gemeentewerf welke is opgenomen in de grondexploitatie centrum Hoogerheide. In programma Bedrijfsvoering tenslotte worden investeringen voorzien t.b.v. gebouwenbeheer en aanschaf voertuigen/ materieel team wijk- en dorpsbeheer. Vaststellen subsidieplafond 2018 Op grond van de Algemene subsidieverordening gemeente Woensdrecht 2016 stelt de raad jaarlijks het subsidieplafond vast. Voor de subsidieperiode 2018 stellen wij u voor de subsidieplafonds per thema als volgt vast te stellen: Daarnaast is er jaarlijks voor de subsidieregeling Eenmalige subsidies Woensdrecht 7.500 beschikbaar. 11

1. Organisatie Gemeenteraad In 2014 is in Woensdrecht een coalitie, bestaande uit ABZ, CDA en VVD gevormd. Het coalitieakkoord heeft de titel "Samen voor Woensdrecht" meegekregen. De verdeling van de 19 zetels in de gemeenteraad van Woensdrecht is als volgt: Algemeen Belang Zuidwesthoek (ABZ) 8 zetels; Christen-Democratisch Appèl (CDA) 3 zetels; Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) 3 zetels; Partij van de Arbeid (PvdA) 1 zetel; D66 Zuidwesthoek (D66) 2 zetels en Alle Kernen Troef (AKT) 2 zetels. De voorzitter van de gemeenteraad is drs. J.J.C. Adriaansen (burgemeester) en de griffier is C. Adriaanse. Raadsleden Per 24 januari 2017 bestaat de Woensdrechtse gemeenteraad uit de volgende personen. Algemeen Belang Zuidwesthoek (ABZ) Dhr M.P.M. Schuurbiers, Mevr A.L. Kools, Mevr A.M. van Zweden-Timmermans, Mevr M.E. de Lange, Dhr M.R.G. Adriaansen, Dhr A.C.M. Buijsen, Dhr M.M.E. van Eekeren en Dhr A.P.C.M. Gelten Christen-Democratisch Appèl (CDA) Dhr J.A. Pijnen, Dhr L.J.C.L. de Vos en Dhr E.C.M. van Wezel Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) Dhr E.J.M. Bolders, Dhr R.A.H. Boussen en Dhr H.S. Kielman Partij van de Arbeid (PvdA) Dhr C. Jaspers D66 Zuidwesthoek (D66) Dhr K. Suijkerbuijk en Dhr S.P.C. Musters Alle Kernen Troef (AKT) Dhr L.M. Bolders en Dhr A.M. Mathijssen Ter voorbereiding op de vergaderingen van de gemeenteraad zijn drie raadscommissies ingesteld, de opinieraden voor Ruimte, Samenleving en Bestuur. De bespreking in de opinieraden vindt plaats in twee delen, één informerend en één opiniërend. Aansluitend aan de laatste opinieraad wordt een besluitraad gehouden. Dit is een officiële vergadering van de raad, waarin besluiten worden genomen over die voorstellen, die door de opinieraden als A- voorstel zijn aangemerkt. De volgende gemeenteraadsverkiezingen zijn op 21 maart 2018. 12

College van burgemeester en wethouders en portefeuilleverdeling Het college van Woensdrecht bestaat uit de burgemeester en vier wethouders. Het college vergadert wekelijks op dinsdag. De gemeentesecretaris is naast directeur van de ambtelijke organisatie ook secretaris van het college. De secretaris is als adviseur aanwezig bij de wekelijkse collegevergaderingen. Burgemeester drs. J.J.C. Adriaansen Openbare orde en veiligheid, Dienstverlening en burgerzaken, Regionale samenwerking, Communicatie algemeen, Bestuurlijke en juridische zaken, Aviolanda en Handhaving Wethouders J.P.M. de Waal Ruimtelijke ordening, Landschap en natuur, Bouwzaken, (1 e locoburgemeester) Personeel en organisatie, Economische zaken, Accommodatiebeheer en Sport M.P. Groffen Financiën, Belastingen, Grondzaken, Centrale inkoop, (2 e locoburgemeester) Evenementen, Toerisme en recreatie, Branding Brabantse Wal, Grensoverschrijdende contacten, Informatisering en automatisering L.G.M. van der Beek Onderwijs, Integraal jeugdbeleid, Welzijn, Sociale Zaken (3 e locoburgemeester) en Zorg J.M.A. van Agtmaal Milieu, Openbare werken (inclusief afvalverwijdering), (4 e locoburgemeester) Verkeer en vervoer, Volkshuisvesting, Cultuur en Monumenten, idop s en Leefbaarheid Gemeentesecretaris A.P.E. Baart MBA Managementteam A.P.E. Baart MBA algemeen directeur (voorzitter) Drs. H.C. de Korte MCM afdelingshoofd dienstverlening J. Koning afdelingshoofd ontwikkeling, beleid en beheer Drs. G.J. Obbink afdelingshoofd bedrijfsvoering Drs. J.A.G. Gommers MBA QT concern controller Ondernemingsraad De Ondernemingsraad (OR) van de gemeente Woensdrecht bestaat uit vier leden. In de kiesgroep gemeentepersoneel is de Abva/Kabo met één lid en de vrije lijst met drie leden vertegenwoordigd. Ook is er een ambtelijk secretaris. De OR is in 2017 gekozen. 13

2. PROGRAMMAPLAN In de Programmabegroting 2017 is uitgebreid aangegeven welke wijzigingen o,b,v, de nieuwe BBVregelgeving vanaf 1 januari 2017 van kracht zijn. Hieronder worden deze wijzigingen op hoofdlijnen toegelicht. Voor een uitgebreide toelichting wordt verwezen naar de Programmabegroting 2017. De wijzigingen richten zijn op de volgende onderdelen: 1. Taakvelden; 2. Beleidsindicatoren; 3. Kosten van overhead; 4. Verbonden partijen; 5. Financiële kengetallen en geprognotiseerde balans; 6. Vervallen onderscheid investeringen met economisch en maatschappelijk nut; 7. Rentetoerekening; 8. Economische categorieën (kostensoorten). 1. Taakvelden Vanaf de begroting 2017 is het verplicht om de begrotingscijfers ook te presenteren naar de wettelijk verplichte taakvelden. Er zijn 53 taakvelden. 2. Beleidsindicatoren Er zijn indicatoren die voor alle gemeenten zijn voorgeschreven. Deze indicatoren moeten in elke begroting en jaarrekening terugkomen. Deze cijfers worden gepubliceerd op de website www.waarstaatjegemeente.nl. Daarnaast zijn de indicatoren voor apparaatskosten, overhead, formatie, bezetting en externe inhuur gebaseerd op onze eigen prognoses. 3. Kosten van overhead Bij de bedrijfsvoeringskosten is een onderscheid te maken in overheadkosten en kosten die direct gerelateerd kunnen worden aan programma s. Door deze verschuivingen is er geen vergelijking meer mogelijk tussen de cijfers van 2017 tot en met 2020 met de cijfers over 2015 en 2016. 4. Verbonden partijen Informatie over verbonden partijen, met betrekking tot de belangrijkste ontwikkelingen, moet vanaf 2017 worden opgenomen in de programma s waarvoor de verbonden partij werkt. 5. Financiële kengetallen en geprognotiseerde balans In de begroting 2016 zijn voor het eerst financiële kengetallen opgenomen. Vanaf 2017 is daar de plicht bijgekomen om ook een geprognosticeerde balans op te nemen. 6. Vervallen onderscheid investeringen met economisch en maatschappelijk nut Conform de huidige regels wordt er een onderscheid gemaakt tussen investeringen met een economisch nut en investeringen met maatschappelijk nut (bijvoorbeeld wegen, bruggen, openbaar groen, e.d.). Investeringen met een economisch nut moeten worden geactiveerd, bij investeringen met maatschappelijk nut is de voorkeur om dat niet te doen. 7. Rentetoerekening Vanaf de begroting 2016 waren alle rentelasten verantwoord op één product. Vanaf de begroting 2017 zijn alle rentelasten verdeeld over de diverse programma s. 8. Economische categorieën (kostensoorten) Vanaf de begroting 2017 zijn de voorgeschreven economische categorieën gewijzigd. 14

Pr o gr a m m a 1 S o ci a al d o m ei n Visi e I n w o n ers f u n cti o n er e n z o l a n g m o g elij k o p e e n v er a nt w o or d e wij z e i n h u n v ertr o u w d e w o o n- e n l e ef o m g e vi n g. Ei g e n kr a c ht br e n gt o n z e i n w o n ers t ot z o v oll e di g e n v ol w a ar di g m o g elij k p arti ci p er e n i n d e s a m e nl e vi n g. M a nt el z or g e n vrij willi g ers k u n n e n d a ar bij b e h ul p z a a m zij n. D e i n w o n er di e er ni et i n sl a a gt i n v ol d o e n d e m at e t e p arti ci p er e n, krij gt pr of essi o n el e o n d erst e u ni n g o p m a at d o or e e n g e c o ör di n e er d s a m e n h a n g e n d uit v o eri n gs n et w er k v a n p art n ers o n d er r e gi e v a n d e g e m e e nt e. H et m ott o is: Ie d er e e n t elt e n d o et m e e. D e (t o e g a n g t ot) o n d erst e u ni n g e n z or g is l a a g dr e m p eli g, di c ht bij, i nt e gr a al e n d ui d elij k h er k e n b a ar v o or d e i n w o n ers. Uit g a n gs p u nt e n W ett elij k e v o ors c hrift e n e n ei g e n b el ei d i n h et k a d er v a n d e P art i ci p ati e w et, d e W m o, w el zij n, v ol ks g e z o n d h ei d, o n d er wijs, j e u g d( z or g) e n v o or- e n vr o e gs c h o ols e v o or zi e ni n g e n blij v e n v a n kr a c ht c. q. w or d e n v er d er o nt wi k k el d. M et a a n d a c ht v o or: 1. m e ns e n z o l a n g m o g elij k i n d e ei g e n w o o n o m g e vi n g l at e n f u n cti o n er e n 2. s a m e n w er k e n i n d e r e gi o 3. n e g ati e v e g e v ol g e n b e z ui ni gi n g e n b e p er k e n 4. ni e m a n d v alt b uit e n d e b o ot 5. wij k g eri c ht e or g a nis ati e v a n d e z or g 6. v o or all e l e erli n g e n e e n p ass e n d e o n d er wijs pl e k 7. g o e d e t o e g a n g t ot p ass e n d e o p v a n g e n p ass e n d o n d er wijs B el a n g rij kst e t e o nt wi k k el e n b el ei ds n ot a s I nt e gr a al H uis v esti n gs Pl a n (I H P) O n d er wijs B el a n g rij kst e b est a a n d e b est u u rlij k e k a d e rs L o k a al e d u c ati e v e a g e n d a ( 2 0 1 5) R e gi o n a al E d u c at i e v e A g e n d a ( 2 0 1 3) O n d erst e u ni n gs pl a n P ass e n d O n d er wijs ( 2 0 1 3) V V E- b el ei d 2 0 1 3-2 0 1 4 ( 2 0 1 3) B el ei ds pl a n P e ut er o p v a n g ( 2 0 1 6) V er or d e ni n g V o or zi e ni n g e n M a ats c h a p p elij k e O n d erst e u ni n g W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 5) Fi n a n ci e el B esl uit M a ats c h a p p elij k e O n d erst e u ni n g W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 5) V er or d e ni n g J e u g d h ul p G e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 5) Al g e m e n e s u bsi di e v er or d e ni n g g e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 5) B el ei ds k a d ers Bi bli ot h e e k w er k i n d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 7) B el ei dsr e g els k ost e n d el ers n or m P arti ci p ati e w et ( 2 0 1 5) H a n d h a vi n gs- e n m a atr e g el e n v er or d e ni n g i n k o m e ns v o or zi e ni n g e n ( 2 0 1 5) R e-i nt e gr ati e v er or d e ni n g P arti ci p ati e w et ( 2 0 1 5) Uit v o eri n gs v o ors c hrift e n i n ci d e nt el e s u bsi di e ( 2 0 1 3) V er or d e ni n g cli ë nt e n p arti ci p ati e I S D Br a b a nts e W al ( 2 0 1 2) V er or d e ni n g i n di vi d u el e i n k o m e nst o esl a g P arti ci p ati e w et ( 2 0 1 5) V er or d e ni n g i n di vi d u el e st u di et o esl a g P arti ci p ati e w et ( 2 0 1 5) V er or d e ni n g I n k o o p pr o d u ct e n e n di e nst e n Sti c hti n g S a m e n W er k e n ( 2 0 1 2) V er or d e ni n g N o o df o n ds Ar m o e d e b el ei d G e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 6) V er or d e ni n g s o ci a al- c ult ur el e bij dr a g e v o or d e mi ni m a ( 2 0 1 5) V er or d e ni n g t e g e n pr est ati e i n k o m e ns v o or zi e ni n g e n ( 2 0 1 5) R e g eli n g t er b e v or d eri n g v a n m a ats c h a p p elij k e p arti ci p ati e d o or s c h o ol g a a n d e ki n d er e n ( 2 0 1 7) V er or d e ni n g W m o A d vi esr a a d g e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 5) B el ei dsr e g els r eï nt e gr ati e P arti ci p ati e w et ( 2 0 1 5) B el ei dsr e g els bij z o n d er e bijst a n d ( 2 0 1 7) B el ei dsr e g els T er u g- e n i n v or d eri n g P arti ci p ati e w et, I O A W e n I O A Z ( 2 0 1 7) B el ei ds n ot a ar m o e d e b estrij di n g ( 2 0 1 5) B el ei ds n ot a all e e nr e c ht v o or d e uit v o eri n g v a n s c h ul d h ul p v erl e ni n g ( 2 0 1 7) 1 5

B el ei ds pl a n g e m e e nt elij k e s c h ul d h ul p v erl e ni n g ( 2 0 1 2) Kl a c ht e nr e g eli n g J e u g d ( 2 0 1 5) Pri v a c y b el ei d S o ci a al D o m ei n ( 2 0 1 6) Pri v a c y pr ot o c ol G e g e v e ns v er w er ki n g J e u g d h ul p ( 2 0 1 6) Pri v a c y pr ot o c ol G e g e v e ns v er w er ki n g M a ats c h a p p elij ke O n d erst e u ni n g ( 2 0 1 6) L M C- b el ei ds pl a n 2 0 1 8-2 0 2 0 ( 2 0 1 8) V e r b o n d e n p a rtij e n Bij d e r e alis ati e v a n h et pr o gr a m m a S o ci a al D o m ei n zij n d e n a v ol g e n d e v er b o n d e n p artij e n b etr o k k e n: G e m e e ns c h a p p elij k e R e g eli n g W V S- Gr o e p, G e m e e ns c h a p p elij k e R e g eli n g O p e n b ar e G e z o n d h ei ds z or g W est- Br a b a nt, I nt er g e m e e nt elij k e S o ci al e Di e nst, G e m e e ns c h a p p elij k e R e g eli n g R e gi o n al e A m b ul a n c e V o or zi e ni n g Br a b a nt Mi d d e n W est N o or d e n d e G e m e e ns c h a p p elij k e R e g eli n g Pr o gr a m m a S c h o ol v er z ui m e n V o ortij di g S c h o ol v erl at e n. W e r k b e g r oti n g S o ci a al D o m ei n Di v ers e b u d g ett e n v a n d e w er k b e gr oti n g S o ci a al D o m ei n zij n af g el o p e n m a a n d e n h erij kt n a ar a a nl ei di n g v a n d e l a atst e o nt wi k k eli n g e n, cli ë nt-a a nt all e n e n g e n o m e n b esl uit e n. V o or d e w er k b e gr oti n g S o ci a al g el dt h et pri n ci p e I n = Uit. D e b u d g ett e n v a n w er k b e gr oti n g S o ci a al D o m ei n b est a at uit d e v ol g e n d e pr o d u ct e n: - 1. 1. 1. P arti ci p ati e w et ( uit g e z o n d er d B UI G); - 1. 1. 2. Ar m o e d e b estrij di n g e n s c h ul d h ul p v erl e ni n g ( uit g e z o n d er d bij z o n d er e bijst a n d); - 1. 2. 1. W et M a ats c h a p p elij k e O n d erst e u ni n g; - 1. 3. 1. J e u g d z or g. Hi er o n d er v ol gt i n h o of dlij n e n e e n s p e cifi c ati e v a n w el k e wij zi gi n g e n n a d e P ers p e cti e v e n n ot a 2 0 1 7-2 0 2 1 h e b b e n pl a ats g e v o n d e n t e n l ast e of t e n g u nst e v a n d e w er k b e gr oti n g S o ci a al D o m ei n. B E D R A G E N * 1. 0 0 0 2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9 2 0 2 0 2 0 2 1 St a n d W e r k be g r oti n g S oci a al D o mei n i n de P e rs pe cti e ve n n ot a ( pa g. 2 6 e n 2 7) P artici p atie wet - 2 9 5-4 4 6-4 3 3-4 1 4-3 9 8 W M O b e g elei di n g 2 3 0 3 6 5 4 4 6 4 8 0 5 4 6 J e u g d - 2 9 2-3 9 2-3 9 0-3 6 5-3 4 9-3 5 7-4 7 3-3 7 7-2 9 9-2 0 1 M ut ati es: H o g er e bij dra g e I S D n a v b e gr oti n g 2 0 1 8 I S D - - 5 4-3 7-4 2-4 6 La g ere pr o g n o s e c o mp e n s atie c hr o nis c h zie ke n 1 6 0 1 6 0 1 6 0 1 6 0 1 6 0 Bij g est el d e pr o g n o s es P G B 2 3 5 2 3 5 2 3 5 2 3 5 2 3 5 D o or o nt wi k keli n g or g a nis atie e n T e a m Z or g e n O n d erst e u ni n g - 1 6 4-2 9 2-2 3 1-1 6 9-1 6 9 A ct u alis atie W M O z or g i n n at ura (i n cl. i n d e xatie) 5 0-1 6 0-1 6 0-1 6 0-1 6 0 Mi n d er a a n vra g e n w o o n a a n p as si n g e n 5 0 5 0 5 0 5 0 5 0 D o or o nt wi k keli n g B WI 4 0 - - - - M ut atie I nt e gr atie uit keri n g e n S o c D o mei n n. a. v. s e pt cir c 2 0 1 7-9 - 6 1-5 8-6 2-8 0 Herrij ki n g b u d g ett e n n. a. v. e xtra i n v e nt aris atie - 2 2 4 2 9 0 2 9 0 2 8 9 O v eri g e p o st e n ( < 2 5. 0 0 0) 1-2 1-1 - 1-1 3 6 3 8 1 2 4 8 3 0 1 2 7 8 Ei n dst a n d P artici p atie wet - 2 9 5-4 4 3-3 9 2-3 6 0-3 8 8 W M O b e g elei di n g 4 9 4 2 6 8 4 4 6 5 2 3 6 0 7 J e u g d - 1 9 3-2 1 7-1 8 4-1 6 1-1 4 2 6-3 9 2-1 2 9 2 7 7 M e erj ari g v o or zi e n w e i n d e j ar e n 2 0 1 8 e n 2 0 1 9 e e n o v ers c hrij di n g bi n n e n d e w er k b e gr oti n g S o ci a al D o m ei n. Bij h et pr o d u ct 1. 1. 1. P arti ci p ati e w et is d e gr o otst e o v ers c hrij di n g t e zi e n, o m d at hi eri n d e stij gi n g v a n d e uit v o eri n gs k ost e n I S D is v er w er kt. J e u g d z or g blijft v a n w e g e e e n a n d er e fi n a n ci eri n gs c o nstr u cti e ( mi d d els z or g arr a n g e m e nt e n) e n d e w ei ni g e er v ari n gs cijf ers d e p ost w a ar bij d e gr o otst e af wij ki n g e n k u n n e n o ntst a a n. N a v astst elli n g v a n d e b e gr oti n g 2 0 1 8 z ull e n er n o g e n k el e m ut ati es bi n n e n d e w er k b e gr oti n g S o ci a al D o m ei n pl a ats vi n d e n. T e d e n k e n v alt a a n d e r e gi o n al e w er k b e gr oti n g W est Br a b a nt W est (s a m e n w er ki n g m et d e 9 r e gi o g e m e e nt e n o p g e bi e d v a n j e u g d z or g) e n e v e nt u el e bijst elli n g v a n d e b u d g ett e n I S D. 1 6

I n 2 0 1 8 w or d e n d e v ol g e n d e a cti vit eit e n uit g e v o er d o m d e v o or zi e n e o v ers c hrij di n g i n 2 0 1 8 e n 2 0 1 9 t e mi ni m alis er e n: B el ei d w or dt g e a ct u alis e er d o m a a n t e sl uit e n o p d e b es c hi k b ar e mi d d el e n; W er k pr o c ess e n w or d e n eff e cti e v er e n effi ci ë nt er g e or g a nis e er d; O n d er z o c ht w or dt h o e, bi n n e n v ast g est el d e b el ei ds k a d ers, i n k o mst e n v a n d e g e m e e nt e i n h et s o ci a al d o m ei n v er gr o ot k u n n e n w or d e n, z o n d er str u ct ur e el d e ei g e n bij dr a g e v a n i n w o n ers t e v er h o g e n. Bi n n e n d e t ot al e b e gr oti n g w or dt er v a n uit g e g a a n d at b o v e n g e n o e m d e m a atr e g el e n d e v o or zi e n e o v ers c hrij di n g t e ni et d o e n. I n h et g e v al d at d e uit g a v e n h o g er blij k e n t e zij n d a n d e i n k o mst e n z al h et c oll e g e m et d e j a arr e k e ni n g 2 0 1 8 e e n v o orst el d o e n v o or d e d e k ki n g v a n d e t e k ort e n, w a ar n o di g g e br ui k m a k e n d v a n d e r es er v e S o ci a al D o m ei n. St a at v a n b at e n e n l ast e n p r o g r a m m a 1 (i n ) P R O G R A M M A 1 - S o ci a al d o m ei n B e g r o ti n g p ri m air 2 0 1 7 B e g r o ti n g wij zi gi n g 2 0 1 7 B e g r o ti n g 2 0 1 7 B e g r o ti n g 2 0 1 8 B e g r o ti n g 2 0 1 9 B at e n 1 6. 2 3 3. 4 4 6 2 2 2. 0 3 9 1 6. 4 5 5. 4 8 5 1 5. 9 3 0. 0 1 7 1 5. 7 7 9. 0 7 4 S A L D O - 8. 4 0 6. 4 6 9 1 4 3. 8 2 2-8. 2 6 2. 6 4 7-8. 4 3 4. 3 5 5-8. 3 7 8. 9 7 1 B e g r o ti n g 2 0 2 0 B e g r o ti n g 2 0 2 1 1 5. 6 9 0. 6 8 1 1 5. 7 7 0. 8 8 7 L a st e n - 2 4. 6 3 9. 9 1 5-7 8. 2 1 7-2 4. 7 1 8. 1 3 2-2 4. 3 6 4. 3 7 2-2 4. 1 5 8. 0 4 5-2 4. 0 1 3. 1 0 6-2 4. 0 7 8. 2 4 6-8. 3 2 2. 4 2 5-8. 3 0 7. 3 5 9 T h e m a 1. 1 S o ci al e z a k e n D e t e b e r ei k e n m a ats c h a p p elij k e eff e ct e n v o o r dit t h e m a zij n: 1. I e d er e e n p arti c i p e ert i n d e s a m e nl e vi n g. 2. Ar b ei ds pr o d u cti vit eit v a n uit k eri n gs g er e c hti g d e n dr a a gt bij a a n d e l e ef b a ar h ei d i n d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht. 3. Ar b ei ds o nt wi k k eli n g w or dt i nt e gr a al b e n a d er d, m et h et o o g o p o pti m alis ati e v a n k a ns e n o p d e ar b ei ds m ar kt v o or uit k eri n gs g er e c hti g d e n. 4. Uit k eri n gs g er e c hti g d e n str o m e n d u ur z a a m uit. 5. K w ets b ar e gr o e p e n w or d e n v ol d o e n d e o n d erst e u n d d o or g e m e e nt elij k b el ei d. Zij er v ar e n z o b e p er kt m o g elij k n a d eli g e g e v ol g e n v a n (rij ks-) b el ei d, w a ar d o or zij v ol w a ar di g d e el n e m e n a a n d e s a m e nl e vi n g. 6. T al e nt e n w or d e n o nt wi k k el d d o or h et m o g elij k m a k e n v a n g o e d o n d er wijs w a ar d o or m e er k a ns e n o p p arti ci p ati e b est a a n. B el a n g rij kst e o nt wi k k eli n g e n Al g e m e n e b es c h rij vi n g I n 2 0 1 7 is h et h erstr u ct ur eri n gs pl a n v a n d e W V S d o or d e c oll e g es v a n d e d e el n e m e n d e g e m e e nt e n g o e d g e k e ur d. V er d er e uit w er ki n g v a n h et pl a n vi n dt pl a ats i n v ers c hill e n d e w er k gr o e p e n. D e z e w er k gr o e p e n z ull e n f as e g e wijs v a n af 2 0 1 8 t ot e n m et 2 0 2 1 h u n r es ult at e n pr es e nt er e n. O p b asis d a ar v a n vi n dt d e i m pl e m e nt ati e pl a ats. K a ns e n e n risi c o s A cti e v er e b e n a d eri n g v a n i n w o n ers m et b et ali n gs a c ht erst a n d e n I n 2 0 1 8 z ett e n w e v er d er i n o p e e n a cti e v er e b e n a d eri n g v a n i n w o n ers m et b et ali n gs a c ht erst a n d e n. W a n n e er a c ht erst a n d e n i n e e n vr o e g st a di u m i n b e el d k o m e n, zij n w e b et er i n st a at o m es c al ati e ( z o als bij v o or b e el d h uis uit z etti n g e n bij h u ur a c ht erst a n d) t e v o or k o m e n. W e m a k e n afs pr a k e n m et or g a nis ati es als n uts b e drij ve n e n w o ni n g c or p or ati es o v er g e g e v e ns uit wiss eli n g. B e gr oti n gs wijzi gi n g I nt er g e m e e nt elij k e S o ci al e Di e nst O p b asis v a n l o p e n d o n d er z o e k is d e v er w a c hti n g d at d e I S D d e o p g el e g d e t a a kst elli n g v a n 1 0 8. 0 0 0,- e ur o ni et ( g e h e el) z al k u n n e n r e alis er e n. I n di e n dit h et g e v al is z al i n h et e erst e k w art a al 2 0 1 8 e e n b e gr oti n gs wij zi gi n g v o or g est el d w or d e n. 1 7

Thema 1.1 Sociale zaken is onderverdeeld naar 2 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 01 = PARTICIPATIEWET De Wet Sociale Werkvoorziening (WSW) en de Wet Werk en Bijstand (WWB) zijn samengevoegd in de Participatiewet. Ook personen uit de Wajong die kunnen werken, vallen onder de nieuwe wet. De Wajong en Wet Sociale Werkvoorziening blijven als vangnet voor bepaalde doelgroepen bestaan. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Er is een uitvoeringsorganisatie voor de X X Participatiewet ingericht op basis van de keuze die een gedegen onderzoek naar mogelijke opzet heeft opgeleverd. De uitvoeringsorganisatie is volledig X X X operationeel. De evaluatie van de ISD is afgerond. X Overeenkomstig de Participatiewet wordt de X X X X X overgangssituatie voor Wajong en sociale werkvoorziening uitgevoerd c.q. afgebouwd. Uitvoering van beschutte arbeid is geborgd. X X X X X De toegang tot de Participatiewet is onderdeel van de integrale toegang van het sociaal domein lokaal, bereikbaar, toegankelijk en samen met partners vormgegeven. X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Uitvoeringsorganisatie operationeel De herstructurering van de WVS is een Binnen de uitvoeringsorganisatie meerjarig traject. Het in 2017 vastgestelde plan Participatiewet (een keten van drie organisaties: van aanpak leidt in 2021 tot een operationeel de WVS, de SSW en de ISD) wordt de WVS leer-werkbedrijf als onderdeel van de omgevormd tot een leer-werkbedrijf. Dit traject is uitvoeringsorganisatie Participatiewet. in 2021 afgerond. Sociale activering In 2018 geven we de ISD de opdracht om alle gemeentelijke uitkeringsgerechtigden met een afstand tot de arbeidsmarkt een traject aan te bieden. De ISD neemt hiervoor in 2018 o.a. trajecten af van Stichting Samenwerken, gericht op het verkleinen van de afstand tot de arbeidsmarkt. 18

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) Bijstandsuitkeringen 2016 19,8 41,3 21,9 Lopende re-integratievoorzieningen 2016 11,1 25,5 17,1 "#$#()!#*#%++!)#,"!-!"#! $""!"#! %&!!!"#!!"#!!"#!!"#!!"#! Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners Toelichting: - Personen met een bijstandsuitkering betreft het aantal per 1.000 inwoners van 18 jaar en ouder. - Lopende re-integratievoorzieningen heeft betrekking op het aantal per 1.000 inwoners van 15 tot 65 jaar. PRODUCT 02 = ARMOEDEBELEID EN SCHULDHULPVERLENING Gemeenten hebben een rol bij schuldhulpverlening en het bestrijden van armoede. Naast wet- en regelgeving van de rijksoverheid, voeren gemeenten maatregelen uit ter bestrijding van armoede onder hun inwoners, die daarvoor in eerste instantie eigen verantwoordelijkheid dragen. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Een door de raad vastgestelde beleidsnota met X uitvoeringsplan armoedebeleid en schuldhulpverlening is geïmplementeerd op basis van een evaluatie van huidig beleid. Voorlichting vergroot de bekendheid met de mogelijkheden voor het oplossen van (eigen) problemen. X X De toegang tot bijzondere bijstandsvoorzieningen en schuldhulpverlening is onderdeel van de integrale toegang van het sociaal domein lokaal, bereikbaar, toegankelijk en samen met partners vormgegeven. X X 19

WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Actieve benadering bij betalingsachterstand In 2018 vindt in het kader van de We regisseren de samenwerking met en vroegsignalering en het voorkomen van escalatie actieve benadering plaats van inwoners met afstemming tussen verschillende partijen die betrokken willen zijn bij de aanpak van armoede betalingsachterstanden bij onder meer en schulden waarbij we een effectievere en woningstichtingen, het waterleidingbedrijf en de efficiëntere uitvoering bereiken. zorgverzekering. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) "(./)/)$,"!!"#!!"#! $"" %&!!!"#!!"#! Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht!"#! Geheel Nederland!"#! Grootte klasse < 25.000 inwoners % kinderen in armoede 2015 3,98 6,58 3,54!"#! Toelichting: - Betreft het percentage kinderen in de leeftijdscategorie van 0 tot 18 jaar, dat leeft in een gezin dat van een bijstandsuitkering moet rondkomen. Cijfers worden aangeleverd door Verwey- Jonker Instituut. 20

Thema 1.2 Zorg en welzijn De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Optimale zorg voor zorgbehoevenden binnen beschikbare budgetten. 2. Het bieden van een betaalbaar ondersteuningsaanbod, waardoor mensen met beperkingen kunnen participeren in de samenleving. 3. Inwoners zijn zich bewust van de veranderende omstandigheden, nemen hun verantwoordelijkheid, zijn zelfredzaam en participeren naar vermogen. 4. Het realiseren van een efficiënte samenwerking in de regio / in netwerken, bijvoorbeeld op het gebied van beleidsontwikkeling, planvoorbereiding, aanbesteden en contracteren. 5. Het stimuleren van vrijwilligerswerk en mantelzorg ten behoeve van zorgvragen, sociale cohesie en economie. 6. Inwoners zijn op de hoogte van ontwikkelingen en mogelijkheden. 7. De integrale toegang is lokaal geregeld, bereikbaar en toegankelijk waarbij de behoeften van de inwoners voorop staan. 8. Inwoners zijn tevreden over de uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015 door de gemeente Woensdrecht. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving Inwoners moeten optimaal participeren en in staat zijn langer zelfstandig in de eigen vertrouwde omgeving te blijven wonen. Zorg en ondersteuning moeten daarom dichtbij, laagdrempelig en integraal worden aangeboden. In 2018 verschuift de focus van (met maken van) beleid naar het verder vormgeven van de uitvoering. De integrale toegang tot zorg en ondersteuning wordt (onder een nieuwe naam) doorontwikkeld tot een plek waar iedere inwoner met vragen terecht kan. We werken samen met actieve bewoners en professionele (zorg)organisaties om een per dorp geschikte aansluiting op de nieuwe toegang te organiseren. De lessen uit de Pilot in Putte (eind 2017) worden hier vanzelfsprekend toegepast. Kansen en risico s Burgerinitiatieven in het sociaal domein De kern van de transformatiegedachte is het samenwerken met initiatiefnemers in het sociaal domein. Ten opzichte van 2016 lijkt in 2017 de groei in het aantal initiatieven af te nemen. Dit betekent dat gemeente en zorgaanbieders in 2018 wellicht meer zelf blijven organiseren. Gemeente Woensdrecht moet dus ook in 2018 alert blijven en per initiatief de rol en houding kiezen die aansluit bij de aard en doelstelling van het initiatief. Samenwerking Brabantse Wal Gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht werken gezamenlijk aan de transformatie in het sociaal domein. Zowel in drie transformatieprogramma s (Toegang, Voorzieningen en Mensen), als in de Beleidsclusters (Wmo & Volksgezondheid; Werk & Inkomen; Jeugdzorg en educatie) werken we op beleidsniveau samen en verdelen we taken om effectiever en efficiënter te kunnen werken. Jaarlijks wordt geëvalueerd en wordt getoetst op efficiëntie en effectiviteit. Thema 1.2 Zorg en welzijn betreft één product. PRODUCT 03 = WET MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) regelt dat mensen in een kwetsbare situatie ondersteuning kunnen krijgen in de vorm van huishoudelijke hulp, zorgverlening, hulpmiddelen etc. Gemeenten voeren de Wmo uit. Burgers denken mee over de benodigde ondersteuning, zijn zelfredzaam en nemen de verantwoordelijkheid te zoeken naar eigen oplossingen voordat een beroep gedaan wordt op de gemeente. 21

WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De nieuwe taken begeleiding, kortdurend verblijf, X X beschermd wonen en de nieuwe vorm van hulp bij het huishouden, voortkomend uit de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) zijn geïmplementeerd De toegang voor Wmo is onderdeel van de integrale toegang van het sociaal domein lokaal, bereikbaar, toegankelijk en samen met partners vormgegeven. X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Doorontwikkeling Integrale Toegang Doorontwikkeling Integrale Toegang Eind 2018 is een per dorp passende aansluiting op Op grond van de eindevaluatie Integrale de nieuwe toegang tot zorg en ondersteuning Toegang 2017 is het functioneren van de georganiseerd. De lessen vanuit de pilot in Putte Integrale Toegang getoetst aan de vastgestelde (eind 2017) worden hier vanzelfsprekend uitgangspunten en nieuwe ontwikkelingen. toegepast. Eind 2018 heeft Woensdrecht een Toegang met in ieder geval de volgende kenmerken: dicht bij inwoners in de kern georganiseerd met één duidelijk aanspreekpunt voor inwoners. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 0##./$$&+".#)!*#%++!)#,"!-!"#! $""!"#! %&!!!"#!!"#! Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Aantal Wmo-cliënten met een maatwerkarrangement per 1000 inwoners!"#! Geheel Nederland!"#! Grootte klasse < 25.000 inwoners 2016 63 62 52!"#! 22

Thema 1.3 Jeugdzorg De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Een duurzaam jeugdzorgstelsel ondersteunt kinderen in hun ontwikkeling tot zelfredzame volwassenen. 2. Hun opvoeders en kinderen stellen kansen centraal. 3. Kinderen nemen actief deel aan het sociale en culturele leven en dragen bij aan de sociale samenhang. 4. Inwoners zijn zich bewust van de veranderende omstandigheden, nemen hun verantwoordelijkheid, zijn zelfredzaam, benutten vrij toegankelijke zorg optimaal. 5. Indien nodig kan de inwoner een beroep doen op specifieke zorg in de vorm van een maatwerkvoorziening. 6. Optimalisatie van de dienstverlening voor de burgers door middel van regionale samenwerking met aandacht voor slim aanbesteden, contracteren en samen ontwikkelen. 7. De integrale toegang is lokaal geregeld, is duidelijk herkenbaar voor onze inwoners, is laagdrempelig waarbij de behoeften van de inwoners voorop staan. 8. Ouders nemen hun eigen verantwoordelijkheid en de gemeente gaat uit van: Wij nemen wel de verantwoordelijkheid maar doen het niet alleen! Belangrijkste ontwikkelingen Nieuwe inkoopstrategie Ook in 2018 blijft het jeugdzorgstelsel zich doorontwikkelen, zo ook in regionaal verband (9- gemeenten) in West-Brabant West (WBW). In 2017 is de nieuwe inkoopstrategie voor de jeugdhulp 2018 vastgesteld in samenwerking met onze partners in het jeugdzorglandschap. Op basis van deze nieuwe inkoopstrategie zijn er overeenkomsten met onze zorgaanbieders afgesloten die moeten leiden tot het opstellen van integrale arrangementen om jeugdigen weer een perspectief te kunnen bieden. Zowel voor laag als voor hoog complex gelden vaste tarieven. In 2018 zal bezien worden of deze tarieven ook voldoende zijn om de nodige zorg aan onze jeugdigen te kunnen bieden. Daarnaast wordt in de regio WBW, in samenwerking met de zorgaanbieders, gewerkt aan het ontwikkelen van een kwaliteitsmonitor voor de niet vrij-toegankelijk zorg. In 2018 starten we met een proefmeting van deze kwaliteitsmonitor. Vanaf 1 januari 2019 wordt de monitor uitgevoerd, waarbij de metingen gericht zijn op uitval, doelrealisatie en cliënttevredenheid. PRODUCT 04 = JEUGDZORG De gemeente wenst beleid, verantwoordelijkheid en uitvoering van jeugdzorg dicht bij de doelgroep te beleggen en de zorg te ontschotten. De gemeente is per 2015 verantwoordelijk voor alle onderdelen die onder de verzamelnaam jeugdzorg vallen: de vroegere provinciale jeugdzorg, gesloten jeugdzorg, jeugdbescherming (voogdij en gezinsvoogdij), jeugdreclassering, jeugd-geestelijke gezondheidszorg (jeugd-ggz) en jeugd-licht verstandelijk gehandicapten hulp (jeugd-lvg). Naast de jeugdzorg wordt met name ook ingezet op preventie, onder andere door uitvoering van het integraal jeugdbeleid. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De nieuwe Wet op de Jeugdzorg is op Woensdrechts niveau geïmplementeerd. X X Inwoners zijn tevreden over de uitvoering van de Wet op de Jeugdzorg onder verantwoordelijkheid van de gemeente Woensdrecht. X X X X De toegang voor jeugdzorg is onderdeel van de X integrale toegang van het sociaal domein lokaal, bereikbaar, toegankelijk en samen met partners vormgegeven. 23

Kadernota lokaal integraal jeugdbeleid en het uitvoeringsprogramma zijn vastgesteld. Uitvoeren van het lokaal integraal jeugdbeleid heeft als resultaat dat jongeren optimaal participeren. X X X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Uitvoering Wet op de Jeugdzorg In 2018 wordt in regionaal verband (West- Brabant West) de kwaliteitsmonitor niet vrij toegankelijke zorg geïmplementeerd. Uitvoering lokaal integraal jeugdbeleid (en volksgezondheid) door BWI Het uitvoeringsprogramma integraal jeugd- en volksgezondheidsbeleid wordt per 1 januari 2018 gecoördineerd door de BWI. In samenwerking met de zorgaanbieders in de jeugdzorg is in de regio WBW in 2017 gewerkt aan het opstellen van een kwaliteitsmonitor. In januari 2018 wordt een pilot gedraaid om uiteindelijk met ingang van 2019 definitief te kunnen meten. De metingen zullen gericht zijn op doelrealisatie, uitval en cliënttevredenheid. Sinds 2016 zijn het uitvoeringsprogramma integraal jeugdbeleid en het uitvoeringsprogramma volksgezondheidsbeleid één uitvoeringsprogramma geworden. Dit wordt ook in 2018 voortgezet. De BWI coördineert de uitvoering van het programma door middel van door derden in te dienen actiekaarten. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 1)! "!*#%++!(-!"#!!"#! $"" %&!!!"#!!"#!!"#!!"#!!"#! Investeringen (meerjarig in ) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator Periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners % jongeren met jeugdhulp 2016 12,3 10,7 9,8 % jongeren met 2016 0,7 0,5 0,5 jeugdreclassering % jongeren met jeugdbescherming 2016 1,7 1,2 0,9 Toelichting. - Het percentage jongeren tot 18 jaar met jeugdhulp ten opzicht van alle jongeren tot 18 jaar. - Het percentage jongeren (12-22 jaar) met een jeugdreclasseringsmaatregel ten opzichte van alle jongeren (12-22 jaar). - Het percentage jongeren tot 18 jaar met een jeugdbeschermingsmaatregel ten opzichte van alle jongeren tot 18 jaar. 24

Thema 1.4 Onderwijs De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Er is voor elk kind is een passende onderwijs-/ontwikkelplek bereikbaar. 2. Door samenwerking tussen verschillende partners zijn de onderwijs -en ontwikkelingskansen van kinderen en volwassenen vergroot. 3. Kansen worden optimaal benut door effectieve en efficiënte verbindingen van aandachtsgebieden zoals onderwijs en jeugdzorg, de omgeving, educatie en vrije tijd. 4. Kinderen hebben geen achterstand bij de start van de basisschool en/of voortgezet onderwijs. 5. Leerlingenvervoer is betaalbaar. 6. Ruimten/gebouwen worden efficiënt gebruikt. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving De gemeente Woensdrecht zet in op het investeren van talenten van jongeren (0-23 jaar) binnen onze gemeente. Het is onze taak om te zorgen voor een omgeving waar jongeren de kans krijgen om hun talenten te ontdekken en verder door te ontwikkelen. Dit willen wij bereiken door zorg en ondersteuning te organiseren in een vertrouwde omgeving waarin ouders, leerlingen en beroepsopvoeders elkaar ontmoeten. Waar nodig wordt er geschakeld met adequate ondersteuning of zorg op basis van één kind, één gezin, één plan. Doordecentralisatie onderwijshuisvesting Samen met de gemeenten Bergen op Zoom en Steenbergen wordt er in 2017/2018 een onderzoek uitgevoerd naar de doordecentralisatie onderwijshuisvesting primair en (voortgezet) speciaal onderwijs, waarbij de haalbaarheid onderzocht wordt van de overheveling van de uitvoering van de zorgplicht voor onderwijshuisvesting naar de schoolbesturen. Minimale resultaat van dit project (ook bij een besluit van de raad om niet door te decentraliseren) is de oplevering van een Integraal Huisvestingsplan (IHP) in 2018. Nieuwbouw kern Woensdrecht Naar aanleiding van de voorgenomen nieuwbouw voor basisscholen De Poorte en De Stappen, willen wij in 2018 een verbrede visie ontwikkelen met betrekking tot de rol die de school in het dorp moet vervullen en de wijze waarop partners hierin samenwerken en samenwonen. Bevorderen van ontmoeting van jong en oud moet hierin een plaats krijgen. Dit wordt in samenhang met het nieuwbouwproject gerealiseerd. Daarnaast hebben de partners de ambitie om een duurzame school te bouwen. Het nieuwbouwproject in Woensdrecht loopt tegelijkertijd met het doordecentralisatieproces. Beide trajecten kunnen elkaar versterken. Omdat de financiering van een nieuw, duurzaam schoolgebouw vanuit de Verordening financieel niet mogelijk is, worden er andere mogelijkheden onderzocht. Kansen en risico s Om deze ontwikkelingen te kunnen realiseren is een structurele en duurzame samenwerking tussen de verschillende partners noodzakelijk. Door de krachten te bundelen en te werken op basis van een warme overdracht ontstaat er een doorgaande (leer)lijn. Door deze samenwerking kan er voor elke jongere een optimaal ontwikkelaanbod geboden worden. Een voorwaarde voor het slagen van het doordecentralisatieproces is draagvlak bij alle partners (gemeenten en schoolbesturen). Een risico is dat één of meerdere partners halverwege het traject besluiten om niet meer verder deel te nemen. 25

Thema 1.4 Onderwijs is onderverdeeld naar 4 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 05 = BREDE SCHOLEN EN INTEGRALE KINDERCENTRA De Brede School is een concept dat gemeente, onderwijspartners en verenigingen samenbrengt teneinde door inbreng van deskundigheid, ideeën en menskracht, bij te dragen aan de ontwikkeling van het kind. Brede scholen staan midden in de samenleving. De ontwikkeling van Integrale Kindcentra (IKC) betekent dat basisscholen, kinderopvang, peuterspeelzalen onder één bestuur komen te vallen. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 In iedere kern heeft er een doorontwikkeling van X de Brede Scholen plaatsgevonden of zijn de Brede Scholen doorontwikkeld naar een IKC. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Doorontwikkeling Integrale Kind Centra Er is een onderzoek gaande naar de werkzaamheden en taken van de kinderopvang Zuidwesthoek en stichting Peuterspeelzalen Woensdrecht. Afhankelijk van de resultaten van dit onderzoek, kan dit in 2018 leiden tot een nog nauwere samenwerking. Doordecentralisatie Onderwijshuisvesting Voor 1 maart 2018 wordt een onderzoeksrapportage opgesteld waaruit de haalbaarheid blijkt van de overheveling van de uitvoering van de zorgplicht voor onderwijshuisvesting naar de schoolbesturen. Minimale resultaat van dit project (ook bij een besluit van de raad om niet door te decentraliseren) is de oplevering van een Integraal Huisvestingsplan (IHP) in 2018. De stichting kinderopvang Zuidwesthoek (ZWH) en de stichting peuterspeelzalen Woensdrecht (SPW) werken al geruime tijd samen. Dit omdat de visie wordt gedeeld en dat spelend leren van groot belang is voor de ontwikkeling van kinderen van alle leeftijden. Daarnaast is er overeenstemming tussen beide organisaties over de wijze waarop professionaliteit, kwaliteit en de aansluiting op onderwijs verbeterd kan worden. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) Investeringen (meerjarig in ) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 26

WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 06 = VOOR- EN VROEGSCHOOLSE ACTIVITEITEN Onderwijsachterstanden kunnen door voor- en vroegschoolse educatie (VVE) verminderen. Gemeentebestuur, schoolbesturen, kinderopvang en peuterspeelzalen moeten onderwijsachterstandenbeleid ontwikkelen en (helpen) uitvoeren om de startcondities van kinderen te verbeteren bij hun entree op de basisschool. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Het nieuwe VVE-beleid 2016-2020 is vastgesteld. X Nieuw VVE-beleid wordt uitgevoerd. X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Vaststelling VVE-beleid In 2018 wordt het VVE-beleid 2019-2023 In 2018 worden mogelijk de nieuwe kaders vastgesteld. bekend voor het nieuwe bekostigingsbesluit Onderwijsachterstandenbeleid 2019 en verder. Toetsing en scholing pedagogisch medewerkers peuteropvang tot taalniveau 3F. In 2017 zijn de pedagogisch medewerkers van de peuteropvang getoetst op taalniveau 3F. Zo nodig vindt in 2018 scholing plaats. Gemeenten krijgen extra middelen voor het verhogen van het taalniveau van de pedagogisch medewerkers werkzaam in de voorschoolse educatie (VE). WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten 2","!./.#,##!"#!!"#! $"" %&!!!"#!!"#! Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht!"#! Geheel Nederland!"#! Grootte klasse < 25.000 inwoners % achterstandsleerlingen 2012 12,05 11,61 8,23!"#! 27

Toelichting. - Na 2012 is deze indicator geen onderdeel meer van het door het Verwey-Jonker instituut uitgevoerde onderzoek Kinderen in Tel. De laatste gegevens op waarstaatjegemeente.nl komen uit 2012. - Het percentage leerlingen (4-12 jaar) in het primair onderwijs, dat kans heeft op een leerachterstand. PRODUCT 07 = LEERPLICHT EN VOORTIJDIG SCHOOLVERLATEN Kinderen in Nederland moeten, ingevolge de Leerplichtwet, naar school. Gemeenten voeren het toezicht daarop uit. Woensdrecht doet dat in een netwerk samenwerkingsverband (samen met Steenbergen, Bergen op Zoom, Roosendaal en Halderberge). Dat heeft voordelen op het gebied van continuïteit, flexibiliteit, kwaliteit en efficiency. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Er is een keuze gemaakt over de vorm waarin de X samenwerking leerplicht en voortijdig schoolverlaten wordt voortgezet en of deze wordt uitgebreid met andere activiteiten zoals leerlingenvervoer. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Begin 2018 wordt een nieuw LMC (Lokale Meld en Coördinatiefunctie) beleidsplan vastgesteld voor de periode 2018 2020. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners % voortijdige schoolverlaters totaal (VO + MBO) 2014 1,5 2,0 1,4 Absoluut verzuim 2016 7,76 2,01 1,66 Relatief verzuim 2016 30,72 26,88 18,07 28

Toelichting. - Het percentage van het totaal aantal leerlingen (12-23 jaar) dat voortijdig, dat wil zeggen zonder startkwalificatie, het VO en MBO-onderwijs verlaat. - Absoluut verzuim betreft het aantal leerplichtigen, dat niet staat ingeschreven op een school, per 1.000 leerlingen. - Relatief verzuim betreft het aantal leerplichtigen dat wel staat ingeschreven op een school, maar ongeoorloofd afwezig is, per 1.000 leerlingen. - De afwijkende cijfers voor verzuim kunnen als volgt worden verklaard. Kinderen die in België naar school gaan moeten door de ouders gemeld worden bij gemeente Woensdrecht. Wanneer dit niet gebeurt, worden deze kinderen meegeteld onder het verzuim. Kinderen die onderwijs volgen bij Almata worden onder verzuim gemeld omdat ze niet officieel geregistreerd zijn bij DUO. PRODUCT 08 SPECIAAL / PASSEND ONDERWIJS Het nieuwe stelsel Passend Onderwijs heeft tot doel om zo goed mogelijk onderwijs te bieden aan ieder kind, ongeacht de ondersteuningsbehoefte. Er moet goed worden samengewerkt tussen de gemeente, onderwijsinstellingen en zorgaanbieders voor de aansluiting tussen de situatie op school en in de thuissituatie. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Onderwijs, kinderopvang en peuterspeelzaalwerk vormen een goed functionerende X zorgstructuur op basis van heldere afspraken ten behoeve van optimale ontwikkeling van individuele talenten. Het goedgekeurde plan van aanpak voor X thuiszitters problematiek en de aansluiting tussen Voortgezet Onderwijs en Middelbaar Beroeps Onderwijs wordt toegepast. Het door college en/of raad vastgestelde plan X voor de regie op toeleiding van (risico)jongeren richting arbeidsmarkt onder de Participatiewet wordt toegepast. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Samenwerking in Passend Onderwijs In het eerste kwartaal 2018 wordt in de Vanuit Passend Onderwijs is op Brabantse Wal REA/LEA de onderwijsagenda opgesteld voor niveau de REA (Regionaal Educatieve Agenda) het jaar 2018. opgericht om de samenwerking tussen onderwijs en gemeenten optimaal te houden. Vanuit deze samenwerking worden onderwerpen uitgewerkt waarbij zowel gemeente als onderwijs en evt. zorgaanbieders betrokken zijn. Met de REA wordt beoogd dat gemeenten en onderwijs gezamenlijke doelen bereiken door regionale verbinding, afstemming en kennisdeling. Hierdoor wordt leerlingen een doorgaande leeren zorglijn aangeboden waardoor gedurende de gehele schoolloopbaan noodzakelijk onderwijs/ 29

zorg gegarandeerd is. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten De baten en lasten, die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 5 brede scholen en integrale kindercentra op basis van de vastgestelde kostensoort- /kostenplaats structuur. Investeringen (meerjarig) Investeringen die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 5 brede scholen en integrale kindercentra op basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 30

Pr o gr a m m a 2 E c o n o mi e Visi e H et c oll e g e v a n b ur g e m e est er e n w et h o u d ers v a n W o e ns dr e c ht z or gt al s a a nj a g er s a m e n m et a n d er e or g a nis ati es e n m et o ns o mri n g e n d e g e m e e nt e n v o or v ol d o e n d e w er k g el e g e n h ei d. Dit b et e k e nt d at er g o e d e v esti gi n gs m o g elij k h e d e n v o or h et b e drijfsl e v e n di e n e n t e zij n e n er e e n g e z o n d o n d er n e m ers kli m a at h e erst v o or o n d er n e m ers i n h et al g e m e e n e n d e l u c ht v a arts e ct or i n h et bij z o n d er. D e g e m e e nt e f a cilit e ert d a ar w a ar m o g elij k e n w e ns elij k e n br e n gt d a ar w a ar n o di g d e p artij e n s a m e n o m t ot e e n e c o n o mis c h e str u ct u ur v erst er ki n g t e k o m e n. D e e c o n o mis c h e visi e is d a ar bij d e l ei dr a a d. W o e ns dr e c ht w or dt o n d er d e m er k n a a m Br a b a nts W al h all a v er m ar kt t ot h et a cti e v e b uit e n i n d e D elt ar e gi o, w a ar d o or o n d er n e m ers s pr a a k m a k e n d e e v e n e m e nt e n w or d e n g e or g a nis e er d. I n d e g e m e e nt e is h et g o e d t o e v e n o p r e cr e ati ef g e bi e d z o w el v o or d e ei g e n i n w o n ers als v o or r e cr e a nt e n e n t o erist e n. Uit g a n gs p u nt e n N a ast di v ers e w ett elij k e v o ors c hrift e n e n r e g els g e eft h et c o alit ie a k k o or d s p e cifi e k a a n: 1. d e v err ui mi n g v a n v esti gi n gs m o g elij k h e d e n e n h et r e alis er e n v a n r e gi o n al e v erst er ki n g e n w a ar bij gr o ei m ar kt e n a a n g e gr e p e n z ull e n w or d e n; 2. P e o pl e, Pr ofit e n Pl a n et m o et e n d a ar bij i n e v e n wi c ht zij n; 3. h et is v a n b el a n g z o w el d e k a ns e n t e b e n utt e n e n d e risi c o s t e b e p er k e n t ot e e n a a n v a ar d b a ar ni v e a u. V o or all e d el e n v a n dit pr o gr a m m a g el dt d at d e g e m e e nt e e er d er pr o c es p art n er e n d e el n e m er is d a n d at zij e e n pri m air e r ol h e eft. D a ar o m zij n als r es ult a at d o el e n v e el al pr o c es afs pr a k e n e n i ns p a n ni n gs v er pli c hti n g e n o p g e n o m e n. D a art e g e n o v er st a at d at d e dir e ct e b u d g ett air e l ast e n v a n d e g e m e e nt e b etr e k k elij k b e p er kt zij n. B el a n g rij kst e t e o nt wi k k el e n b el ei ds n ot a s Er w or d e n i n 2 0 1 8 v o or als n o g g e e n b el ei ds n ot a s o p g est el d. B el a n g rij k st e b est a a n d e b est u u rlij k e k a d e rs E v e n e m e nt e n b el ei d ( 2 0 1 2) H or e c a b el ei ds pl a n ( 2 0 1 3) Dr a n k- e n H or e c a v er or d e ni n g ( 2 0 1 3) E c o n o mis c h e visi e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 3) Visi e D et ail h a n d el W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 4) R e gi o m ar k eti n g visi e Br a b a nts e W al ( Str e e k or g a nis ati e, 2 0 1 4) K o ers d o c u m e nt Br a b a nts e W al ( Str e e k or g a nis ati e, 2 0 1 5) V e r b o n d e n p a rt ij e n Bij d e r e alis ati e v a n h et pr o gr a m m a E c o n o mi e zij n d e n a v ol g e n d e v er b o n d e n p artij e n b etr o k k e n: D elt a N V, I nt er g as H ol di n g B V, B usi n ess P ar k A vi ol a n d a B V, O p e n b a ar li c h a a m B el gis c h- N e d erl a n ds Gr e ns o v erl e g e n N V R E WI N W est- Br a b a nt. St a at v a n b at e n e n l ast e n p r o g r a m m a 2 (i n ) P R O G R A M M A 2 - E c o n o mi e B e g r o ti n g p ri m air 2 0 1 7 B e g r o ti n g wij zi gi n g 2 0 1 7 B e g r o ti n g 2 0 1 7 B e g r o ti n g 2 0 1 8 B e g r o ti n g 2 0 1 9 B at e n 2 5. 0 7 4 3 5 0. 0 0 0 3 7 5. 0 7 4 2 5. 4 4 6 2 5. 0 8 4 S A L D O - 1 7 8. 1 2 8-3 9 5. 6 0 2-5 7 3. 7 3 0-2 6 7. 4 1 5-2 0 7. 7 8 5 B e g r o ti n g 2 0 2 0 B e g r o ti n g 2 0 2 1 2 5. 0 0 0 2 5. 0 0 0 L a st e n - 2 0 3. 2 0 2-7 4 5. 6 0 2-9 4 8. 8 0 4-2 9 2. 8 6 1-2 3 2. 8 6 9-2 3 0. 5 5 0-1 7 4. 0 5 4-2 0 5. 5 5 0-1 4 9. 0 5 4 3 1

Thema 2.1 Economie en ondernemen De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Inwoners en bezoekers komen graag winkelen in Woensdrecht. 2. Adequaat winkelvoorzieningenniveau. 3. Bedrijven in de gemeente Woensdrecht bieden de eigen inwoners voldoende werkgelegenheid. 4. De gemeente Woensdrecht biedt vestigingsmogelijkheden aan bedrijven, passend in de context, die zich hier willen vestigen. 5. Aan bestaande bedrijven kan zij uitbreidingsmogelijkheden bieden. 6. Het ondernemersklimaat in Woensdrecht biedt kansen aan bedrijven. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving In 2018 zal er verder uitvoering worden gegeven aan de economische visie 2014-2020. De gemeente faciliteert de vestiging, uitbreiding en/of verplaatsing van bestaande en nieuwe bedrijven. Samen met REWIN wordt er actief ingezet op de acquisitie van nieuwe bedrijven. Naast de acquisitie van bedrijven wordt ook in 2018 de startende ondernemer in de gemeente Woensdrecht ondersteund door het Starterscentrum. De groeiende leegstand is één van de andere actiepunten voor 2018. Middels een regelmatig terugkerend overleg, waarbij ondernemers, pandeigenaren, makelaars en overige belanghebbende aanwezig zijn worden de leegstaande panden in kaart gebracht. In 2018 zal verder gegaan worden met het bekijken van de mogelijkheid om detailhandel te herprogrammeren naar een maatschappelijke-, woon- of ambachtelijke bestemming om op deze manier de leegstand terug te dringen. Kansen en risico s Er is op termijn een dreigend tekort aan (geschikt) personeel. De arbeidsmarkt als geheel wordt krapper, dynamischer en complexer. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door ontgroening en vergrijzing. Het Rijk hanteert de doelstelling om te komen tot een arbeidsparticipatie van 80%. West-Brabant zat volgens de laatste nulmeting van de regio in 2010 op 68%. De krimp van de potentiële beroepsbevolking en daardoor de daling van de werkzame beroepsbevolking zet de arbeidsmarkt na 2020 flink onder druk. Het dreigende arbeidstekort voor de regio West-Brabant in 2020 bedraagt 14.000 personen. Dit brengt risico s met zich mee en biedt daarnaast ook kansen om in 2018 door het in contact brengen van vraag en aanbod te streven naar het percentage wat beoogd wordt. Het opstellen van de Visie bedrijventerreinen is afgerond en er zijn meerdere zoeklocaties aangewezen voor de vastgestelde uitbreidingsvraag. De gemeente beschikt niet over eigen grond en is afhankelijk van grondeigenaren voor uitbreiding wat een risico met zich meebrengt. Er zijn weinig tot geen uitbreidingsmogelijkheden in 2018. Iedere kern heeft minimaal één basisvoorziening (supermarkt) die bijdraagt aan de leefbaarheid. De groeiende leegstand in de kernen is onder andere te wijten aan de toename van detailhandelsbestedingen via internet en de vergrijzing van het ondernemersbestand. De middenstand in de kernen is goed georganiseerd. Door hier in 2018 verder in te faciliteren kan leegstand mogelijk worden opgelost. 32

Thema 2.1 Economie en ondernemen is onderverdeeld naar 3 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 09 = WERKGELEGENHEID Het college wenst Woensdrecht aantrekkelijk te houden voor ondernemers en een gezond economisch klimaat te behouden. Werkgelegenheid heeft hoge prioriteit. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De Economische visie wordt uitgevoerd. X X X X X De gemeente Woensdrecht vervult, samen met andere betrokkenen, een actieve rol ten behoeve van behoud van werkgelegenheid (in de regio) zoals bij de sluiting van Philip Morris en ontslagen bij Fokker. X X X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Uitvoering Economische visie Faciliteren en verbinden van de partners binnen zowel Aviolanda als lokale economie door middel van het eenmaal per jaar organiseren van een bedrijvencontactdag, het participeren in 2018 in het starterscentrum en REWIN en het faciliteren van ondernemers en onderwijs door het samenbrengen in gastcolleges en bijeenkomsten. De gemeente Woensdrecht draagt actief bij door de rol van regisseur en/of netwerkpartner op zich te nemen bij het versterken van de werkgelegenheid (sectorplan), inclusief het op weg helpen van starters. Daarnaast wordt er actief ingespeeld op regionale en lokale ontwikkelingen indien dat nodig is. Verder worden er gerichte bedrijfsbezoeken gebracht. Ook zal de gemeente Woensdrecht partijen bij elkaar brengen en afstemming bevorderen. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) ()*+! " #! $%&! Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN?! Indicator periode Gemeente Woensdrecht! Geheel Nederland! Grootte klasse < 25.000 inwoners Banen 2016 678,9 744 609,5 % netto arbeidsparticipatie 2016 63 65,8 66,7 % werkloze jongeren 2015 1,21 1,52 1,01! #)+ 33

Toelichting. - Het aantal banen, per 1.000 inwoners in de leeftijd van 15 tot en met 64 jaar. - Netto arbeidsparticipatie betreft het percentage van de werkzame beroepsbevolking t.o.v. de beroepsbevolking. - Werkloze jongeren betreft het percentage werkloze jongeren van 16 tot 22 jaar. PRODUCT 10 = MIDDENSTAND EN WINKELGEBIEDEN De middenstand is de motor van de economie. Daar waar mogelijk zal het college dan ook de middenstand faciliteren, leegstand trachten te voorkomen en winkelgebieden aantrekkelijk te maken/houden. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De visie Detailhandel 2014 is uitgevoerd. X Het project leegstand winkelpanden wordt X X X X X gecontinueerd. Onderzoek naar ondernemersfonds is afgerond. X Reclamebelasting wordt ingevoerd X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Leegstand In 2018 wordt per kwartaal met ondernemers, pandeigenaren, makelaars en overige belanghebbenden overleg gehouden wat moet resulteren in een actueel overzicht van beschikbare winkelpanden en panden op bedrijventerreinen op de website van de gemeente Woensdrecht. Tevens wordt er elke acht weken gesproken met de ondernemersverenigingen. Herprogrammeren detailhandel in bestemmingsplan Onderzoek wordt uitgevoerd of detailhandelsbestemmingen buiten het clustergebied, die niet in gebruik zijn, geherprogammeerd kunnen worden naar een maatschappelijke-, woon- of ambachtelijke bestemming. Het onderzoek mondt uit in een beknopte rapportage. Hierdoor wordt een bijdrage geleverd aan de leegstandproblematiek. Hierdoor wordt een bijdrage geleverd aan de leegstandsproblematiek. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) ++,!#+$()-+!! " # $%&!!! #)+!! 34

Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners Functiemenging 2016 48,8 52,1 47,2 Toelichting. - functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen, en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. PRODUCT 11 =BEDRIJVENTERREINEN Vitale bedrijventerreinen zijn van groot belang voor de huisvesting van bedrijven die niet in de kernen gevestigd kunnen zijn. Vandaar dat het college daar waar mogelijk de bedrijven zal faciliteren, of het nu om een nieuwe vestiging, uitbreiding of verplaatsing gaat. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Bij gebleken haalbaarheid en na regionale X afstemming is uitbreiding van bedrijventerrein De Kooi mogelijk gemaakt. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Economische visie De gemeente Woensdrecht handelt alle bestemmingsplan- en bouwaanvragen zo snel mogelijk, maar in ieder geval binnen wettelijke termijnen, af. Bedrijfsvestigingen De gemeente faciliteert vestiging, uitbreiding en/of verplaatsing van bestaande en nieuwe bedrijven door informatieverstrekking over vergunningen en procedures, voortvarende afwikkeling van vergunningaanvragen en het leggen van de relatie tussen vraag en aanbod door het houden van netwerkbijeenkomsten. Hierdoor wordt vestiging c.q. uitbreiding van bedrijvigheid gefaciliteerd. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten De baten en lasten, die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 23 verkeer en vervoer en product 24 beheer openbare ruimte inclusief afval en water op basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. 35

Investeringen (meerjarig) Investeringen die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 23 verkeer en vervoer en product 24 beheer openbare ruimte inclusief afval en water op basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners Vestigingen 2016 114,5 134 142,2 Toelichting. - Betreft het aantal vestigingen van bedrijven, per 1.000 inwoners in de leeftijd van 15 tot en met 64 jaar. 36

Thema 2.2 Toerisme en recreatie, branding Brabantse Wal De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Een leef- en verblijfsgebied waar het goed toeven is. 2. Een kwalitatieve en kwantitatieve ontwikkeling van Toerisme en Recreatie. 3. Potentiële bezoekers kunnen gemakkelijk goede informatie vinden over de fiets- en wielergemeente Woensdrecht. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving In 2017 is er gestart met de uitvoering van het Fiets- en Wielerplan Woensdrecht en is het wielerplatform opgericht. In 2018 zal het wielerplatform gebruikt worden om het fietsaanbod te versterken en stimuleren op lokaal niveau en via Stichting de Goeie Ontsnapping op regionaal niveau. Er worden relaties gelegd tussen (vrijetijds)economie en cultuur, sport en welzijn. Het fietsen en wielrennen is voor ons het platform en middel voor het vergroten van economische spin-off, leefbaarheid en saamhorigheid, beweging, gezondheid en talentontwikkeling. Kansen en risico s Het proces tot en na de kandidaatstelling voor een Geopark biedt kansen voor nieuwe samenwerkingsprojecten en subsidies binnen Europa. De Streekorganisatie Brabantse Wal werkt samen met haar partners hard aan deze kandidaatstelling. Uiteraard levert het ook naamsbekendheid voor de regio op. Provincie Noord-Brabant heeft in 2017 een visie ontwikkeld met beleidsthema s op de Brabantse Wal, waarvoor de provincie zich in gaat zetten. Dit biedt kansen voor subsidies en facilitaire ondersteuning. Er liggen kansen voor meer structuur, samenwerking en aandacht voor Woensdrecht fiets- en wielergemeente met het opgerichte wielerplatform. De nieuwe, sterke merknaam, het in 2018 op te richten MTB Netwerk en extra communicatie van het Grenspark biedt kansen voor meer bezoek in Woensdrecht. De verdere opmars van de digitalisering inclusief social media in 2018 realiseert mogelijkheden voor extra (gratis) promotie van het recreatieaanbod in Woensdrecht. Risico s liggen er in de merkvermenging van de communicatie: het onjuist gebruiken van de naam Brabantse Wal en fiets- en wielergemeente. De digitalisering is ook een bedreiging als het gaat om de promotie van concurrerend aanbod van andere bestemmingen. Marketing van een grotere regio, Geopark Schelde-Delta / Grenspark, kan dit risico verminderen. Thema 2.2 Toerisme en recreatie, branding Brabantse Wal is onderverdeeld naar 3 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 12 = LANDSCHAPPELIJKE ONTWIKKELING (LANDSCHAP VAN ALLURE) De landschappelijke kwaliteiten van de gemeente Woensdrecht dienen behouden en waar mogelijk versterkt te worden. De energie die het traject Landschappen van Allure heeft losgemaakt mag niet verloren gaan. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De geselecteerde projecten van A naar B worden samen met betrokkenen uitgevoerd. X X X X X 37

WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Projecten van Van A naar B De subsidie Landschappen van Allure is niet verkregen. Afhankelijk van subsidiemogelijkheden, sponsoring en participatie worden er deelprojecten uitgevoerd. Dit in samenwerking met partners. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) #+,*#"")%(!$(()!! " # $%&! Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd.!! #)+!! WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 13 = BRANDING BRABANTSE WAL EN WIELERGEMEENTE Woensdrecht is een aantrekkelijke gemeente voor toeristen en inwoners om actief te recreëren, in het bijzonder voor fietsliefhebbers. De gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen, Woensdrecht en Roosendaal stellen een regiomarketingvisie vast en vertalen die in een regiomarketing- en communicatieplan dat wordt uitgevoerd. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De actualisering van het Toeristisch Recreatief Actie Plan is vertaald in de Economische visie en X X X X vertaald in het Regiomarketing- en X communicatieplan Brabantse Wal, waarvan de projecten worden uitgevoerd. Er is een Fietsplatform Woensdrecht opgericht, X X X van waaruit projecten en promotie worden X uitgevoerd, waaronder Natuur en fietspoort Volksabdij. Woensdrecht werkt mee aan / faciliteert een selectie van wielerprojecten in West-Brabant. X X X X De visie Buitengebied is opgesteld, waarmee X recreatieve ontwikkeling wordt bevorderd. De projecten in het kader van de groene agenda uit de intentieverklaring van de Vliegbasis X X X X X 38

Woensdrecht en gemeenten Bergen op Zoom en Woensdrecht worden uitgevoerd. De gemeente Woensdrecht brengt recreatie- en middenstandsondernemers met het oog op samenwerking bijeen in structureel overleg. X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Economische visie en Regiomarketingvisie Brabantse Wal In 2018 voeren we minimaal drie activiteiten uit de Economische visie en Regiomarketingvisie Brabantse Wal uit. Fiets- en Wielerplan Woensdrecht In 2017 is het wielerplatform opgericht en in 2018 voeren we onder regie van dit platform minimaal vijf activiteiten/projecten uit het Fietsen Wielerplan Woensdrecht uit. Wielerplan West-Brabant Stichting de Goeie Ontsnapping is een publiekprivate entiteit (waar de gemeente Woensdrecht onderdeel van uit maakt), van waaruit we een verkenning uitvoeren naar NK Wielrennen West- Brabant in 2018 of 2019, kennisdeling tussen wielerevenementenorganisaties, lobby en subsidie/sponsorwerving voor uitvoering van het Wielerplan West-Brabant. De groene agenda In 2018 wordt vanuit de Groene Agenda het project MTB netwerk (zie Wielerplan Woensdrecht) afgerond. Stimuleren samenwerking recreatie- en middenstandsondernemers In 2018 adviseren we recreatieondernemers en stimuleren we kennisdeling tijdens bedrijfsbezoeken en structurele overleggen met de ondernemersvereniging vanuit de Brabantse Wal gemeenten. Daarnaast informeren en stimuleren we (vergunning) aanvragen. Betreft verdere promotie Liberation Route Europe, Natuurpoort De Volksabdij (verdere ontwikkeling) en kandidaatstelling Geopark (via streekorganisatie). Te weten: regionaal wielercentrum, versterking wielerevenementen, GP Adrie van der Poel relatie evenement, merkontwikkeling/ communicatiecampagne en MTB netwerk. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) #+ #-#!, #)$)!! " #! $%&! Investeringen (meerjarig in ) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd.!!!! #)+ 39

WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 14 = GRENSOVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING BELGIE EN ZEELAND Uitdagingen laten zich niet sturen door territoriale grenzen. Er zijn allerlei verwevenheden en gezamenlijke belangen en ambities. Het college zoekt doelgericht de samenwerking met de buren op om meerwaarde te creëren. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Grensoverschrijdende samenwerking wordt X X X X X planmatig vormgegeven en uitgevoerd. Projecten uit het Grenspark-Beleidsplan Beheer en Inrichting 2014 2029 worden uitgevoerd. X X X X X De Liberation Route Slag om de Schelde wordt in X X samenwerking uitgevoerd in West-Brabant, Antwerpen/Vlaanderen en Zeeland. Via de regiomarketing Brabantse Wal wordt samenwerking in het Deltagebied planmatig vormgegeven. X X X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Grensoverschrijdende samenwerking In 2018 wordt het plan dat in 2017 is opgesteld voor grensoverschrijdende samenwerking uitgevoerd. Minimaal drie samenwerkingsprojecten uit dit plan worden uitgevoerd. In 2018 vindt wederom een symposium/relatie evenement plaats voor kennisdeling, lobby, nieuwe samenwerkingsprojecten en subsidieprogramma s. Uitvoering Grenspark-Beleidsplan In 2018 realiseren we minimaal de volgende projecten: grensoverschrijdend MTB netwerk (zie ook Wielerplan Woensdrecht) en merkontwikkeling Grenspark. Samenwerking Deltagebied In 2018 adviseert Woensdrecht bij de programmering van de Brabantse Wal. De gemeente faciliteert via communicatie en bemiddeling met organisaties bij de Eerste aspergesteek en ProefMei. Woensdrecht is vertegenwoordigd bij de Ravelijnlezing voor lobby en relatiebeheer. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. 40

Staat van baten en lasten (in ),.,* %++,#$ (!)/0)#+! " #! $%&!! Investeringen (meerjarig in ) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd.! #)+! WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product.! PRODUCT 15 = EVENEMENTEN Evenementen zijn belangrijke activiteiten om veel bezoekers naar Woensdrecht en de Brabantse Wal te trekken en het vaste recreatieve aanbod thematisch te promoten en aan elkaar te verbinden. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Evenementen en aansluitend recreatief- en X X X X winkel aanbod worden gezamenlijk en thematisch X vermarkt. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Vermarkten evenementen In 2018 worden minimaal twee evenementen en winkel/recreatieaanbod gezamenlijk vermarkt onder één thema. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten De baten en lasten, die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 13 branding Brabantse Wal en wielergemeente, product 21 monumenten en cultuur en product 39 communicatie op basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. Investeringen (meerjarig) De investeringen die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 13 branding Brabantse Wal en wielergemeente, product 21 monumenten en cultuur en product 39 communicatie op basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 41

Thema 2.3 Aviolanda De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Behoud van werkgelegenheid in het luchtvaartonderhoud en een duurzame ontwikkeling op het gebied van landschap en onderwijs. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving De focus van Aviolanda is veranderd van grondverkoop naar een gespecialiseerde, meer netwerkgerichte cluster. Op en rondom de vliegbasis Woensdrecht en Businesspark Aviolanda wordt ingezet op een ontwikkeling van bedrijven en toeleveranciers gerelateerd aan luchthaven gebonden maintenance, repair en overhaul (revisie). Hierbij wordt zoveel mogelijk kansen benut en waar mogelijk verder versterken van bestaande samenwerkingsverbanden tussen bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, regionale clusters en overheidsinstellingen, werkzaam binnen de topsectoren. Het versterken en behouden van de uitstekende uitgangspositie van Aviolanda en de vliegbasis met zijn innovatieve bedrijven en excellente kennisinstellingen is daarbij de prioriteit. Er is op de vliegbasis Woensdrecht gestart met voorbereidende werkzaamheden voor de faciliteiten die benodigd zijn voor het onderhoud van de F35, motorenshop en de logistieke hot-spot voor de onderdelen F35. Het gaat hierbij om vier gebouwen, de motorenonderhoudswerkplaats, een testcel voor motoren, een spuithangar en de voertuigenwerkplaats. Op Businesspark Aviolanda is alles in gereedheid gebracht voor de komst van Laser System Robotics. Dit bedrijf bouwt en test Robots om vliegtuigen volautomatisch te ontdoen van hun laklaag. Gezamenlijk met de Provincie, Defensie en Buisnesspark Aviolanda wordt de nieuw te bouwen Aviolandahal ontwikkeld. In deze nieuwe hal is voorzien dat werkzaamheden aan defensie helikopters en de F16 gaan plaatsvinden. De hal biedt ruimte voor het Composiet Maintenance Center en eventueel Aeronamic. Kansen en risico s Op macro-economische schaal wordt de komst van het motorenonderhoud van de F35 gezien als kans. Doordat het onderhoud gaat plaatsvinden op vliegbasis Woensdrecht is Nederland een potentiele vestigingsplaats voor toeleveranciers en fabrikanten in het F35 programma. Het zwaartepunt van de Nederlandse Aerospace industrie is gesitueerd in het zuiden van Nederland. Voor de Nederlandse Luchtmacht is het zwaartepunt gesitueerd rondom vliegbasis Woensdrecht. Doordat de UK heeft gekozen om de EU te verlaten biedt dit kansen voor de luchtvaartsector in Nederland. Een sterk Aerospace Cluster met internationale bekendheid is belangrijk voor nieuwvestigers. De ontwikkeling en de toewijzing van componenten onderhoud aan de F35 versterkt de internationale bekendheid. In Woensdrecht gaat vanaf 2019 het motorenonderhoud van de F35 en de opslag en distributie van de onderdelen van de nieuwe straaljager plaatsvinden. Om het Aerospace cluster in de regio te versterken wordt er optimaal ingezet op het faciliteren van de innovatiekracht van het bedrijfsleven en worden verbindingen gelegd met de kennisinstellingen in de luchtvaartsector. Tevens wordt er in de regio samengewerkt in de propositie van de luchtvaartsector in Noord-Brabant. De economische groei is alleen mogelijk indien er voldoende geschoold personeel in de regio aanwezig is. Het ontbreken van voldoende geschikt personeel, MBO en HBO, wordt gezien als risico. De ontwikkelingen rondom Aviolanda en de vliegbasis Woensdrecht zijn mogelijk door het behouden en versterken van de bosrijke, stedelijke uitloopgebieden. Dit alles niet alleen met oog voor natuur, landschap en stedelijk gebied, maar ook door perspectief te bieden aan de landbouw. 42

PRODUCT 16 = AVIOLANDA Op Aviolanda zijn ruim 3.000 mensen werkzaam. Het is van groot belang dat deze werkgelegenheid wordt behouden en versterkt vanuit een duidelijk gedragen profiel. Dit met aandacht voor landschapsontwikkeling, onderwijs en draagvlak onder de partners. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Besluit herpositionering Businesspark X Aviolanda. Actualisatie ruimtelijke visie X Uitvoeren van de samenwerkingsovereenkomst en strategische ontwikkelingsvisie. X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Economische visie We zoeken actief naar private investeerders en verbinden die aan ondernemers. Planet Agenda De gemeente krijgt subsidie voor de realisatie van t Eiland te Huijbergen. Zowel door de bedrijfscontactfunctionaris als het REWIN wordt ingezet op het leggen van deze verbindingen. Er worden projecten uit de Planet Agenda gerealiseerd waaronder het herstel van het Eiland. De vliegbasis wordt geholpen met de realisatie van groene projecten op de vliegbasis zoals herstellen van lanen; venherstel; zichtbaar maken van cultuurhistorische objecten en ontsnipperingsmaatregelen. Profit agenda Woensdrecht wordt het UAV testcentrum van Nederland. Dit doen wij met geld vanuit de EU. Dit project zal in 2017 tot en met 2019 worden uitgevoerd door de gemeente in de rol van penvoerder. Woensdrecht verbindt ondernemers, overheden en onderwijspartijen door nieuwe innovatieve projecten te formuleren om gezamenlijk EU subsidie aan te vragen. Woensdrecht is de proeftuin geworden voor Internet of Things. In dit project worden nieuwe toepassingen gedemonstreerd met als doel bedrijfsprocessen te verbeteren en versnellen. Brandpreventie in het Grenspark is één van de nieuwe toepassingen. People agenda Jaarlijks bezoeken minimaal vier basisscholen de MBO opleiding luchtvaart techniek op Aviolanda. Dit wordt door de gemeente geïnitieerd en gefaciliteerd. Waar mogelijk faciliteert de gemeente de vliegbasis Woensdrecht op het gebied van Wonen, Werken en recreëren. Door gezamenlijke projecten uit te voeren wordt de relatie versterkt tussen de vliegbasis en de gemeente Eind 2016 is het Europees project Icares toegekend. Het doel van dit project is om vraag en aanbod op het gebied van UAV op Aviolanda bij elkaar te brengen. De ontwikkelingen rondom de F35 en de voorname positionering van de Vliegbasis Woensdrecht zijn een drijvende kracht achter de clusterontwikkeling. Gebleken is dat de komst van de F35 een aanjager zal zijn voor verdere economische versterking. Deze ontwikkelingen zullen betrekking hebben op andere sectoren, zoals automotive, biobased en logistieke sectoren. Er worden verbindingen gelegd om het basis- en voortgezet onderwijs beter aan te laten sluiten bij de vraag uit de beroepspraktijk door gesprekken tot stand te brengen. Het sectorplan West- Brabant, het Regionaal Investering Fonds Beroepsonderwijs en het Composiet Maintenance Cluster zijn de bouwstenen voor beter onderwijs. 43

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ).)#+#! " #! $%&! Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd.!!!! #)+ WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 44

Pr o gr a m m a 3 R ui mt e, w o n e n e n l e v e n Visi e D o or d e e n er gi e e n kr a c ht i n d e s a m e nl e vi n g t e b u n d el e n e n i n t e z e tt e n v o or h et d a g elij ks o n d er h o u d v a n d e o p e n b ar e r ui mt e e n d e v o or zi e ni n g e n, b e h o u d e n e n v erst er k e n d e i n w o n ers s a m e n m et v er e ni gi n g e n, d e g e m e e nt elij k e or g a nis ati e e n a n d er e d e el n e m ers h et l e ef-, w o o n- e n w er k kli m a at v a n W o e ns dr e c ht. D e g e m e e nt e b es c h o u wt a cti ef all e m o g elij k h e d e n di e zij h e eft o m d at t e b er ei k e n. B e w o n ers w or d e n m e d e v er a nt w o or d elij k e n k u n n e n m e e d e n k e n, m e e b esliss e n e n o o k m e e w er k e n a a n v er b et eri n g e n i n h u n str a at, wij k, k er n. Uit g a n gs p u nt e n Uit g a n gs p u nt e n v o or dit pr o gr a m m a zij n o n d er m e er w ett elij k e b e p al i n g e n e n v o ors c hrift e n o p l a n d elij k, pr o vi n ci a al e n g e m e e nt elij k ni v e a u e n l o k al e b el ei dsr e g els e n - n ot a s z o als d e v er or d e ni n g D or ps pl atf or ms, d e w o o n visi e, h et B e h e er pl a n O p e n b ar e R ui mt e, h et W e g e n b el ei ds pl a n, h et V er br e e d G e m e e nt elij k Ri ol eri n gs pl a n, h et Gr o n d b el ei d, h et A c c o m m o d ati e b el ei d e n h et G e m e e nt elij k V er k e ers- e n V er v o ers pl a n e n ni et h et mi nst b el a n grij k, d e H a n dr ei ki n g O v er h ei ds p arti ci p ati e. Er is a a n d a c ht v o or: 1. b el a n g e n, w e ns e n, b e h o eft e n v a n b e w o n ers; 2. b e h o u d v a n d e v o or zi e ni n ge n i n el k e k er n; 3. t er u g dri n g e n v a n d e r e g els z o d at b e w o n ers m e er vrij h e d e n krij g e n, bi n n e n d e g est el d e k a d ers; 4. h er k e n b ar e e n l a a g dr e m p eli g e c o nt a ct p ers o n e n v a n d e g e m e e nt e; 5. m et mi ni m al e mi d d el e n e e n z o h o o g m o g elij k k w alit eits ni v e a u r e alis er e n v a n w e g e n, gr o e n e. d.; 6. a c c o m m o d ati es v o or o n d er m e er j o n g er e n e n o u d er e n. B el a n g rij kst e t e o nt wi k k el e n b el ei ds n ot a s B est e m mi n gs pl a n n e n ( o. a. k o m pl a n n e n); O m g e vi n gs vis ie (i n h et k a d er v a n O m g e vi n gs w et) B el a n g rij kst e b est a a n d e b est u u rlij k e k a d e rs T o e k o mst visi e D or ps pl atf or ms ( 2 0 1 5) B est u urs o p dr a c ht h er p ositi o n eri n g B uit e n di e nst ( 2 0 1 5) A c c o m m o d ati e n ot a ( 2 0 1 5) B el ei ds pl a n W e g e n 2 0 1 5-2 0 1 8 ( 2 0 1 5) V er br e e d G e m e e nt elij k Ri ol eri n gs Pl a n 2 0 1 4-2 0 1 9 ( 2 0 1 3) B e h e er O p e n b ar e R ui mt e ( B O R) ( gr o e n b e h e er pl a n) M e er J ar e n O n d er h o u ds Pr o gr a m m a ( MJ O P) g e b o u w e n ( 2 0 1 5) E x pl oit ati e o p e n b ar e v erli c hti n g Visi e B uit e n g e bi e d 2 0 1 5 i n cl. pr o vi n ci al e V er or d e ni n g R ui mt e ( 2 0 1 4) Str u ct u ur visi e K er n H o o ger h ei d e als b el ei ds d o c u m e nt v o or d e v er d er e o nt wi k k eli n g v a n d e g e bi e d e n r o n d o m h et c e ntr u m v a n H o o g er h ei d e e n d e h eri n g eri c ht e S c h el d e w e g. ( 2 0 1 5) W o o n visi e ( 2 0 1 5) P arti ël e h er zi e ni n g b est e m mi n gs pl a n B uit e n g e bi e d ( 2 0 1 6) Str u ct u ur visi e K er n H o o g er h ei d e ( 2 0 1 6) G e m e e nt elij k e V er k e er e n V er v o ers pl a n 2 0 1 6-2 0 2 0 ( 2 0 1 6) A ct u alis ati e V er br e e d g e m e e nt elij k ri ol eri n gs pl a n ( 2 0 1 6) V er or d e ni n g k w alit eits crit eri a o m g e vi n gsr e c ht ( 2 0 1 6) B el ei ds k a d ers Bi bli ot h e e k w er k i n d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 7) W elst a n ds n ot a ( 2 0 1 7) Erf g o e d v er or d e ni n g ( 2 0 1 7) D u ur z a a m h ei ds visi e ( 2 0 1 7) 4 5

Verbonden partijen Bij de realisatie van het programma Ruimte, wonen en leven zijn de navolgende verbonden partijen betrokken: Saver NV, Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant, Gemeenschappelijke Regeling Regionale Milieudienst West-Brabant, Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, Gemeenschappelijke Regeling Beheer en Ontwikkeling Kleinschalig Collectief Vervoer West-Brabant en Gemeenschappelijke Regeling Hypotheekfonds Noord-Brabantse Gemeenten. Staat van baten en lasten programma 3 (in ) PROGRAMMA 3 - Ruimte, wonen en leven primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Baten 5.252.950 1.095.671 6.348.621 12.025.737 5.871.494 SALDO -3.524.658-73.937-3.598.595-3.766.065-3.858.204 2020 2021 5.770.738 5.592.889 Lasten -8.777.608-1.169.608-9.947.216-15.791.802-9.729.698-9.574.787-9.351.801-3.804.049-3.758.912 Thema 3.1. Ruimte De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. De inwoners voelen zich betrokken bij hun woonomgeving. 2. Duurzame inrichting en gebruik van de openbare ruimte. 3. Maatwerk op het niveau van de straat en de wijk. 4. Klantvriendelijke, efficiënte en duidelijke dienstverlening waarbij gedacht wordt in mogelijkheden en kansen voor bewoners. 5. De sportverenigingen betalen marktconforme huurprijzen. 6. Voor verenigingen zal accommodatieruimte beschikbaar blijven. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving De invoering van de omgevingswet wordt in 2019 verwacht en in 2018 wordt daarom begonnen met het opstellen van de Omgevingsvisie. De Omgevingswet bundelt de wetgeving en de regels voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. De implementatie heeft onder meer gevolgen voor het beleid (omgevingsvisie), de bedrijfsvoering en de dienstverlening. Duurzaamheid komt als algemeen thema en als uitgangspunt voor alle beleids- en uitvoeringszaken centraal te staan (voor onder meer de aanschaf van materiaal, energie, inrichting van de openbare ruimte, afval e.d.). In 2017 is een Duurzaamheidsvisie vastgesteld door de raad. In 2018 wordt het uitvoeringsprogramma op basis van de visie uitgevoerd. Kansen en risico s De Omgevingswet biedt potentieel kansen omdat aan gemeenten meer mogelijkheden worden geboden om zeggenschap over het eigen gebied uit te oefenen. De Omgevingsvisie vormt hiervoor de basis. Kansen op het gebied van duurzaamheid zijn gelegen in de samenwerking met burgers en bedrijven. Samen met deze partijen wordt gestreefd naar het behalen van de ambitieuze doelstellingen. 46

Thema 3.1 Ruimte is onderverdeeld naar 3 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 17 =RUIMTELIJKE ORDENING EN ONTWIKKELING, LANDSCHAP EN NATUUR Het college staat voor een aantal belangrijke ruimtelijke opgaven en initiatieven. Het is zaak voortvarend hieraan te werken en resultaten te boeken. Dit met het oog op de diverse belangen en een deugdelijk kostenverhaal. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Conform een vastgestelde visie voor het X buitengebied zal een herzien bestemmingsplan Buitengebied worden gerealiseerd. Masterplan Hoogerheide: Na de benodigde X planvorming en aanbesteding wordt de vernieuwing van de Scheldeweg gerealiseerd. Masterplan Hoogerheide: na de benodigde X planvorming zijn de plandelen Noord en Zuid gerealiseerd. De herinrichting van het Tervoplein e.o. in de X kern Putte is gestart. Herontwikkeling van het Glatt-terrein in Putte is X gestart. In de Groeve Boudewijn is woningbouw X planologisch mogelijk gemaakt. Het Raadhuisplein bestaande uit het plein en X deelplan C zijn gerealiseerd. De trajecten rondom perceelsplitsingen zijn X doorlopen. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Herontwikkeling Glatt-terrein Faciliteren van de ontwikkeling van de Glattlocatie. Aan de initiatiefnemer wordt medewerking verleend om de herontwikkeling te kunnen realiseren. Woningbouw Groeve Boudewijn Bestemmingsplan Groeve Boudewijn is door de raad vastgesteld in het derde kwartaal. De voortgang is afhankelijk van de beoordeling van de ingediende plannen. Inmiddels is een samenwerkingsovereenkomst met Vestia gesloten om 32 woningen in het bestemmingsplan op te nemen. Het natuurgedeelte is door Natuurmonumenten aangekocht. Trajecten perceelsplitsingen Lopende aanvragen zijn in het eerste kwartaal afgehandeld. Er is een besluit genomen over behandeling van de 5 resterende potentiele deelnemers die op de wachtlijst staan. Er staan nog 5 potentieel gegadigden op de wachtlijst. 47

Omgevingsvisie De omgevingsvisie is gereed in het vierde kwartaal. Masterplan Hoogerheide Na de benodigde planvorming zijn de plandelen Noord en Zuid gerealiseerd. Herinrichting Scheldeweg In het eerste kwartaal zijn de voorbereidingen voor de herinrichting van de Scheldeweg afgerond. Als gevolg van de toekomstige Omgevingswet, die naar verwachting in 2019 in werking zal treden, zijn gemeenten verplicht een omgevingsvisie op te stellen. Door deze in 2018 op te stellen wordt voldaan aan de verplichting van de Omgevingswet en kan hij tevens dienen als leermoment voor implementatie van de omgevingswet binnen de organisatie. In 2018 zijn de bestemmingsplannen onherroepelijk en wordt begonnen met de bouw van twee supermarkten en 65 woningen. De uitvoering van de herinrichting vindt plaats in 2018 en 2019. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.1.1 Ruimtelijke ordening en ontwikkeling, landschap en natuur primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Baten 46.197 927.551 973.748 6.621.394 533.907 Saldo -176.353 293.566 117.213-40.142-39.350 2020 2021 435.386 258.343 Lasten -222.550-633.985-856.535-6.661.536-573.257-518.159-340.879-82.773-82.536 Investeringen (meerjarig in ) 3.1.1 Ruimtelijke ordening en ontwikkeling, landschap en natuur Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Algehele herziening omgevingsplan buitengebied - p.m. p.m. p.m. - - - - WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 18 = BOUWZAKEN Het college bewaakt de ruimtelijke kwaliteit van bouwen en geeft inwoners eigen verantwoordelijkheid voor de uiterlijke kwaliteit van bouwwerken. Daarnaast zijn deregulering en een efficiënte beoordeling van bouwplannen een speerpunt. Verder wordt aandacht gegeven aan de kwaliteitsborging van taken die voortvloeien uit de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (Wabo). 48

WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De welstandsnota en welstandscommissie zijn X heroverwogen. Bouwaanvragen worden conform nieuw beleid afgehandeld. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Afhandeling bouwaanvragen Bouwaanvragen worden conform nieuw beleid en Dit betreft de uitvoering van het binnen de daarvoor gestelde termijn afgehandeld. vergunningverleningsproces volgens de actuele bestemmingsplannen en de geactualiseerde welstandsnota. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.1.2 Bouwzaken primair 2017 wijziging 2017 2017 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht X Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners Nieuwbouw woningen 2014 11,6 6 6,8 Toelichting. Het aantal nieuwbouw woningen per 1.000 woningen 2018 2019 Lasten -31.176 0-31.176-66.142-66.036 2020 2021 Baten 387.631 24.168 411.799 502.557 427.516 427.507 427.507-65.917-65.916 Saldo 356.455 24.168 380.623 436.415 361.480 361.590 361.591 49

PRODUCT 19 = GEMEENTELIJKE GEBOUWEN EN ACCOMMODATIES Het college zet in op behoud van de identiteit, de voorzieningen en de activiteiten in alle kernen, in relatie tot onder meer sportaccommodaties, multifunctionele centra en basisscholen. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Plan voor optimale benutting van de gemeentelijke X accommodaties. Selectief afstoten van gemeentelijke gebouwen o.a. X zwembad De Plantage, met behoud van de zwembadfunctie. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Accommodaties: contract en beheer Alle contracten worden beheerd en nagekomen. De bewaking van alle in voorafgaande jaren afgesloten contracten en voortgangsoverleg met huurders zijn structurele taken. De accommodaties zijn wat betreft tijd en ruimte maximaal verhuurd tegen de overeengekomen huurtarieven. Gemeentelijke accommodaties en hun functie Voor accommodaties nog in het bezit van de gemeente is de functie bepaald. Beleidsplan sportcomplexen In 2018 is een beleids- en beheerplan aan de raad voorgelegd. Asbestsanering Een astbestvolgsysteem (een wettelijke verplichting) wordt ingericht om de voortgang te kunnen bewaken. Effectueren contractafspraken met sportverenigingen Verplaatsen afrastering sportpark J. van Hoek en afkoppeling nutsvoorzieningen De verzoeken om huisvesting worden zo veel mogelijk gehonoreerd, of in behandeling genomen om tot een (alternatieve) oplossing te komen. De verhuur van de ruimten in het MFC is in beheer van de exploitant gegeven. In het accommodatiebeleidsplan zijn de functies vastgelegd. Een meerjaren beheer- en beleidsplan is noodzakelijk om tijdig op ontwikkelingen (o.a. financieel en ruimtelijk) te kunnen anticiperen. In 2024 mogen er geen astbestdaken (particuliere en overheidsgebouwen) meer aanwezig zijn in de gemeente. Als gevolg van de wijziging van de velden in het sportpark vindt een terreingrenscorrectie plaats, waardoor het hekwerk verplaatst moeten worden. Omdat de sportverenigingen zelf verantwoordelijk zijn voor de nutsvoorzieningen, moeten de bestaande installaties aangepast en ontkoppeld worden zodat elke vereniging over een eigen meter beschikt. 50

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accomodaties primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Baten 204.878 18.644 223.522 221.745 220.753 220.523 220.523 Lasten -808.142-70.920-879.062-776.416-758.986-845.170-840.612 Saldo -603.264-52.276-655.540-554.671-538.233 2020 2021-624.647-620.089 Investeringen (meerjarig) 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accommodaties Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Verplaatsen afrastering sportpark J. van Hoek 20.000 - - - Aanpassen nutsvoorzieningen gemeentelijk sportpark 27.500 - - - 47.500 - - - Bezuinigingen (in ) 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accommodaties Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Gemeentehuis Huijbergen, besluit wat er kan gebeuren met het oude gemeentehuis 15.000 15.000 15.000 15.000 Vervallen beheervergoeding MFC's 15.000 15.000 15.000 15.000 30.000 30.000 30.000 30.000 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 51

Thema 3.2. Leefbaarheid De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Behoud culturele en monumentale objecten en efficiënte besluitvorming rondom aanvragen. 2. Optimaal gebruik van initiatieven, ideeën en inzet van inwoners o.a. via de Dorpsplatforms met meer inbreng en verantwoordelijkheid voor de woon-, werk- en leefomgeving. 3. Het pakket aan taken dat de gemeente uitvoert in de buitenruimte staat ten dienste van kwaliteit, dienstverlening en participatie. 4. De taken in de buitenruimte worden integraal en efficiënt georganiseerd waarbij per kern een team van direct aanspreekbare medewerkers wordt ingezet, structureel versterkt met anderen, vanuit een maatschappelijk verantwoorde doelstelling. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving In 2016 zijn de Dorpsplatforms zelfstandige organen (stichtingen) geworden. In 2018 staat centraal het uitvoering geven aan de Leefbaarheidsagenda. Kansen en risico s De Dorpsplatforms hebben meer autonomie in de besteding van hun middelen, en in het stimuleren en entameren van burgerinitiatieven. Er moet voldoende draagkracht zijn onder inwoners en ketenpartners rond (burger)initiatieven. Thema 3.2 Leefbaarheid is onderverdeeld naar 2 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 20 = DORPSPLATFORMS IN SAMENHANG MET OPENBARE WERKEN UITVOERING ANDERS In programma 4 van het collegewerkprogramma kondigt de gemeente een nieuwe visie aan op burgerparticipatie. In dit verband moet de voorgestelde doorontwikkeling van de gemeentelijke buitendienst en van dorpsplatforms geplaatst worden. Dorpsplatforms krijgen meer inbreng en verantwoordelijkheid voor de woon-, werk- en leefomgeving in samenwerking met diverse deelnemers. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Herijken van de dorpsplatforms in het kader van X een moderne, eigentijdse visie op meedoen van burgers in de meeste brede zin. (Gefaseerde) herpositionering van de buitendienst voor een nieuwe integrale taakinvulling met en naast de inwoners en diverse andere participanten. X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Functioneren Dorpsplatforms De Dorpsplatforms functioneren als zelfstandige organen. Elk platform heeft een functionerende Leefbaarheidsagenda en voeren de onderwerpen van deze agenda uit, samen met de buitendienst en andere partners. 52

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.2.1 Dorpsplatforms in samenhang met openbare werken `uitvoering anders primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2021 Baten 12 0 12 49 9 0 0 Lasten -30.470-750 -31.220-66.642-50.143 2020-21.022-21.022 Saldo -30.458-750 -31.208-66.593-50.134-21.022-21.022 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 21 =MONUMENTEN EN CULTUUR Instandhouding van monumenten en culturele uitingen geschiedt conform de geldende regelgeving. De afhandeling wordt waar mogelijk verder geoptimaliseerd. Waardevolle culturele objecten worden zoveel als mogelijk behouden. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De monumentenverordening en de monumentencommissie worden X heroverwogen. Aanvragen worden conform nieuw beleid afgehandeld. X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Afhandeling aanvragen Aanvragen worden conform nieuw beleid en binnen de daarvoor gestelde termijn afgehandeld. Dit betreft de uitvoering van het vergunningverleningsproces volgens de actuele bestemmingsplannen en de geactualiseerde erfgoedverordening. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.2.2 Monumenten en Cultuur primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Baten 41.659 9.800 51.459 51.646 51.442 Saldo -111.723 7.078-104.645-249.544-98.298 2020 2021 51.398 51.398 Lasten -153.382-2.722-156.104-301.190-149.740-159.344-159.207-107.946-107.809 53

Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 54

Thema 3.3. Wonen en woonomgeving De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Voorzien in de woonbehoefte van mensen die zich hier willen huisvesten. 2. Veilige wegen, goede bereikbaarheid van belangrijke voorzieningen en een adequaat parkeervoorzieningenniveau. 3. Verantwoorde differentiatie in kwaliteit van onderhoud van de buitenruimte. 4. De ketensamenwerking water komt ten goede aan kwaliteit, toekomstbestendigheid, kosten en efficiency. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving In 2016 zijn nieuwe regionale prestatieafspraken vastgesteld met de woningbouwverenigingen voor de periode 2016 2020. Ieder jaar wordt uitvoering gegeven worden aan een deel van de prestatieafspraken, de zogenaamde jaarschijf. Ieder half jaar zijn gemeenten verplicht om een door de rijksoverheid bepaald aantal statushouders te huisvesten. De taakstelling voor het eerste halfjaar van 2018 is nog niet bekend. Op 1 juli 2017 voldoet de gemeente aan de taakstelling voor het eerste halfjaar. Op 1 januari 2018 bekijkt de provincie of de gemeente voldaan heeft aan de taakstelling voor het tweede halfjaar. Binnen het vakgebied verkeer en vervoer wordt er gestreefd naar het vergroten van de bereikbaarheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid binnen de gemeente. Hierin worden alle verschillende vormen van vervoer meegenomen. Begin 2018 zullen nieuwe prognoses van de provincie Noord-Brabant voor woningbouwafspraken in het kader van het Regionaal Ruimtelijk Overleg (RRO) bekend gemaakt worden. Kansen en risico s Door de afspraken met de woningbouwverenigingen kan de gemeente Woensdrecht invloed aanwenden om het eigen beleid te verwezenlijken. Binnen het vakgebied verkeer en vervoer wordt aangehaakt bij provinciale verkeersveiligheidscampagnes. In het kader van de aanbesteding van het provinciaal busvervoer wordt samen met de Brabantse Wal gemeenten onderzoek gedaan naar alternatieve vervoersvormen. Thema 3.3 Wonen en woonomgeving is onderverdeeld naar 5 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 22 = WONEN EN VOLKSHUISVESTING Om de verantwoordelijkheden op het gebied van volkshuisvesting op een transparante en eenduidige manier waar te maken voeren we de woonvisie uit. Bijzondere aandacht krijgt de huisvesting van arbeidsmigranten. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid De woonvisie is geactualiseerd Op basis van een geactualiseerde Woonvisie voert het college het uitvoeringsprogramma uit samen met de ketenpartners. wanneer 14 15 16 17 18 X X X X X 55

WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Woonvisie en woningbouwafspraken De afspraken met de woningbouwverenigingen zijn in 2018 uitgevoerd. Conform de prestatieafspraken die in het vierde kwartaal 2016 zijn vastgesteld, worden in 2018 zaken opgepakt. Begin 2018 zullen nieuwe prognoses van de provincie Noord-Brabant, voor woningbouwafspraken in het kader van RRO, bekend gemaakt worden. In regionaal verband zullen op basis daarvan door het college nieuwe afspraken gemaakt worden. Huisvesting statushouders Op 1 juli 2018 en op 1 januari 2019 voldoen we aan de taakstelling voor de huisvesting van statushouders. Huisvesting arbeidsmigranten In 2017 zijn afspraken gemaakt met recreatieparken over de huisvesting van arbeidsmigranten in relatie tot het toeristisch aanbod. In 2018 zal verder onderzoek worden uitgevoerd over de kansen en bedreigingen die de huisvesting van arbeidsmigranten met zich mee brengen. Woningbouwafspraken worden regionaal gemaakt en uiteindelijk vastgesteld in het RRO. Als er nieuwe prognoses verschijnen, worden vervolgens nieuwe regionale afspraken gemaakt. Vermoedelijk zullen deze nieuwe afspraken vastgesteld worden in het RRO in december 2018. Ieder half jaar krijgen gemeenten een taakstelling opgelegd van de rijksoverheid voor het huisvesten van een aantal statushouders. De provincie bewaakt halfjaarlijks de realisatie van deze taakstelling door de gemeenten. Met woningcorporaties en met particuliere verhuurders zijn afspraken gemaakt, zodat de halfjaarlijkse taakstellingen gehaald worden. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.3.1 Wonen en volkshuisvesting primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 Lasten -2.936-10.000-12.936-14.969-14.380 2020 2021 Baten 0 0 0 24 5 0 0-4.103-3.840 Saldo -2.936-10.000-12.936-14.945-14.375-4.103-3.840 56

WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator Periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners WOZ-waarde woningen 2016 218 209 231 Demografische druk 2017 77,6 69 77,7 Toelichting. - Gemiddelde WOZ-waarde in duizenden euro s. - Demografische druk betreft de som van het aantal personen van 0 tot 15 jaar en 65 jaar of ouder in verhouding tot de personen van 15 tot 65 jaar. PRODUCT 23 =VERKEER EN VERVOER De gemeente Woensdrecht moet goed bereikbaar zijn. Dit betekent onder andere dat er adequate parkeervoorzieningen zijn, veilige verbindingen. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 In Woensdrecht worden parkeervoorzieningen X X X X met burgerparticipatie aangelegd volgens vastgestelde criteria. Noodzakelijke maatregelen in het kader van X X verkeerscirculatie en parkeren in de Raadhuisstraat e.o. zijn uitgevoerd. Een adequate ontsluiting van het bedrijventerrein X Putte is gerealiseerd. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Parkeervoorzieningen De gemeente Woensdrecht neemt iedere aanvraag voor parkeervoorzieningen vanuit burgerparticipatie in behandeling en zorgt voor afhandeling binnen de gestelde termijn. Uitvoering Wegenbeleidsplan De maatregelen en activiteiten die voor 2018 volgen uit het wegenbeleidsplan 2015-2018 zijn volgens planning en binnen financiële kaders uitgevoerd. Sanering verkeersborden Er vindt een inventarisatie plaats met betrekking tot de sanering van de verkeersborden in de gemeente Woensdrecht. Burgerinitiatieven hebben prioriteit en een (klein) accent daarbij ligt op de parkeervoorzieningen. Het wegenbeleidsplan vormt de basis voor de planning en de noodzakelijk geachte maatregelen. Na een second opinion wordt de definitieve uitvoeringsplanning opgesteld. De vele verkeersborden in de gemeente zorgen voor onduidelijke verkeerssituaties. Het saneren van overbodige verkeersborden leidt tot een rustiger en verkeersveiliger verkeersbeeld. 57

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.3.2 Verkeer en Vervoer primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Baten 1.258 452 1.710 1.926 1.413 1.296 1.296 Lasten -357.879-37.351-395.230-366.390-364.872-363.519-363.693 Saldo -356.621-36.899-393.520-364.464-363.459 2020 2021-362.223-362.397 Investeringen (meerjarig in ) 3.3.2 Verkeer en Vervoer Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Uitvoeringsprogramma openbare verlichting 89.500 89.500 89.500 89.500 89.500 89.500 89.500 89.500 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Ziekenhuisopname n.a.v. verkeers-ongeval met een motorvoertuig Ziekenhuisopname n.a.v. vervoersongeval met een fietser Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners 2015 3 8 7 2015 11 9 9 Toelichting. - Beide indicatoren betreffen het percentage als aandeel van het totaal aantal ongevallen die leiden tot ziekenhuisopnamen. PRODUCT 24 = BEHEER OPENBARE RUIMTE INCL. AFVAL EN WATER Voor het goed functioneren van de samenleving en met het oog op de kwaliteit van de woon- en leefomgeving en de veiligheid is het noodzakelijk dat de gemeentelijke eigendommen in de openbare ruimte in goede staat worden gehouden. De gemeente zal daarbij uitvoering geven aan het vastgestelde beleid. Speciale aandacht voor (duurzame) plannen in de waterketen is gewenst. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Conform het Afvalwaterakkoord wordt in de kern Huijbergen regenwater en afvalwater gescheiden. X Samenwerking in de waterketen levert de eerste X voordelen op in de vorm van (toekomstbestendige) kwaliteit, efficiency en kostenbeperking. Evaluatie Diftar en mogelijk doorontwikkeling. X 58

WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Afspraken afvalwaterakkoord In Huijbergen zijn de afvalwater- en hemelwatersystemen voor een groter deel gescheiden. Doorontwikkeling Diftar In 2018 zijn in de gehele gemeente Woensdrecht alle bovengrondse containerparken ondergronds gebracht. In 2018 vindt een evaluatie plaats van alle afvalstromen waarna in de 2 e helft van 2018 een voorstel aan de raad wordt gedaan over optimalisatie. Actualiseren kadastrale gegevens In totaal gaat het om een achterstand van ongeveer 165 transacties. In 2018 zijn alle wijzigingen ingemeten en aangewezen i.a.v. het kadaster. Periodieke boomcontrole In 2018 zijn alle bomen gecontroleerd. In 2017 is al met de controle gestart. Renovatie bomenbestand In 2018 wordt gestart met de renovatie van ruwweg 2.200 bomen. In 2019 volgen nog ruwweg 2.250 bomen. In 2019 zal een evaluatie plaatsvinden wat de basis is voor duurzaam beleid voor de renovatie en het groot onderhoud van bomen. Groen Blauw Stimuleringskader (STIKA) In 2017 zijn voor de periode tot 2020 capaciteit en middelen beschikbaar, voor de verlenging van 32 (af)lopende contracten. In 2018 wordt hieraan een vervolg gegeven. Verhoging kwaliteitsniveau openbaar groen Het onderhoud van het openbaar groen in de kernen (woongebied) en bedrijventerreinen, wordt volgens kwaliteitsniveau B uitgevoerd; in het centrum geldt hiervoor kwaliteitsniveau A. (In 2017 is al een inhaalslag gerealiseerd.) Onkruidbestrijding op verhardingen Het onkruid op verhardingen wordt bestreden op kwaliteitsniveau A (i.p.v. C). In de voorbije jaren zijn werkzaamheden voor het scheiden van de waterafvoersystemen uitgevoerd. Indien zich de kans voordoet om i.c.m. bestratingswerkzaamheden nieuwe werkzaamheden uit te voeren, zullen deze benut worden. Als gevolg van grondtransacties moeten grenswijzigingen vastgelegd worden. Het is de zorgplicht van de gemeente om eens in de 3 á 5 jaren de vitaliteit van bomen te controleren (VTA-controle = visual tree assessment). Met de gegevens komende uit de VTA-controle dienen de lanen en individuele bomen met de grootste gevaarzetting te worden vervangen. Middels de STIKA-regeling kunnen agrariërs en grondbezitters in het buitengebied worden gestimuleerd om landschapselementen te ontwikkelen en te onderhouden. Het betreft een subsidieregeling waarbij wordt samengewerkt met de provincie en het waterschap Brabantse Delta. Extra middelen zijn beschikbaar gesteld voor dit doel. Extra middelen zijn beschikbaar gesteld voor dit doel. 59

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 2021 Baten 4.489.217 115.946 4.605.163 4.544.140 4.567.339 4.565.785 4.564.979 Lasten -6.249.857-347.696-6.597.553-6.644.607-6.887.485 2020-6.697.243-6.663.728 Saldo -1.760.640-231.750-1.992.390-2.100.467-2.320.146-2.131.458-2.098.749 Investeringen (meerjarig in ) 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Uitvoeringsprogramma wegbeheer 628.250 786.600 786.600 786.600 Kosten verwijderen grafmonumenten 23.000 23.000 23.000 - Uitvoeringsprogramma rioolbeheer (voorziening) 1.142.748 904.032 1.098.500 1.054.500 Reconstructie Vijverstraat - 74.764 - - Plaatsen ondergrondse afvalinzamelcontainers 60.280 - - - WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? 1.854.278 1.788.396 1.908.100 1.841.100 Indicator periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners Huishoudelijk restafval 2013 157 210 177 Hernieuwbare energie 2015 3,1 11,8 nb Toelichting. - Huishoudelijk restafval betreft de hoeveelheid restafval per bewoner per jaar in kilogrammen. - Hernieuwbare elektriciteit is elektriciteit die is opgewekt uit wind, waterkracht, zon of biomassa; uitgedrukt als percentage van totale elektriciteitsopwekking. PRODUCT 25 = INTEGRALE DORPSONTWIKKELINGSPLANNEN (IDOP s) De ruimtelijke projecten in het kader van de idop s zijn nagenoeg afgerond. Een aantal maatschappelijke projecten loopt nog door de komende tijd. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Het dorpsplein in de kern Woensdrecht is X gereconstrueerd. Maatschappelijke projecten in het kader van de X idop s worden geëvalueerd en actualisatie heeft plaatsgevonden. 60

WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Restantmiddelen idop s Er is een besluit over de concrete inzet van de restantmiddelen in het kader van de Integrale Dorpsontwikkelingsplannen. Dit leidt tot een voorstel aan de raad. Dit leidt tot een voorstel aan de raad. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten De baten en lasten, die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 23 verkeer en vervoer en product 24 beheer openbare ruimte inclusief afval en water op basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. Investeringen (meerjarig) Investeringen die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 23 verkeer en vervoer en product 24 beheer openbare ruimte inclusief afval en water op basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 26 = MILIEU De effecten op de luchtkwaliteit en beleving daarvan blijft onverminderd aandacht houden van het college. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Om de geluidsoverlast zo veel mogelijk te X beperken is een effectief platform met Belgische instanties en ondernemingen georganiseerd. Communicatie over overlast is geoptimaliseerd. X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Duurzaamheid De Duurzaamheidsvisie en het daarop gebaseerde uitvoeringsprogramma wordt samen met stakeholders uitgevoerd. In 2017 heeft de raad de duurzaamheidsvisie vastgesteld. Het college heeft daarop samen met stakeholders een uitvoeringsprogramma opgesteld. In het programma zijn de lange termijn doelstellingen van de visie vertaald in concrete afspraken en acties. 61

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.3.5 Milieu primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 Baten 73 0 73 322 62 Saldo -182.813-16.059-198.872-195.080-194.662 2020 2021 0 0 Lasten -182.886-16.059-198.945-195.402-194.724-193.956-193.951-193.956-193.951 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 62

Thema 3.4. Sport De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. In Woensdrecht is een gevarieerd aanbod van sportactiviteiten met florerende verenigingen, en inwoners nemen daaraan in groten getale deel. 2. Sport verhoogt sociale cohesie en welzijn. 3. Sport voor alle inwoners, vooral voor jeugd, wordt gestimuleerd en gefaciliteerd. 4. Topsport in Woensdrecht wordt bevorderd. 5. Sport en beweging hebben een gunstige invloed op de schoolprestaties, op het verminderen van schooluitval, bevorderen volksgezondheid en tegengaan overlast. 6. Sport vervult een rol m.b.t. het promoten van de gemeente op het gebied van recreatie en toerisme en de wielersport. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving De gemeente wil het bewegen en sporten blijvend en extra stimuleren. Dit gebeurt vanuit een duidelijke visie en goede organisatiestructuur (sportplatform) zoals opgenomen in de vastgestelde Sportnota. De uitvoering van deze nota gaat verder in 2018. Met de uitvoering van deze nota wordt sportdeelname en sociale contacten gestimuleerd, talentontwikkeling en topsport gestimuleerd, vindt er meer samenwerking plaats tussen sportaanbieders en organisaties, worden organisaties versterkt, en sluiten vraag en aanbod beter op elkaar aan. Kansen en risico s Er liggen kansen om het sportaanbod meer te verbinden en op de vraag aan te sluiten. Sportorganisaties kunnen middels een sportplatform van elkaar leren. Daarnaast liggen er kansen voor het trekken van meer talenten en talentontwikkeling en topsport bij het regionale wielercentrum (zie ook 2.2. Toerisme en recreatie, branding Brabantse Wal) De samenwerking in het sportplatform biedt kansen voor verbinding van topsport en breedtesport. Risico s liggen er in de onzekere, toekomstige financiering van sport vanuit het Rijk en de provincie. PRODUCT 27 = SPORT WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Er is een vastgestelde sportnota. X De sportnota wordt uitgevoerd. X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Uitvoering Sportnota We voeren minimaal de volgende vier activiteiten uit de Sportnota uit: - Bijeenkomsten voor kennisdeling en samenwerkingsprojecten (sport)organisaties; - Oprichten sportplatform; - Onderhoud digitaal loket/website sportaanbod BWI; - Kennismakingsactiviteiten en communicatie (organisaties en BWI). De sportnota is in 2017 vastgesteld zodat ook in 2018 uitvoering gegeven kan worden aan de nota onder regie van een sportplatform. 63

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 3.4.1 Sport primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht 2019 Lasten -738.330-50.125-788.455-698.508-670.075 Geheel Nederland 2020 Grootte klasse < 25.000 inwoners Niet-sporters 2014 50,3 49,9 49,8 Toelichting. - Het percentage inwoners dat niet sport ten opzichte van het totaal aantal inwoners. 2021 Baten 82.025-890 81.135 81.934 69.048 68.843 68.843-706.354-698.953 Saldo -656.305-51.015-707.320-616.574-601.027-637.511-630.110 64

Pr o gr a m m a 4 B est u ur Visi e D o or d e kr a c ht v a n h et ei g e n b est u ur, d e or g a nis ati e e n d e i n w o n ers é n d o or d e s a m e n w er ki n g m et a n d er e or g a nis ati es blijft d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht z elfst a n di g e n is zij i n st a at h a ar w ett elij k e t a k e n uit t e v o er e n. Zij st e mt b el ei d e n uit v o eri n g af o p d e w e ns e n v a n d e i n w o n ers e n b e drij v e n e n w er kt s a m e n m et d e p arti ci p er e n d e b ur g er di e o o k z elf v er a nt w o or d elij k h ei d n e e mt v o or d e ei g e n l e ef o m g e vi n g e n bij dr a a gt a a n s o ci al e s a m e n h a n g. D e g e m e e nt e bi e dt e e n pr of essi o n el e di e nst v erl e ni n g, p arti ci p ati e k a ns e n v o or i e d er e e n e n v eili g h ei d. Zij w er kt m et visi e a a n r el ati es e n g a at b et e k e nis v oll e v er bi n di n g e n a a n. G e m e e nt e b est u ur e n or g a nis ati e st a a n mi d d e n i n d e g e m e e ns c h a p, w er k e n o p b asis v a n g elij k w a ar di g h ei d e n tr a ns p ar a nti e s a m e n, é n st a a n s o ms o o k b o v e n d e p artij e n, i n h et al g e m e e n b el a n g als h a n d h a v er bij v o or b e el d. Uit g a n gs p u nt e n W ett elij k e v o ors c hrift e n e n ei g e n b el ei d i n h et k a d er v a n o p e n b ar e o r d e e n v eili g h ei d, h a n d h a vi n g, di e nst v erl e ni n g, b ur g er p arti ci p ati e e n s a m e n w er ki n g blij v e n v a n kr a c ht c. q. w or d e n v er d er o nt wi k k el d. M et a a n d a c ht v o or: 1. r ui mt e v o or d e b ur g er m et e e n c oll e g e d at d e ei g e n v er a nt w o or d elij k h e d e n e n t a k e n ni et uit d e w e g g a at; 2. g o e d e c o m m u ni c ati e m et d e b ur g er, tr a ns p ar a nt b est u ur; 3. a a n p a k v a n cri mi n alit eit e n dr u gs e n g é é n c off e es h o ps, v eili g g e v o el (f ysi e k, s o ci a al e n mili e u); z elfst a n di g h ei d v a n W o e ns dr e c ht als g e m e e nt e; 4. W o e ns dr e c ht w er kt v a n uit d e ei g e n kr a c ht s a m e n i n d e r e gi o d a ar w a ar d at v o or W o e ns dr e c ht v o or d el e n o pl e v ert; 5. sli m (s a m e n) w er k e n z o d at d e rij ks b e z ui ni gi n g e n o p g e v a n g e n k u n n e n w or d e n; 6. d e v o or w a ar d e n di e r a a d e n c oll e g e v a n W o e ns dr e c ht h e b b e n v ast g est el d v o or m o g elij ke s a m e n w er ki n gs v er b a n d e n, z o d at d e W o e ns dr e c hts e b ur g er d e ei g e n g e m e e nt e n a bij er v a art. B el a n g rij kst e t e o nt wi k k el e n b el ei ds n ot a s I n 2 0 1 8 w or d e n g e e n b el ei ds n ot a s o p g est el d d a n w el g e a ct u alis e er d. B el a n g rij kst e b est a a n d e b est u u rlij k e k a d e rs R ui mt e v o or i niti ati ef, e e n h a n dr ei ki n g v o or e e n i niti ati efrij k W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 6) T o e k o mst visi e d or ps pl atf or ms m et st at ut e n, c o n v e n a nt e n fi n a n ci ël e ri c htlij n ( 2 0 1 5) K a d er n ot a W o e ns dr e c ht r e gi e g e m e e nt e v a n w at n a ar h o e? ( 2 0 1 2) I nt e gr a al v eili g h ei ds b el ei d 2 0 1 4-2 0 1 8 ( 2 0 1 4) Uit v o eri n gs pr o gr a m m a i nt e gr al e v eili g h ei d 2 0 1 7-2 0 1 8 ( 2 0 1 7 ) S pr ei di n gs- e n d e k ki n gs pl a n, risi c o-i n v e nt aris ati e V eili g h ei dsr e gi o M W B ( 2 0 1 5) Str at e gis c h e a g e n d a R e gi o W est- Br a b a nt ( 2 0 1 5) Di e nst v erl e ni n g; k a d ers e n a m biti es 2 0 1 5-2 0 2 0 ( 2 0 1 5) V er or d e ni n g k w alit eits crit eri a V T H 2. 1 ( 2 0 1 6) H a n d h a vi n gs b el ei d ( 2 0 1 5) H a n d h a vi n gs pr o gr a m m a 2 0 1 7 ( 2 0 1 6) A ct u el e t o e k o mst visi e 2 0 3 5 ( 2 0 1 5) Visi e o p b est u urs kr a c ht i n W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 6) R el ati e m a n a g e m e nt e n l o b b y ( 2 0 1 7) V e r b o n d e n p a rtij e n Bij d e r e alis ati e v a n h et pr o gr a m m a B est u ur zij n d e v er b o n d e n p artij e n, G e m e e ns c h a p p elij k e R e g eli n g e n R e gi o W est- Br a b a nt, O m g e vi n gs di e nst Mi d d e n- e n W est- Br a b a nt ( O M W B) e n V eili g h ei dsr e gi o Mi d d e n- e n W est- Br a b a nt ( V R M W B) b etr o k k e n. 6 5

Staat van baten en lasten programma 4 (in ) PROGRAMMA 4 - Bestuur primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Baten 551.888 39.554 591.442 2.879.763 581.283 SALDO -3.209.978-126.650-3.336.628-1.361.998-3.725.540 2020 2021 580.009 580.079 Lasten -3.761.866-166.204-3.928.070-4.241.761-4.306.823-4.294.024-4.318.424-3.714.015-3.738.345 Thema 4.1 Veiligheid De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Woensdrecht is een veilige gemeente en kan dit ook aan de hand van concrete gegevens aantonen. 2. Mensen die in Woensdrecht verblijven, ervaren de gemeente als veilig en rechtvaardig. 3. Inwoners hebben reële verwachtingen van veiligheid (veiligheidsniveau) in de woonomgeving en leveren waar dat kan ook zelf een bijdrage. 4. De gemeente handhaaft noodzakelijke wetten, regels en beleid, ook grensoverschrijdend. 5. Inwoners hebben begrip voor handhaving en onderkennen het belang ervan. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving Ondermijnende georganiseerde criminaliteit heeft een negatief effect op objectieve en subjectieve veiligheid, het tast de gezagspositie van de gemeente en andere overheidspartners aan en het is een bedreiging voor de (rechts)staat. Er is een risico dat criminele netwerken (onbedoeld) door gemeenten gefaciliteerd worden. Dat betekent dat gemeenten structureel alert moeten zijn en mechanismen moeten inbouwen in processen om dit te voorkomen. Kansen en risico s Georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit houdt niet op bij de grenzen van gemeente, provincie, Nederland. Ook zijn verschijningsvormen / methoden divers, complex en wisselend. De gemeente Woensdrecht zal daarvoor in de samenwerking met diverse partners, multidisciplinair, afspraken maken. Structurele aandacht, inzet van extra capaciteit, expertise en intensieve samenwerking met een breed scala aan partners, goede automatisering en informatisering zijn vereist om veiligheid te waarborgen. Thema 4.1 Veiligheid is onderverdeeld in 2 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 28 = OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID Veiligheid in het kader als hier beschreven heeft betrekking op criminaliteit, rampen en crises (mogelijk grensoverschrijdend). Het opgestelde Integraal Veiligheidsbeleid 2015-2018 wordt samen met professionals en vrijwilligers uitgevoerd. De gemeente hecht er aan op lokaal niveau keuzes te maken ten einde inwoners een veilige leefomgeving te kunnen bieden. Daarbij werkt zij samen met de eigen inwoners en partijen over de Belgische grens. De ligging van de gemeente Woensdrecht in haar omgeving vereist specifiek aandacht voor natuurbranden, luchtkwaliteit en geluid. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Integraal Veiligheidsbeleid 2015-2018 is tot stand X gekomen in samenwerking met de stakeholders waarbij prioriteiten zijn gesteld en een veiligheidsniveau is vastgesteld. Integraal Veiligheidsbeleid 2015-2018 wordt uitgevoerd. X X X X Preventie natuurbranden: Maatregelen 66

Natuurbrandpreventie van de taskforce preventie natuurbranden zijn uitgevoerd. Milieu/luchtkwaliteit/geluid: inwoners en andere primaire stakeholders zijn tevreden over de communicatie over oefeningen, tests en waarschuwingssystemen over de landsgrenzen heen. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? X X In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Integrale veiligheid Het uitvoeringsprogramma 2017 2018 wordt geëvalueerd in het vierde kwartaal 2018 met ketenpartners en het nieuwe integrale veiligheidsplan 2019 2022 wordt in het eerste kwartaal 2019 vastgesteld. Preventie natuurbranden Prioriteiten voor 2018 zijn: - Bereikbaarheid van gebieden verbeteren door uniforme wijze van benoemen en aanduiden doorgaande bospaden. - Betere communicatie / voorlichting richting grondeigenaren, ondernemers, burgers en toeristen. Vóór mei 2018 dient er een actueel voorlichtingspakket klaar te zijn en uitgerold richting de doelgroepen. In overleg met brandweer en natuurbeheerders dienen, waar nodig extra bluswatervoorzieningen aangebracht te worden. Rampenbestrijding Er zijn voldoende, getrainde medewerkers beschikbaar ten behoeve van de rampenbestrijdingsorganisatie door districtelijke samenwerking, gezamenlijke invulling van de taken en trainingen. Aanpak ondermijnende criminaliteit In 2018 verdere invulling geven aan de prioritaire thema s zoals ondermijnende criminaliteit, cybercrime en zelfredzaamheid. Verdere invulling wordt gegeven aan het lokaalen districtelijk informatieplein. Ook de bewustwording binnen de organisatie wordt hierin meegenomen. Continuïteit bij invulling van taken in de rampenbestrijdingsorganisatie is gewaarborgd. Dit zijn lopende en regulerende thema s gedurende 2018. De gemeente Woensdrecht heeft eind 2017 de aanpak ondermijnende criminaliteit volledig ingebed in de organisatie en partners zijn tevreden over de samenwerking. Daarmee wordt ondermijnende criminaliteit optimaal voorkomen. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 4.1.1 Openbare orde en veiligheid primair wijziging 2017 2017 2017 2018 2019 Baten 26.549-10.000 16.549 2.311.588 16.405 2020 2021 15.890 15.890 Lasten -1.606.907 17.765-1.589.142-1.713.856-1.802.497-1.837.380-1.866.827 Saldo -1.580.358 7.765-1.572.593 597.732-1.786.092-1.821.490-1.850.937 67

Investeringen (meerjarig) 4.1.1 Openbare orde en veiligheid Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Realisatie brandweerpost/gemeentewerf 2.200.000 - - - 2.200.000 - - - WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners Winkeldiefstal per 1000 inwoners Geweldsmisdrijven per 1.000 inwoners Diefstal uit woning per 1.000 inwoners Vernieling en beschadiging per 1.000 inwoners 2016 0,5 2,3 0,8 2016 3,7 5,3 3,2 2016 2,5 3,3 2,4 2016 4,8 5,6 4,3 Toelichting: - De indicatoren zijn overgenomen uit de CBS-publicaties Geregistreerde criminaliteit & diefstallen. Alle indicatoren betreft het aantal per 1.000 inwoners. PRODUCT 29 = HANDHAVING Handhaving van wettelijke regels en beleid voor wat betreft milieu is ondergebracht bij de Omgevingsdienst Midden en West- Brabant. Overige handhavingstaken voert de gemeente zelf uit. Daarvoor wordt jaarlijks een programma opgesteld op basis van wettelijke voorschriften en eigen beleid. De rijksoverheid heeft eisen aan handhaving en toezicht aangescherpt. De gemeente Woensdrecht kiest ervoor in samenwerking met andere gemeenten aan die eisen te voldoen. Zij heeft oog voor draagvlak / begrip bij de inwoners. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 De gemeente Woensdrecht voert de taken in het kader van Vergunningen Toezicht en Handhaving X X conform handhavingsbeleid 2014-2017 in samenwerking uit volgens de aangescherpte kwaliteitscriteria. De evaluatie van de uitvoering van X handhavingstaken door de OMWB is afgerond. De besluiten die voortvloeien uit de evaluatie van de uitvoering van handhavingstaken zijn uitgevoerd. X 68

WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Uitvoering besluiten handhavingstaken De gemeente voert het uitvoeringsprogramma Toezicht en Handhaving 2018 uit conform de huidige kwaliteitscriteria en stemt dit in regionaal verband af ter voorbereiding op de Basisdriehoek. De gemeente voert het handhavingsbeleid uit deels in samenwerking met de OMWB als opdrachtnemer en met buurgemeenten in een netwerksamenwerking. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 4.1.2 Handhaving primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicatoren* periode Gemeente Woensdrecht 2019 Geheel Nederland 2021 Baten 41.623 240 41.863 31.695 31.332 31.249 31.249 Lasten -1.785-205.859-207.644-270.328-269.356 2020-268.276-265.187 Saldo 39.838-205.619-165.781-238.633-238.024-237.027-233.938 Grootte klasse < 25.000 inwoners Verwijzingen Halt 2016 189,7 137,4 107,8 Harde-kern jongeren* 2014 2,6 1,3 0,4 Jongeren met delict voor rechter* 2015 1,69 1,45 0,84 *De hogere score is verklaarbaar doordat SJSJ-Almata in onze gemeente gevestigd is en een regionale functie vervuld. Toelichting: - De indicatoren Verwijzingen Halt en Harde-kern jongeren betreft het aantal per 10.000 inwoners. - De indicator Jongeren met delict voor rechter is een percentage. 69

Thema 4.2 Bestuur en samenwerking De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Inwoners en andere belanghebbenden hebben graag contact met de gemeente en weten deze ook gemakkelijk te vinden. 2. De gemeente is een professionele dienstverlener, bereikbaar voor alle belanghebbenden. 3. Optimale inzet van burgerparticipatie en burgerkracht bindt burgers aan de gemeente en draagt bij aan de betrokkenheid bij de eigen woonomgeving en sociale cohesie. De inwoners zijn gemotiveerd zich in te zetten voor en in de eigen leefomgeving. 4. De gemeente Woensdrecht kan zelfstandig voortbestaan vanuit de eigen (bestuurs)kracht, zichtbaar en herkenbaar voor haar burgers. 5. Zij heeft een strategische positie in de omgeving, Woensdrecht is een gewaardeerd samenwerkingspartner. 6. Ze heeft een effectief netwerk en voert waar nodig een sterke lobby. 7. Samenwerken met andere gemeenten en met inwoners en creatief omgaan met een ruime beleidsvrijheid versterkt de positie van Woensdrecht en biedt inwoners voordelen. 8. De gemeente Woensdrecht anticipeert transparant op de toekomst met consistent beleid. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving De (door)ontwikkeling van de gemeentelijke dienstverlening aan burgers, bedrijven en instellingen vindt plaats op basis van de nota Dienstverlening; kaders en ambities 2015-2020. Ook zal de gemeentelijke dienstverlening doorlopend afgestemd worden op ontwikkelingen op het gebied van overheids-participatie, de inrichting van (de toegang tot) het sociaal domein etc. Kansen en risico s Instrumenteel voor de ontwikkeling van dienstverlening zijn: de inrichting van een mid-office en de (her)inrichting van het gemeentehuis. Dit past geheel in de organisatie visie, missie en kernwaarden 2015-2019. De doorontwikkeling van de organisatie, waarin sprake is van de inrichting van een afdeling Dienstverlening (publiekszaken + buitendienst) biedt kansen voor meer synergie door korte lijnen. De kaders ten aanzien van dienstverlening (op de Woensdrechtse maat) en de (door)ontwikkeling van de integrale toegang Sociaal Domein ondersteunen elkaar. Structurele aandacht voor overheidsparticipatie leidt er toe dat burgers zich uitgenodigd voelen om zelf activiteiten te ondernemen in de eigen directe omgeving, met een toenemende sociale samenhang in een buurt als kans. Inwoners zijn meer betrokken bij de buitenruimte. Het gevoel van de sociale onveiligheid neemt af. Woensdrechtse bestuurders en ambtenaren dragen de ambities van de gemeente enthousiast uit zodat deze tijdig bekend zijn bij relevante stakeholders en deze in hun beleid en acties onze ambities kansrijk meewegen. Lobby moet gericht gebeuren en goed onderling worden afgestemd. Bestuurskracht en samenwerking hebben de aandacht van het college van de gemeente Woensdrecht en het bestuur van de provincie Noord-Brabant. De gemeente Woensdrecht is duurzaam bestuurskrachtig. Thema 4.2 Bestuur en samenwerking is onderverdeeld naar 3 producten, die hierna worden verbijzonderd. 70

PRODUCT 30 =DIENSTVERLENING EN BURGERZAKEN Dienstverlening van de gemeente Woensdrecht is professioneel en vindt via diverse kanalen (loket, e- mail, website, telefoon, brieven) plaats. Contact met de burger geschiedt efficiënt en is effectief, tijdig en betrouwbaar. Mogelijkheden voor dienstverlening aan huis worden daarbij betrokken. In 2016 heeft de gemeente Woensdrecht een professioneel klantencontactcentrum ingericht voor haar inwoners. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Voortgang van het programma dienstverlening X volgens @Antwoord: het klantcontactcentrum (KCC) doet 80% van alle inkomende vragen ongeacht het kanaal in één keer goed af en voert regie op de afdoening van overige klantvragen. Het college heeft een besluit genomen omtrent de X samenwerking met andere organisaties op het gebied van dienstverlening o.b.v. een uitgewerkte business case. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd:. SMART resultaten 2018 Toelichting Klant Contact Centrum (KCC) Het klantcontactcentrum (KCC) streeft er naar van alle inkomende vragen ongeacht het kanaal 80% in één keer goed af te doen en voert regie op de afdoening van overige klantvragen. Terugkoppeling Bij 100% van de ingediende klachten/meldingen openbare ruimte vindt er terugkoppeling plaats naar de indiener/melder. Klanttevredenheid Er is een continu klanttevredenheidsonderzoek op Het vierjaarlijkse onderzoek naar de klanttevredenheid over de gemeentelijke de kanalen digitaal, telefonie en balie ingericht. Klanten waarderen de dienstverlening op deze dienstverlening wordt afgeschaft. Hiervoor in de kanalen met een 7 op een schaal van 10. plaats komt een continu klanttevredenheidsonderzoek, in eerste instantie op de kanalen digitaal, telefonie en balie. Digitale volwassenheid Elk formulier dat per post kan worden ingestuurd wordt vanaf 2018 ook digitaal aangeboden. Het is minimaal mogelijk om op de website digitaal de aanvraag in te dienen en digitaal op te sturen of te uploaden. Conform regeerakkoord: de burger heeft recht op elektronisch zaken doen. De ambitie waarmee Woensdrecht hieraan in 2018 invulling geeft, komt overeen met digitaal volwassenheidsniveau 3' (op één na hoogste niveau). 71

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 4.2.1 Dienstverlening en burgerzaken primair wijziging 2017 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 Baten 365.066 49.314 414.380 415.346 415.051 Saldo 147.761 23.184 170.945 184.688 185.162 2020 2021 414.981 415.051 Lasten -217.305-26.130-243.435-230.658-229.889-229.022-229.016 185.959 186.035 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 31 = BURGER- EN OVERHEIDSPARTICIPATIE Burgers denken, beslissen en doen mee, ze doen zelf in de volle breedte van de samenleving en het woongebied. Het bestuur geeft daarvoor, indien nodig, kaders aan, faciliteert en laat los. Inwoners van de gemeente Woensdrecht zijn daarvoor gemotiveerd, ze zien kansen en voordelen. Inwoners hebben samen met de gemeente een goed beeld van hetgeen nodig is om de dorpen in de toekomst vitaal te houden en leveren waar dat kan ook zelf een bijdrage. De infrastructuur voor eigentijdse participatie wordt in deze collegeperiode ingericht. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Herijking van en met dorpsplatforms met het oog X op meer mogelijkheden voor burgerparticipatie heeft geresulteerd in een eigentijdse keuze voor samenwerking. De herijking van en met dorpsplatforms met het X oog op meer mogelijkheden voor burgerparticipatie wordt ingevoerd. Doorontwikkeling van burgerparticipatie in het X kader van: veiligheid, beheer openbare ruimte en zorg/welzijn is in beleid en uitvoering geborgd. Een platform voor continu dereguleren is X gefaciliteerd. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Herijking dorpsplatforms De dorpsplatforms functioneren als zelfstandige organen. Voor alle kernen is, met ondersteuning Er is een constructieve relatie met de wijkteams van de buitendienst en ketenpartners om van de gemeente, een leefbaarheidsagenda overheidsparticipatie mogelijk te maken. opgesteld. Overheidsparticipatie Nieuwe initiatieven worden ter inspiratie breed uitgemeten via alle gemeentelijke communicatiekanalen. De ambtelijke organisatie 72 Woensdrecht is een initiatiefrijke gemeente en draagt dat uit door structurele en enthousiasmerende berichtgeving.

wordt getraind in het herkennen en faciliteren van initiatieven. De informatie op de gemeentelijke website over de mogelijkheid tot het ontplooien van initiatieven (www.woensdrecht.nl/burgerinitiatieven) wordt actueel gehouden en gepromoot. Ook aan het centrale e-mailadres om initiatieven te melden (initiatieven@- woensdrecht.nl) wordt intern en extern bekendheid gegeven. Daarnaast vindt er communicatie plaats over mogelijke ondersteuning door gemeente, dorpsplatforms en/of subsidiemogelijkheden. Inwoners, ketenpartners en instellingen zijn op de hoogte van wat overheidsparticipatie is en voelen zich gestimuleerd en gefaciliteerd om zelf activiteiten te ondernemen. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 4.2.2 Burger- en overheidsparticipatie primair wijziging 2017 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 Lasten -27.168-10.000-37.168-38.561-28.428 2020 2021 Baten 11 0 11 63 11 0 0-28.276-28.276 Saldo -27.157-10.000-37.157-38.498-28.417-28.276-28.276 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 32 = SAMENWERKING EN BESTUURSKRACHT Woensdrecht werkt samen met andere gemeenten en organisaties en met de eigen inwoners. In die samenwerking maakt Woensdrecht transparant strategische keuzes en toont de gemeente haar eigen (bestuurs)kracht. Ook in netwerken behaalt Woensdrecht voordelen voor de (positie van) de eigen gemeente. Daarbij kijkt Woensdrecht naar de toekomst voor consistent beleid en tijdig signaleren van kansen. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Het project Woensdrecht regiegemeente van wat X naar hoe is afgerond. Betrokkenen in de gemeente vervullen hun rol t.o.v. relaties zodanig dat samenwerking effectief en efficiënt is en voordelen biedt. De regie op samenwerkingsverbanden is efficiënt X en effectief op inhoud en relatie. Het collegeprogramma wordt vertaald in een X lobbyprogramma met inzet voor ambtelijke organisatie, college en raad. Resultaten van de lobby-agenda worden X X X structureel verantwoord. Woensdrecht heeft een actuele toekomstvisie X 2035, tot stand gekomen in overleg met relevante 73

stakeholders en geaccordeerd door de raad waarbij consequenties voor beleid / ontwikkeling in beeld zijn gebracht. WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Relatiemanagement en lobby In 2018 werken we volgens de lobby agenda en afspraken. Het collegewerkprogramma 2018-2022 zal vertaald worden in een nieuwe agenda. Deze agenda is in december 2018 gereed. (Veer)Krachtig Bestuur Er is een Visie op (veer)krachtig bestuur in de Brabantse Wal vastgesteld. Dit is vertaald in een concrete Uitvoeringsagenda. College, raad en ambtelijke organisatie voeren de lobby agenda uit op afgesproken wijze en beïnvloeden daardoor besluitvorming van relevante stakeholders (op termijn) ten gunste van de ontwikkelingen die de gemeente voorstaat. Samenwerken op de Brabantse Wal en op andere schalen versterkt de bestuurskracht van de gemeente Woensdrecht. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 4.2.3 Samenwerking en bestuurskracht primair wijziging 2017 2017 2017 2018 Baten 118.639 0 118.639 121.071 118.484 Investeringen (meerjarig in ) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 117.889 117.889 Lasten -1.908.701 58.020-1.850.681-1.988.358-1.976.653-1.931.070-1.929.118 Saldo -1.790.062 58.020-1.732.042-1.867.287-1.858.169 2020 2021-1.813.181-1.811.229 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 74

Pr o gr a m m a 5 B e drijfs v o eri n g Visi e D e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht r e alis e ert e n v er a nt w o or dt d e g ef or m ul e er d e m a ats c h a p p elij k e eff e ct e n bi n n e n d e fi n a n ci ël e m o g elij k h e d e n e n r a n d v o or w a ar d e n. Z e v o ert e e n v er a nt w o or d fi n a n ci e el b el ei d. Z e r e alis e ert d e z e eff e ct e n z o n d er b el asti n g v er h o gi n g ( m. u. v. i nfl ati e c orr e cti e) v o or h a ar b ur g ers e n bi n n e n d e k a d ers v a n e e n str u ct ur e el sl uit e n d e b e gr oti n g. B ur g ers w or d e n d a ar bij o p di v ers e wij ze n b etr o k k e n ( b ur g er- e n o v er h ei ds p arti ci p ati e). D e g e m e e nt e v erri c ht s er vi c e g eri c ht e n effi ci ë nt h a ar di e nst e n. Z e bi n dt d e j uist e m e d e w er k ers o m d at z e e e n a a ntr e k k elij k e ei g e ntij ds e w er k g e v er is di e r ui mt e bi e dt v o or p ers o o nlij k e o nt wi k k eli n g. Uit g a n gs p u nt e n D e g e m e e nt e v ol d o et a a n w et- e n r e g el g e vi n g m. b.t. fi n a n ci e el b e h e e r, ar b ei dsr e c ht, i n k o o p e n a a n b est e di n g, pri v a c y, i nf or m ati e b e v eili gi n g, b e z w ar e n e n kl a c ht e n, w et o p e n b a ar h ei d b est u ur, w et o p d e o n d er n e mi n gsr a d e n e n o v eri g e v o or z o v er h et d e b e drijfs v o eri n g as p e ct e n b etr eft. A n d er e uit g a n gs p u nt e n zij n: 1. Str u ct ur e el sl uit e n d e Pr o gr a m m a b e gr oti n g e n 2 0 1 5 t/ m 2 0 1 8 e n fi n a n ci e el m e erj ar e n p ers p e cti ef, c o nf or m d e r e g els fi n a n ci e el t o e zi c ht z o als di e d o or d e fi n a n ci e el t o e zi c ht h o u d er ( pr o vi n ci e N o or d- Br a b a nt) zij n v ast g est el d. 2. D e j uist e m e d e w er k er o p d e j uist e pl a ats, g o e d t o e g er ust v o or h ui di g e e n t o e k o msti g e t a k e n. 3. G e e n l ast e n v er h o gi n g v o or d e b ur g er d o or v er h o gi n g v a n o nr o er e n d z a a k b el asti n g e n af v al h effi n g. 4. D e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht h a alt di e nst v erl e ni n g v o or a n d er e g e m e e nt e n i n h uis. B el a n g rij kst e t e o nt wi k k el e n b el ei ds n ot a s Str at e gis c h H uis v esti n gs pl a n Pri v a c y e n i nf or m ati e v eili g h ei d I nf or m ati e b e h e er b esl uit 2 0 1 8 C o m m u ni c ati e w er k pr o gr a m m a 2 0 1 8-2 0 2 2 B el a n g rij kst e b est a a n d e b est u u rlij k e k a d e rs I ns pr a a k v er or d e ni n g 2 0 1 3 g e m e e nt e W o e ns dr e c ht Kl a c ht e n v er or d e ni n g 2 0 1 5 V er or d e ni n g c o m missi e b e z w a ars c hrift e n 2 0 1 4 R e g eli n g a m bt elij k h or e n I nt e grit eits b el ei d W o e ns dr e c ht 2 0 1 6 Or g a nis ati er e g eli n g 2 0 1 7 g e m e e nt e W o e ns dr e c ht Fi n a n ci ël e v er or d e ni n g g e m e e nt e W o e ns dr e c ht 2 0 1 7 V er or d e ni n g fi n a n ci ël e c o m missi e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht 2 0 1 2 C o ntr ol e v er or d e ni n g g e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 5) V er or d e ni n g o n d er z o e k e n d o el m ati g h ei d e n d o eltr eff e n d h ei d v a n d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 5) Ar c hi ef v er or d e ni n g g e m e e nt e W o e ns dr e c ht 2 0 0 6 I nf or m ati e b e h e er b esl uit ( 2 0 0 6) I nf or m ati e v eili g h ei d G e m e e nt e W o e ns dr e c ht ( 2 0 1 6) I nf or m ati e B el ei ds Pl a n 2 0 1 7-2 0 1 9 V e r b o n d e n p a rtij e n Bij d e r e alis ati e v a n h et pr o gr a m m a B e drijfs v o eri n g zij n d e n a v ol g e n d e v er b o n d e n p artij e n b etr o k k e n: G e m e e ns c h a p p elij k e R e g eli n g B el asti n gs a m e n w er ki n g W est- Br a b a nt, N V B a n k N e d erl a n ds e G e m e e nt e n, Sti c hti n g I n k o o p b ur e a u W est- Br a b a nt e n h et W est Br a b a nts Ar c hi ef. St a at v a n b at e n e n l ast e n p r o g r a m m a 5 (i n ) P R O G R A M M A 5 - B e d rijf s v o e ri n g B e g r o ti n g p ri m air 2 0 1 7 B e g r o ti n g wij zi gi n g 2 0 1 7 B e g r o ti n g 2 0 1 7 B e g r o ti n g 2 0 1 8 B e g r o ti n g 2 0 1 9 B at e n 2 2. 9 3 2. 8 0 7 4. 0 2 0. 1 3 9 2 6. 9 5 2. 9 4 6 2 4. 1 4 4. 0 2 4 2 4. 0 6 3. 7 0 7 S A L D O 1 5. 3 3 2. 3 6 9 6 6 3. 9 2 2 1 5. 9 9 6. 2 9 1 1 3. 9 8 8. 1 0 8 1 6. 4 7 7. 0 6 5 B e g r o ti n g 2 0 2 0 B e g r o ti n g 2 0 2 1 2 3. 9 2 0. 8 7 1 2 3. 7 5 2. 7 2 8 L a st e n - 7. 6 0 0. 4 3 8-3. 3 5 6. 2 1 7-1 0. 9 5 6. 6 5 5-1 0. 1 5 5. 9 1 6-7. 5 8 6. 6 4 2-7. 7 8 7. 9 5 5-7. 7 4 7. 6 1 9 1 6. 1 3 2. 9 1 6 1 6. 0 0 5. 1 0 9 7 5

Thema 5.1 Interne dienstverlening De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Geen lastenverzwaring voor de burgers en bedrijven met uitzondering van inflatiecorrectie t.a.v. hondenbelasting, forensenbelasting en onroerende zaakbelastingen (ozb). 2. De gemeente realiseert en verantwoordt, via de vastgestelde planning & control-cyclus, de vastgestelde beoogde resultaten en maatschappelijke effecten. Zij doet dat rechtmatig, volledig, tijdig en transparant. 3. Het gemeentelijk huishoudboekje is inhoudelijk beleidsmatig en financieel op orde. Inkomsten en uitgaven zijn met elkaar in evenwicht en risico s zijn in beeld. 4. Het gemeentelijk beleid is in lijn met wettelijke regels. 5. De organisatie is toekomstbestendig, kan flexibel meebewegen met eisen van bestuur en omgeving. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving In de verdere digitalisering van de organisatie wordt achter de schermen hard gewerkt om beleids- en financiële informatie reëel, betrouwbaar en actueel te ontsluiten. Daarmee wordt de organisatie optimaal gefaciliteerd ten behoeve van dienstverlening aan de burger. Informatieveiligheid en privacy staan daarbij voorop, ook daarvoor worden in 2018 intern de nodige bewustzijns- en uitvoeringstrajecten opgepakt. De invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming in mei 2018 is daarvoor een belangrijke deadline, maar er is meer wetgeving die daarvoor leidend is. Kansen en risico s De kabinetsformatie is nog niet afgerond. Dat betekent vooralsnog onzekerheid over de geplande rijksuitgaven en daardoor voor de Algemene Uitkering. Ook een besluit over de eerder ingezette landelijke oriëntatie op een nieuwe inrichting en vormgeving van het gemeentelijk belastinggebied laat, in afwachting van een nieuw kabinet, op zich wachten. Het landelijke ingangsmoment was eerder gericht op 2019, het is de vraag of dat met de vorming van het nieuwe kabinet wordt behaald. Om te kunnen voldoen aan alle nieuwe wetgeving met betrekking tot privacy en informatieveiligheid bestaat onzekerheid over de impact daarvan op de ambtelijke capaciteit. Het risico bestaat dat deze extra taken op enig moment niet meer binnen de bestaande personele formatie kunnen worden opgelost. 76

Thema 5.1 Interne Dienstverlening is onderverdeeld naar producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 33 =FINANCIEN De Financiële Verordening gemeente Woensdrecht geeft duidelijk aan hoe het college de Planning & Control cyclus moet invullen. De programmabegroting, basis voor de gehele cyclus, is met ingang van de programmabegroting 2015 voor wat betreft de indeling herzien. Dat is noodzakelijk omdat er veel taken van de centrale overheid worden overgeheveld naar de gemeenten die in samenhang efficiencyvoordeel moeten opleveren. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Doorontwikkeling Programmabegroting 2015. X X Producten uit de Planning & Control cyclus worden juist, volledig, transparant, rechtmatig en tijdig aangeleverd. X X X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Doorontwikkeling P&C producten De verdere kwalitatieve en kwantitatieve verbetering van het P&C proces blijft een continue aandachtspunt. Planning &Control cyclus De producten uit de Planning & Control-cyclus bieden we conform de in het eerste kwartaal 2018 vast te stellen jaarplanning ter besluitvorming aan de raad aan. In de rapportages wordt voldaan aan de geldende regelgeving (o.a. BBV en financiële verordening). Conform afspraak met de raad wordt de financiële commissie jaarlijks in het 1 e kwartaal gevraagd of er behoefte is aan een verdiepingsrapportage en zo ja, met welk onderwerp. Aansluitend op het nieuwe coalitieakkoord en collegewerkprogramma wordt daaraan, afgestemd op de behoeften van uw raad, verder invulling gegeven. De jaarplanning wordt afgestemd op de raadscyclus 2018: voor zover nu bekend worden jaarstukken en perspectievennota behandeld door de raad op 5 juli 2018, de begroting 2019 zal op 8 november 2018 door de raad worden vastgesteld. Financiële positie en provinciaal toezicht De Programmabegroting 2018 is meerjarig sluitend en structureel in evenwicht. Daardoor weet Woensdrecht het repressieve toezicht van de Provincie ook voor 2018 te verkrijgen. Onder repressief toezicht kan Woensdrecht daadkrachtig en met optimale inzet van middelen blijven inspelen op de behoeften van onze burgers en bedrijven. 77

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 5.1.1 Financiën primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht 2019 Geheel Nederland Grootte klasse < 25.000 inwoners Bruto gemeentelijk product 2013 93 100 103 (verwacht/gemeten) Apparaatskosten 2018 16.500 nb nb Overhead 2018 13,0% nb nb 2021 Baten 18.174.053 3.927.314 22.101.367 19.331.437 19.229.922 19.059.271 18.849.128 Lasten -1.233.621-2.116.485-3.350.106-3.302.963-885.604 2020-1.090.944-1.058.015 Saldo 16.940.432 1.810.829 18.751.261 16.028.474 18.344.318 17.968.327 17.791.113 Toelichting. - Bruto gemeentelijk product (BGP) is het product van de toegevoegde waarde per baan en het aantal banen in een gemeente. Het berekent hoe groot de toegevoegde waarde van de economische activiteit in een gemeente is. De verhoudingswaarde (index) tussen verwacht BGP en gemeten BGP geeft aan of er boven verwachting (<100) of beneden verwachting (>100) wordt gepresteerd. - Apparaatskosten betreft alle personele en materiële kosten (in euro s), die verbonden zijn aan het functioneren van de organisatie, exclusief griffie en bestuur. - Overhead betreft de kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces, uitgedrukt als % van de totale lasten. PRODUCT 34 = LOKALE BELASTINGEN EN HEFFINGEN De lokale heffingen zijn te onderscheiden in belastingen enerzijds en leges, rechten en overige tarieven anderzijds. Lokale belastingen en heffingen zijn een belangrijke inkomstenbron voor de gemeente. Daarbij kijkt het college kritisch naar de totale gemeentelijke belastingdruk. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer Belastingverordeningen, leges en heffingen worden tijdig vastgesteld en gepubliceerd. 14 15 16 17 18 X X X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Belastingverordeningen De belastingverordeningen worden gelijktijdig Voor de bepaling van de tarieven worden met de programmabegroting aan de raad ter uitgangspunten t.a.v. lastenverzwaring uit het vaststelling aangeboden. collegewerkprogramma gehanteerd. 78

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen primair wijziging 2017 2017 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Indicator periode Gemeente Woensdrecht Woonlasten éénpersoonshuishouden Woonlasten meerpersoonshuishouden 2017 2018 2019 Baten 4.702.222 90.325 4.792.547 4.808.384 4.829.910 Saldo 4.344.375-11.675 4.332.700 4.403.628 4.426.387 Geheel Nederland 2020 Grootte klasse < 25.000 inwoners 2017 571 644 683 2017 654 723 773 2021 4.857.800 4.899.800 Lasten -357.847-102.000-459.847-404.756-403.523-402.129-402.121 4.455.671 4.497.679 Toelichting. - Het gemiddelde totaalbedrag in euro's per jaar, dat een éénpersoonshuishouden betaalt aan woonlasten. - Het gemiddelde totaalbedrag in euro's per jaar, dat een meerpersoonshuishouden betaalt aan woonlasten. PRODUCT 35 = INFORMATIEVOORZIENING EN AUTOMATISERING In 2014 is het Informatiebeleidsplan 2014-2016 opgesteld op basis van de evaluatie ICT kaderplan 2009-2013. Ontwikkelingen met betrekking tot digitale informatie huishouding van de gemeente worden in lijn gebracht met maatschappelijke, sociale, bestuurlijke en technische ontwikkelingen en ontwikkelingen op het gebied van Informatieverwerking. Het digitale werken wordt verder uitgebouwd. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Het ICT Kaderplan 2009-2013 is geëvalueerd en X het informatiebeleidsplan 2014-2016 is opgesteld. Het informatiebeleidsplan 2017-2019 is opgesteld. Raad, college en ambtelijke organisatie werken digitaal. X X 79

WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Informatiebeleidsplan We geven uitvoering aan de in de jaarschijf 2018 opgenomen activiteiten en investeringen van het informatiebeleidsplan 2017-2019. Dit betreffen vooral activiteiten op het gebied van digitale dienstverlening aan burgers en bedrijven, waardoor de dienstverlening aan hen nog efficiënter en effectiever kan plaatsvinden. Voor 2018 staat o.a. gepland de wet modernisering bestuurlijk verkeer, realisatie van faciliteiten t.b.v. samenwerkingsplatforms met derden, implementatie Basisregistratie Ondergrond (en een onderzoek) tot optimalisatie van de organisatie van de informatievoorziening. Informatieveiligheid We voldoen aan de geldende wet- en regelgeving conform het in 2017 bepaalde ambitieniveau uit het informatiebeveiligingsbeleid en leggen op basis van de jaarlijkse ENSIA-audit verantwoording af aan de raad. In deze audit wordt getoetst in hoeverre de getroffen beveiligingsmaatregelen conform de BIG richtlijn zijn geïmplementeerd. Op basis van de landelijk vastgestelde richtlijn Baseline Informatieveiligheid Nederlandse Gemeenten (BIG) geven wij invulling aan de informatieveiligheid van onze organisatie. De implementatie van de BIG-richtlijn wordt in 2018 afgerond en de auditsystematiek is geïmplementeerd volgens de landelijke geldende eisen. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 5.1.3 Informatievoorziening en automatisering primair wijziging 2017 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig in ) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 Lasten -139.768-15.500-155.268-112.085-113.615 2020 2021 Baten 57 0 57 185 34 0 0-115.130-115.127 Saldo -139.711-15.500-155.211-111.900-113.581-115.130-115.127 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. 80

PRODUCT 36 = INKOOP- EN AANBESTEDINGSBELEID Het gemeentelijk inkoop- en aanbestedingsbeleid is in overeenstemming met en sluit aan op de Aanbestedingswet. Gemeentelijk beleid Inkoop is opgesteld en wordt geëvalueerd in 2019. Nadrukkelijk zal aandacht worden gegeven aan de mogelijkheden, binnen de wettelijke kaders en regelgeving, van social return on investment, inbesteden en kansen voor lokale ondernemers. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Actualisatie beleid en implementatie. X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Uitvoeringswerkzaamheden We voeren de aanbestedingskalender jaarschijf 2018 uit. Bij de aanbestedingen welke in 2018 plaatsvinden zal het inkoop- en aanbestedingsbeleid van toepassing zijn, met aandacht voor social return on investment, inbesteden en aandacht voor lokale ondernemers. WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten De baten en lasten, die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 37 overhead op de basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. Investeringen (meerjarig) Investeringen die een oorzakelijk verband hebben met dit product worden verantwoord in product 37 overhead op de basis van de vastgestelde kostensoort-/kostenplaats structuur. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 37 = OVERHEAD In voorgaande jaren werden de overheadkosten verdeeld over alle producten. In elk programma zat dus een component overhead. Met ingang van 2017 worden de overheadkosten, conform de nieuwe BBV-regels, verantwoord in programma 5 Bedrijfsvoering in een nieuw toegevoegd product Overhead. Staat van baten en lasten (in ) 5.1.5 Overhead primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 2019 Baten 56.400-40.000 16.400 3.800 3.800 2020 2021 3.800 3.800 Lasten -5.707.458 1.250.058-4.457.400-4.286.486-4.170.189-4.178.278-4.156.721 Saldo -5.651.058 1.210.058-4.441.000-4.282.686-4.166.389-4.174.478-4.152.921 81

Investeringen (meerjarig in ) 5.1.5 Overhead Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Aanschaf Iveco pick-up 126.314 - - - Aanschaf houtversnipperaar 35.683 - - - Aanschaf kunstmeststrooier 3.623 - - - Aanschaf gladheidsbestrijdingsmiddelen - - 171.750 - Aanschaf trilplaat - - 1.409 - Aanschaf sportveldenwals - - 7.044 - Aanschaf 2-wielige frees - - 3.019 - Aanschaf Peecon transporttank - - - 10.063 Aanschaf Anssems plateauwagen - - - 2.013 Aanschaf Irrifrance beregeningsinstallatie - - - 25.454 Aanschaf Proline uitleendranghekken - - - 5.150 Aanschaf 3 containers - - - 15.095 Aanschaf New Holland tractor - - - 67.147 Aanschaf Citroën - - - 13.722 Digi aansluitingen 25.000 - - - KEI aanslutingen p.m. - - - Uitvoeringsprogramma gebouwenbeheer (voorziening) 202.767 383.471 497.277 334.803 Investering herinrichting gemeentehuis p.m. p.m. p.m. - Uitvoering informatiebeleidsplan 2017-2019 p.m. p.m. p.m. - 393.387 383.471 680.499 473.447 82

Thema 5.2 Personeel en organisatie De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. De organisatie faciliteert bestuur en inwoners optimaal. 2. Dat gebeurt tegen acceptabele kosten en optimaal efficiënt. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving De gemeente Woensdrecht werkt vanuit eigen kracht samen met andere partners om haar taken goed te kunnen vervullen, nu en in de toekomst. Zij heeft daarvoor een toekomstvisie opgesteld en een visie op samenwerken en regie daarop. Woensdrecht werkt samen met gemeenten op de Brabantse Wal, in de regio West-Brabant, met de eigen inwoners, en met andere organisaties op vele taak- / aandachtsgebieden en in diverse vormen om haar bestuurskracht te behouden. Dat speelveld blijft voortdurend in beweging. Dat betekent ook een beroep op de flexibiliteit van organisatie en medewerkers. De nieuwe visie van de organisatie, haar missie, kernwaarden en structuur (doorontwikkeling) zijn daarop afgestemd. De doorontwikkeling heeft in 2017 gestalte gekregen. In algemene zin worden samenwerkingsmogelijkheden continue, ook in 2018, verder onderzocht en waar mogelijk ook geïmplementeerd. De afgelopen jaren is hard gewerkt om een bedrijfsvoeringsafdeling op te richten met de Brabantse Wal gemeenten. Medio 2016 is bestuurlijk geconstateerd dat er op dat moment onvoldoende bestuurlijk en ambtelijk draagvlak binnen de gemeente Steenbergen was voor het realiseren van deze bedrijfsvoeringsafdeling. Binnen het bestuurlijk overleg is wel vastgesteld dat samenwerking op de Brabantse Wal, ook waar het gaat om bedrijfsvoering, van belang is voor ieder van de drie gemeenten met het oog op het verkleinen van de kwetsbaarheid, het verhogen van de kwaliteit, het waarborgen van de continuïteit en klantgerichtheid en de kosten beheersing. Het komende jaar wordt op een aantal nog te kiezen aandachtsgebieden uitgewerkt hoe de samenwerking pragmatisch tot stand kan komen. Kansen en risico s De werkzaamheden van bedrijfsvoering zijn ondersteunend aan het primaire proces. Deze dienen efficiënt en goed geborgd te zijn. Samenwerking op bedrijfsvoeringsfuncties, waaronder met de Brabantse Wal gemeenten, is datgene waar steeds meer organisaties naar op zoek zijn. Ook de markt biedt een steeds breder pakket aan ontzorgings mogelijkheden. ICT-ontwikkelingen maken steeds vaker plaats onafhankelijk werken mogelijk. Voor samenwerking op bedrijfsvoering geldt dat we ons blijvend en voortdurend oriënteren op de beste variant. Het proces tot doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie wordt middels een trainingstraject afgerond in 2018. Verder zal de organisatie in 2018 ondersteunen bij en anticiperen op de opstelling van een nieuw collegewerkprogramma voor de periode 2018-2022. PRODUCT 38 = PERSONEEL EN ORGANISATIE De organisatie van de gemeente Woensdrecht heeft in 2016 de kernwaarden klantgericht; samenwerking; verantwoordelijkheid; dienstverlenend, resultaatgericht en integer vastgesteld. Deze vloeien voort uit de organisatievisie, die het functioneren van de organisatie moet richten zodat zij optimaal ten dienste staat van bestuur en inwoners. De organisatie moet efficiënt (structuur en processen) zijn ingericht en bemand (de juiste mens op de juiste plaats). Ontwikkelingen in omgeving en bij het bestuur geven aanleiding tot een evaluatie en bijstelling met gevolgen voor samenhangende aandachtsgebieden. 83

WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid wanneer 14 15 16 17 18 Evaluatie en actualisatie visie en missie van de ambtelijke organisatie. Actualisatie functiehuis (naar aanleiding actualisatie visie en ontwikkelingen in omgeving). Actualisatie HR-visie en beleid/regelingen. Evaluatie en actualisatie mandaatregeling. X X Samenwerking op het gebied van bedrijfsvoering (Woensdrecht, Steenbergen en Bergen op Zoom) X ter bevordering van kwaliteit, voorkomen kwetsbaarheid en verbeteren continuïteit, klantgerichtheid en kosten efficiency met oog voor couleur locale is een feit. X X Doorontwikkeling van de structuur van de organisatie is gerealiseerd op basis van het voorlopig werkmodel 2017. X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Doorontwikkeling organisatie De doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie verloopt volgens aangepaste planning. De organisatiestructuur is afgestemd op lopende en voorziene ontwikkelingen. In 2018 wordt het trainingstraject behorende bij, en als laatste mijlpaal van, de doorontwikkeling afgerond. Samenwerking bedrijfsvoering De alternatieven van versterking van Mogelijkheden tot (tijdelijke) versterking van de bedrijfsvoering (PIOFACH) zijn verkend, onder bedrijfsvoeringsfunctie zijn bezien evenals ander met de Brabantse Wal gemeenten. Dit kan leiden tot het nemen van tijdelijke maatregelen mogelijkheden om te komen tot een structurele verbetering van de kwaliteit en beperking van inzake met name kwaliteitsverbetering en kwetsbaarheid (rekening houdend met kosten beperking van kwetsbaarheid. efficiëntie). Afhankelijk van de uitkomsten van het haalbaarheidsonderzoek is samenwerking met de Brabantse Walgemeenten op vlak van Basisregistratie Grootschalige Topografie en de Basisregistratie Adressen en Gebouwen geïmplementeerd. Actualisatie functiehuis op veranderende wetgeving In 2018 wordt beleidsmatig ingezet op de voorbereidingen die nodig zijn voor tijdige aanpassing van het personeelsinstrumentarium aan wetgeving in het kader van de opheffing van de ambtenarenstatus (per 2020), ook in relatie tot onze doorontwikkelde organisatie. Een behoeftenonderzoek moet inzicht geven in de houdbaarheid van ons functie huis en meer specifiek het functie boek. Veranderingen worden afgestemd op de regio gemeenten ten behoeve van het verder stimuleren van één arbeidsmarkt. 84

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 5.2.1 Personeel en organisatie primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? 2019 2021 Baten 39 42.500 42.539 100 18 0 0 Lasten -72.134-2.383.956-2.456.090-1.987.191-1.951.526 2020-1.939.576-1.939.573 Saldo -72.095-2.341.456-2.413.551-1.987.091-1.951.508-1.939.576-1.939.573 Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren zijn navolgende indicatoren relevant voor dit product. Deze cijfers zijn gebaseerd op onze eigen prognoses. Indicator Gemeente Woensdrecht Formatie 5,75 Bezetting 125,77 Externe inhuur 2,93% Toelichting. - de toegestane formatie in fte per 1.000 inwoners van het ambtelijk apparaat van de gemeente voor het begrotingsjaar op peildatum 1 januari (hoeveel mensen (in fte) mogen er in dienst zijn). Fte wordt gelijk gesteld aan een 36-urige werkweek. - Bezetting betreft het werkelijke aantal fte dat werkzaam is voor het begrotingsjaar op peildatum 1 januari (verwachte bezetting). - Externe inhuur betreft het uitvoeren van werkzaamheden in opdracht van een bij de organisatie in dienst zijnde opdrachtgever, door een private organisatie met winstoogmerk. De kosten van de inhuur van externen wordt in de begroting weergegeven en tevens als % van de totale loonsom. - Lokale gegevens op basis van de begroting 2018 van de gemeente Woensdrecht. 85

Thema 5.3 Externe zaken De te bereiken maatschappelijke effecten voor dit thema zijn: 1. Communicatie met aandacht voor (pro-)actieve voorlichting en public relations, snelle en kwalitatief goede besluitvorming bij klachten en bezwaren bevorderen de relatie tussen gemeente, burgers, instellingen en bedrijven. 2. Voorkomen van onvoorziene en onnodige kosten door rechtszaken en aansprakelijk- en ingebrekestellingen. 3. De huisvesting van de gemeentelijke organisatie ondersteunt de diverse bedrijfsprocessen efficiënt en effectief. De ruimtes worden optimaal efficiënt benut. De inwoner kan in zijn gemeentehuis terecht voor dienstverlening, met vragen etc. Belangrijkste ontwikkelingen Algemene beschrijving In 2018 zijn (gemeentelijke) overheden aan zet om een fors aantal juridische ontwikkelingen te borgen in beleid en processen. De belangrijkste ontwikkelingen zijn voorzien in de omgang met burgers, bedrijven en rechtbanken. Digitale communicatie, openbaarheid en transparantie en de verplichting om middels mediation geschillen te voorkomen worden de norm. Daarnaast vergen wetswijzigingen op het gebied van geldschulden, nadeelcompensatie én ontwikkelingen in de jurisprudentie op het vlak van het belanghebbendenbegrip, evenals mandaat en delegatie, organisatie brede commitment en alertheid. Bijzondere aandacht vergt ook de bescherming van de privacy en de inbedding daarvan in de organisatie als gevolg van de inwerkingtreding van de Algemene verordening gegevensbescherming medio mei 2018. Deze Europese wet ziet aan de ene kant toe op meer en betere privacy rechten van burgers en anderzijds op meer verantwoordelijkheden voor organisaties en overheden. In de toekomst zien we een ander openbaar bestuur. Ontwikkelingen die zichtbaar zijn (zoals een uitgebreider takenpakket, druk op kwaliteit van presteren en de toenemende complexiteit van taken) leiden tot grotere behoefte aan samenwerken. Dit vraagt om een aanpassing van de wijze waarop het gemeentehuis wordt gebruikt en de rol die het gebouw daarin speelt. Om voorbereid te zijn op de toekomst is het noodzakelijk de inrichting van het gebouw aan te passen aan de eisen van nu én straks. Ons gemeentehuis (incl. MFC, bibliotheek, cultureel centrum, sporthal) moet zich transformeren van een huisvestingsplek van ambtenaren naar een interactief bruisend Huis van de Gemeente voor inwoners, samenwerkingsorganisaties waarin Woensdrecht participeert en aan de (gemeentelijke) overheid gelieerde organisaties (gemeenschappelijke regelingen, overige overheidsorganisaties en dergelijke). Uitgangspunt is dat de beschikbare werkruimte voor 100% c.q. zo optimaal mogelijk wordt benut. Met het oog op veiligheid en Arbo-eisen voor medewerkers (en die van de samenwerkingspartners van het Sociaal Domein) én het opheffen van de locatie Kromstraat 4 op lange termijn zullen de activiteiten die daar thans plaatsvinden (gefaseerd) naar het gemeentehuis worden overgebracht. Daarmee wordt ook het Sociaal Domein adequaat gehuisvest en kan optimaal gebruik worden gemaakt van de bestaande voorzieningen. Kansen en risico s Het gemeentehuis Woensdrecht is als Huis van de Gemeente gericht op de toekomst: Het is multifunctioneel en toegankelijk ingericht. Klanten en gasten ervaren vriendelijkheid en een servicegerichte efficiënte dienstverlening. Het gebouw moet daarvoor worden aangepast waarvoor middelen nodig zijn. Daarbij wordt bewust gekeken naar opbrengsten die verhuur en het ontwikkelen van de dislocatie Kromstraat 4 kunnen opleveren. 86

Thema 5.3 Externe zaken is onderverdeeld naar 3 producten, die hierna worden verbijzonderd. PRODUCT 39 = COMMUNICATIE Een gemeentelijke overheid die actueel, tijdig, duidelijk, effectief en volledig informeert, gebruik makend van de diverse kanalen (brief, website, social media). WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid Wanneer 14 15 16 17 18 Doorontwikkeling diverse kanalen ten behoeve van dienstverlening is gereed. Actualisatie Communicatiewerkprogramma 2014-2018 met aandacht voor social media, participatie, lobby en pers (inclusief implementatie). X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Communicatiewerkprogramma Proactief communiceren is een must. Dat geldt zeker voor een aantal projecten uit het collegewerkprogramma. Direct na de verkiezingen (2 e kwartaal 2018) wordt een nieuw communicatiewerkprogramma 2018-2022 opgesteld afgestemd op het collegewerkprogramma (vastgesteld door college). Doorontwikkeling digitale kanalen We passen intranet aan de wensen en eisen van de huidige tijd aan ten behoeve van verdere verbetering van de dienstverlening. In 2018 blijven we social media doelgroepgericht inzetten als communicatiemiddel ter verdere verbetering van de dienstverlening aan onze burgers. In 2018 betreft dit tenminste: - Sociaal Domein (ONS-campagne) - (Digitale) dienstverlening - Klant Contact Centrum - Masterplan Hoogerheide - Toekomstvisie en bestuurskracht. - Duurzaamheidsvisie 2017-2035 - Afvalinzameling - Veiligheid - Overheidsparticipatie - Coalitieakkoord/collegewerkprogramma - Netwerk en lobby (externe oriëntatie) 87

WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 5.3.1 Communicatie primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 Baten 33 0 33 106 21 Saldo -82.060 11.666-70.394-55.015-54.875 2020 2021 0 0 Lasten -82.093 11.666-70.427-55.121-54.896-54.638-68.803-54.638-68.803 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 40 = JURIDISCHE ZAKEN Juridische zaken draagt bij aan een tijdige en een kwalitatief goede besluitvorming. Dat komt de relatie met de inwoners ten goede. Mediation kan daar nog een extra impuls aan geven. Voorkomen is beter dan genezen. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid Wanneer 14 15 16 17 18 Evaluatie en actualisatie klachtenprocedure waarin mediation wordt meegenomen. Onderzoek naar het versnellen van de afhandeling van bezwaarschriften; met een pilot ambtelijk horen in samenwerking met andere gemeenten en mediation. Bezwaarschriftencommissie is geëvalueerd en in het licht van bovenstaande pilot is deze opnieuw gepositioneerd. X X X X X X WAT GAAN WE DAARVOOR DOEN? In het komende begrotingsjaar worden de volgende resultaten beoogd: SMART resultaten 2018 Toelichting Mediation: met de burger in gesprek. Door inzet van mediation wordt tenminste 50% van de ingediende klachten vroegtijdig opgelost en komt het niet tot formele bestuurlijke klachtbehandeling. Ambtelijk horen: sneller duidelijkheid voor de burger We passen in tenminste 50% van de bezwaarschriften ambtelijk horen toe, mits de aard van de bezwaren zich daartoe leent. Algemene Verordening Gegevensbescherming Persoons gerelateerde informatie is conform de Algemene Verordening Gegevensbescherming (met ingang van 25 mei 2018 van kracht) Door met klager in gesprek te gaan wordt in veel gevallen een klacht snel naar tevredenheid opgelost of door klager ingetrokken. Door inzet van ambtelijk horen wordt op bezwaarschriften sneller een besluit genomen. Dat betekent eerder duidelijkheid voor de burger. We voldoen aan de in de verordening gestelde wetgeving. 88

geborgd met o.a. een vastgesteld privacy beleid alsmede de aanstelling van een functionaris gegevensbescherming die de privacy van persoonsgegevens van onze burgers bewaakt. Implementatietrajecten nieuwe wet- en regelgeving We zorgen dat de dienstverlening en werkprocessen van Woensdrecht tijdig voldoen aan nieuwe/gewijzigde wetgeving, o.a. op het gebied van: - KEI-wetgeving (digitaal procederen) - Wet bevordering mediation (voorkomen geschillen) - Wet open overheid (transparante informatievoorziening) - Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer (digitaal communiceren) WAT GAAT DAT KOSTEN? Uitvoering van de acties binnen dit product leiden tot de volgende financiële gevolgen. Staat van baten en lasten (in ) 5.3.2 Juridische zaken primair 2017 wijziging 2017 2017 2018 Investeringen (meerjarig) Voor dit product zijn vanaf 2018 geen investeringen geraamd. 2019 Lasten -7.517 0-7.517-7.314-7.289 2020 2021 Baten 3 0 3 12 2 0 0-7.260-7.259 Saldo -7.514 0-7.514-7.302-7.287-7.260-7.259 WAT ZIJN DE RELEVANTE BELEIDSINDICATOREN? Van de door BBV vanaf de Programmabegroting 2017 verplicht gestelde beleidsindicatoren is geen indicator relevant voor dit product. PRODUCT 41 = HUISVESTING (GEMEENTELIJKE ORGANISATIE) In 2014 wordt een geactualiseerd huisvestingsplan voor het gemeentehuis opgesteld dat rekening dient te houden met actuele en verwachte toekomstige externe en organisatorische ontwikkelingen. Het doel van het huisvestingsplan is om de gemeentelijke organisatie adequaat te huisvesten. De ruimte in het gebouw dient 100% benut te worden. WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PRODUCT? De genoemde effecten en resultaten vloeien voort uit coalitieakkoord en collegewerkprogramma. Resultaten nieuw beleid Wanneer 14 15 16 17 18 Actualisatie Huisvestingsplan is gereed en afgestemd op diverse van in- en externe ontwikkelingen, zoals accommodatiebeleid, HRM-beleid in het kader van werktijden en werkplekken, decentralisaties, samenwerking. Het Huisvestingsplan 2014 is uitgevoerd. X X 89

W A T G A A N W E D A A R V O O R D O E N? I n h et k o m e n d e b e gr oti n gsj a ar w or d e n d e v ol g e n d e r es ult at e n b e o o g d: S M A R T r es ult a t e n 2 0 1 8 T o eli c hti n g Uit v o e ri n gs p r o g r a m m a h uis v esti n gs pl a n W e st ell e n e e n i nt e gr a al h uis v esti n gs pl a n ( v o or di e nst v erl e ni n g, s o ci a al d o m ei n, s a m e n w er ki n gs p art n ers e n a m bt elij k e or g a nis ati e) v ast e n z or g e n d at b e n o di g d e mi d d el e n b es c hi k b a ar zij n. O p b asis v a n d e i n 2 0 1 7 o p g est el d e g e z a m e nlij k e visi e o p h uis v esti n g e n uit w er ki n g v a n h et h a al b a ar h ei ds o n d er z o e k zij n i n 2 0 1 8 d e v ol g e n d e r es ult at e n b e o o g d: I n j a n u ari 2 0 1 8 is e e n h a al b a ar h ei dso n d er z o e k m et s c e n ari o s o p g est el d; I n a pril 2 0 1 8 w or dt e e n r a a ds v o orst el a a n g e b o d e n a a n d e r a a d o m h et h uis v esti n gs pl a n v ast t e st ell e n e n e e n i n v est eri n gs kr e di et b es c hi k b a ar t e st ell e n; I n o kt o b er 2 0 1 8 is h et a a n b est e di n gstr aj e ct d o orl o p e n e n k a n d e r e alis ati e a a n v a n g e n. O m kl a ar t e zij n v o or d e t o e k o mst is h et n o o d z a k elij k o m d e i nri c hti n g v a n h et g e b o u w a a n t e p ass e n a a n d e eis e n v a n n u e n i n d e t o e k o mst. H et g e m e e nt e h uis (i n cl. M F C, bi bli ot h e e k, c ult ur e el c e ntr u m, s p ort h al) v a n d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht m o et zi c h tr a nsf or m er e n v a n e e n h uis v esti n gs pl e k v a n a m bt e n ar e n n a ar e e n i nt er a cti ef br uis e n d H uis v a n d e G e m e e nt e v o or i n w o n ers e n s a m e n w er ki n gs or g a nis ati es. W A T G A A T D A T K O S T E N? Uit v o eri n g v a n d e a cti es bi n n e n dit pr o d u ct l ei d e n t ot d e v ol g e n d e fi n a n ci ël e g e v ol g e n. St a at v a n b at e n e n l ast e n D e b at e n e n l ast e n, di e e e n o or z a k elij k v er b a n d h e b b e n m et dit pr o d u ct w or d e n v er a nt w o or d i n pr o d u ct 3 7 o v er h e a d o p d e b asis v a n d e v ast g est el d e k ost e ns o ort-/ k ost e n pl a ats str u ct u ur. I n v est e ri n g e n ( m e e rj a ri g) I n v est eri n g e n di e e e n o or z a k elij k v er b a n d h e b b e n m et dit pr o d u ct w ord e n v er a nt w o or d i n pr o d u ct 3 7 o v er h e a d o p d e b asis v a n d e v ast g est el d e k ost e ns o ort-/ k ost e n pl a ats str u ct u ur. W A T ZI J N D E R E L E V A N T E B E L EI D SI N DI C A T O R E N? V a n d e d o or B B V v a n af d e Pr o gr a m m a b e gr oti n g 2 0 1 7 v er pli c ht g est el d e b el ei dsi n di c at or e n zij n g e e n i n di c at or e n r el e v a nt v o or dit pr o d u ct. 9 0

3. P A R A G R A F E N 3. 1 L o k al e h effi n g e n Al g e m e e n D e z e p ar a gr a af g a at n a d er i n o p d e l o k al e h effi n g e n. D e z e zij n t e o n d ers c h ei d e n i n b el asti n g e n e n er zij ds e n l e g es, r e c ht e n e n o v eri g e t ari e v e n a n d er zij ds. I n zi c ht i n d e o m v a n g, w er ki n g e n r ei k wij dt e v a n d e l o k al e h effi n g e n is v a n b el a n g v o or d e r a a d o m d at zij i m m ers v e el al d e e ni g e m o g elij k h ei d v or m e n o m a a n v ull e n d e w e ns e n t e k u n n e n fi n a n ci er e n. D a ar n a ast w or dt st e e ds kritis c h er g e k e k e n n a ar d e t ot al e g e m e e nt elij k e b el asti n g dr u k. W o e ns dr e c ht st a at e c ht er ni et o p zi c h z elf: i n zi c ht i n d e h o o gt e v a n d e h effi n g e n v a n v er g elij k b ar e g e m e e nt e n is e v e n e e ns v er h el d er e n d. D e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht k e nt d e v ol g e n d e g e m e e nt elij k e b el asti n g e n: 1. O nr o er e n d e z a a k b el asti n g e n ( oz b); 2. Af v alst off e n h effi n g; 3. Ri o ol h effi n g; 4. H o n d e n b el asti n g; 5. F or e ns e n b el asti n g; 6. T o erist e n b el asti n g. D e z e b el asti n g e n e n d e di v ers e t e o n d ers c h ei d e n l e g es e n r e c ht e n w or d e n i n d e z e p ar a gr a af t o e g eli c ht. D e g e m e e nt e is b e p er kt i n d e b el asti n g e n di e z e m a g h eff e n. D e z e zij n li mit ati ef o p g es o m d i n d e G e m e e nt e w et. L o k a al b el ei d H et b el ei d t e n a a n zi e n v a n l o k al e h effi n g e n is g e b as e er d o p d e uit g a n g s p u nt e n v a n h et C o aliti e- a k k o or d 2 0 1 4 2 0 1 8 e n h et C oll e g e w er k pr o gr a m m a 2 0 1 4-2 0 1 8 S a m e n v o or W o e ns d r e c ht. Z o v e el als m o g elij k w or dt g e k o z e n v o or h et uit g a n gs p u nt d at d e t ari e v e n v a n di e b el asti n g e n, w a ar bij m a xi m a al d e k ost e n m o g e n w or d e n v er h a al d, d e g e m e e nt elij k e di e nst v erl e ni n g 1 0 0 % k ost e n d e k k e n d di e nt t e zij n ( o. a. af v alst off e n-, ri o ol h effi n g, l e g es). D e uit g a n gs p u nt e n m et b etr e k ki n g t ot d e fi n a n ci ë n v a n d e g e m e e nt e zij n: g e e n l ast e n v er h o gi n g v o or b ur g ers e n b e drij v e n, m et uit z o n d eri n g v a n i nfl ati e c orr e cti e t e n a a n zi e n v a n o nr o er e n d e z a a k b el asti n g e n ( o z b), h o n d e n b el asti n g e n f or e ns e n b el asti n g; h et v o er e n v a n e e n s oli d e fi n a n ci e el b el ei d, d e g e m e e nt elij k e fi n a n ci ë n zij n i n h o u d elij k e n fi n a n ci e el o p or d e. I n k o mst e n e n uit g a v e n zij n m et el k a ar i n e v e n wi c ht e n risi c o s zij n i n b e el d; d e g e m e e nt e r e alis e ert e n v er a nt w o or dt, vi a d e v ast g est el d e pl a n ni n g & c o ntr ol-c y cl us, d e v ast g est el d e b e o o g d e r es ult at e n e n m a ats c h a p p elij k e eff e ct e n. Zij d o et d at r e c ht m ati g, v oll e di g, tij di g e n tr a ns p ar a nt. H e r v o r mi n g g e m e e nt elij k b el asti n g g e bi e d I n j u ni 2 0 1 6 h e b b e n d e Mi nist er v a n Bi n n e nl a n ds e Z a k e n e n d e st a atse cr et aris v a n Fi n a n ci ë n e e n bri ef a a n d e T w e e d e K a m er g e z o n d e n o v er d e h er v or mi n g v a n h et g e m e e nt elij k b el asti n g g e bi e d. I n d e bri ef w or dt g es c h etst h o e e e n v ers c h ui vi n g v a n rij ks b el asti n g e n n a ar g e m e e nt e b el asti n g e n v or m g e g e v e n z o u k u n n e n w or d e n, m et i n b e gri p v a n d e w et a a n p assi n g e n di e d a ar v o or n o di g zij n. I n 2 0 1 5 zij n v ers c hill e n d e st u di es g e p u bli c e er d, o. a. d o or h et C e ntr a al Pl a n b ur e a u ( C P B), d e r a a d v o or d e fi n a n ci ël e v er h o u di n g e n ( Rf v) e n - i n o p dr a c ht v a n d e V er e ni gi n g v a n N e d erl a n ds e G e m e e nt e n ( V N G) - d e c o m missi e Fi n a n ci ël e r ui mt e v o or g e m e e nt e n ( c o m missi e Ri n n o o y K a n) o v er d e i nri c hti n g e n v or m g e vi n g v a n h et g e m e e nt elij k b el asti n g g e bi e d. I n al d e z e st u di es w or dt, v a n uit v ers c hill e n d e i n v als h o e k e n, g e pl eit v o or e e n v ers c h ui vi n g v a n 4 milj ar d v a n rij ks b el asti n g e n (l o o n- e n i n k o mst e n b el asti n g) n a ar g e m e e nt e b el asti n g e n. Ar g u m e nt e n di e i n d e a a n g e h a al d e st u di es w or d e n g e n o e m d v o or d e w e ns elij k h ei d v a n d e z e v ers c h ui vi n g zij n o. a. v erst er ki n g v a n d e l o k al e d e m o cr ati e, v er gr oti n g v a n d e d o el m ati g h ei d e n d e m o g elij k h ei d di e d e z e v ers c h ui vi n g bi e dt o m d e l ast e n o p ar b ei d t e v erl a g e n m et e e n p ositi ef eff e ct v o or d e w er k g el e g e n h ei d. H et C P B, d e Rf v e n d e C o m missi e Ri n n o o y K a n k o m e n i n h u n a a n b e v eli n g e n m et d e h eri n v o eri n g v a n d e O Z B v o or g e br ui k ers v a n w o ni n g e n e n e e n i n g e z et e n e n h effi n g. Dit zij n b el asti n g e n di e d o or all e i n w o n ers v a n e e n g e m e e nt e w or d e n b et a al d. D e O Z B- g e br ui k ers v a n w o ni n g e n k e nt d e W O Z- w a ar d e als gr o n dsl a g. D e W O Z- 9 1

waarde is een bekende en economisch weinig verstorende belastinggrondslag. De ingezetenenheffing is een vast bedrag per volwassen inwoner. Het voornemen is om bij de hervorming van het gemeentelijk belastinggebied gelijktijdig een aantal kleine belastingen af te schaffen (bijv. honden-, forensen- en reclamebelasting). Gemeenten kunnen de derving als gevolg van het afschaffen van de kleine(re) belastingen opvangen met de nieuwe brede heffingen. De keuze voor de hervorming van het gemeentelijke belastinggebied wordt overgelaten aan het nieuwe kabinet. Geraamde inkomsten In 2018 worden de volgende inkomsten met betrekking tot de lokale heffingen geraamd: Bedragen afgerond op 1.000,- Specificatie Opbrengsten (in ) belastingopbrengsten Jaar- 2018 Bedrag rekening 2017 Primitief Heffings Totaal in % per inwoner 2016 (na wijzig.) maatregel in euro ( ) ( k.4 + 5) (k. 6 in %) (k.6 / 21.830 *) 1 2 3 4 5 6 7 8 Onroerende zaakbelastingen 4.187.000 4.202.000 4.179.000 69.000 4.248.000 49,78% 194 Afvalstoffenheffing 1.994.000 1.828.000 1.835.000 0 1.835.000 21,50% 84 Rioolheffing 1.848.000 1.893.000 1.893.000 0 1.893.000 22,18% 87 Hondenbelasting 157.000 140.000 142.000-18.000 124.000 1,45% 6 Toeristenbelasting 423.000 405.000 390.000 0 390.000 4,57% 18 Forensenbelasting 44.000 42.000 42.000 1.000 43.000 0,50% 2 Totaal: 8.653.000 8.510.000 8.481.000 52.000 8.533.000 100,00% 391 (*): Raming inwonertal gemeente Woensdrecht per 1-1-2018. Inwonertal gemeente Woensdrecht per 1-1-2017, definitief cijfer vastgesteld door het Cbs: 21.836. Voornemens per heffing Onderstaand geven wij een toelichting op de belangrijkste tariefaanpassingen voor het begrotingsjaar 2018. De belastingverordeningen voor 2018 worden in de openbare raadsvergadering van november 2017 aan de raad ter vaststelling aangeboden. De in deze paragraaf opgenomen tarieven voor 2018 zijn onder voorbehoud van besluitvorming door de raad. 1. Onroerende zaakbelastingen (ozb) De onroerende zaakbelastingen worden met ingang van 1 januari 2009 berekend naar een percentage van de waarde van de onroerende zaak, de WOZ-waarde. De peildatum van de WOZ-waarde is 1 januari van het jaar voorafgaand aan het jaar waarop de aanslag betrekking heeft. Dus 1 januari 2017 voor de belastingaanslag 2018. De nieuwe WOZ-waarden voor 2018 zijn nog niet bekend. Volgens voorlopige cijfers van de Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) is er sprake van een stijging van de WOZ-waarden voor 2018 (peildatum 1 januari 2017) van 2,2% bij woningen en 0,7% bij niet-woningen. Een waardemutatie van de onroerende zaken wordt gecorrigeerd middels aanpassing van de OZB-tarieven. Zodoende blijven de belastingopbrengsten gelijk. Conform het collegewerkprogramma 2014-2018 wordt de lastendruk jaarlijks verhoogd met maximaal het inflatiepercentage. In de Kadernota 2014 is opgenomen om in de begroting en het meerjarenperspectief rekening te houden met een inflatiepercentage van 2%. Met ingang van de Programmabegroting 2017 is dit teruggebracht naar een inflatiepercentage van 1%. Het inflatiepercentage voor 2018 bedraagt 1,11% en is gebaseerd op de ontwikkeling van de consumentenprijsindex van de maand juni 2017 ten opzichte van juni 2016 (bron: CBS). Voor het begrotingsjaar 2018 betekent dit een hogere stijging van 0,11%. Voor het meerjarenperspectief 2019-2021 wordt een inflatiepercentage van +1% aangehouden. 92

V o or 2 0 1 7 b e dr a g e n d e p er c e nt a g es O Z B i n o n z e g e m e e nt e: t ari ef w o ni n g e n ei g e n ar e n 0, 1 1 3 9 % t ari ef ni et- w o ni n g e n ei g e n ar e n 0, 1 6 5 7 % t ari ef ni et- w o ni n g e n g e br ui k ers 0, 1 3 8 0 % H o e w el v er h o gi n g v a n d e t ari e v e n g e e n w ett elij k e b el e m m eri n g e n m e er k e nt, w or dt v o or g est el d o m d e p er c e nt a g es O Z B 2 0 1 8 m et h et i nfl ati e p er c e nt a g e ( + 1, 1 1 %) t e l at e n stij g e n. D e w a ar d e- e n i nfl ati e c orr e cti e l ei d e n t ot e e n v o orst el a a n d e r a a d v a n d e v ol g e n d e t ari e v e n v o or 2 0 1 8: t ari ef w o ni n g e n ei g e n ar e n 0, 1 1 2 7 % t ari ef ni et- w o ni n g e n ei g e n ar e n 0, 1 6 6 4 % t ari ef ni et- w o ni n g e n g e br ui k ers 0, 1 3 8 6 % O p b asis v a n d e i nfl ati e c orr e cti e w or dt e e n h o g er e o p br e n gst o nr o er e n d e z a a k b el asti n g e n v er kr e g e n v a n: h o g er e o p br e n gst w o ni n g e n ei g e n ar e n 6 7. 3 3 6 h o g er e o p br e n gst ni et- w o ni n g e n ei g e n ar e n 9 9 2 h o g er e o p br e n gst ni et- w o ni n g e n g e br ui k ers 6 2 0 t ot al e h o g er e o p br e n gst: 6 8. 9 4 8 I n d e b e gr oti n g 2 0 1 8 is e e n o p br e n gst o nr o er e n d e z a a k b el asti n g e n g er a a m d v a n 4. 2 4 8. 0 0 0. H et n or mt ari ef of w el r e d elij k p eil v a n d e O Z B is d o or h et Mi nist eri e v a n Bi n n e nl a n ds e Z a k e n e n K o ni n krij ksr el ati es v o or 2 0 1 8 v ast g est el d o p 0, 1 9 5 2 % v a n d e W O Z- w a ar d e ( 2 0 1 7: 0, 1 9 2 7 %; br o n: M ei cir c ul ar e g e m e e nt ef o n ds 2 0 1 7). 2. Af v alst off e n h effi n g Ie d er e g e m e e nt e h e eft d e w ett elij k e pli c ht t ot h et i n z a m el e n v a n h uis h o u d elij ke af v alst off e n bi n n e n h a ar gr o n d g e bi e d ( art. 1 0. 2 1 e n 1 0. 2 2 W et mili e u b e h e er). D e g e m e e nt e k a n, t er b estrij di n g v a n d e k ost e n di e v er b o n d e n zij n a a n d e v er wij d eri n g v a n h uis h o u d elij k e af v alst off e n, e e n h effi n g i nst ell e n, all e e n v a n b ur g ers, v o or i e d er p er c e el ( w o ni n g) w a ar d e m o g elij k h ei d b est a at t ot h et i n z a m el e n v a n h uis h o u d elij k e af v alst off e n, o o k al w or dt er g e e n v uil nis a a n g e b o d e n. H et b el ei d i n W o e ns dr e c ht is er st e e ds o p g eri c ht o m d e a cti vit eit af v ali n z a m eli n g & v er w er ki n g k ost e n d e k k e n d t e d o e n uit v o er e n. D at b et e k e nt d at d e l ast e n fi n a n ci e el g e d e kt m o et e n w or d e n d o or d e b at e n. Dift ar M et i n g a n g v a n 1 j a n u ari 2 0 1 3 is Dift ar ( g e DI Ff er e nti e er d T A Ri ef ) v ol g e ns h et v ol u m e fr e q u e nti e s yst e e m i n g e v o er d bij d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht. D e r a a d h e eft bij d e i n v o eri n g v a n Dift ar e e n 1 1-t al uit g a n gs p u nt e n g ef or m ul e er d e n h e eft d e bij b e h or e n d e fi n a n ci ël e uit w er ki n g v ast g est el d. Hi er bij is t e g e m o et g e k o m e n a a n d e w e ns o m t e ki e z e n v o or e e n v o or zi c hti g e st art m et a a n v a ar d b ar e risi c o s v o or d e b e w o n ers e n d e g e m e e nt e. Risi c o bij i n v o eri n g v a n dift ar H o e w el bij d e i n v o eri n g v a n Dift ar is uit g e g a a n v a n l a n d elij k e k e n g e t all e n e n v er g elij k b ar e g e m e e nt e n di e w er k e n m et Dift ar, is h et ni et uit g esl ot e n d at d e a a n n a m es, di e zij n g e d a a n bij h et b e p al e n v a n d e t ari e v e n v a n d e af v alst off e n h effi n g, af wij k e n v a n d e w er k elij k e sit u ati e. Er k u n n e n zi c h m e e- e n t e g e n v all ers v o or d o e n. M o c ht e n zi c h m e e- e n t e g e n v all ers v o or d o e n, d a n k u n n e n d e z e o p g e v a n g e n w or d e n mi d d els d e e g alis ati e v o or zi e ni n g af v ali n z a m eli n g & - v er w er ki n g. D e v er w a c ht e st a n d v a n d e z e v o or zi e ni n g b e dr a a gt o p 1 j a n u ari 2 0 1 8 1 1 2. 0 0 0. A a nsl a g o pl e g gi n g Bi n n e n d e Al g e m e n e w et i n z a k e rij ks b el asti n g e n, o o k v a n t o e p assi n g o p l o k al e b el asti n g e n, is d e r e g el d at b el asti n g b e dr a g e n w a ar v a n d e gr o ott e r e e ds a a n h et b e gi n v a n h et b el asti n gtij d v a k v astst a at, a a n h et b e gi n v a n h et tij d v a k k u n n e n w or d e n o p g el e g d. V o or h et v ast e b e dr a g, al d a n ni et g e diff er e nti e er d n a ar gr o ott e h uis h o u d e n, is d at h et g e v al. V o or b el asti n g b e dr a g e n w a ar v a n d e gr o ott e p as n a afl o o p v a n h et tij d v a k k a n w or d e n v ast g est el d g el dt d at e e n ( d efi niti e v e) a a nsl a g p as n a afl o o p v a n h et tij d v a k 9 3

kan worden vastgesteld. Dat geldt voor de variabele belasting afhankelijk van het aantal ledigingen in het tijdvak. Juridisch en praktisch gezien is de ideale situatie: basisbedrag op de combi-aanslag en de variabele aanslag een jaar later op de combi-aanslag. Met ingang van 2015 wordt er geen voorlopige aanslag afvalstoffenheffing opgelegd. De vaste kosten 2018 komen op de combi-aanslag gemeentelijke belastingen 2018. De variabele kosten 2018 van Diftar worden opgenomen op de combi-aanslag 2019. Deze systematiek is juridisch getoetst bij de VNG en wordt bij alle BWB-deelnemers (die Diftar kennen) met ingang van 2015 toegepast. Aantal tikken milieustraat Het aantal gratis tikken voor de milieustraat is met ingang van 1 januari 2017 verhoogd van 2 naar 3 tikken. Optimalisering afvalinzameling Woensdrecht De raad heeft in juli 2017 het plan Optimalisering afvalinzameling Woensdrecht vastgesteld. Onderdeel van dit plan is het ondergronds brengen van de milieuparkjes in 2018. Het feitelijk ondergronds brengen van de milieuparkjes is niet eerder dan in 2018 mogelijk, omdat levering en plaatsing in 2017 niet meer mogelijk is. Het ondergronds brengen van de milieuparkjes zorgt voor een toename van de kosten. De raad heeft besloten om deze structureel hogere kosten te verhalen door een stijging van de tarieven van de aanbiedingen van de restafvalcontainer en deze op zijn vroegst in te laten gaan per 1 januari 2019. De incidentele kosten van het in 2018 ondergronds brengen van de milieuparkjes en de minderopbrengst in 2018 als gevolg van de uitgestelde tariefsaanpassing, naar verwachting totaal 86.000, worden in 2018 eenmalig ten laste van de voorziening egalisatie afvalinzameling & -verwerking gebracht. De in het plan Optimalisering afvalinzameling Woensdrecht opgenomen maatregelen worden in 2019 geëvalueerd. Tarieven De tarieven 2018 veranderen niet ten opzichte van 2017. De volgende tarieven worden voor 2018 voorgesteld: Omschrijving / jaar 2018 2017 - tarief vast deel van de afvalstoffenheffing 150,00 150,00 - tarief per lediging van een 240 liter restafvalcontainer 4,00 4,00 - tarief per lediging van een 140 liter restafvalcontainer 2,35 2,35 - tarief per lediging van een 240 liter gft-afvalcontainer - - - tarief per lediging van een 140 liter gft-afvalcontainer - - - tarief per inworp in een ondergrondse afvalcontainer 0,50 0,50 In de begroting 2018 is een opbrengst afvalstoffenheffing geraamd van 1.835.000. Afvalstoffenheffing 2014-2018 In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de afvalstoffenheffing van de jaren 2014 tot en met 2018. Het bedrag van de heffing is gebaseerd op het vast deel van de afvalstoffenheffing, vermeerderd met het gemiddeld aantal ledigingen van een 240 liter restafval- en gft-afvalcontainer. Afvalstoffenheffing / jaar 2014 2015 2016 2017 2018 - eenpersoonshuishouden 218,75 223,50 223,50 206,00 206,00 - meerpersoonshuishouden 218,75 223,50 223,50 206,00 206,00 94

M et i n g a n g v a n d e Pr o gr a m m a b e gr oti n g 2 0 1 7 is e e n o v er zi c ht v a n d e k ost e n d e k k e n d h ei d, i n g eri c ht n a ar t a a k v el d e n, o p g e n o m e n. O n d erst a a n d h et o v er zi c ht v o or h et j a ar 2 0 1 8. K ost e n d e k k e n d hei d ' af v ali nz a meli n g & - v e r we r ki n g' Nr. e n o ms c hrijvi n g t a a k veld N a der e o ms c hrijvin g: B e dr a g % L ast e n 7. 3 Af val 1. Af valinza meli n g 8 8 5. 0 0 0-2. Af val ver w er ki n g 5 6 9. 9 7 0-3. Milie ustr a at 4 8 7. 0 0 0-4. O veri g 1 4 2. 8 6 6-6. 3 I n k o me nsr e geli n ge n 5. K wijts c heldin g af valst off e n heffi n g 6 0. 0 0 0- B at e n ( e xclusief o p br e n gst e n af valst off e n heffin g) 7. 3 Af val 2. Af val ver w er ki n g 6 2 0. 0 0 0 3. Milie ustr a at 4. 6 0 5 6. Di vi de n d uit kerin g Sa ver N V ( 1 ) 3 3. 0 0 0 B T W 3 7 8.9 3 9- T ot a al (last e n min us bat e n) 1. 8 6 6. 1 7 0-1 0 0, 0 % O p br e n gst e n af valst off e n heffi n g ( o p ge n o me n in t a a k vel d 7. 3 Af val ) 1. 8 3 5. 0 0 0 S al d o e n k ost e n de k k e n d hei d 3 1. 1 7 0-9 8, 3 % O nttr e k ki n g a a n d e v o or zi e ni n g ' af v ali n z a m eli n g & - v er w er ki n g' 2 6. 0 0 0 S al d o af v al i nz a meli n g & - v e r we r ki n g n a o ntt re k ki n g a a n d e v o o rzi e ni n g 5. 1 7 0- ( 1 ): D e i n d e pr o gr a m ma b e gr oti n g 2 0 1 8 g er a a m d e d vi d e n d uit k eri n g v a n S a v er N V o v er h et b o e kj a ar 2 0 1 7 b e dr a a gt 1 3 3. 0 0 0. E e n b e dr a g v a n 1 0 0. 0 0 0 is als di vi d e n d uit k eri n g i n Pr o gr a m ma 5 B e drijfs v o eri n g, pr o d u kt 5. 1. 1 Fi n a n ci ë n v er a nt w o or d. H et r est er e n d e d e el v a n 3 3. 0 0 0 is als di vi d e n d uit k eri n g o p g e n o me n i n Pr o gr a m m a 3 R ui mt e, w o n e n e n l e v e n, pr o d u kt 3. 3. 3 B e h e er o p e n b ar e r ui mt e i n cl. af v al e n w at er. T o eli c hti n g o p d e t a b el k ost e n d e k k e n d h ei d af v ali n z a m eli n g & - v er w er ki n g H et t a a k v el d 7. 3 Af v al is h et c e ntr al e t a a k v el d. H et t a a k v el d 6. 3 I n k o m e nsr e g eli n g e n w or dt v o or h et d e el v a n d e k wijts c h el di n g v a n d e af v alst off e n h effi n g (t ot a al b e dr a g v a n d e r a mi n g 6 0. 0 0 0) i n d e h effi n g b etr o k k e n. H et g er a a m d e s al d o v a n af v ali n z a m eli n g & - v er w er ki n g b e dr a a gt ( af g er o n d) 5. 0 0 0 n a d eli g. H et k ost e n d e k ki n gs p er c e nt a g e b e dr a a gt 9 8, 3 % ( e x cl usi ef h et b e dr a g v a n d e a a n w e n di n g v a n d e v o or zi e ni n g e n 9 9, 7 % i n cl usi ef d e a a n w e n di n g v a n d e v o or zi e ni n g). 3. Ri o ol h effi n g O n d er d e n a a m ri o ol h effi n g w or dt g e h e v e n: e e n b el asti n g t er b estrij di n g v a n d e k ost e n di e v o or d e g e m e e nt e n v er b o n d e n zij n a a n: d e i n z a m eli n g e n h et tr a ns p ort v a n h uis h o u d elij k af v al w at er e n b e drijfs af v al w at er, e v e n als d e z ui v eri n g v a n h uis h o u d elij k af v al w at er e n d e i n z a m eli n g v a n af vl o ei e n d h e m el w at er e n d e v er w er ki n g v a n h et i n g e z a m el d e h e m el w at er, e v e n als h et tr eff e n v a n m a atr e g el e n t e n ei n d e str u ct ur e el n a d eli g e g e v ol g e n v a n d e gr o n d w at erst a n d v o or d e a a n d e gr o n d g e g e v e n b est e m mi n g z o v e el m o g elij k t e v o or k o m e n of t e b e p er k e n. D e r a a d st elt v o or e e n d a ar bij v ast t e st ell e n p eri o d e e e n g e m e e nt elij k ri ol eri n gs pl a n v ast ( art. 4. 2 2 W et mili e u b e h e er). I n h et v er br e e d g e m e e nt elij k ri ol eri n gs pl a n ( v G R P) w or dt a a n g e g e v e n o p w el k e m a ni er d e g e m e e nt e d e ri ol eri n gs v o or zi e ni n g e n wil v er b et er e n, uit br ei d e n, o n d er h o u d e n e n b e h er e n e n w el k e mi d d el e n n o o d z a k elij k zij n o m d e g est el d e d o el e n t e b er ei k e n. H et a ct u alis er e n h e eft o. a. t ot d o el h et v astst ell e n e n b e w a k e n v a n d e ri o ol h effi n g. H et h ui di g e v G R P is v ast g est el d d o or d e r a a d i n n o v e m b er 2 0 1 3 e n h e eft e e n l o o ptij d v a n 6 j a ar ( 2 0 1 4-2 0 1 9). D e i n h et v G R P o p g e n o m e n b el ei ds v o or n e m e ns, m et bij b e h or e n d e fi n a n ci ël e p ar a gr a af zij n t uss e ntij ds g e a ct u alis e er d. I n f e br u ari 2 0 1 7 h e eft d e r a a d d e v o ort g a n gsr a p p ort a g e t uss e ntij ds e e v al u ati e v G R P W o e ns dr e c ht 2 0 1 4-2 0 1 9 v ast g est el d. 9 5

Tarieven Met ingang van het belastingjaar 2010 wordt een rioolheffing geheven naar het aantal kubieke meters water dat vanuit het perceel wordt afgevoerd. De rioolheffing kent twee grondslagen: - een vast tarief per perceel; - een bedrag op basis van het aantal kubieke meters water dat vanuit het perceel direct of indirect op de gemeentelijke riolering wordt afgevoerd. Het vaste en variabele tarief 2018 veranderen niet ten opzichte van 2017. Evenals in 2017 worden er staffels (grootteklassen) onderscheiden voor het variabele tarief. De indeling en berekening van de staffels verandert niet. De volgende tarieven worden voor 2018 voorgesteld: Omschrijving Art.nr. Systematiek Tarief 2018 Tarief 2017 Vastrecht 1.1.1 woning met één persoon 147,00 147,00 woning met meerdere personen 196,00 196,00 1.1.2 niet-woning 196,00 196,00 Gedifferentieerde tarieven niet-woningen 2.1.1 vastrecht + voor de hoeveelheid afgevoerd water vanaf 501 m 3, per m 3 0,89 0,89 2.1.2 voor de hoeveelheid afgevoerd water vanaf 1.001 tot en met 2.000 m 3, per m 3 verhoogd met het op basis van 2.1.1 berekende bedrag 0,60 0,60 2.1.3 voor de hoeveelheid afgevoerd water vanaf 2.001 tot en met 5.000 m 3, per m 3 verhoogd met het op basis van 2.1.1 en 2.1.2 berekende bedrag 2.1.4 voor de hoeveelheid afgevoerd water vanaf 5.001 tot en met 10.000 m 3, per m 3 verhoogd met het op basis van 2.1.1 tot en met 2.1.3 berekende bedrag 2.1.5 voor de hoeveelheid afgevoerd water vanaf 10.001 m 3, per m 3 verhoogd met het op basis van 2.1.1 tot en met 2.1.4 berekende bedrag 0,37 0,37 0,29 0,29 0,21 0,21 In de begroting 2018 is een opbrengst rioolheffing geraamd van 1.893.360. Een wijziging van de tarieven heeft geen effect op de budgetruimte omdat de exploitatie op riolering geheel wordt geëgaliseerd door stortingen in dan wel opnames uit de voorziening rioolbeheer. Rioolheffing 2014-2018 In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de rioolheffing van de jaren 2014 tot en met 2018. Rioolheffing / jaar 2014 2015 2016 2017 2018 - eenpersoonshuishouden 144,00 144,00 144,00 147,00 147,00 - meerpersoonshuishouden 192,00 192,00 192,00 196,00 196,00 96

M et i n g a n g v a n d e Pr o gr a m m a b e gr oti n g 2 0 1 7 is e e n o v er zi c ht v a n d e k ost e n d e k k e n d h ei d, i n g eri c ht n a ar t a a k v el d e n, o p g e n o m e n. O n d erst a a n d h et o v er zi c ht v o or h et j a ar 2 0 1 8. K o st e n de k k e n d h ei d ' ri ol e ri n g' Nr. e n o ms c hrijvin g t a a k veld N a der e o ms c hrijvi n g: B e dr a g % L ast e n 7. 2 Ri olerin g 1. E x pl oit atie e n be he er rioleri n g 1. 6 8 8. 7 1 3-2. H effi n g e n in v or deri n g rio ol heffi n g 3 8. 8 8 9-2. 1 V er ke er e n ver v oer 3. A a n de el k oste n str a atr eini gin g 5 1. 5 2 6-6. 3 I n k o me nsr e gelin ge n 4. K wijts c heldi n g ri o olheffin g 4 5. 0 0 0- B at e n ( e xclusief o p br e n gste n af valst off e n heffin g) 7. 2 Ri olerin g N. v.t. - B T W 6 9. 2 3 2- T ota al (laste n min us bate n) 1. 8 9 3. 3 6 0-1 0 0, 0 % O p br e n gst e n rio ol heffi n g ( o p ge n o me n in t a a k veld 7. 2 Rioleri n g) 1. 8 9 3. 3 6 0 S al d o e n k ost e n de k k e n d hei d - 1 0 0, 0 % T o eli c hti n g o p d e t a b el k ost e n d e k k e n d h ei d ri ol eri n g I n d e t a b el zij n d e l ast e n e n b at e n o p g e n o m e n, di e v o or h et b e p al e n v a n d e t ari e v e n v a n d e ri o ol h effi n g v a n t o e p assi n g zij n. N a ast d e b at e n e n l ast e n uit h et t a a k v el d 7. 2 Ri ol eri n g w or dt v a n h et t a a k v el d 2. 1 V er k e er e n v er v o er e e n b e dr a g v a n 5 1. 5 2 6 i n d e h effi n g b etr o k k e n. Dit b etr eft 7 5 % v a n d e g er a a m d e l ast e n v a n str a atr ei ni gi n g i n cl usi ef h et v e e g v uil. V a n h et t a a k v el d 6. 3 I n k o m e nsr e g eli n g e n w or dt e e n b e dr a g v a n 4 5. 0 0 0 v o or h et d e el v a n d e k wijts c h el di n g v a n d e ri o ol h effi n g i n d e h effi n g b etr o k k e n. I n d e l ast e n v a n h et t a a k v el d 7. 2 Ri ol eri n g is e e n t o e v o e gi n g a a n d e v o or zi e ni n g ri o ol b e h e er pl a n o p g e n o m e n v a n 1. 1 8 8. 1 7 3. D e t o e v o e gi n g a a n d e v o or zi e ni n g is g e b as e er d o p d e v o ort g a n gsr a p p ort a g e t uss e ntij ds e e v al u ati e v G R P W o e ns dr e c ht 2 0 1 4-2 0 1 9. H et k ost e n d e k ki n gsp er c e nt a g e v a n ri ol eri n g is 1 0 0 %. 4. H o n d e n b el asti n g D e r a a d h e eft i n j uli 2 0 1 6 d e v ol g e n d e m oti e a a n g e n o m e n. D e r a a d v erz o e k t h et c oll e g e o m: I n d e b e gr oti n g 2 0 1 7 e e n v o orst el o p t e n e m e n d e h o n d e n b el asti n g v o or h et b el asti n gj a ar 2 0 1 7 m et 1 0 % t e v erl a g e n e n d e d e k ki n g hi er v o or a a n t e g e v e n; D e h a n d h a vi n g o p h o n d e n p o e p o v erl ast t e v er gr ot e n d o or e xtr a i nz et v a n d e B O A; M et e e n pl a n t e k o m e n i n d e p ers p e cti e v e n n ot a 2 0 1 7-2 0 2 1 o m d e i n k o mst e n h o n d e n b el asti n g e n uit g a v e n v o or b estrij di n g v a n h o n d e n o v erl ast i n e v e n wi c ht t e br e n g e n i n d e j ar e n 2 0 1 8 t/ m 2 0 2 0. T ari e v e n I n 2 0 1 7 zij n d e t ari e v e n v a n d e h o n d e n b el asti n g m et 1 0 pr o c e nt v erl a ag d. N u w or d e n d e t ari e v e n e n o p br e n gst e n v a n d e h o n d e n b el asti n g i n dri e st a p p e n v erl a a g d e n t er u g g e br a c ht t ot e e n k ost e n d e k k e n d ni v e a u i n 2 0 2 0. Dit uit g a a n d e v a n h et h ui di g e v o or zi e ni n g e n ni v e a u. I n d e v er or d e ni n g h o n d e n b el asti n g zij n n a ar a a nl ei di n g v a n d e m oti e d e v ol g e n d e t ari e v e n v o or h et j a ar 2 0 1 8 o p g e n o m e n: D e b el asti n g b e dr a a gt p er b el asti n gj a ar: a. v o or e e n e erst e h o n d 4 7, 5 0 ( 2 0 1 7: 5 4, 0 0); b. v o or i e d er e h o n d b o v e n h et a a nt al v a n é é n 8 0, 0 0 ( 2 0 1 7: 9 0, 0 0); c. i n af wij ki n g v a n h et v o or g a a n d e b e dr a a gt d e b el asti n g v o or h o n d e n, g e h o u d e n i n k e n n els di e zij n g er e gistr e er d bij d e r a a d v a n b e h e er o p k y n ol o gis c h ge bi e d i n N e d erl a n d, 2 0 0, 0 0 p er k e n n el ( 2 0 1 7: 2 2 5, 0 0). D e o p br e n gst e n h o n d e n b el asti n g n e m e n d e l a atst e j ar e n af e n blij v e n a c ht er bij d e r a mi n g. D e g er a a m d e o p br e n gst e n d al e n m et 2 0. 0 0 0. D e af n a m e v a n d e o p br e n gst e n is e n er zij ds h et g e v ol g v a n v erl a g e n v a n d e t ari e v e n o m d e i n k o mst e n v a n d e h o n d e n b el asti n g e n d e uit g a v e n v o or d e b estrij di n g 9 7

v a n d e h o n d e n o v erl ast i n o v er e e nst e m mi n g br e n g e n ( af n a m e o p br e n gst e n m et 1 7. 5 0 0) e n a n d er zij ds e e n af n a m e v a n h et a a nt al g er e gistr e er d e h o n d e n bij d e B W B ( af n a m e o p br e n gst e n m et 2. 5 0 0). P er 1 a u g ust us 2 0 1 7 zij n er 2. 3 1 8 h o n d e n e n 1 5 k e n n els g er e gistr e er d bij d e B W B. I n d e b e gr oti n g 2 0 1 8 is e e n o p br e n gst h o n d e n b el asti n g g er a a m d v a n 1 2 4. 0 0 0. H o n d e n b el asti n g 2 0 1 4-2 0 1 8 I n o n d erst a a n d e t a b el is e e n o v er zi c ht o p g e n o m e n v a n d e t ari e v e n v a n d e h o n d e n b el asti n g v a n d e j ar e n 2 0 1 4 t ot e n m et 2 0 1 8. T ari e v e n h o n de n bel asti n g / j a ar 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8-1 e h o n d 6 0, 0 0 6 0, 0 0 6 0, 0 0 5 4, 0 0 4 7, 5 0-2 e & v olge n de h o n d( e n) 1 0 0, 0 0 1 0 0, 0 0 1 0 0, 0 0 9 0, 0 0 8 0, 0 0 - ke n nel 2 5 0, 0 0 2 5 0, 0 0 2 5 0, 0 0 2 2 5, 0 0 2 0 0, 0 0 5. F or e ns e n b el asti n g D e f or e ns e n b e lasti n g w or dt o p g el e g d a a n n at u urlij k e p ers o n e n ( di e g e e n h o of d v er blijf i n d e g e m e e nt e h e b b e n) e n di e m e er d a n 9 0 d a g e n e e n t w e e d e w o ni n g b es c hi k b a ar h o u d e n v o or zi c h z elf of h u n g e zi n. C o nf or m h et C oll e g e w er k pr o gr a m m a w or dt d e r a a d v o or g est el d h et t ari ef 2 0 1 8 t e i n d e x er e n m et h et i nfl ati e p er c e nt a g e ( + 1, 1 1 %). T ari ef T e n a a n zi e n v a n h et t ari ef 2 0 1 8 w or dt h et v ol g e n d e v o or g est el d: d e b e l asti n g b e dr a a gt 2, 1 4 pr o mill e ( 2 0 1 7: 2, 1 2 ) p er j a ar v a n d e w a ar d e i n h et e c o n o mis c h v er k e er; d e b el asti n g b e dr a a gt p er j a ar p er w o ni n g mi ni m a al 1 0 0 e n m a xi m a al 6 3 5 ( 2 0 1 6: 6 3 0). I n d e b e gr oti n g 2 0 1 8 is e e n o p br e n gst f or e ns e n b el asti n g g er a a m d v a n 4 2. 8 0 0. 6. T o erist e n b el asti n g T o erist e n b el as ti n g is e e n dir e ct e b el asti n g di e g e h e v e n w or dt t er za k e v a n h et h o u d e n v a n v er blijf m et o v er n a c ht e n bi n n e n d e g e m e e nt e t e g e n v er g o e di n g i n w el k e v or m d a n o o k d o or p ers o n e n di e ni et als i n g e z et e n e i n d e g e m e e nt elij k e b asis a d mi nistr ati e p ers o o ns g e g e v e ns v a n d e g e m e e nt e zij n o p g e n o m e n. D e b el asti n g pli c hti g e is d e g e n e di e g el e ge n h ei d bi e dt t ot v er blijf i n h e m t er b es c hi k ki n g st a a n d e r ui mt e n d a n w el o p h e m t er b es c hi k ki n g st a a n d e t err ei n e n. D e b el asti n g w or dt g e h e v e n n a ar h et a a nt al o v er n a c hti n g e n. I n d e v er or d e ni n g t o erist e n b el asti n g is e e n r e gistr ati e pli c ht o p g e n o m e n, z o d at d ui d elij k is d at d e e x pl oit a nt d e v er pli c hti n g h e eft z or g t e dr a g e n v o or e e n r e gistr ati e v a n h et a a nt al o v er n a c hti n g e n t e n zij d e f orf ait air e r e g eli n g w or dt t o e g e p ast. T ari ef D e r a a d h e eft i n n o v e m b er 2 0 1 3 b esl ot e n h et t ari ef m et i n g a n g v a n h et j a ar 2 0 1 5 t e v er h o g e n v a n 0, 9 0 n a ar 1, 0 0 p er p ers o o n, p er o v er n a c hti n g o n g e a c ht e h et t y p e v er blijf. V o or h et j a ar 2 0 1 8 st ell e n wij v o or h et t ari ef o p 1, 0 0 p p p n t e h a n d h a v e n. I n d e b e gr oti n g 2 0 1 8 is e e n o p br e n gst t o erist e n b el asti n g g er a a m d v a n 3 9 0. 0 0 0. 9 8

Lokale lastendruk De tarieven onroerende zaakbelastingen, afvalstoffen- en rioolheffing zijn in onderstaande tabel en grafiek opgenomen. De tabel en grafiek tonen de lastenontwikkeling van een (gemiddeld) gezin in de gemeente Woensdrecht. Voor het jaar 2018 stijgen de gemeentelijke belastingen. De toename ten opzichte van het jaar 2017 bedraagt gemiddeld 0,5%. Het bedrag van 656,70 voor het jaar 2018 is samengesteld uit de volgende gemeentelijke belastingen: Omschrijving aanslagregel: Jaar Tariefstijging: 2018 2017 2018 t.o.v. 2017 in in in in % onroerende zaak belasting (woning): 254,70 251,72 + 2,98 + 1,18% afvalstoffenheffing: 206,00 206,00 0,00 0,00% rioolheffing: 196,00 196,00 0,00 0,00% Totale lasten: 656,70 653,72 + 2,98 + 0,46% Lastenontwikkeling 2014-2018 In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de lastenontwikkeling van een gezin (meerpersoonshuishouden) met in eigendom een woning met een getaxeerde waarde voor het jaar 2018 van 226.000. De waarde van 226.000 is gebaseerd op de gemiddelde geschatte woningwaarde van 2017 van 221.000 (bron: CBS StatLine 29-08-2017) gecorrigeerd met een verwachte waardestijging voor 2018 van 2,2% (bron: BWB 07-2017). Lastenontwikkeling gezin / jaar 2014 2015 2016 2017 2018 - Lastenontwikkeling 656,27 666,79 667,51 653,72 656,70 Vergelijkend overzicht woonlasten Om inzicht te hebben in de hoogte van de woonlasten in Woensdrecht zijn in onderstaande tabel de woonlasten van een aantal (buur)gemeenten opgenomen, zij het dat deze betrekking hebben op 2017: de tarieven 2018 van deze gemeenten zijn thans nog niet bekend. Ter informatie zijn ook de laagste en de hoogste waarden opgenomen. De cijfers zijn ontleend aan de Atlas van de lokale lasten 2017 van het COELO 1. Het begrip bruto gemeentelijke woonlasten is samengesteld uit de OZB voor een woning met een voor die gemeente gemiddelde waarde, de rioolheffing en de afvalstoffenheffing. De vergelijking ziet er als volgt uit: Gemeente bruto woonlasten bruto woonlasten landelijk eph 2017 in mph 2017 in rangtelnummer Littenseradiel 487 487 1 Rucphen 600 649 61 Woensdrecht 571 654 67 Moerdijk 543 657 71 Etten-Leur 629 661 76 Halderberge 582 688 102 gemiddelde Noord-Brabant 620 701 gemiddelde Nederland 650 723 Steenbergen 663 745 191 Roosendaal 731 772 243 Reimerswaal 602 777 252 Bergen op Zoom 754 790 278 Zundert 758 852 351 Blaricum 1.072 1.211 398 eph = eenpersoonshuishouden; mph = meerpersoonshuishouden met eigen woning 1 Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden / Rijksuniversiteit Groningen. 99

Hieruit blijkt dat Woensdrecht t.o.v. het vergelijkend overzicht woonlasten van het jaar 2016 in de stand van het landelijk rangnummer is gedaald. Stond Woensdrecht in 2016 op nummer 76 (bruto woonlasten 664), nu staat Woensdrecht op nummer 67 (bruto woonlasten 654). Daarbij moet in ogenschouw worden genomen dat het aantal gemeenten is toegenomen van 396 in 2016 naar 398 in 2017. Dit toont aan dat Woensdrecht uiterst terughoudend is in het verhogen van de belastingen. Leges Naast belastingen heft de gemeente rechten (leges) voor individuele dienstverlening aan haar burgers. De tarieven van de rechten dienen zodanig vastgesteld te worden dat de opbrengsten de kosten terzake van het verlenen van de dienst niet overschrijden. De opbrengst van deze zogeheten gebonden heffingen dient alleen ter bestrijding van de kosten die de gemeente voor de betreffende dienstverlening maakt. Bij de vaststelling van een aantal tarieven, zoals bijvoorbeeld voor reisdocumenten, dient rekening gehouden te worden met van rijkswege gestelde maximumtarieven. Leges en andere rechten Het kostenverhaal bij de leges is wettelijk gelimiteerd op 100%. De leges en rechten zijn dus gebonden aan de door de gemeente gemaakte kosten. Door de wetsgeschiedenis en de jurisprudentie mogen bepaalde kosten niet via leges worden verhaald. Het gaat hierbij onder andere om de volgende kosten: kosten van beleidsvoorbereiding, kosten van handhaving, toezicht en controle (behoudens eerste controle) en de kosten van algemene inspraak-, bezwaar- en beroepsprocedures. De achterliggende gedachte is dat algemene beleidsplannen, handhaving, toezicht, inspraak en bezwaar ten dienste staan van de gehele gemeenschap en uitstijgt boven het individuele belang van degene aan wie de dienst wordt verleend. Daarnaast zijn alle kosten die te ver verwijderd zijn van de individuele dienstverlening niet voor toerekening vatbaar. Marktgelden De tarieven van de marktgelden zijn in 2004 voor het laatst verhoogd. De tarieven 2018 veranderen niet ten opzichte van 2017. De volgende tarieven worden voor 2018 voorgesteld: weekmarkt Putte 6,75 jaarmarkt Putte 105,00 weekmarkt Hoogerheide 4,50 In onderstaande tabel zijn de baten en lasten van de markten van het begrotingsjaar 2018 en realisatiejaar 2016 opgenomen. Markt begroting 2018 (bedragen in ) rekening 2016 (bedragen in ) weekmarkt Putte 20 plaatsen x 50 wkn. x 6,75 6.750 592 plaatsen x 6,75 3.996 jaarmarkt Putte 152 standplaatsen x 105,00 15.960 140 standplaatsen x 105,00 14.700 weekmarkt Hoogerheide 10 plaatsen x 50 wkn. x 4,50 2.250 343 plaatsen x 4,50 1.544 Afronding opbrengsten 40 Totaal baten 25.000 20.240 Totaal lasten (*) 25.780 59.157 % kostenverhaal 97,0% 34,2% (*) het bedrag van de lasten is inclusief compensabele btw. 100

Lij k b e z o r gi n gs r e c ht e n D e t ari e v e n v o or 2 0 1 8 zij n ni et g e wij zi g d t e n o p zi c ht e v a n d e t ari e v e n 2 0 1 7. I n o n d erst a a n d e t a b el zij n d e b at e n e n l ast e n v a n d e lij k b e z or gi n g o p g e n o m e n. O ms c hrij vi n g be g r oti n g re k e ni n g 2 0 1 8 2 0 1 6 Bat e n ( di v ers e t arie v e n) 7 4. 3 1 4 8 5. 9 6 7 Last e n: b e gr a af pla ats e n / lij k b e z or gi n g ( *) 7 7. 4 6 7 1 3 8. 8 8 8 K o st e n d e k ki n g s p er c e nt a g e 9 5, 9 % 6 1, 9 % ( *) h et b e dr a g v a n d e last e n is i n cl usief c o m p e ns a b ele bt w. L e g es I n d e L e g es v er or d e ni n g 2 0 1 8 w or d e n e e n a a nt al l e g est ari e v e n a a n ge p ast a a n w ett elij k e r e g el g e vi n g e n zij n e e n a a nt al l e g est ari e v e n di e m et n a m e b etr e k ki n g h e b b e n o p d e af gift e v a n r eis d o c u m e nt e n, b o u w a cti vit eit e n e n d e or g a nis ati e v a n e v e n e m e nt e n of m ar kt e n g e wij zi g d. G el et o p arti k el 2 2 9 b v a n d e G e m e e nt e w et e n d e ( o n) m o g elij k h e d e n t ot kr uiss u bsi di ëri n g als g e v ol g v a n W et al g e m e n e b e p ali n g e n o m g e vi n gsr e c ht ( W a b o) e n E ur o p es e Di e nst e nri c htlij n ( E D) is d e t ari e v e nt a b el l e g es m et i n g a n g v a n 2 0 1 0 i n dri e tit els o n d er v er d e el d: tit el 1 Al g e m e n e di e nst v erl e ni n g; tit el 2 Di e nst v erl e ni n g v all e n d o n d er f ysi e k e l e ef o m g e vi n g/ o m g e vi n gs v er g u n ni n g; tit el 3 Di e nst v erl e ni n g v all e n d o n d er E ur o p es e Di e nst e nri c htlij n. H et k o mt v o or d at b e p a al d e o n d er d el e n v a n d e l e g es v er or d e ni n g e e n h o g er e o p br e n gst r e alis er e n d a n d e d a ar a a n t o e g er e k e n d e k ost e n, t er wijl bij e e n a n d er o n d er d e el g e e n 1 0 0 %- k ost e n v er h a al m o g elij k blij kt t e zij n. Bi n n e n tit el 1 e n 2 is kr uiss u bsi di ëri n g t o e g est a a n z o d at e e n e v e nt u e el d e k ki n gst e k ort v a n h et e n e h o of dst u k bi n n e n d e tit el g e c o m p e ns e er d k a n w or d e n d o or e e n h o g er d e k ki n gs p er c e nt a g e v a n h et a n d er e pr o d u ct. Bij tit el 3 is kr uiss u bsi di ëri n g p er h o of dst u k t o e g est a a n. D e R a a d h e eft i n d e c e m b er 2 0 1 1 e e n m et h o di e k v ast g est el d v o or h et b er e k e n e n v a n l e g es e n w a ar bij d e v ol g e n d e uit g a n gs p u nt e n zij n g ef or m ul e er d: - H et str e v e n is o m v o or z o w el v o or Tit el 1 e n Tit el 2 als v o or el k v a n d e h o of dst u k k e n v a n Tit el 3 e e n k ost e n d e k ki n g t e r e alis er e n v a n 1 0 0 %; - Kr uiss u bsi di eri n g w or dt t o e g e p ast v o or Tit el 1 e n 2. D e o m v a n g v a n d e kr uiss u bsi di eri n g k o mt t ot uiti n g i n e e n cijf er m ati g o v er zi c ht v a n k ost e n e n b at e n v a n Tit el 1 e n 2. I n h et o v er zi c ht w or d e n d e k ost e n e n b at e n m et h et d a ar uit v o ort vl o ei e n d e d e k ki n gs p er c e nt a g e p er h o of dst u k i n zi c ht elij k g e m a a kt. A a n d e h a n d v a n h et t ot al e d e k ki n gsp er c e nt a g e v a n d e Tit el w or dt o v er w o g e n of a a n p assi n g v a n t ari e v e n n o o d z a k elij k is. Dit k a n r es ult er e n i n p er h o of dst u k e e n h o g er of l a g er d e k ki n gs ni v e a u d a n 1 0 0 %. D a ar w a ar h et d e k ki n gs ni v e a u v a n h et h o of dst u k l a g er is d a n 1 0 0 % w or dt d at i n h et k a d er v a n kr uiss u bsi di eri n g g e c o m p e ns e er d d o or d e h o of dst u k k e n m et e e n h o g er d e k ki n gs ni v e a u. I n h et v ol g e n d e o v er zi c ht zij n d e di v ers e s o ort e n l e g es o p g e n o m e n; n a ast d e o p br e n gst e n e n d e d a ar bij b e h or e n d e l ast e n is t e v e ns h et d e k ki n gs p er c e nt a g e p er s o ort l e g es v er m el d. 1 0 1

Titel 1 Algemene dienstverlening Nr. Productomschrijving Baten Lasten Kostendekking 1 Hoofdstuk 1 Burgerlijke stand 32.665 30.851 106% 2 Hoofdstuk 2 Reisdocumenten 249.006 219.017 114% 3 Hoofdstuk 3 Rijbewijzen 105.745 143.616 74% 4 Hoofdstuk 4 Verstrekkingen BRP 8.075 7.786 104% Hoofdstuk 5 Verstrekkingen kiezersregister Hoofdstuk 6 Verstrekkingen ogv Wbp 5 Hoofdstuk 8 Vastgoedinformatie 75 279 27% 6 Hoofdstuk 9 Overige publiekszaken 19.415 31.163 62% Hoofdstuk 10 Gemeentearchief 7 Hoofdstuk 12 Leegstandswet 949 916 104% Hoofdstuk 15 Winkeltijdenwet 8 Hoofdstuk 16 Kansspelen 2.534 2.434 104% Hoofdstuk 17 Kinderopvang 9 Hoofdstuk 18 Telecommunicatie 29.600 30.871 96% 10 Hoofdstuk 19 Verkeer & vervoer 6.668 23.430 28% 11 Hoofdstuk 20 Diversen 13.183 14.469 91% Totaal 467.915 504.832 93% Titel 2 Dienstverlening vallend onder fysieke leefomgeving / omgevingsvergunning Nr. Productomschrijving Baten Lasten Kostendekking 1 Hoofdstuk 2 Vooroverleg / beoord. aanvraag 38.507 144.430 27% 2 Hoofdstuk 3 Omgevingsvergunning 468.928 403.742 116% Totaal 507.435 548.172 93% Titel 3 Dienstverlening vallend onder Europese Dienstenrichtlijn (ED) Nr. Productomschrijving Baten Lasten Kostendekking 1 Hoofdstuk 1 Horeca 12.709 12.526 101% 2 Hoofdstuk 2 Organiseren evenementen of markten 1.375 10.371 13% Hoofdstuk 3 Prostitutiebedrijven Hoofdstuk 4 Splitsingsvergunning woonruimte Hoofdstuk 6 Brandbeveiligingsverordening Totaal 14.084 22.897 62% Totalen verordening 989.433 1.075.901 92% Niet vermelde hoofdstukken zijn gereserveerde hoofdstukken. Kwijtscheldingsbeleid De gemeente heeft de mogelijkheid om opgelegde aanslagen kwijt te schelden indien een belastingplichtige niet in staat is een aanslag geheel of gedeeltelijk te betalen. In de Gemeentewet en de Invorderingswet 1990 is het juridisch kader voor de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen opgenomen. De gemeente is wettelijk verplicht de door de Minister van Financiën vastgestelde regels in de Uitvoeringsregeling Invorderingswet 1990 toe te passen. In de Gemeentewet is geregeld op welke onderdelen de gemeente van de Uitvoeringsregeling af mag wijken. Kwijtschelding van gemeentelijke belastingen wordt verzorgd door de Belastingsamenwerking West- Brabant (BWB), op basis van de regeling die de raad vaststelt. 102

De gemeente past de volgende verruimingsmogelijkheden toe: 1. De mogelijkheid kwijtschelding te verlenen aan kleine ondernemers. Personen die een bedrijf of zelfstandig beroep uitoefenen kunnen in aanmerking komen voor kwijtschelding van hun privé belastingverplichtingen. 2. De mogelijkheid om de netto-kosten van kinderopvang aan te merken als noodzakelijke kosten van bestaan. De gemeente kan besluiten dat voor de kwijtschelding bij het bepalen van het nettobesteedbare inkomen rekening wordt gehouden met de netto-kosten van de kinderopvang. 3. De mogelijkheid om een hogere inkomensnorm voor AOW-gerechtigde personen te hanteren. De aanpassing van de kwijtscheldingsnorm voor AOW-gerechtigde personen is een correctie op het neveneffect van een andere regeling. Hierdoor kan een groep AOW-gerechtigden onbedoeld hun kwijtschelding geheel of gedeeltelijk kwijt raken. In elke verordening is een artikel opgenomen dat regelt of kwijtschelding mogelijk is. Deze mogelijkheid is opgenomen in de verordeningen afvalstoffenheffing en rioolheffing. Voor de overige belastingsoorten is in Woensdrecht geen kwijtschelding mogelijk. Er worden geen inhoudelijke wijzigingen voorgesteld in de Kwijtschelding gemeentelijke belastingen ten opzichte van vorig jaar. Kwijtschelding is mogelijk voor de volgende gemeentelijke belastingen: 1. afvalstoffenheffing. Kwijtschelding is mogelijk voor het tarief van het vast deel van de afvalstoffenheffing en voor zover deze is berekend, maximaal 50% van de verschuldigde belasting van het aantal aanbiedingen van de restafvalcontainer en voor zover deze is berekend maximaal 50% van de verschuldigde belasting van het aantal inworpen in een ondergrondse afvalcontainer. Verder is een vrijstelling opgenomen voor belastingplichtigen door wie blijkens een schriftelijke verklaring van huisarts of medisch specialist of kopie van een afleverbon / factuur / recept als gevolg van een stoma, thuisdialyse, chronische wondverzorging of incontinentie extra afvalstoffen worden aangeboden. Er wordt in dit geval vrijstelling verleend van 10 ledigingen van een restafvalcontainer of bij gebruik van een ondergrondse afvalcontainer, 55 aanbiedingen in een kalenderjaar. 2. rioolheffing. Kwijtschelding is mogelijk voor de rioolheffing voor het vaste tarief voor een perceel dat in hoofdzaak tot woning dient. Het kwijtscheldingsbudget bedraagt voor 2018 105.000, wat middels het solidariteitsbeginsel verhaald wordt op de meer draagkrachtige belastingplichtigen. 103

3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Algemeen In deze paragraaf worden risico s in beeld gebracht en gerelateerd aan de benodigde weerstandscapaciteit. Op basis van een geactualiseerd risicoregister wordt in Programmabegroting, Perspectievennota en Jaarrekening, het benodigde weerstandsvermogen bepaald. Het begrip risico wordt gedefinieerd als een kans op een niet te voorspellen gebeurtenis, die een nadelig effect kan hebben op de organisatie, de doelen die zijn gesteld of de financiële positie van de gemeente Woensdrecht. Onze visie op weerstandsvermogen en risicobeheersing is in onderstaande uitgangspunten uitgewerkt. Op structurele wijze omgaan met risicomanagement De gemeente Woensdrecht hanteert organisatiebreed een structureel systeem van risicomanagement. Alle onderkende risico s worden opgenomen in een risicoregister met toelichting en beheersmaatregelen. Periodiek worden de risico s geïnventariseerd, worden beheersmaatregelen gekoppeld aan deze risico s en vindt evaluatie plaats van beheersmaatregelen. Gezien de omvang van het risicoregister worden in deze paragraaf niet alle risico s afzonderlijk vermeld. Voorzichtig financieel beleid vormt het fundament voor de weerstandscapaciteit De gemeente Woensdrecht wil een structureel financieel gezonde organisatie zijn. Daarom wordt uitgegaan van een voorzichtig financieel beleid als fundament voor de weerstandscapaciteit. Met als, door de raad vastgesteld, uitgangspunt, dat de omvang van de weerstandscapaciteit minimaal 1,4 maal zo groot dient te zijn als de gekwantificeerde risico s. Welke risico s zijn aanvaardbaar? Aanvaardbare risico s voor onze gemeente zijn die risico s, die onvermijdelijk zijn om de doelstellingen te realiseren, die de raad heeft vastgesteld en waarbij de risico s niet geheel of gedeeltelijk zijn af te dekken door het treffen van kostenefficiënte beheersmaatregelen, zoals bijvoorbeeld het afsluiten van verzekeringen, het aanpassen van werkprocessen, etc. Risicomethodiek De kwantificering van een risico wordt bepaald door de kans (waarschijnlijkheid van optreden) en de impact (financiële gevolgen) met elkaar te vermenigvuldigen. In navolgende tabel wordt de gehanteerde impactsystematiek verduidelijkt. Impactklasse Nieuwe financiële impact 1 - zeer laag < 50.000 2 - laag 50.000-100.000 3 - gemiddeld 100.000-250.000 4 - hoog 250.000-500.000 5 - zeer hoog 500.000 of meer Tabel: impactsystematiek Met behulp van een risicoscore kunnen risico s worden gerangschikt en wordt inzichtelijk welke risico s het meest belangrijk zijn om te worden beheerst. De risicoscore wordt bepaald door de klassen van de kans met de klassen van de impact te vermenigvuldigen. De risicomatrix geeft een overzicht van de risico s binnen de verschillende klassen en een indicatie van de totale potentiële impact van het risico. In navolgende risicomatrix is tevens het aantal risico s per risicoscore weergegeven met een financieel gevolg per eind 2018. 104

K a n s Z e er gr o ot ( 7 6 % - 1 0 0 %) Gr o ot ( 5 1 % - 7 5 %) G e mi d d el d ( 2 6 % - 5 0 %) Kl ei n ( 6 % - 2 5 %) Z e er kl ei n ( 0 % - 5 %) x < 5 0. 0 0 0 I m p a ct 5 0. 0 0 0 < x > 1 0 0. 0 0 0 2 1 0 0. 0 0 0 < x > 2 5 0. 0 0 0 1 2 5 0. 0 0 0 < x > 5 0 0. 0 0 0 x > 5 0 0. 0 0 0 1 2 3 1 3 L e g e n d a: H o o g risi c o - a cti e v er eist G e mi d d el d risi c o - g e e n dir e ct e a cti e v er eist; w el m o nit or e n. L a a g risi c o - g e e n a cti e v er eist. St at us e n o nt wi k k eli n g v a n b el a n g rij kst e risi c o s D e v o or n a a mst e v ers c hill e n q u a risi c o-i ns c h atti n g v a n d e b el a n grij k e risi c o s, di e g er a a m d w or d e n v o or 2 0 1 8 t e n o p zi c ht e v a n d e risi c o s i n 2 0 1 6, zij n: L a g er risi c o s i n z a k e O m g e vi n gs di e nst Mi d d e n e n W est Br a b a nt e n R M D. L a g er e k a ns-i ns c h atti n g i n z a k e B usi n ess P ar k A vi ol a n d a B. V. D e b el a n grij kst e risi c o s, di e o n z e g e m e e nt e p er ei n d 2 0 1 8 n a ar v er w a c hti n g l o o pt, w or d e n hi er n a w e er g e g e v e n. T uss e n h a a kj es ( ) st a at h et i n d e J a arst u k k e n 2 0 1 6 i n g es c h att e b e dr a g. D e v er g elij ki n g w or dt g e m a a kt m et d e J a arst u k k e n 2 0 1 6, o m d at di e r a p p ort a g e d e m e est a ct u el e i ns c h atti n g b e v at. S o ci a al D o m ei n Risi c o s e n t o el i c hti n g W et W er k e n Fl u ct u ati es i n h et kl a nt e n b est a n d v a n d e I S D l ei d e n t ot e xtr a Bijst a n d, b er o e p o p uit g a v e n t e n l ast e v a n h et B UI G- b u d g et e n h et mi ni m a b el ei d. bijst a n d e n D e z e uit g a v e n w or d e n ni et g e c o m p e ns e er d d o or e xtr a mi ni m a b el ei d i n k o mst e n. Risi c o s v o or e e n stij gi n g v a n h et kl a nt e n b est a n d zij n d e t o e n a m e v a n h et a a nt al W W- uit k eri n g e n e n t a a kst elli n g v o or d e o p n a m e v a n st at us h o u d ers. I S D Risi c o v a n e e n h o g er e bij dr a g e i n d e o v er h e a d k ost e n v a n d e I S D i n 2 0 1 8. P arti ci p ati e b u d g et Risi c o s i n fl u ct u ati es a a n d e i n k o mst e n k a nt di e ni et ( v oll e di g) g e c o m p e ns e er d k u n n e n w or d e n a a n d e uit g a v e n- / b el ei ds k a nt. D o el is o m m e er m e ns e n, o o k m e ns e n m et e e n ar b ei ds b e p er ki n g, a a n h et w er k t e krij g e n. W m o Risi c o s zij n g el e g e n i n d e m a ni er w a ar o p h uis h o u d elij ke o n d erst e u ni n g w or dt v or m g e g e v e n e n i n d e h o o gt e v a n u urt ari e v e n. H et g er a a m d e b u d g et v o or 2 0 1 8 v o or ni e u w e t a k e n e n h uis h o u d elij k e h ul p b e dr a a gt 4, 5 milj o e n. J e u g d z or g V o or 2 0 1 7 is o p d e J e u g d z or g e e n l a n d elij k e k orti n g o p g el e g d. I n Al m at a w or dt j e u g d z or g pl us a a n g e b o d e n, w a ar v o or d o or h et Rij k v o or als n o g g e e n a a n v ull e n d e mi d d el e n t er b es c hi k ki n g g est el d zij n. O m v a n g risi c o 4 4 5. 6 0 0 ( 4 3 0. 7 0 0) 7 2. 0 0 0 ( 2 7. 0 0 0) 2 2. 6 5 0 ( 1 9. 2 0 3) 2 1 4. 0 0 0 ( 2 4 9. 0 5 2) 4 7 2. 5 0 0 ( 4 8 3. 5 3 2) 1 0 5

Financiële garantstellingen, wetten en regelingen Risico s en toelichting Wet Houdbare Overheids Financiën (HOF) van reserves. Gemeentegaranties Gemeentegaranties- Nationale Hypotheekgarantie Gemeentegaranties- Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) Grondexploitatie Risico bestaat, dat deze wet de investeringsruimte van gemeenten onder druk zet en beperkingen oplegt aan de inzet Totaal garantstellingen wordt geraamd op 0,38 miljoen. Het risico bestaat, dat niet aan de financiële verplichtingen kan worden voldaan. Gemeenten kunnen aangesproken worden een lening te verstrekken aan de stichting. De omvang van deze lening is gebaseerd op het aandeel van inwoners van de gemeente Woensdrecht in de verliezen van NHG. Het totaal aan garantstellingen wordt ingeschat op 29 miljoen. De gemeente staat garant voor geldleningen van woningstichtingen in de gemeente Woensdrecht. Het WSW kan de gemeente aanspreken een lening te verstrekken om de borg overeind te kunnen houden. Het geraamde totaal aan garantstelling bedraagt 26 miljoen. Onze gemeente heeft een beperkte grondpositie. De boekwaarde bedraagt ultimo 2018 ca 0,38 mln. De gemeente loopt altijd het risico, dat gronden uiteindelijk niet verkocht worden of tegen een lagere grondprijs. Risico 2.500 ( 3.000) 38.000 ( 38.561) 145.000 ( 140.000) 130.000 ( 129.510) 37.700 ( 25.388) Verbonden partijen, deelnemingen en overigen Risico s en toelichting Joint Venture Business Park Aviolanda (BPA) In deze publiek-private samenwerking loopt de gemeente een marktrisico als aandeelhouder en verschaffer van leningen. Totaal deelname in eigen vermogen en verstrekte leningen bedraagt 3,5 mln. Risico 875.000 ( 1.050.000) Toelichting: Een lagere inschatting van het risico als gevolg van de huidige ontwikkelingen m.b.t. de F-35, de spinoff die dit heeft voor BPA en de investeringsbereidheid van de provincie inzake Aviolanda. Regionale Milieu Dienst (RMD) De RMD is sedert 2013 in liquidatie. 62.000 ( 131.813) Toelichting: De berekening van de omvang van het risico is gebaseerd op de huidige waarde van de mogelijke claim. Het risico is naar beneden bijgesteld. Het RMD-pand is eind 2017 verkocht en is in de Programmabegroting opgenomen. Omgevingsdienst Midden en West Brabant (OMWB) De OMWB heeft 2016 afgesloten met een positief exploitatieresultaat en heeft een buffervermogen opgebouwd. (aandeel Woensdrecht = 1%). 0 ( 50.000) Toelichting: De OMWB beschikt over een financiele buffer om tegenvallers op te vangen. Daarmee is ons risico zeer beperkt. Belastingsamenwerking West- Brabant (BWB) Saver N.V. In de vorige rapportage werd een additionele bijdrage vanuit de deelnemende gemeenten voorzien. Dit risico is inmiddels niet meer aanwezig. Risico is dat de hogere operationele kosten worden verrekend met de aandeelhouders/deelnemers, 0 ( 10.000) 40.000 ( 0) Toelichting: Saver dient extra uitgaven te doen om aan de gestelde normen van onkruidbestrijding te voldoen. De totaal gekwantificeerde risico s per eind 2018 worden geraamd op 2.556.950, waarvan aan risico s in het sociaal domein een bedrag van ruim 1,2 miljoen. 106

Dit is een verlaging ten opzichte van de in de Jaarstukken 2016 geraamde omvang van de risico s van 2,8 miljoen. Niet kwantificeerbare risico s Niet alle risico s hebben direct financiële gevolgen. Met betrekking tot een risico zonder (duidelijk) financieel gevolg, maar met een groot niet-financieel gevolg is het belangrijk er vanuit het management op te sturen. Twee belangrijke niet-gekwantificeerde risico s voor onze gemeente zijn: Veiligheidsregio MWB Informatie-beveiliging en privacy Gemeente Moerdijk en Veiligheidsregio MWB worden door omliggende bedrijven van Chemie Pack in Moerdijk verantwoordelijk gehouden voor de schade van de brand in 2011. Het risico ad ca 20 miljoen is nog actueel. Door de toenemende digitalisering is zorgvuldig omgaan met gegevens van burgers en organisaties voor gemeenten van steeds groter belang. Risico betreft uitgaven a.g.v. wettelijke bepalingen en het voorkomen van datalekken. Inventarisatie weerstandscapaciteit Bij de inventarisatie van de weerstandscapaciteit wordt onderscheid gemaakt tussen de weerstandscapaciteit in de vermogenssfeer en in de exploitatiesfeer. De weerstandscapaciteit in de vermogenssfeer wordt gevormd door het vrij aanwendbare deel van de de algemene reserve, het vrij beschikbaar deel van de bestemmingsreserves - de bestemmingsreserve Sociaal Domein - en stille reserves. Het vrij aanwendbare deel van de algemene reserve is inclusief de geplande, reeds besloten, uitnames voor de komende 4 jaren en inclusief de winstbestemming van het jaarresultaat 2016. Van stille reserves is sprake indien activa een hogere waarde vertegenwoordigen dan de boekwaarde op de balans. Zolang de desbetreffende eigendommen echter niet voor verkoop in aanmerking komen, kunnen de stille reserves niet te gelde worden gemaakt. In de weerstandscapaciteit zijn de stille reserves als pm-post opgenomen. De weerstandscapaciteit in de exploitatiesfeer wordt gevormd door de onbenutte belastingcapaciteit en de begrotingsruimte. De onbenutte belastingcapaciteit bestaat uit de extra structurele middelen, die gegenereerd kunnen worden door de tarieven van de gemeentelijke heffingen te verhogen. De onbenutte belastingcapaciteit kan worden berekend door de toegestane belastingtarieven (het tarief om tot een artikel 12 gemeente gerekend te worden) te vergelijken met de belastingbaten/belastingtarieven in onze gemeente. Norm en realisatie weerstandsratio Van belang is, dat de vrije ruimte in de exploitatie en de reserves (weerstandscapaciteit) voldoende is om de risico s op te kunnen vangen. Dit wordt uitgedrukt in een weerstandsratio. De raad van Woensdrecht heeft als norm voor de weerstandsratio de (minimale) waarde van 1,4 vastgesteld. Per eind 2018 bedraagt de totale weerstandscapaciteit 4,9 miljoen. Dit bedrag is opgebouwd uit het saldo van de Algemene Reserve, de Reserve Sociaal Domein en de onbenutte belastingcapaciteit per 31 dec 2018, waarop de investeringsuitgaven voor de eropvolgende 3 jaren in mindering zijn gebracht. Aan risico s is een totaalbedrag geraamd van 2,56 miljoen. Hieruit resulteert een weerstandsratio van 1,90. 107

Ontwikkeling kengetallen Navolgende financiële kengetallen geven inzicht in onze financiële positie en zorgen voor een onderlinge vergelijkbaarheid van gemeenten. Kengetallen Werkelijk in %) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Netto schuldquote 12,4% 21% 21% 23% 21% 19% Netto schuldquote, 8,8% 20% 18% 19% 18% 16% gecorrigeerd Solvabiliteitsratio 47,3% 39% 41% 40% 39% 38% Grondexploitatie 0,5% 2,5% 0,7% -0,2% -0,3% -1,0% Structurele 4,7% 2,8% 1,9% 3,3% 2,7% 2,5% exploitatieruimte Belastingcapaciteit 93,2% 90% 91% 93% 93% 94% Beoordeling van de kengetallen in relatie tot de financiële positie De financiële positie van onze gemeente is te kwalificeren als zijnde goed. De solvabiliteit is uitstekend, waardoor een stevige buffer aanwezig is om mogelijke tegenvallers op korte termijn op te vangen. De netto schuldpositie is in vergelijking met ons balanstotaal gestegen, maar nog steeds beperkt. Conclusie is, dat zich alleen wijzigingen hebben voorgedaan in de wijze van financiering, d.w.z meer financiering met korte schulden en minder met eigen vermogen. De ratio s blijven de kwalificatie goed behouden in de ramingsperiode. De netto schuldquote zal toenemen vanwege een per saldo toename van de korte schuldpositie. De solvabiliteit zal in beperkte mate fluctueren, als saldo van toevoegingen en onttrekkingen. De waarde van de ratio grondexploitatie is absoluut gezien laag. De totale waarde van de bouwgronden in exploitatie is beperkt, maar neemt toe vanwege de aangekochte gronden t.b.v centrumplan Hoogerheide. Tenslotte zal het kengetal belastingcapaciteit nagenoeg gelijk blijven. Kengetal: Netto schuldquote & netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen. Hoe hoger de schuld, hoe hoger de netto schuldquote. Het geeft een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Een waarde van minder dan 90% wordt beschouwd als zijnde goed. De huidige waarde is dus stijgend, maar nog zeer goed. Kengetal: Solvabiliteitsratio De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate, waarin we in staat zijn aan onze financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal. Een waarde van meer dan 50% is goed/uitstekend. Kengetal: Grondexploitatie Geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Voor de berekening van dit kengetal worden de niet in exploitatie genomen gronden en de bouwgrond in exploitatie bij elkaar opgeteld en gedeeld door de totale baten uit de programmabegroting / jaarrekening en uitgedrukt in een percentage. Een waarde van minder dan 20% is goed. Kengetal: Structurele exploitatieruimte Beoordeling van welke structurele ruimte een gemeente of provincie heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten te dekken. Een waarde van meer dan 0% wordt beschouwd als goed. Kengetal: Belastingcapaciteit De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeenten zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. De definitie van het kengetal belastingcapaciteit is: Woonlasten 108

meerpersoonshuishouden in jaar t (het begrotingsjaar) ten opzichte van het landelijk gemiddelde in jaar t-1 (het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar) uitgedrukt in een percentage. Het Coelo publiceert deze lasten in de Atlas van de lokale lasten. Een waarde van minder dan 95% is goed. 109

3.3 Onderhoud kapitaalgoederen Algemeen De gemeente Woensdrecht bezit een groot aantal collectieve eigendommen in de buitenruimte (bijvoorbeeld wegen, riolering, water, groen, openbare verlichting, gebouwen en speelvoorzieningen). Het onderhoud van deze eigendommen is van groot belang voor het goed functioneren van de samenleving en met het oog op de kwaliteit van de woon- en leefomgeving en de veiligheid en optimaal gebruik van de openbare ruimte. Onderhoud is ook nodig om kapitaalvernietiging te voorkomen. De totale uitgaven voor beheer en onderhoud met betrekking tot het openbare gebied bedragen in 2018 circa. 4,6 miljoen. De onderstaande tabel geeft een weergave van de opbouw (bedragen x 1.000). Omschrijving 2018 2017 t/m mutaties na perspectievennota 2017-2021 Wegen, straten en pleinen 1.628 1.797 Exploitatie openbare verlichting 242 253 Zoutopslag Korteven (gladheidbestrijding) 57 61 Verkeersborden, bewegwijzering en straatnaamborden 53 52 Wegmarkeringen 20 36 Onderhoud watergangen 61 117 Beleidsadviezen en subsidies natuurbescherming 1 1 Openbaar groen 813 641 Hertenkamp Putte 1 1 Speelvoorzieningen 43 44 Exploitatie en beheer riolering 1.689 1.692 Totaal 4.608 4.695 Deze paragraaf geeft inzicht in het beleidskader en de daaruit voortvloeiende financiële consequenties met betrekking tot de grotere kapitaalgoederen van de gemeente Woensdrecht. Wegen In het beheerplan wegen zijn de onderhoudsplannen, inclusief de benodigde budgetten, globaal voor meerdere jaren opgenomen. Deze begroting is tot stand gekomen door middel van een theoretische benadering op basis van areaalgegevens, levensduur en gewenste kwaliteit. Op 4 november 2015 is het wegenbeleidsplan 2015-2019 door de raad vastgesteld en is besloten te kiezen voor variant kwaliteitsniveau C-matig. Uitgangspunt is dat de maatregelen die moeten worden genomen om de wegen te onderhouden en het wegenareaal te verkleinen, passend zijn binnen de huidige finaniciële kaders en de minimale kwaliteit. Globale visuele inspecties Op basis van de jaarlijkse globale visuele wegeninspectie wordt bepaald welke wegen daadwerkelijk onderhouden moeten worden. Dit staat gepland voor de periode januari-maart 2018. Aan de hand van de inspectielijst wordt een nadere inspectie uitgevoerd om bestaande schades en eventuele winterschades duidelijk in beeld te brengen. Dit zal resulteren in een lijst van wegen of weggedeelten voor klein en middelgroot onderhoud. Op basis van de inspectieresultaten wordt met behulp van het wegbeheersysteem een voorstel voor een globale planning gegenereerd. Actualiseren onderhoudsplanning Voor de op korte termijn (1-2 jaar) geplande maatregelen is een gedetailleerde inspectie in het veld uitgevoerd en is een maatregeltoets uitgevoerd. Bij de maatregeltoets is daarnaast gekeken naar de op middellange termijn (3-5 jaar) geplande maatregelen. Ook wordt de planning afgestemd op de volgende aspecten: 110

1. Rioolvervanging; 2. Afkoppelplannen (aanleg schoonwaterriolering en randvoorzieningen); 3. Geplande herstructurering (herinrichting); 4. Bouwplannen (exploitaties); 5. Realisatie verkeersplannen. Op basis van deze gegevens wordt het operationele plan (uitvoeringsprogramma en de definitieve planning) opgesteld. De definitieve planning wordt dan ingevoerd in het beheersysteem en de kosten getoetst aan het beschikbare budget. Uitvoeren groot onderhoud wegen De inspectiegegevens geven, naast benodigd inzicht voor het klein onderhoud, ook (deels) inzicht in de benodigde maatregelen voor het groot onderhoud. Uitvoering klein onderhoud wegen Met de globale inspectie is aangegeven of klein onderhoud een financieel gunstiger en economisch verantwoord alternatief is. Het hieruit voortvloeiend klein onderhoud is waar mogelijk gecombineerd met maatregelen naar aanleiding van regulier toezicht en binnengekomen meldingen en in afstemming met de Buitendienst. Conform het coalitieprogramma zal, net als in de voorgaande jaren, in 2018 bijzondere aandacht gegeven worden aan het klein onderhoud wegen. Riolering In het verbreed gemeentelijk rioleringsplan (vgrp) is voor 2018 een investeringsbudget beschikbaar waarvoor onder andere de volgende werkzaamheden uitgevoerd zullen gaan worden: - Renovatie gemalen (pompen plaatsen diverse locaties, alle gemalen zijn voorzien van digitale telefonie). - Het vervangen van pompen en mechanische/ elektrische installaties (dit is op basis van de inspectiegegevens en storingen). - Deelreparaties (op diverse locaties in de kernen). - Scheldeweg/Antwerpstestraatweg. - Verdunning aan de Grensstraat (voorbereiding 2018 en uitvoering 2019). Naast de reguliere onderhoudswerkzaamheden zijn er ontwikkelingen op het gebied van het optimaliseren van de samenwerking in de Waterkring West. Er wordt met het Waterschap en de zes regiogemeenten onder andere gewerkt aan uniformering van administratieve bestanden en (ver)rekenmethoden, gezamenlijke aanbestedingen, en afstemming van riooltechnische en waterhuishoudkundige inzichten en uitgangspunten. De belangrijkste doelstelling is het gezamenlijk realiseren van een kostenbesparing van structureel 380 miljoen. Door verbeterde onderhoudsmethoden en effectiever inzetten van onderhoudstechnieken, is Woensdrecht in staat om haar bijdrage in deze besparing te realiseren. De belangrijkste zaken uit de Waterkring voor Woensdrecht die spelen in 2018: - Meten en monitoren: in het meetplan is bepaald op welke locaties binnen de gemeente met behulp van sensoren gemeten moet worden aan het stelsel. Voor validatie is besloten om met de Waterkring West Brabant samen te werken. - Relinen / afkoppelen: de uitkomsten zijn verwerkt in een toolkit. Hiermee kan bepaald worden of relinen en afkoppelen zinvol is. Een extern bureau verzamelt gegevens om te komen tot een relinings- en een afkoppelkansenkaart. - Onderhoud gemalen en persleidingen: de eerste fase van het project is afgerond met de presentatie van de beheervisie. Voor de komende planperiode staan centraal de hoofdpost en het uitwisselen van kennis. Openbare verlichting In 2015 zijn het beleids-, beheer- en kostendekkingsplan geactualiseerd en vastgesteld voor renovatie van de openbare verlichting. Aan het beheerplan is een inspectie en inventarisatie vooraf gegaan: onze gemeente heeft 5.384 lichtmasten. Op basis van vastgestelde uitgangspunten zijn de jaarlijks benodigde kosten geraamd voor het in stand houden van de huidige openbare verlichting en de noodzakelijke investeringen om slechte masten en 111

armaturen te vervangen. Hiermee ligt het uitvoeringsprogramma tot en met 2018 vast en wordt bereikt dat onze gemeente over een adequaat openbaar verlichtingsnet blijft beschikken. In 2017 is op die manier verder uitvoering gegeven aan dit uitvoeringsplan. In 2018 worden in vier straten de lichtmasten vervangen. Daarnaast worden er verspreid over de gemeente 42 lichtmasten vervangen. De lichtmasten zijn allemaal over hun technische levensduur heen. Groen Het onderhouden en renoveren van de openbare groenvoorzieningen binnen en buiten de bebouwde kom, gebeurt volgens het groenbeheerplan en is afgestemd op de andere beheerplannen. Het gehanteerde onderhoudsniveau is C. Het openbaar groen in onze gemeente is geïnventariseerd en een groenbeleidsplan is vastgesteld en geactualiseerd in 2011. In het 2e kwartaal van 2017 heeft de raad het groenbeleidsplan opnieuw vastgesteld. Het groenbeleidsplan bestaat uit drie hoofdonderdelen: Groenstructuren, het groenbeleid en de bescherming van bomen. De primaire doelstelling van een groenbeleidsplan kan als volgt worden weergegeven. Bepaling van het gemeentelijk groenbeleid voor de lange termijn met betrekking tot inrichting, gebruik en beheer van het groen binnen de gemeente en het uitzetten van concrete acties voor de komende jaren, om te komen tot een waardevolle, karakteristieke, veilige en duurzame groenstructuur. Op basis van de groenstructuren wordt overgegaan tot het opstellen van de beheerplannen door middel van een Beheerplan Openbare Ruimte (BOR). In het BOR is aangegeven aan welke kwaliteit het openbaar groen in bepaalde delen van een dorpskern moet voldoen. Vanaf 2013 is geen geld meer geïnvesteerd in groenreconstructies vanwege de bezuinigingen. Gebouwen Bij gebouwen onderscheiden we vijf soorten onderhoud: 1. Het dagelijks onderhoud dat tot doel heeft om het gebouw en de installaties in een toestand te houden die voor de dagelijkse functievervulling noodzakelijk is; 2. Het correctief onderhoud, waaronder wordt verstaan het uitvoeren van niet geplande werkzaamheden om storingen zo snel mogelijk te verhelpen en verdere schade te voorkomen; 3. Het periodieke onderhoud waarbij in de regel geen vernieuwing plaatsvindt, zoals vervangen dakbedekking. Dit betreft terugkerend onderhoud met als kenmerken een planmatige voorbereiding; 4. Het achterstallig onderhoud, waarbij het gaat om het uitvoeren van nagelaten of uitgesteld preventief onderhoud en het beëindigen van ongewenste situaties. 5. Vervanging van installaties die substantiële energiebesparingen kunnen opleveren. Het is landelijk gebruikelijk om de kosten van het periodieke en het achterstallig onderhoud in een meerjarenonderhoudsplan op te nemen, waarna de gemiddeld per jaar benodigde bedragen zijn te berekenen. Indien dit gemiddelde elk jaar in een voorziening wordt gestort en de jaarlijkse benodigde (uiteraard wisselende!) bedragen aan de voorziening worden onttrokken, is al het noodzakelijke onderhoud aan het onroerende goed in financiële zin afgedekt. Uiteraard moet regelmatig een herijking plaatsvinden. Daarom heeft de raad in december 2015 het nieuwe meerjarenprogramma gebouwen voor onze gemeente vastgesteld voor de periode 2016-2019. Hierin is bepaald dat het conditieniveau op niveau 4 uitkomt. In 2018 voeren we uitvoeringsmaatregelen uit conform de planning uit het gebouwbeheersysteem voor het groot onderhoud. Reiniging Om de VANG (Van Afval Naar Grondstof) doelstellingen te halen wil de gemeente Woensdrecht toe naar omgekeerd inzamelen. De kern van omgekeerd inzamelen is dat kunststof verpakkingsmateriaal en drankenkartons huis aan huis worden ingezameld en het restafval moeten worden weggebracht naar ondergrondse containers. Als eerste stap in die richting heeft de raad het plan Optimalisering afvalinzameling Woensdrecht vastgesteld. Onderdeel hiervan is het ondergronds brengen van de bovengrondse milieuparkjes. Dit zal in 2018 worden gerealiseerd. Vervolgens zullen de afvalstromen worden gemonitord. Daarna zal op basis van deze gegevens aan de raad een voorstel worden gedaan over de wijze waarop kan worden overgegaan op omgekeerd inzamelen. 112

Speelvoorzieningen In juni 2005 is het beleids- en beheerplan speelvoorzieningen door de raad geaccordeerd. Dit beheerplan is samengesteld op basis van toenmalige inzichten en behoeften. Ook waren er aanvullende veiligheidseisen (volgens het Attractiebesluit) en spelen de restlevensduur van de speelvoorzieningen en het onderhoud ervan een grote rol. In november 2012 is door de raad besloten om op het budget voor het vervangen van speeltoestellen te bezuinigen. Afgekeurde speeltoestellen worden verwijderd en niet vervangen. In 2018 zal verder uitvoering aan de 0-lijn gegeven worden. 113

3. 4 Fi n a n c i eri n g A lg e m e e n M e t d e z e p ar a gr a af w or dt i n v ulli n g g e g e v e n a a n d e v er pli c hti n g uit d e W et Fi n a n ci eri n g D e c e ntr al e O v er h e d e n ( W et Fi d o) o m v er a nt w o or di n g af t e l e g g e n o v er h et b e h e er v a n o n z e fi n a n ci ël e mi d d el e n. D e k a d ers v a n h et b e h e er zij n v ast g el e g d i n h et d o or h et c oll e g e v ast g est el d e tr e as ur y st at u ut. I n d e z e p ar a gr a af is w e er g e g e v e n h o e i n 2 0 1 8 h et b e h e er v a n o n z e fi n a n ci ël e mi d d el e n w or dt v or m g e g e v e n. B el ei ds v o o r n e m e ns/ R e alis ati e H et d o el is t e k o m e n t ot e e n v er a nt w o or d fi n a n ci e el b e h e er, w at g e k e n m er kt w or dt d o or h et st ur e n e n b e h e ers e n v a n, h et v er a nt w o or d e n o v er e n h et t o e zi c ht h o u d e n o p d e fi n a n ci ël e v er m o g e ns w a ar d e n, d e fi n a n ci ël e g el dstr o m e n, d e fi n a n ci ël e p ositi es e n d e hi er a a n v er b o n d e n risi c o s. D e ze risi c o s zij n: 1. R e nt e o nt wi k k eli n g E e n visi e o mt re nt d e r e nt e o nt wi k k eli n g v a n d e k ort e e n d e l a n g e t ermij n r e nt e is e e n v o or w a ar d e o m d e tr e as ur yf u n cti e t e k u n n e n uit o ef e n e n. O n z e r e nt e visi e is g e b as e er d o p d e v er w a c hti n g e n v a n di v ers e fi n a n ci ël e i nst elli n g e n. D o or d e b est a a n d e e c o n o mis c h e o nt wi k k eli n g e n is h et m a k e n v a n e e n g o e d e visi e o p d e r e nt e o nt wi k k eli n g g e c o m pli c e er d. V er w a c hti n g e n v o or d e k ort e r e nt e D e E ur o p es e C e ntr al e B a n k ( E C B) h o u dt al g er ui m e tij d h a ar r e nt et ar i e v e n uit z o n d erlij k l a a g, o m z o d e e c o n o mis c h e gr o ei e n i nfl ati e i n d e e ur o z o n e a a n t e w a k k er e n. D e E C B m o et er v o or z or g e n d at d e i nfl ati e i n d e e ur o z o n e di c ht bij, m a ar b e n e d e n 2 % li gt. D e i nfl ati e i n E ur o p a l o o pt i n mi d d els w el o p, z o st o n d i n j u ni 2 0 1 7 d e i nfl ati e o p 1, 3 %, i n v er g elij ki n g 0, 1 % e e n j a ar g el e d e n. D e v er w a c hti n g v a n d e E C B is d at d e i nfl ati e d e k o m e n d e p eri o d e ni et s n el str u ct ur e el z al o pl o p e n. B e drij v e n i n d e e ur o z o n e m o g e n o pti mistis c h zij n o v er d e e c o n o mi e n u d e uit v o er t o e n e e mt e n d e i n v est eri n g e n stij g e n, m a ar c o ns u m e nt e n zij n v e el t er u g h o u d e n d er. D e g e zi ns b est e di n g e n gr o ei e n sl e c hts b e p er kt v a n w e g e d e b es c h ei d e n i n k o m e nsstij gi n g. T e g e n d e z e a c ht er gr o n d k a n h et n o g l a n g d ur e n v o or d at d e i nfl ati e d u ur z a a m o p e e n h o g er ni v e a u k o mt t e li g g e n. D a ar o m h o u dt d e E C B v o orl o pi g v ast a a n h a ar h ui di g e l a g e offi ci ël e r e nt et ari e v e n. ( br o n: B N G, I N G, A B N- A M R O, E C B, C B S). T e n tij d e v a n h et o pst ell e n v a n d e b e gr oti n g 2 0 1 8 b e dr o e g d e E uri b or 3- m a a n ds r e nt e - 0, 3 2 9 %. V er w a c hti n g e n v o or d e l a n g e r e nt e D e E C B k o o pt o p gr ot e s c h a al o bli g ati es o m z o d e l a n g e r e nt e l a a g t e h o u d e n e n d e kr e di et v erl e ni n g t e sti m ul er e n. Dit m o et l ei d e n t ot e e n st er k er e gr o ei v a n d e e c o n o mi e e n e e n h o g er e i nfl ati e. O m d e k a ns v a n sl a g e n t e v er gr ot e n b esl o ot d e E C B b e gi n d e c e m b er 2 0 1 6 h et a a n k o o p pr o gr a m m a t e v erl e n g e n v a n m a art 2 0 1 7 n a ar d e c e m b er 2 0 1 7. G e d ur e n d e d e v erl e n gi n g k o o pt d e E C B m a a n d elij ks v o or 6 0 milj ar d a a n o bli g ati es. E er d er l a g h et b e dr a g n o g o p 8 0 milj ar d. Bij h et d o or z ett e n v a n d e e c o n o mis c h e gr o ei b est a at d e m o g elij k h ei d d at d e E C B h et a a n k o o p b el ei d v a n af b e gi n 2 0 1 8 ver d er z al v er kr a p p e n of i n i e d er g e v al z al blij v e n h a n d h a v e n. Wij h o u d e n er d a ar o m r e k e ni n g m e e d at d e l a n g e h y p ot h e e kr e nt e ni et v er d er z al d al e n, m a ar st a bi el blijft of li c ht z al stij g e n ( br o n: B N G, I N G, A B N- A M R O, E C B, C B S). T e n tij d e v a n h et o pst ell e n v a n d e b e gr oti n g 2 0 1 8 b e dr a a gt d e l a n g e r e nt e v o or 1 0 j a ar a n n uït air 0, 7 2 % e n 2 5 j a ar a n n uït air 1, 6 3 %. 2. R e nt erisi c o b e h e er R e nt erisi c o b e h e er o m v at h et b e p er k e n v a n d e ( n e g ati e v e) i n vl o e d v a n t o e k o msti g e r e nt e wij zi gi n g e n o p h et r es ult a at v a n d e or g a nis ati e e n o p d e w a ar d e v a n r e nt e dr a g e n d e a cti v a e n p assi v a, i n cl usi ef h et mi ni m alis er e n v a n d e r e nt e k ost e n e n h et o pti m alis er e n v a n d e r e nt e b at e n. R e nt erisi c o s w or d e n b e p er kt d o or: e e n a ct u el e li q ui dit eits pr o g n os e t e t o ets e n a a n d e k as g el dli mi et, b e h e ersi n gsi nstr u m e nt k ort e s c h ul d t e t o ets e n a a n d e r e nt erisi c o n or m, b e h e ersi n gsi nstr u m e nt l a n g e s c h ul d 1 1 4

3. Financieringspositie De financieringspositie geeft inzicht in de ontwikkeling van de financieringsbehoefte, rekening houdend met de investeringen en beschikbare interne en externe middelen. De interne financiering vindt plaats in de vorm van de ten laste van de exploitatierekening gebrachte afschrijvingen en in de vorm van eigen vermogen (reserves). Voor de externe financiering wordt een beroep gedaan op de geld- en kapitaalmarkt. Als de kasgeldlimiet wordt overschreden, wordt een langlopende onderhandse lening aangegaan. Op grond van de huidige liquiditeitsprognose heeft de gemeente op 31 december 2017 vier langlopende geldleningen met een saldo van 4,2 miljoen. De aangetrokken geldleningen hebben een looptijd waarbij de rentevervaldatum de komende jaren niet verloopt en vervroegde aflossing niet mogelijk is of alleen met hogere kosten dan de daaraan verbonden rentevoordelen. Voor 2018 is de verwachting dat op grond van de huidige liquiditeitsprognose er één nieuwe geldlening moet worden aangetrokken van 3.500.000. De totale rentelasten van de geldleningen bedragen in 2018 213.718. 4. Kredietrisico Dit is het risico dat de gemeente loopt wanneer geldleningen worden verstrekt aan rechtspersonen die in voorkomende gevallen financiële problemen zouden kunnen komen. 5. Liquiditeitsrisico Dit is het risico dat de gemeente op de korte termijn niet genoeg geld in kas heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen. 6. Debiteurenrisico Onder debiteurenrisico verstaan we het risico dat debiteuren hun rekeningen niet (op tijd) betalen. Dit risico kan worden beperkt door debiteuren vooraf te laten betalen, opbrengsten tijdig te innen en door de dubieusheid van vorderingen en tegenpartijen conform de richtlijnen op dit gebied zo goed als mogelijk in kaart te brengen. Om dit risico op te kunnen vangen is een voorziening dubieuze debiteuren gevormd. Jaarlijks wordt bezien of deze voorziening nog voldoende is. 7. Garantiestelling risico De gemeente kan zich garant stellen tegenover financiële instellingen die leningen verstrekken aan verenigingen/instellingen. Indien de verenigingen/instellingen hun betalingsverplichtingen tegenover de geldgevers niet nakomen, kan de gemeente aansprakelijk gesteld worden. In februari 2017 heeft de raad het beleid ten aanzien van het verstrekken van gemeentegaranties vastgesteld. Informatievoorziening vooraf en tussentijds moet helpen voorkomen dat de risico s zich daadwerkelijk gaan voordoen. 8. Informatierisico Dit is het risico dat informatie over de ontwikkeling van financiële risico s niet, niet volledig en/of niet tijdig ter beschikking komt van treasury. Door onjuiste of incomplete informatie bestaat het risico dat onjuiste beslissingen worden genomen. De aanlevering van betrouwbare informatie voor de lange termijn planning (langer dan één jaar) blijft dan ook een groot aandachtspunt. Eisen Wet Fido Publieke taak en prudent beheer Conform het treasury statuut komen leningen, uitzettingen en garanties alleen tot stand indien zij een publieke taak dienen en de uitzettingen een prudent karakter kennen. Kasgeldlimiet Ter beperking van renterisico s op de korte schuld dienen de gemeenten te voldoen aan de kasgeldlimiet. De kasgeldlimiet is de maximale omvang van de korte schuld (korter dan 1 jaar). Deze limiet wordt berekend naar een vast percentage (8,5%, conform de Uitvoeringsregeling Financiering decentrale overheden) van het begrotingstotaal per 1 januari. Voor het jaar 2018 bedraagt deze limiet circa 3,8 miljoen. Blijkt dat de kasgeldlimiet wordt overschreden, dan zal een langlopende geldlening aangetrokken moeten worden. 115

Renterisiconorm Het uitgangspunt van de renterisiconorm is het beheersen van de renterisico s op langlopende schulden. Dit gebeurt door het aanbrengen van spreiding in de looptijden van de leningen. Hiermee wordt voorkomen dat een groot deel van de leningen tegelijk opnieuw moet worden afgesloten, met het risico van snel oplopende rentelasten. De renterisiconorm is bepaald op 20% van het begrotingstotaal. Dat wil zeggen dat de jaarlijks verplichte aflossingen en de renteherzieningen niet meer mogen bedragen dan 20% van het begrotingstotaal. Hierbij is een minimumbedrag bepaald van 2,5 miljoen. In onderstaande tabel wordt de renterisiconorm voor de komende jaren weergegeven. (bedragen x 1.000) Renterisiconorm 2018 2019 2020 2021 1 Renteherzieningen 2 Aflossingen 743 748 640 645 3 Renterisico (1 + 2) 743 748 640 645 4a stotaal (baten) 55.005 46.321 45.987 45.722 4b Percentage regeling 20% 20% 20% 20% 4 Renterisiconorm (4a x 4b) 11.001 9.264 9.197 9.144 5a Ruimte onder renterisiconorm (4 > 3) 5b Overschrijding renterisiconorm (3 > 4) 10.258 8.516 8.557 8.499 Schatkistbankieren Per 1 januari 2014 is het Schatkistbankieren ingevoerd. Schatkistbankieren houdt concreet in dat tegoeden worden aangehouden in de Nederlandse schatkist. Hierdoor zal de Nederlandse staat minder geld hoeven te lenen op de financiële markten en zal de staatsschuld dalen. Het principe is dat publiek geld de schatkist niet eerder verlaat dan noodzakelijk is voor de uitvoering van de publieke taak. Volgens het ministerie is dit bevorderlijk voor de doelmatigheid van de bestedingen. Wel is er een zogenaamde doelmatigheidsdrempel van 0,75% van het begrotingstotaal met een minimum van 250.000 per gemeente (maar wel met een maximum van 2,5 miljoen). Bij overtollige middelen die minder zijn dan deze drempel, hoeven decentrale overheden niet te gaan schatkistbankieren. Het drempelbedrag voor de gemeente Woensdrecht bedraagt in 2018 412.537 (0,75% van het begrotingstotaal). Omdat de gemeente Woensdrecht niet structureel beschikt over overtollige middelen, zijn de financiële consequenties in 2018 voor ons beperkt. Berekening EMU-saldo Het brutoschuldbegrip is een internationale standaard. Financiële marktpartijen en kredietbeoordelaars maken internationale vergelijkingen op basis van de brutoschuld. Het IMF, de OESO, de EU en landen buiten de EU werken met het brutoschuldbegrip. In de EU heet deze schuld de EMUschuld. Het EMU-saldo geeft informatie over de bijdrage van gemeenten aan het totale EMUsaldo/EMU-tekort. De definitie van het EMU-saldo is grofweg: het verschil tussen de inkomsten en de uitgaven van een overheidsorgaan in een bepaald jaar. 116

EMU-saldo (bedragen x 1.000) 2018 2019 2020 2021 1 Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q. onttrekking uit reserves + 806-1.223-1.012-976 2 Afschrijvingen ten laste van de exploitatie + 1.872 1.879 1.835 1.779 3 Bruto dotaties aan de post voorzieningen ten laste van de exploitatie + 1.358 1.358 1.571 1.571 4 Investeringen in (im)materiële vaste activa die op de balans worden geactiveerd -/- 2.434 75 172 131 5 6 7 8 9 10 11 Baten uit bijdragen van andere overheden, de Europese Unie en overigen, die niet op de exploitatie zijn verantwoord en niet al in mindering zijn gebracht bij post 4 Baten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen verkoopprijs), voor zover niet op exploitatie verantwoord Aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d. (alleen transacties met derden die niet op de exploitatie staan) Baten bouwgrondexploitatie, voor zover niet op exploitatie verantwoord Lasten op balanspost voorzieningen voorzover deze transacties met derden betreffen Lasten i.v.m. transacties met derden, die niet via de onder post 1 genoemde exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves (inclusief fondsen en dergelijke) worden gebracht en die nog niet vallen onder één van bovenstaande posten + 350 300 250 200 + -/- + -/- 1.143 904 1.099 1.055 -/- Verwachte boekwinst bij verkoop van -/- - effecten Berekend EMU-saldo 809 1.335 1.373 1.388 117

Rentetoerekening Conform Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) moet er inzicht worden gegeven in de rentelasten, de financieringsbehoefte en de wijze waarop rente aan investeringen, grondexploitaties en taakvelden wordt toegerekend. Daarnaast is het verplicht dat de rentekosten aan de desbetreffende taakvelden moeten worden toegerekend met behulp van een (rente) omslagpercentage. Dit omdat de onderlinge vergelijking tussen gemeente het uitgangspunt is voor aanpassingen van het BBV. Onderstaand schema geeft de rentetoerekening vanaf 2018 weer. Renteschema Programmabegroting 2018 a De externe rentelasten over de korte en lange financiering 223.718 b Af: De externe rentebaten -/- 14.457 Saldo rentelasten en rentebaten 209.261 c1 Rente doorberekend aan de grondexploitatie 14.303 c2 Rente van projectfinanciering -/- - c3 Rente doorverstrekte leningen -/- - 14.303 Aan taakvelden toe te rekenen externe rente 223.564 d1 Rente over eigen vermogen - d2 Rente over voorzieningen (gewaardeerd op contante waarde) - Totaal aan taakvelden toe te rekenen rente 223.564 e De werkelijk aan taakvelden toegerekende rente (renteomslag) 223.617 f Renteresultaat op het taakveld Treasury 53- Renteomslagpercentage 0,52887% 118

3.5 Bedrijfsvoering Algemeen Elke organisatie heeft richting nodig. Medewerkers en klanten moeten weten waarnaar de organisatie op weg is, wat zij nastreeft. Visie en missie geven dat aan en vormen daarmee het fundament voor de ambtelijke en bestuurlijke organisatie. Onze visie luidt als volgt: De organisatie van de gemeente Woensdrecht geeft professioneel uitvoering aan de ambities van het bestuur waarbij zij voortdurend voeling houdt met de omgeving. Ze brengt bestuur en betrokkenen in positie en zorgt voor een optimale afstemming van participatie en dienstverlening op maatschappelijke belangen. De organisatie is zelfbewust, kent haar opdracht. Ze geeft ruimte aan taakvolwassen medewerkers en faciliteert medewerkers in de eigen verantwoordelijkheid voor hun taakuitvoering en de eigen ontwikkeling. Ze gaat continu na hoe haar taken het best - al dan niet in samenwerking - georganiseerd kunnen worden waarbij ze haar eigen verantwoordelijkheid in acht neemt. Ze bouwt actief met college en raad aan de (h)erkenning van Woensdrecht als bestuurskrachtige gemeente. De doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie is per 1 september 2017 feitelijk doorgevoerd. In de organisatieregeling 2017 zijn visie en missie vertaald naar structuur, werkwijzen, bevoegdheden, rollen en verantwoordelijkheden. Door directe mandatering laag in de ambtelijke organisatie wordt slagkracht bevordert. Dat komt de dienstverlening aan de burger ten goede. Daarnaast is ook de wijze waarop wordt samengewerkt (het DNA van de organisatie/de cultuur) een belangrijke factor. Een trainingsprogramma dat daaraan invulling geeft loopt nog tot medio 2018. Het college richt zich in de nieuwe organisatie samen met het Strategische Management Team (SMT) op de strategische vraagstukken zoals neergelegd in het collegewerkprogramma. Het Teammanagersoverleg (TMO) richt zich op de bedrijfsvoeringsvraagstukken. Het afdelingshoofd Bedrijfsvoering heeft in 2017 de opdracht gekregen om de bedrijfsvoering te versterken en optimaliseren. De organisatie faciliteert het bereiken van de door het bestuur beoogde maatschappelijke effecten. Daarbij blijft de blik vooral ook naar buiten gericht. De gemeente Woensdrecht zet nadrukkelijk in op overheidsparticipatie, slim samenwerken ((sub-)regionaal en lokaal), meegaan met en gebruikmaken van ontwikkelingen op het gebied van informatievoorziening, ICT, social media, dienstverlening, en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Met als belangrijkste doel: optimaal en efficiënt inzetten van (toegekende) middelen ten behoeve van dienstverlening aan onze burgers. 119

De organisatie De organisatie-inrichting (op hoofdlijnen) ziet er als volgt uit: am Staf Secretaris/ Alg. directeur Concern controller Team Staf Afdeling Dienstverlening Afdeling Ontwikkeling, Beleid en Beheer Afdeling Bedrijfsvoering Team Publieksplein Team Leefomgeving Team Advies Team Zorg en ondersteuning Team Maatschappelijke ontwikkeling Team Service Team Wijk-en dorpsbeheer In 2018 wordt het implementatieproces van de doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie afgerond. Anticiperen op in- en externe ontwikkelingen (zoals een nieuw collegewerkprogramma en samenwerking op de Brabantse Wal) is in 2018 een opdracht voor de gehele organisatie. Personeel Woensdrecht maakt gebruik van een instrumentarium voor strategische personeelsplanning. Het juiste talent (medewerker) op het juiste moment op de taak is daarbij het adagium. Medewerkers krijgen de gelegenheid om hun ambities, talenten en kwaliteiten zowel intern als regionaal te presenteren. De match tussen persoonlijke ontwikkeling en organisatie-ontwikkeling staat daarin centraal. Daarnaast is er vanuit het leer- en ontwikkelbeleid blijvend aandacht voor verbetering, verdieping en vernieuwing van de invulling van taken en rollen. Formatie en bezetting zijn afgestemd op de taken en ambities voor de organisatie. Het adagium trap op/trap af is hierbij van toepassing: bij extra taken of ambitie wordt er ook formatie aan de organisatie toegevoegd, terwijl minder taken en ambitie tot afname van formatie leidt. In een overzicht: Stand per: Werkelijke bezetting (fte s) Toegestane formatie (fte s) 31 december 2014 117,85 122,20 31 december 2015 123,73 124,74 31 december 2016 121,40 124,33 31 december 2017 (verwacht) 125,77 125,77 Woensdrecht biedt ook bewust ruimte aan (her)intreders en starters via het ter beschikking stellen van stageplaatsen, werkervaringsplaatsen, reïntegratieplaatsen etc. 120

Ziekteverzuim Intern hanteren we een ziekteverzuimnorm van 4,1%. Het gemiddelde ziekteverzuimpercentage over 2016 bedroeg 4,6% (exclusief zwangerschapsverlof). In 2017 staat dit percentage eind juli op 3,1 %. Integriteit Integriteit staat op de agenda bij alle bestuurlijke gremia en de ambtelijke organisatie. Op grond van artikel 125 van de Ambtenarenwet en hoofdstuk 7 paragraaf 4 van het Integriteitsbeleid Woensdrecht (2016) wordt belangwekkende informatie over integriteit in de begroting/jaarrekening gerapporteerd in deze paragraaf. Er zijn bij het tot stand komen van deze begroting geen bijzonderheden te melden. Communicatie Communicatie is een continu proces met het communicatiewerkprogramma 2015-2018 als rode draad. Op basis van dit werkprogramma wordt steeds geïnvesteerd in actueel, tijdig, duidelijk, effectief en volledig communiceren gebruikmakend van de diverse kanalen zoals brief, papieren media, website en social media. In de loop van 2018 volgt een uitbreiding van het aanbod van digitale dienstverlening waarbij ook gebruik gemaakt wordt van een volgsysteem, een systeem om de status van (aan-)vragen te volgen. Medio tweede kwartaal van 2018 zal naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen een nieuw communicatiewerkprogramma door het college worden vastgesteld op basis van het nieuwe collegewerkprogramma. Communicatie behoort tot de kernactiviteiten van onze organisatie. Het beleidsveld communicatie is sinds 1 september 2017 vanuit de doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie ondergebracht in de staf. Het doel hiervan is dat het team communicatie vanuit het scharnierpunt tussen college, strategisch management team en ambtelijke organisatie beter in staat wordt gesteld invulling te geven aan het werkprogramma. Concern control Concerncontrol betreft ruwweg de control op procedures, processen en projecten en op verdere verbetering en optimalisatie ervan. In 2018 wordt verder gewerkt aan het verbeteren van het inzicht in en de sturingswaarde van de relevante indicatoren, waarover in de planning & control documenten gerapporteerd wordt om daarmee de raad beter in positie te brengen. Voor zover als mogelijk worden sturingsindicatoren gekwantificeerd. Daarnaast richt concerncontrol zich in 2018 op de diverse controlewerkzaamheden en opvolging van de bevindingen van de interne controle en externe accountant. Zo zullen procesbeschrijvingen van de sinds september 2017 doorontwikkelde organisatie nader uitgewerkt gaan worden. Bewaking van de regelgeving en richtlijnen en het vertalen van provinciale als ook overheidsregelgeving naar gemeentelijke consequenties blijft een belangrijk aandachtspunt, ook in 2018. Actualisatie van de relevante (financiele) documenten is onderdeel hiervan. Verder wordt 2018 benut voor de ontwikkeling van en toezicht op het gebied informatiebeveiliging en privacy. Het belang van functiescheiding in informatiegebruik, het omgaan met vertrouwelijke gegevens en het overheidstoezicht neemt toe. Aan de privacy regelgeving dienen we per mei 2018 te voldoen. Het leggen van de nadruk op de interne bewustwording van onze eigen medewerkers zal ook in 2018 essentieel zijn en blijven. We focussen verder op control op projecten voor de borging van de belangen van onze gemeente, bijvoorbeeld inzake infrastructuur, control op de rechtmatigheid binnen het Sociaal Domein en de verantwoording van de bereikte resultaten inzake het Sociaal Domein. Tot slot staat voor 2018 gepland om het fiscaal toezichtskader inzichtelijker te maken. Het belang van een goede fiscale control neemt verder toe, o.a. vanwege de Vennootschapsbelastingplicht van gemeenten. Financiën Op financieel gebied zijn landelijk, in afwachting van de vorming van een nieuw kabinet, nog een aantal onzekerheden: uitgestelde kabinetskeuzes m.b.t. rijksuitgaven hebben via trap op, trap af invloed op de gemeentebegroting. De herziening van het belastingstelsel, op zijn vroegst voorzien voor 2019, laat ook in relatie tot de kabinetsformatie nog even op zich wachten. Zowel vanuit BBV als vennootschapsbelasting spelen er in 2018 vooralsnog geen nieuwe zaken. Een goed moment om de focus, in aanloop naar een nieuw coalitie-akkoord en collegewerkprogramma na de verkiezingen, te richten op verdere automatisering en versterking van de financiële functie, ook in relatie tot de nieuwe werkwijze van de doorontwikkelde organisatie. Geautomatiseerde informatievoorziening die reeël, betrouwbaar én actueel is moeten ertoe leiden dat de ambtelijke organisatie optimaal ondersteund en gefaciliteerd wordt om de burger te bedienen. Dat draagt tevens bij aan transparantere en actuelere produkties waarmee de raad in stelling wordt gebracht en gehouden. 121

Informatie & Communicatie Technologie (ICT) Voor haar dienstverlening aan burgers, informatie uitwisseling met andere overheden en (markt)partijen en voor het ondersteunen van uitvoerings- en bedrijfsvoeringstaken maakt de organisatie intensief gebruik van ICT. Het aanbod van informatie blijft groeien, evenals de vraag naar informatie. Informatie moet beschikbaar zijn wanneer en waar het nodig is, dit in de gewenste vorm en betrouwbaarheid. Vaak liggen hieraan wettelijke eisen aan ten grondslag. Informatie moet goed beveiligd zijn. Het terrein van Informatievoorziening & Automatisering is continu aan verandering onderhevig. Daarom is met de diverse betrokkenen gesproken over mogelijkheden en verwachtingen in relatie tot beleid en uitgangspunten van Informatisering en Automatisering. Dit heeft geresulteerd in het Informatiebeleidsplan 2017-2019, door de raad vastgesteld in december 2016. We zijn ons bewust van het feit dat we ons bevinden in een constant veranderende maatschappelijke, wettelijke en technische omgeving. De totaalplanning van activiteiten dient daarom steeds weer te worden afgestemd op de bestuurlijke eisen en jaarplannen van de organisatie. Prioriteiten dienen steeds opnieuw te worden herijkt en vastgesteld. Juridische Zaken De in voorgaande jaren ingezette daling van het aantal ingekomen bezwaarschriften, die het gevolg is van kwalitatieve verbetering van de besluitvorming en de daarbij behorende onderliggende motivering, zet onverminderd door. Het merendeel van de bezwaarschriften wordt daarbij afgedaan middels ambtelijk horen, tot grote tevredenheid van burger en bestuur. In alle gevallen wordt tijdig besloten op bezwaarschriften, al dan niet na verdaging van de termijn in samenspraak met bezwaarmaker. Mediation speelt verder een steeds grotere rol in de bezwaarfase en met succes. In bijna een derde van alle gevallen leidde mediation tot intrekking van het bezwaar. In 2018 zal de focus liggen op minimaal bestendiging en waar mogelijk zelfs nog verbetering van de huidige situatie. Woensdrecht investeert verder ook in 2018 fors in juridische kennisdeling en -overdracht. Niet alleen intern, middels bijvoorbeeld het houden van een zeswekelijks juridisch beraad voor alle juridische medewerkers, maar ook maatschappelijk door jonge, hoogopgeleide en afgestuurde talenten werkervaring op te laten doen. Woensdrecht is zich continue bewust van de veranderende omgeving waarin de gemeente zich bevindt en focust derhalve ook op de op ons afkomende (juridische) veranderingen, waaronder gewijzigde wet- en regelgeving. In dat laatste kader zullen de vakinhoudelijke specialisten in 2018 onder meer inzoomen op privacy en het inbedden van de bescherming en borging daarvan, het langs digitale weg communiceren met burgers en bedrijven op een wijze die aansluit bij deze tijd en op openheid en transparantie ten aanzien van de besluitvorming. Op grond van artikel 16 van de interne klachtenregeling 2015 brengt de klachtbehandelaar jaarlijks vóór 1 juli verslag uit aan het college. Dat brengt de hoofdlijnen van het jaarverslag vervolgens ter informatie aan de raad. Met ingang van begrotingsjaar 2018 wordt de raad niet meer separaat geinformeerd, maar wordt zij op de hoogte gebracht via rapportage op hoofdlijnen in de paragraaf bedrijfsvoering. Voor de eerste maal zal dat zijn bij de jaarstukken 2017 welke in medio 2018 aan de raad worden voorgelegd. Huisvesting De rol van de overheid in de maatschappij is de laatste jaren enorm gewijzigd en vraagt om een bredere vorm van huisvesting. Er is een koerswijziging in de verhouding burger-overheid en een koerswijziging in de inrichting van het openbaar bestuur. De overheid moet aansluiten bij het lokale belang: betrokken burgers met eigen inzet. Een nieuwe overheid, die in de uitvoering dicht bij de burger opereert, levert een integraal pakket diensten op een professionele wijze af. In de toekomst zien we een ander openbaar bestuur. Ontwikkelingen die zichtbaar zijn, zoals: uitgebreider takenpakket, druk op kwaliteit van presteren en de toenemende complexiteit van taken leiden tot grotere belangstelling voor samenwerken. Dit vraagt ook om een aanpassing van de wijze waarop het gemeentehuis wordt gebruikt en de rol die het gebouw speelt. Om klaar te zijn voor de toekomst is het daarom noodzakelijk om de inrichting van het gebouw aan te passen aan de gewijzigde eisen: van nu en in de toekomst. Het gemeentehuis (incl. MFC, bibliotheek, cultureel centrum, sporthal) van de gemeente Woensdrecht moet zich transformeren van een huisvestingsplek van ambtenaren naar een interactief bruisend Huis van de Gemeente voor 122

i n w o n ers, s a m e n w er ki n gs or g a nis ati es w a ari n W o e ns dr e c ht p arti ci p e ert e n a a n d e ( g e m e e nt elij k e) o v er h ei d g eli e er d e or g a nis ati es ( g e m e e ns c h a p p elij k e r e g eli n g e n e n o v eri g e o v er h ei ds or g a nis ati es). R e gi o n al e s a m e n w e r ki n g D e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht b es eft d at zij z o n d er s a m e n w er ki n g h a ar m a ats c h a p p elij k e eff e ct e n ni et k a n b er ei k e n. D a ar o m zit s a m e n w er ki n g i n mi d d els i n d e h a ar v at e n v a n d e or g a nis ati e. O p h e el v e el t err ei n e n w er kt zij m et e e n gr ot e di v ersit eit a a n p art n ers s a m e n o p di v ers e m a ni er e n/i n di v ers e j uri dis c h c o nstr u cti es. D e g e m e e nt e h e eft d a ar v o or e e n a a nt al w er k wij z e n o nt wi k k el d z o als di e m et b etr e k ki n g t ot r e gi e o p e n m a n a g e m e nt v a n c o ntr a ct e n e n r e g eli n g e n, o v er h ei ds p arti ci p ati e e n b ur g eri niti ati e v e n. R e gi o n al e s a m e n w er ki n g g es c hi e dt o p h et ni v e a u v a n d e Br a b a nts e W al al v e el v ul di g. Bij v o or b e el d o p h et g e bi e d v a n h et s o ci a al d o m ei n e n d e str e e k or g a nis ati e ( n et w er k e n), d e i nt er g e m e e nt elij k e s o ci al e di e nst, Sti c hti n g S a m e n w er k e n e n S A V E R di e i n e e n j uri dis c h e c o nstr u cti e zij n g e b or g d. D a ar n a ast k e n n e n w e al s a m e n w er ki n g o p h et g e bi e d v a n v er g u n ni n g e n, h a n d h a vi n g e n t o e zi c ht i n e e n w er k or g a nis ati e v a n uit g e z a m e nlij k b el a n g. D e visi e o p V e er kr a c hti g b est u ur o p d e Br a b a nts e W al v er bi n dt o n z e dri e g e m e e nt e n o p i n h o u d. S a m e n g e v e n w e uit v o eri n g a a n d e visi e i n d e v or m v a n c o n cr et e pr oj e ct e n e n r es ult at e n v er m el d i n d e uit v o eri n gs a g e n d a Br a b a nts e W al. D e af g el o p e n j ar e n is h ar d g e w er kt o m e e n b e drijfs v o eri n gs af d eli n g o p t e ri c ht e n m et d e Br a b a nts e W al g e m e e nt e n. M e di o 2 0 1 6 is b est u urlij k g e c o nst at e er d d at er o p d at m o m e nt o n v ol d o e n d e b est u urlij k e n a m bt elij k dr a a g vl a k bi n n e n d e g e m e e nt e St e e n b er g e n w as v o or h et r e alis er e n v a n d e z e b e drijfs v o eri n gs af d eli n g. Bi n n e n h et b est u urlij k o v erl e g is w el v ast g est el d d at s a m e n w er ki n g o p d e Br a b a nts e W al, o o k w a ar h et g a at o m b e drijfs v o eri n g, v a n b el a n g is v o or i e d er v a n d e dri e g e m e e nt e n m et h et o o g o p h et v er kl ei n e n v a n d e k w ets b a ar h ei d, h et v er h o g e n v a n d e k w alit eit, h et w a ar b or g e n v a n d e c o nti n uït eit e n kl a nt g eri c ht h ei d e n d e k ost e n b e h e ersi n g. H et k o m e n d e j a ar w or dt o p e e n a a nt al n o g t e ki e z e n a a n d a c hts g e bi e d e n uit g e w er kt h o e d e s a m e n w er ki n g pr a g m atis c h t ot st a n d k a n k o m e n. D e v er w a c hti n g is d at d e Br a b a nts e W al s a m e n w er ki n g z al w or d e n uit ge br ei d. D e v ol g e n d e w er k g e bi e d e n zij n i n d e z e n o g i n o n d er z o e k / o nt wi k k eli n g m et als d o el o pti m alis ati e: B e drijfs v o eri n g, w a ar o n d er p osti o n eri n g B asisr e gistr ati e A dr ess e n e n G e b o u w e n L e erli n g e n v er v o er V er g u n ni n g v erl e ni n g, t o e zi c ht e n h a n d h a vi n g (i n cl usi ef wij zi gi n g O m g e vi n gs w et) G e m e e nt elij k e a c c o m m o d ati es D e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht is d e el n e m er i n d e g e m e e ns c h a p p elij k e r e g eli n g R e gi o W est- Br a b a nt ( R W B) m et 1 9 a n d er e W est- Br a b a nts e g e m e e nt e n e n d e g e m e e nt e T h ol e n. I n d e uit v o eri n gs a g e n d a v a n d e R W B w or d e n di v ers e t h e m a s uit g e w er kt di e v a n b el a n g zij n v o or W o e ns dr e c ht. C oll e g el e d e n e n m e d e w er k ers v a n o n z e g e m e e nt e v er v ull e n d a ari n e e n a cti e v e r ol. D a ar n a ast n e e mt d e g e m e e nt e d e el a a n t al v a n a n d er e r e g eli n g e n e n s a m e n w er ki n gs v er b a n d e n o p di v ers e s c h al e n: G G D, O M W B, V R M W B, W V S, B e n e g o, V eili g h ei ds h uis et c. I n k o o p Sti c hti n g I n k o o p b ur e a u W est- Br a b a nt ( SI W) v erst er kt k w a ntit ati ef e n k w alit ati ef d e i n k o o pf u n cti e v a n o n z e g e m e e nt e. D e i n k o o p a d vis e ur w er kt v ol g e ns e e n v o or af v ast g est el d w er k pl a n. E v al u ati e v a n h et v erl o o p v a n dit pl a n vi n dt pl a ats n a afl o o p v a n h et b etr eff e n d e di e nstj a ar. W a ar m o g elij k w or dt g e br ui k g e m a a kt v a n a a nsl uiti n g bij r e gi o n al e pr oj e ct e n i n di e n s pr a k e is v a n s o ort g elij k e a a n k o p e n c. q. a a n b est e di n g v a n ni e u w e c o ntr a ct e n. B el a n grij k e uit g a n gs p u nt e n zij n d e A a n b est e di n gs w et e n h et g e m e e nt elij k i n k o o p- e n a a n b est e di n gs b el ei d. 1 2 3

3.6 Verbonden partijen Inleiding De gemeente Woensdrecht neemt deel in diverse rechtsvormen, zowel publiek als privaat. Wanneer er sprake is van én een bestuurlijk belang én een financieel belang in een andere partij, is dat voor de gemeente een verbonden partij. Onder bestuurlijk belang wordt verstaan een zetel in het bestuur en/of het hebben van stemrecht. Met een financieel belang wordt bedoeld dat de gemeente financiële middelen beschikbaar stelt, die zij mogelijk kwijt is in geval van faillissement van de verbonden partij. Deelnemingen in andere partijen brengen risico's met zich mee, zowel politiek/bestuurlijk als financieel. In deze paragraaf geven we een overzicht van alle verbonden partijen van onze gemeente waarbij ingegaan wordt op ontwikkelingen en risico's. Per verbonden partij nemen we ook diverse financiële cijfers op. 1 Beleid Het gemeentelijk beleid ten aanzien van verbonden partijen is vastgelegd in de Nota Verbonden partijen, zes kaderstellende spelregels. De nota is in regionaal verband voorbereid en in de 18 gemeenteraden vastgesteld. Voor verdere informatie wordt verwezen naar deze nota. Sturing en toezicht Met ingang van 1 januari 2015 is de Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR) aangepast. Gemeenschappelijke Regelingen (GR) moeten voortaan uiterlijk 15 april na afloop van het boekjaar (t) de voorlopige jaarrekening over jaar t alsmede de begroting voor het jaar t+2 aan de deelnemende partijen aanleveren. De raad krijgt hierdoor een langere periode om tot bespreking en besluitvorming te komen. Beoogd wordt de raad hiermee beter in positie te brengen. Met ingang van het begrotingsjaar 2018 heeft de raad van Woensdrecht een aantal financiële en beleidsmatige kaders vastgesteld voor de verbonden partijen. Dit is een regionaal initiatief waarbij sturing wordt gegeven aan het opstellen van de P&C-producten van de verbonden partijen. Deze actie komt voort uit spelregel 4 van de Nota Verbonden partijen. BELANGRIJKE ONTWIKKELINGEN en RISICO S rond VERBONDEN PARTIJEN In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing zijn de relevante ontwikkelingen, indien van toepassing, ten aanzien van de verbonden partijen toegelicht en is aangegeven welke risico's daarbij aanwezig zijn, die van invloed kunnen zijn op de financiële positie van de gemeente. Hier wordt volstaan met de verwijzing naar deze paragraaf. OVERZICHT VERBONDEN PARTIJEN A. Gemeenschappelijke regelingen A.1 Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant (VRMWB) De Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant is een samenwerkingsverband tussen 26 gemeenten en een aantal hulpdiensten. Om de veiligheid in de regio Midden- en West- Brabant te vergroten en beter voorbereid te zijn op rampen en crises, bundelen gemeenten, GHOR (Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen), brandweer en politie hun krachten. De verschillende diensten en besturen werken binnen de Veiligheidsregio intensief samen op het gebied van crisisbeheersing, rampenbestrijding, brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening bij rampen en handhaving van openbare orde en veiligheid. 1 Daar waar het vermogen en resultaat wordt vermeld, is uitgegaan van de meest recente cijfers. In de gevallen waarin (nog) geen cijfers beschikbaar zijn, is dit aangegeven. 124

Kengetallen Per 1 januari 2018 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen 17,97 mln 15,81 mln Omvang vreemd vermogen 47,66 mln 57,81 mln Belang gemeente Woensdrecht 2,04 procent 2,04 procent Financieel Resultaat 0 Financiële bijdrage 2018 Woensdrecht 1.250.614 A.2 Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (OMWB) De Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant is een gemeenschappelijke regeling waarin 27 gemeenten uit Midden- en West Brabant en de provincie Noord-Brabant deelnemen. De OMWB voert ten behoeve van de deelnemers taken uit op het gebied van omgevingsrecht. Als verlengstuk van lokaal en provinciaal bestuur levert zij daarnaast een bijdrage aan een leefbare en veilige werk- en leefomgeving in de regio. Ook voert zij vergunningverlenings-, toezicht- en handhavingstaken uit en handelt klachten af op het gebied van milieu. Na enkele woelige startjaren lijkt de OMWB nu bestuurlijk, organisatorisch en financieel in rustiger vaarwater gekomen. Het positief resultaat 2016 is toegevoegd aan de reserves. Daarvan wordt in 2017 een bedrag van 647.000 teruggegeven aan de deelnemers. Een deel van de reserves is bestemd voor de uitvoering van het plan Huis op Orde en een reservering voor gewogen risico s. Daarmee is de verwachting gerechtvaardigd, dat deelnemers in de toekomst niet meer voor oververwachte extra bijdragen komen te staan. Voor 2018 is een sluitende begroting opgesteld. Kengetallen Per 1 januari 2017 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen 4,97 mln 4,32 mln Omvang vreemd vermogen 6,46 mln 6,46 mln Belang gemeente Woensdrecht Ca 1 procent Ca 1 procent Financieel Resultaat 4,18 mln Financiële bijdrage Woensdrecht 302.009 A.3 GGD West-Brabant De GGD West-Brabant is een gemeenschappelijke regeling van 18 gemeenten met als doel een bijdrage te leveren aan de openbare gezondheidszorg zoals voorgeschreven door de Wet publieke gezondheidszorg. Kengetallen Per 1 januari 2018 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen 4,68 mln 4,68 mln Omvang vreemd vermogen 10,39 mln 10,39 mln Belang gemeente Woensdrecht Financieel Resultaat 1.882.000 Financiële bijdrage Woensdrecht 445.104 A.4 Regio West-Brabant (RWB) De Regio West-Brabant is een alliantie van 19 gemeenten met als doel de regio te versterken en te stimuleren op het gebied van economie en arbeidsmarkt, mobiliteit, duurzaamheid, zorg, welzijn, onderwijs en ruimtelijke ontwikkelingen en wonen. Daarnaast is de RWB een strategische gesprekspartner voor onder andere provincie, de nationale overheid en Europa, waar het gaat om de toekomst van de regio en beschikbare fondsen. 2017 en 2018 staan in het teken van de doorontwikkeling van de RWB, waarbij de focus komt te liggen op ruimtelijke economie. Kengetallen Per 1 januari 2018 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen 295.000 259.000 Omvang vreemd vermogen 6.425.000 6.425.000 Belang gemeente Woensdrecht Bijdrage o.b.v inwoneraantal; zeggenschap 1/19 e. Bijdrage o.b.v. inwoneraantal; zeggenschap 1/19 e. Financieel Resultaat 0 Financiële bijdrage Woensdrecht 81.541 A.5 Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) 125

De Belastingsamenwerking West-Brabant is een gemeenschappelijke regeling waaraan 11 gemeenten en het Waterschap Brabantse Delta deelnemen. Het publiek belang bestaat uit het realiseren van een kwalitatief goed belastingproduct richting belastingplichtigen. Per 1 januari 2018 treedt de gemeente Rucphen toe tot de BWB. Kengetallen Per 1 januari 2018 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen 0 0 Omvang vreemd vermogen 2,78 mln 1,69 mln Belang gemeente Woensdrecht 4 % 4% Financieel Resultaat 22.000 Financiële bijdrage 2018 Woensdrecht netto 383.600 A.6 WVS-Groep De WVS-Groep is een gemeenschappelijke regeling van 9 gemeenten. Zij behartigt de belangen van de deelnemende gemeenten (de afbouw) op het gebied van de sociale werkvoorziening in het kader van de inmiddels vervallen Wet Sociale Werkvoorziening (WSW); het beschult werk en zal fungeren als leerwerkbedrijf in het kader van de participatiewet. Voor 2018 is een sluitende begroting overlegd. De bijdrage van de deelnemers wordt voor het belangrijkste deel bepaald door het verschil tussen de ontvangen rijksbijdrage SW enerzijds en de werkelijke loonkosten van SW-ers. Dat verschil wordt pas duidelijk in de septembercirculaire, dus na het opstellen en vaststellen van de begroting. De deelnemers lopen daarmee het niet op voorhand te kwantificeren risico dat de bijdrage middels een begrotingswijziging wijzigt. Kengetallen Per 1 januari 2017 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen 2,0 mln 2,0 mln Omvang vreemd vermogen 21,58 mln 21,77 mln Belang gemeente Woensdrecht Ca 4,2% Ca 4,2% Financieel Resultaat -/- 252.000 0 Financiële bijdrage 2018 Woensdrecht 276.167 A.7 West-Brabants Archief In 2016 is het Regionaal archief West-Brabant omgezet naar het West-Brabants Archief. Doel van deze gemeenschappelijke regeling is het voldoen aan de wettelijke verplichting die voortvloeit uit de Archiefwet 1995 en het delen van informatie uit de beheerde archieven aan belangstellenden. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Omvang eigen vermogen 20.730 28.402 Omvang vreemd vermogen 1.56 mln 1.26 mln Belang gemeente Woensdrecht 0 0 Financieel Resultaat 28.402 Financiële bijdrage 2018 Woensdrecht 92.200 Ontwikkeling reserves De gemeenschappelijke regeling West Brabants Archief is opgericht op 1 juli 2016 en is de rechtsopvolger van Regionaal Archief Westbrabant (RAWB). Omdat de algemene reserve van het RAWB is ontstaan uit enkele voormalige bestemmingsreserves, zijn die opgeheven. Dit verklaart waarom het eigen vermogen op 31 december 2016 gelijk is aan het resultaat 2016. Weerstandsvermogen en risicobeheersing Het WBA beschikt nog niet over een algemene reserve die kan worden ingezet ter dekking van tegenvallers. Totdat dit het geval is, worden de risico s gedragen door de deelnemers, mede op grond van spelregel 5 van de Nota Verbonden Partijen. 126

A.8 Regionale Milieudienst West-Brabant (RMD West-Brabant) De RMD is in liquidatie vanwege de oprichting van de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant. De gemeenschappelijke regeling blijft van kracht tot de liquidatie is afgerond volgens het liquidatieplan. Er worden geen diensten meer afgenomen van de RMD. Vanwege de liquididatie is er een achterstand opgelopen in het opstellen en vaststellen van de jaarrekening. Er vinden geen activiteiten meer plaats. De effectuering van de beoogde liquidatie is mede afhankelijk van de de verkoop van het nog aanwezige onroerend, de afwikkeling van de lening met de BNG en de arbitrage inzake een claim van OMWB m.b.t. de ksoten van het sociaal beleidskader. Met het zolang instandhouden van de RMD zijn wel kosten gemoeid, die voor 2018 voor Woensdrecht zijn geraamd op 2.664. A.9 Gemeenschappelijke Regeling Regionale Ambulance Voorziening (RAV) Brabant Midden- West-Noord De RAV Midden-West-Noord is een samenwerkingsverband tussen 45 gemeenten, die samenwerken op het gebied van ambulancevervoer. Kengetallen Per 1 januari 2018 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen 12.480.000 12.453.000 Omvang vreemd vermogen 20.359.000 21.893.000 Belang gemeente Woensdrecht Financieel Resultaat 2018 (begroot) -/- 27.000 Financiële bijdrage 2018 Woensdrecht 0 A.10 Intergemeentelijke Sociale Dienst (ISD) Brabantse Wal De Intergemeentelijke Sociale Dienst is een gemeenschappelijke regeling zonder rechtspersoonlijkheid. Het publiek belang bestaat uit het begeleiden van mensen naar werk, het verstrekken van uitkeringen en het bestrijden van armoede. Het is een samenwerkingsverband tussen de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht. De ISD kent geen eigen activa en passiva. Vanuit de deelnemende gemeenten wordt een jaarlijke bijdrage geleverd o.b.v. het klantenbestand. (procentueel aandeel in het totaal). In de begroting 2018 is voor de ISD een taakstelling opgenomen. Mocht de ISD deze onverhoopt niet halen, dan zal de bijdrage van Woensdrecht toenemen teneinde de dan onstane tekorten te dekken. Kengetallen Per 1 januari 2017 Per 31 december 2018 Omvang eigen vermogen n.v.t. n.v.t. Omvang vreemd vermogen n.v.t. n.v.t. Belang gemeente Woensdrecht 10,66 procent 11,65 procent Financieel Resultaat 0 Financiële bijdrage Woensdrecht 859.000 1.009.531 A.11 Gemeenschappelijke Regeling Programma Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten Behartigen van de belangen van de 17 deelnemende gemeenten op het gebied van uitvoering van de Leerplichtwet 1969 en de Regionale Meld- en Coördinatiefunctie RMC. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Omvang eigen vermogen 124.384 79.215 Omvang vreemd vermogen 1,28 mln 1,20 mln Belang gemeente Woensdrecht 0,78 procent 0,78 procent Financieel Resultaat 124.384 79.215 Financiële bijdrage 2016 Woensdrecht 11.265 10.364 127

A.12 Openbaar lichaam Belgisch-Nederlands Grensoverleg (BENEGO) Bevorderen van grensoverschrijdende samenwerking door middel van grensoverschrijdend overleg en behartigen van de gemeenschappelijke belangen van de 13 Nederlandse en 10 Belgische gemeenten. Kengetal Per 1 januari 2018 Per 31 december 2018 Belang gemeente Woensdrecht 4,4 procent 4,4 procent BENEGO kent geen vermogenspositie en geen financieel resultaat. Eventuele projectkosten worden direct verrekend. A.13 Gemeenschappelijke Regeling Hypotheekfonds Noord-Brabantse Gemeenten (HNG) De Gemeenschappelijke Regeling HNG is per 01-04-2010 opgeheven. Het doel van de regeling beperkte zich tot het blijven instaan voor de verplichtingen die niet zijn overgegaan naar de NV Bouwfonds. De verkoopprijs van de HNG wordt niet in één termijn uitbetaald, maar uitgesmeerd over 25 gelijke jaarlijkse termijnen van elk 10.890.725 (NLG 24 miljoen), de eerste termijn per 01-09- 1996, de laatste termijn 01-09-2020. Woensdrecht ontvangt jaarlijks een aandeel van 94.305. Middels een akte van cessie heeft het HNG aan de BNG alle rechten voortvloeiende uit de jaarlijkse termijnbetalingen van de verkoopsom aan elke individuele gemeente overgedragen en heeft de BNG de overdracht aanvaard. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Financiële bijdrage 2016 Woensdrecht 0 Ontvangen bijdrage 2016 Woensdrecht 94.305 B. Vennootschappen en coöperaties B.1 PZEM NV Woensdrecht is aandeelhouder in PZEM NV. Het publiek belang van deze vennootschap bestaat uit het leveren van energie (elektriciteit, water en gas). PZEM levert voornamelijk in de provincie Zeeland. In Zuid-West Nederland, zoals in Woensdrecht, levert PZEM drinkwater. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Belang gemeente Woensdrecht 0,91 procent 0,91 procent B.2 Intergas Holding BV Intergas is in liquidatie en heeft geen activiteiten meer. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Belang gemeente Woensdrecht 6,5 procent 6,5 procent B.3 SAVER NV SAVER is een samenwerking op het gebied van het inzamelen van huishoudelijk- en bedrijfsafval en reiniging alsmede op het gebied van andere milieuvelden, in de ruimste zin, in het algemeen belang en tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Gemeente Woensdrecht is aandeelhouder, samen met de gemeenten Bergen op Zoom, Roosendaal en Halderberge. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Omvang eigen vermogen 28,05 mln Omvang vreemd vermogen 6,73 mln Belang gemeente Woensdrecht 11 procent 11 procent Financieel Resultaat 1,43 mln 128

B.4 Joint Venture Business Park Aviolanda (BPA) Business Park Aviolanda is een publiek/private samenwerking tussen Fokker, de provincie Noord- Brabant en de gemeente Woensdrecht. De samenwerking is gericht op het realiseren van luchtvaartgebonden activiteiten. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Omvang eigen vermogen 11,43 mln 11,65 mln Omvang vreemd vermogen 15,51 mln 14,84 mln Belang gemeente Woensdrecht 20 procent 20 procent Financieel Resultaat 216.130 Financiële bijdrage 2016 Woensdrecht vermogensverschaffer In het 4 e kwartaal 2017 zal het nieuwe ondernemingsplan vanaf 2018 worden vestgesteld en aan ons als aandeelhouder worden voorgelegd. B.5 NV Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) De BNG is kredietverstrekker voor de publieke sector, van en voor overheden en instellingen voor het maatschappelijk belang, draagt duurzaam bij aan het laag houden van de kosten van gemeenten ten behoeve van de financiering van maatschappelijke voorzieningen voor de burger. De gemeente Woensdrecht is aandeelhouder. Kengetallen Per 1 januari 2016 Per 31 december 2016 Omvang eigen vermogen 4.163 mln 4.486 mln Omvang vreemd vermogen 145.317 mln 149.483 mln Achtergestelde schulden 31 mln 31 mln Belang gemeente Woensdrecht 0,02017 procent 0,02017 procent Financieel Resultaat 369 mln Financiële bijdrage 2016 Woensdrecht 0 Ontvangen bijdrage 2016 Woensdrecht (dividenduitkering boekjaar 2015) 11.456,64 B.6 N.V. Rewin West-Brabant De regionale ontwikkelingsmaatschappij NV REWIN West-Brabant is een uitvoerings-organisatie van achttien West-Brabantse gemeenten en Tholen en heeft als doel het versterken van de regionale economische ontwikkeling van West-Brabant. REWIN informeert bedrijven bij kantoor- en bedrijfsvestiging, begeleidt West-Brabantse en Thoolse bedrijven bij groei en financiering en ontwikkelt regionale projecten voor versterking van de economische structuur. Ook levert REWIN op verzoek maatwerk aan de gemeenten uit het landelijke gebied bij lokale economische problemen. De financiele bijdrage van de gemeente Woensdrecht is jaarlijks 55.026. De resultaten van REWIN zitten verdisconteerd in de begroting van de RWB. 129

3. 7 Gr o n d b el ei d A lg e m e e n O n d e r gr o n d b el ei d v erst a a n w e h et g e h e el a a n m a atr e g el e n d at e en g e m e e nt e t er b es c hi k ki n g st a at o m h a ar v ast g est el d e r ui mt elij k e, v ol ks h uis v est elij k e e n e c o n o mis c h e d o elst elli n g e n t e r e alis er e n. Gr o n d b el ei d is g e e n d o el o p zi c h, m a ar is di e nst b a ar a a n d e hi er v o or g e n o e m d e b el ei ds v el d e n. Gr o n d b el ei d k a n o p v ers c hill e n d e m a ni er e n w or d e n uit g e v o er d, w a ar bij e e n g e m e e nt e e e n a cti e v e of e e n f a cilit er e n d e r ol k a n i n n e m e n, m et uit er a ar d di v ers e gr a d ati es d a ar t uss e ni n. M et gr o n d b el ei d zij n gr ot e b e dr a g e n g e m o ei d; d a ar n a ast is h et e e n b el ei ds v el d w a ar bij ni et all e h a n d eli n g e n e n tr a ns a cti es e v e n tr a ns p ar a nt g e m a a kt k u n n e n w or d e n. Dit h e eft all es t e m a k e n m et d e t o c h w at m o eilij k e p ositi e di e d e g e m e e nt e o p d e h ui di g e gr o n d m ar kt i n n e e mt, w a nt d e c o n c urr e nt i n d e v or m v a n m ar kt p artij e n e n pr oj e ct o nt wi k k el a ars is uit erst al ert. J uist d a ar o m is h et r a a d z a a m o m o v er h et t e v o er e n gr o n d b el ei d h el d er t e c o m m u ni c er e n e n v o or af d ui d elij k h ei d t e v er krij g e n o v er d e g est el d e k a d ers. I n d e z e p ar a gr a af gr o n d b el ei d w or dt e e n b e k n o pt e t o eli c hti n g g e g e v e n o p h et t e v o er e n gr o n d b el ei d i n h et j a ar 2 0 1 7. C o nf or m h et B esl uit B e gr oti n g e n V er a nt w o or di n g di e nt el k e g e m e e nt e i n d e j a arlij ks bij d e pr o gr a m m ar e k e ni n g o p t e n e m e n p ar a gr a af gr o n d b el ei d t e n mi nst e i n zi c ht t e g e v e n i n d e v ol g e n d e z a k e n: E e n visi e o p h et gr o n d b el ei d i n r el ati e t ot d e t e r e alis er e n d o elst elli n g e n; E e n a a n d ui d in g v a n d e wij ze w a ar o p h et gr o n d b el ei d w or dt uit g e v o er d; E e n pr o g n os e v a n d e t e v er w a c ht e n r es ult at e n v a n d e gr o n d e x pl oit ati e; D e b el ei ds uit g a n gs p u nt e n m. b.t. d e r es er v es v o or gr o n d z a k e n; D e b el ei ds uit g a n gs p u nt e n m. b.t. h et t e v o er e n risi c o m a n a g e m e nt; E e n o n d er b o u wi n g v a n d e wi nst- e n v erli es n e mi n g. G e m e e nt elij k g r o n d b el ei d O p 1 0 j uli 2 0 1 4 is d e N ot a Gr o n d b el ei d 2 0 1 4 2 0 1 8 v ast g est el d. I n d e N ot a Gr o n d b el ei d 2 0 1 4-2 0 1 8 is h et g e m e e nt elij k e gr o n d b el ei d v o or d e k o m e n d e j ar e n v ast g el e g d. V o or h et v er w e z e nlij k e n v a n d e r ui mt elij k e d o elst elli n g e n z et d e g e m e e nt e v o or n a m elij k i n o p e e n f a cilit er e n d e gr o n d p oliti e k. Dit b et e k e nt d at d e a a n k o o p, o nt wi k k eli n g e n uit v o eri n g v a n b o u w pr oj e ct e n o v er g el at e n w or dt a a n m ar kt p artij e n. D e r ol v a n d e g e m e e nt e b e p er kt zi c h t ot h et st ell e n v a n r a n d v o or w a ar d e n, l o c ati e-eis e n v o or d e o nt wi k k eli n g e n h et v er h al e n v a n k ost e n. V o or h et v er h al e n v a n d e z e k ost e n g e eft d e g e m e e nt e d e v o or k e ur a a n h et afsl uit e n v a n e e n a nt eri e ur e o v er e e n k o mst. Dit b etr eft e e n o v er e e n k o mst t uss e n d e g e m e e nt e e n m et m ar kt p artij e n o v er d e gr o n d e x pl oit ati e, g esl ot e n v o or d e v astst elli n g v a n e e n pl a n ol o gis c h e m a atr e g el. D e g e m e e nt e h e eft n o g di v ers e gr o n d e n i n ei g e n d o m, w a ar o n d er d e gr o n d e n g el e g e n n a bij d e H o ef e n d e P uts e w e g/ S c h el d e w e g. Bij h et i n o nt wi k k eli n g n e m e n v a n d e z e gr o n d e n is d e g e m e e nt e v er pli c ht zi c h t e h o u d e n a a n d e al g e m e n e r e g els di e zij n o p g est el d d o or d e c o m missi e B B V v o or h et e x pl oit er e n v a n gr o n d e n. V o or h et o pti m a al k u n n e n b e h er e n e n b e h e ers e n v a n d e g e m e e nt elij k e gr o n d e x pl oit ati es is h et w e ns elij k o m n a ast d e z e al g e m e n e r e g els v a n d e B B V a a n v ull e n d e r e g els v ast t e st ell e n. D e z e a a n v ull e n d e r e g els zij n o p g e n o m e n i n d e N ot a Gr o n d b el ei d 2 0 1 4-2 0 1 8. Hi eri n is v ast g est el d d at d e g e m e e nt e e e n af z o n d erlij k e gr o n d e x pl oit ati e o pst elt v o or i n e x pl oit ati e g e n o m e n gr o n d e n w a ar bij er d a a d w er k elij k s pr a k e is v a n e e n w a ar d e v er m e er d eri n g, er dir e ct e k ost e n w or d e n g e m a a kt e n er s pr a k e is v a n e e n f ysi e k e wij zi gi n g v a n d e gr o n d e n. D e gr o n d e x pl oit ati es w or d e n e e n m a al p er j a ar g e a ct u alis e er d bij d e v astst elli n g v a n d e b e gr oti n g ( N ot a Gr o n d b el ei d). 1 3 0

O n d e rsta a n d t reft u d e v ol g e n d e o nt wi k k eli n g e n b etr eff e n d e h et j a ar 2 0 1 8 a a n: A O nt wi k k eli n g risi c o s B St a n d v a n z a k e n pr oj e ct e n A O nt wi k k eli n g risi c o s Er k a n o n d ers c h ei d g e m a a kt w or d e n i n t w e e s o ort e n risi c o s t e n a a n zi e n v a n d e gr o n d e x pl oit ati es: Al g e m e n e ri si c o s ( c o nj u n ct ur el e of m ar ktrisi c o s) Risi c o s o p pl a n ni v e a u ( af z et e n i n v ulli n g) Al g e m e n e risi c o s D e m o m e nt el e l a g e h y p ot h e e kr e nt e z or gt er v o or d at d e vr a a g n a a r ni e u w b o u w w o ni n g e n f ors t o e n e e mt. Dit h e eft e e n p ositi ef eff e ct o p d e af z et e n v er k o o ps n el h ei d v a n d e b o u w gr o n d e n. H et e er d er, d a n w as g e pr o g n otis e er d, v er k o p e n v a n d e b o u w gr o n d e n, l e v ert e e n p ositi ef r es ult a at o p i n d e gr o n d e x pl oit ati es. D e h ui di g e gr o n d e x pl oit ati es h e b b e n r e k e ni n g g e h o u d e n m et d e z e t o e n e m e n d e vr a a g. M o c ht d e h y p ot h e e kr e nt e stij g e n of d e g e m e e nt e i n h a ar n o g o p t e st ell e n gr o n d prij ze n b el ei d b esl uit e n o m h o g er e gr o n d prij z e n v ast t e st ell e n, d a n z al dit d e vr a a g n a ar b o u w gr o n d n e g ati ef b ei n vl o e d e n e n z al d e g e pr o g n otis e er d e v er k o o ps n el h ei d m o g elij k ni et g e h a al d w or d e n. D o or h et ni et, of l at er v er k o p e n v a n d e b o u w gr o n d e n k u n n e n er v erli e z e n o ntst a a n o p gr o n d e x pl oit ati es. D e z e v erli e z e n k u n n e n n or m alit er w or d e n o p g e v a n g e n d o or d e r es er v e gr o n d e x pl oit ati e. D e z e r es er v e is p er 1 j a n u ari 2 0 1 2 o p g e g a a n i n d e al g e m e n e r es er v e. D estij ds is e e n b e dr a g v a n 7 3 2. 0 0 0 a a n d e al g e m e n e r es er v e t o e g e v o e g d. Risi c o s o p pl a n ni v e a u E e n b er e k e ni n g v a n d e risi c o s o p pl a n ni v e a u w or dt j a arlij ks, bij h et o pst ell e n v a n d e b e gr oti n g, g e m a a kt. Hi ert o e w or d e n d e gr o n d e x pl oit ati es g e a ct u alis e er d. A ct u alis ati e h o u dt i n d at: d e uit gift et er mij n e n zij n bij g est el d; d e l ast e n o p ni e u w zij n b e o or d e el d e n bij g est el d; gr o n d prij z e n zij n g er a a m d o p b asis v a n h et gr o n d prij ze n b el ei d 2 0 1 4-2 0 1 6. H et gr o n d prij z e n b el ei d w or dt b e gi n 2 0 1 8 i n h er zi e n e v or m a a n g e b o d e n a a n d e r a a d Ni e u w e r e g els: V e n n o ots c h a ps b el asti n g o v er h e d e n e n B B V P er 1 j a n u a ri 2 0 1 6 is d e V e n n o ots c h a ps pli c ht v o or o v er h ei ds o n d er ne mi n g e n i n w er ki n g g etr e d e n. H et d o el v a n h et w ets v o orst el is h et s c h e p p e n v a n e e n g elij k s p e el v el d v o or o v er h ei ds o n d er n e mi n g e n e n pri v at e o n d er n e mi n g e n. D e gr o n d e x pl oit ati es v a n d e g e m e e nt e W o e ns dr e c ht v all e n o n d er b e drijfsa cti vit eit e n. Dit b et e k e nt d at d e g e m e e nt e v e n n o ots c h a ps pli c hti g is. D e h o o gt e v a n d e bij dr a g e p er j a ar is v a n e e n a a nt al f a ct or e n af h a n k elij k, w a ar o n d er d e r e k e n m et h o d e v o or d e af dr a c ht. I n 2 0 1 8 m o et d e a a n gift e o v er h et e erst e j a ar ( 2 0 1 6) zij n i n g e di e n d e n v er w a c ht e n wij d ui d elij k h ei d o v er d e st a n d p u nt e n t e n a a n zi e n v a n d e o p e ni n g b al a ns e n fis c al e wi nst b er e k e ni n g d o or d e fis c us. V a n af 2 0 1 6 g el d e n t e v e ns ni e u w e r e g els di e zij n o p g e n o m e n i n d e n otiti e Gr o n d e x pl oit ati es 2 0 1 6 v a n d e c o m missi e B B V. I n d e gr o n d e x pl oit ati es is r e k e ni n g g e h o u d e n m et d e z e ni e u w e r e g els. I n o n d erst a a n d e t a b el w or dt d e pr o g n os e v a n b ei d e gr o n d e x pl oit ati es w e er g e g e v e n. B St a n d v a n z a k e n p r oj e ct e n Pr o g n os e re s ult at e n Pr o g n os e v o o r deli g B e g r oti n g 2 0 1 8 C W P r o g n os e n a deli g P r o g n os e j a ar g e re e d P r o g n os e v o o r deli g J a arre k e ni n g 2 0 1 6 C W Pr o g n os e n a deli g Pr o g n os e j a ar g e re e d C o m pl e x e n i n e x pl oit ati e D e H oef 4 3 7. 2 9 9 2 0 1 9 3 5 0. 4 2 5 2 0 2 0 C e ntr u m H o o ger hei de 2 5 0. 3 6 3 2 0 2 6 2 8 9. 9 5 5-2 0 2 6 T ot a al 6 8 7. 6 6 2-6 4 0. 3 8 0 - * C W = C o nt a nt e W a a r d e 1 3 1

Complexen in exploitatie Complex De Hoef Complex de Hoef laat in 2018 een positief resultaat zien. Dit komt door de snelle verkoop van de bouwkavels. Ook het verkrijgen van een positief besluit op het niet nodig zijn van een grondwatersanering omdat deze voldoende stabiel is en afneemt betekent dat de gereserveerde saneringskosten nu volledig vervallen en leiden tot meer winst. Voor de komende periode tot 2020 resteert nog de verkoop van 3 kavels. In de door de Commissie BBV uitgebrachte notitie wordt aangegeven dat (tussentijds) winst op grondexploitaties genomen moeten worden op het moment dat met zekerheid geconcludeerd kan worden dat het project winstgevend is. De tussentijdse winst moet genomen worden na rato van de voortgang en is voor 2017 berekend op 250.000 en voor de jaren 2018 en 2019 50.000. Complex Centrum Hoogerheide De structuurvisie Kern Hoogerheide met de daarbij behorende grondexploitatie Centrum Hoogerheide zijn reeds vastgesteld door de raad van Woensdrecht. Deze grondexploitatie sluit positief. In 2016 tot heden zijn vooral kosten gemaakt voor het bestemmingsplan en voorbereidende kosten voor ontwerp infra. In verband met te verwachten waterproblematiek is op advies van de rioolbeheerder een extra waterbuffer in het gebied opgenomen. Dit heeft geleid tot een iets minder positief resultaat. Het bestemmingsplan gaat in 2017 in procedure en zal naar verwachting in 2017-2018 onherroepelijk zijn. Na onherroepelijk worden van het bestemmingsplan worden de gronden verkocht en krijgt gemeente de eerste opbrengsten. In de door de commissie BBV uitgebrachte notitie wordt aangegeven om alleen kosten/opbrengsten op te nemen welke een directe relatie hebben met de grondexploitatie. De herinrichting van het Lukasplein en de idop-middelen zijn daarom uit de grondexploitatie gehaald. Dit was eerder meegenomen omdat ook het gebied aan de Semmelweiss wordt herontwikkeld en zodoende gelijktijdig het Lucasplein zou kunnen worden heringericht. De gelden staan nu elders gereserveerd. Het Lucasplein kan nog steeds gelijktijdig worden heringericht. Complexen (nog) niet in exploitatie genomen Complex overige gronden De classificatie niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG) is vervallen vanwege wijzigingen in BBV voorschriften en deze gronden zijn per 1-1-2016 verantwoord onder de materiële vaste activa, rubriek overige investeringen met econmische nut grond en terreinen. Dit betreft gronden waarvoor geen directe plannen en/of mogelijkheden zijn om de gronden binnen twee jaar te ontwikkelen. Deze gronden komen wel in aanmerking voor verkoop, pacht, verhuur of ontwikkelingen in de toekomst. Reserves Algemeen: De reserves van het grondbedrijf zijn per 1 januari 2012 samengevoegd met de algemene reserve van de gemeente. Bij onvoorziene risico s met betrekking tot de grondexploitatie zal de algemene reserve worden aangesproken om als buffer te fungeren. Reserve anterieure overeenkomsten: Deze reserve komt tot stand op basis van een wettelijke verplichting. Deze verplichting houdt in dat alle gemaakte kosten verhaald worden op initiatiefnemer. Deze reserve wordt gevoed door vooruitbetaalde bedragen door derden en zal afnemen in de jaren dat het project tot uitvoering wordt gebracht. De inkomsten kunnen niet gezien worden als winst, maar als het verhalen van gemaakte, of nog te maken gemeentelijke kosten. 132

4. DIVERSE OVERZICHTEN 4.1 Overzicht incidentele baten en lasten 2018 De definitie voor het begrip incidenteel is baten of lasten, die zich gedurende maximaal 3 jaar voordoen of materieel wijzigen. De BBV voorschriften vereisen, dat inzicht gegeven dient te worden in de incidentele baten en lasten. Baten en lasten uit eenmalige activiteiten ontstaan vanwege projecten, eenmalige bijdragen en onvoorziene situaties. Ook eenmalige onttrekkingen aan reserves worden als incidentele baten en lasten beschouwd. In het onderstaand overzicht zijn de belangrijkste (groter dan 10.000) opgenomen: Programma Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Incidentele lasten: 1 Sociaal Domein Project Statushouders: maatschappelijke begeleiding en -20.000 0 0 0 participatie 1 Sociaal Domein Bijdrage Samenwerking Sociaal Domein Brabantse Wal -95.000 0 0 0 1 Sociaal Domein Voorbereidingsbudget Taken Beschemd Wonen (gemeente Bergen op Zoom) -25.000 0 0 0 2 Economie Bijdrage Streekhuis Brabantse Wal 2018-36.000 0 0 0 2 Economie Fiets- en Wielerplan Woensdrecht 2017-2020 -75.000-55.000-55.000 0 3 Ruimte, wonen en leven Kerk Woensdrecht eenmalige bijdrage in kosten herstel -150.000 0 0 0 en behoud toren 3 Ruimte, wonen en leven Uitvoering woonvisie en prestatieafspraken 2016-2020 -10.000-10.000 0 0 3 Ruimte, wonen en leven Eenmalige budget ondergronds brengen -26.000 0 0 0 afvalinzamelcontainers 3 Ruimte, wonen en leven Wegen: uitvoeringsprogramma wegbeheer 2018-155.000 0 0 0 3 Ruimte, wonen en leven Wegen: toename budget onkruidbestrijding -15.000 0 0 0 3 Ruimte, wonen en leven Openbaar groen : 2 jaar extra budget voor renovatie -149.500-149.500 0 0 3 Ruimte, wonen en leven Openbaar groen : 2 jaar extra budget Initiatievenfonds -20.000-20.000 0 0 3 Ruimte, wonen en leven Begraafplaatsen : extra budget verwijderen -23.000-23.000-23.000 0 grafmonumenten 3 Ruimte, wonen en leven Sportparken: aanpassen nutsvoorzieningen gemeentelijk -27.500 sportpark 3 Ruimte, wonen en leven Sportparken: verplaatsen afrastering sportpark J. van Hoek -20.000 4 Bestuur Nieuwbouw brandweerkarzerne -2.200.000 0 0 0 4 Bestuur Extra ondersteuning verkiezingen -10.000 0 0 0 4 Bestuur Kosten inwerkprogramma/opleidingen nieuwe Raad, ext. -9.000 0 0 0 informateur, representatie en communicatie 4 Bestuur Uitvoering visie op samenwerking op de Brabantse Wal -37.500-37.500 0 0 5 Bedrijfsvoering Functionele ondersteuning midoffice suite -84.329 0 0 0 Verdeeld over de diverse Tijdelijke inzet personeel -306.434-177.881 0 0 programma's -3.494.263-472.881-78.000 0 133

Programma Omschrijving 2018 2019 2020 2021 Incidentele baten: 3 Ruimte, wonen en leven Opbrengst verkoop snippergroen 21.850 21.850 21.850 21.850 3 Ruimte, wonen en leven Tussentijdse winstneming complex "De Hoef" 50.000 50.000 0 0 3 Ruimte, wonen en leven Omgevingsvergunning grote projecten 75.000 0 0 0 5 Bedrijfsvoering Detacheringsvergoedingen personeel 92.460 11.200 0 0 5 Bedrijfsvoering Investeringen die (eenmalig) worden gedekt uit de 26.000 0 0 0 voorziening 5 Bedrijfsvoering Personeel die (eenmalig) worden gedekt uit de reserves 126.310 119.000 0 0 5 Bedrijfsvoering Investeringen die (eenmalig) worden gedekt uit de 2.791.829 240.000 23.000 0 reserves 3.183.449 442.050 44.850 21.850 Saldo incidentele baten -310.814-30.831-33.150 21.850 Voor een specificatie van de incidentele toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves wordt verwezen naar het overzicht reserves en voorzieningen in de bijlagen. Het begrotingssaldo geeft na eliminatie van deze incidentele baten en lasten het volgende meerjarig beeld: 2018 Lasten Baten Saldo Programma 1 - Sociaal Domein -24.364.372 4.570.424-19.793.948 Programma 2 - Economie -292.861 25.445-267.416 Programma 3 - Ruimte, wonen en leven -15.791.802 12.025.737-3.766.065 Programma 4 - Bestuur -4.241.761 2.879.763-1.361.998 Programma 5 - Bedrijfsvoering -2.624.548 24.352-2.600.196 Totaal van de programma's -47.315.344 19.525.721-27.789.623 Overzicht algemene dekkingsmiddelen -22.172 32.984.952 32.962.780 Overzicht overhead -4.286.486 3.800-4.282.686 Bedrag heffing vennootschapbelasting -7.519-7.519 Bedrag voor onvoorzien -76.804-76.804 Subtotaal programma's -51.708.325 52.514.473 806.148 Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves -3.138.387 2.490.514-647.873 Geraamd resultaat -54.846.712 55.004.987 158.275 Incidentele baten en lasten 3.494.263-3.183.449 310.814 Structureel begrotingssaldo -51.352.449 51.821.538 469.089 134

2019 Lasten Baten Saldo Programma 1 - Sociaal Domein -24.158.045 4.535.504-19.622.541 Programma 2 - Economie -232.869 25.084-207.785 Programma 3 - Ruimte, wonen en leven -9.729.698 5.871.494-3.858.204 Programma 4 - Bestuur -4.306.823 581.283-3.725.540 Programma 5 - Bedrijfsvoering -2.588.673 17.477-2.571.196 Totaal van de programma's -41.016.108 11.030.842-29.985.266 Overzicht algemene dekkingsmiddelen -17.781 33.030.796 33.013.015 Overzicht overhead -4.170.189 3.800-4.166.389 Bedrag heffing vennootschapbelasting -7.502-7.502 Bedrag voor onvoorzien -76.804-76.804 Subtotaal programma's -45.288.384 44.065.438-1.222.946 Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves -725.693 2.255.204 1.529.511 Geraamd resultaat -46.014.077 46.320.642 306.565 Incidentele baten en lasten 472.881-442.050 30.831 Structureel begrotingssaldo -45.541.196 45.878.592 337.396 2020 Lasten Baten Saldo Programma 1 - Sociaal Domein -24.013.106 4.496.304-19.516.802 Programma 2 - Economie -230.550 25.000-205.550 Programma 3 - Ruimte, wonen en leven -9.574.787 5.770.738-3.804.049 Programma 4 - Bestuur -4.294.024 580.009-3.714.015 Programma 5 - Bedrijfsvoering -2.576.314 13.000-2.563.314 Totaal van de programma's -40.688.781 10.885.051-29.803.730 Overzicht algemene dekkingsmiddelen -16.957 33.067.898 33.050.941 Overzicht overhead -4.178.278 3.800-4.174.478 Bedrag heffing vennootschapbelasting -7.474-7.474 Bedrag voor onvoorzien -76.804-76.804 Subtotaal programma's -44.968.294 43.956.749-1.011.545 Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves -932.128 2.030.550 1.098.422 Geraamd resultaat -45.900.422 45.987.299 86.877 Incidentele baten en lasten 78.000-44.850 33.150 Structureel begrotingssaldo -45.822.422 45.942.449 120.027 2021 Lasten Baten Saldo Programma 1 - Sociaal Domein -24.078.246 4.496.304-19.581.942 Programma 2 - Economie -174.054 25.000-149.054 Programma 3 - Ruimte, wonen en leven -9.351.801 5.592.889-3.758.912 Programma 4 - Bestuur -4.318.424 580.079-3.738.345 Programma 5 - Bedrijfsvoering -2.589.804 13.000-2.576.804 Totaal van de programma's -40.512.329 10.707.272-29.805.057 Overzicht algemene dekkingsmiddelen -15.943 33.082.317 33.066.374 Overzicht overhead -4.156.721 3.800-4.152.921 Bedrag heffing vennootschapbelasting -7.473-7.473 Bedrag voor onvoorzien -76.804-76.804 Subtotaal programma's -44.769.270 43.793.389-975.881 Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves -900.874 1.928.194 1.027.320 Geraamd resultaat -45.670.144 45.721.583 51.439 Incidentele baten en lasten 0-21.850-21.850 Structureel begrotingssaldo -45.670.144 45.699.733 29.589 135

4.2 Overzicht van baten en lasten 2017-2021 Baten (in ) primair wijziging 2017 2017 2017 2018 2019 2020 2021 1.1.1 Participatiebudget (ontwikkeling en uitvoering) 6.431.121 248.212 6.679.333 6.420.814 6.281.845 6.166.104 6.142.826 1.1.2 Armoedebeleid en schuldhulpverlening 13.231 0 13.231 14.214 13.229 13.000 13.000 1.2.1 Wet Maatschappelijke Ondersteuning (ontwikkeling en uitvoering) 5.175.047-104.417 5.070.630 4.927.993 4.885.876 4.893.865 4.978.096 1.3.1 Jeugdzorg (ontwikkeling en beleid) 4.497.636 78.244 4.575.880 4.448.315 4.481.864 4.502.011 4.521.264 1.4.1 Brede scholen en integrale kindcentra 115.409 0 115.409 116.746 115.328 115.000 115.000 1.4.2 Voor- en vroegschoolse activiteiten 822 0 822 1.204 795 701 701 1.4.3 Leerplicht en voortijdig schoolverlaten 180 0 180 731 137 0 0 SALDO PROGRAMMA 1 16.233.446 222.039 16.455.485 15.930.017 15.779.074 15.690.681 15.770.887 2.1.1 Werkgelegenheid 5 0 5 20 4 0 0 2.1.2 Middenstand en winkelgebieden 25.023 0 25.023 25.057 25.011 25.000 25.000 2.2.1 Landschappelijke ontwikkelingen 0 0 0 1 0 0 0 2.2.2 Branding Brabantse Wal en wielergemeente 44 350.000 350.044 327 61 0 0 2.2.3 Grensoverschrijdende samenwerking met België en Zeeland 2 0 2 10 2 0 0 2.3.1 Aviolanda 0 0 0 31 6 0 0 SALDO PROGRAMMA 2 25.074 350.000 375.074 25.446 25.084 25.000 25.000 3.1.1 Ruimtelijke ordening en ontwikkeling, landschap en natuur 46.197 927.551 973.748 6.621.394 533.907 435.386 258.343 3.1.2 Bouwzaken 387.631 24.168 411.799 502.557 427.516 427.507 427.507 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accomodaties 204.878 18.644 223.522 221.745 220.753 220.523 220.523 3.2.1 Dorpsplatforms in samenhang met openbare werken `uitvoering anders 12 0 12 49 9 0 0 3.2.2 Monumenten en Cultuur 41.659 9.800 51.459 51.646 51.442 51.398 51.398 3.3.1 Wonen en volkshuisvesting 0 0 0 24 5 0 0 3.3.2 Verkeer en Vervoer 1.258 452 1.710 1.926 1.413 1.296 1.296 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water 4.489.217 115.946 4.605.163 4.544.140 4.567.339 4.565.785 4.564.979 3.3.5 Milieu 73 0 73 322 62 0 0 3.4.1 Sport 82.025-890 81.135 81.934 69.048 68.843 68.843 SALDO PROGRAMMA 3 5.252.950 1.095.671 6.348.621 12.025.737 5.871.494 5.770.738 5.592.889 4.1.1 Openbare orde en veiligheid 26.549-10.000 16.549 2.311.588 16.405 15.890 15.890 4.1.2 Handhaving 41.623 240 41.863 31.695 31.332 31.249 31.249 4.2.1 Dienstverlening en burgerzaken 365.066 49.314 414.380 415.346 415.051 414.981 415.051 4.2.2 Burger- en overheidsparticipatie 11 0 11 63 11 0 0 4.2.3 Samenwerking en bestuurskracht 118.639 0 118.639 121.071 118.484 117.889 117.889 SALDO PROGRAMMA 4 551.888 39.554 591.442 2.879.763 581.283 580.009 580.079 5.1.1 Financiën 15.348.363 490.625 15.838.988 16.840.923 16.974.718 17.028.721 16.920.934 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen 4.702.222 90.325 4.792.547 4.808.384 4.829.910 4.857.800 4.899.800 5.1.3 Informatievoorziening en automatisering 57 0 57 185 34 0 0 5.1.5 Overhead 56.400-40.000 16.400 3.800 3.800 3.800 3.800 5.2.1 Personeel en organisatie 39 42.500 42.539 100 18 0 0 5.3.1 Communicatie 33 0 33 106 21 0 0 5.3.2 Juridische zaken 3 0 3 12 2 0 0 SALDO PROGRAMMA 5 20.107.117 583.450 20.690.567 21.653.510 21.808.503 21.890.321 21.824.534 Mutaties reserves 2.825.690 3.436.689 6.262.379 2.490.514 2.255.204 2.030.550 1.928.194 Mutaties reserves 2.825.690 3.436.689 6.262.379 2.490.514 2.255.204 2.030.550 1.928.194 Totaal Baten 44.996.165 5.727.403 50.723.568 55.004.987 46.320.642 45.987.299 45.721.583 136

Lasten (in ) SALDO PROGRAMMA 1 primair 2017 wijziging 2017 1.1.1 Participatiebudget (ontwikkeling en uitvoering) -8.250.327-417.791-8.668.118-8.461.806-8.281.002-8.088.964-8.065.467 1.1.2 Armoedebeleid en schuldhulpverlening -668.201-153.071-821.272-794.529-789.031-786.139-786.120 1.2.1 Wet Maatschappelijke Ondersteuning (ontwikkeling en uitvoering) -8.004.491 632.758-7.371.733-7.359.659-7.393.459-7.446.410-7.533.954 1.3.1 Jeugdzorg (ontwikkeling en beleid) -5.830.168-123.492-5.953.660-5.995.124-6.038.517-6.037.415-6.053.393 1.4.1 Brede scholen en integrale kindcentra -1.154.430 150-1.154.280-1.054.182-1.013.928-1.004.195-989.520 1.4.2 Voor- en vroegschoolse activiteiten -294.834-11.000-305.834-306.350-250.931-260.549-260.369 1.4.3 Leerplicht en voortijdig schoolverlaten -437.464-5.771-443.235-392.722-391.177-389.434-389.423 2017 2018 2019 2020 2021-24.639.915-78.217-24.718.132-24.364.372-24.158.045-24.013.106-24.078.246 2.1.1 Werkgelegenheid -12.172 0-12.172-12.087-12.045-11.997-11.997 2.1.2 Middenstand en winkelgebieden -56.974 0-56.974-56.583-56.452-56.302-56.301 2.2.1 Landschappelijke ontwikkelingen -488-62.715-63.203-483 -481-480 -479 2.2.2 Branding Brabantse Wal en wielergemeente -109.951-672.911-782.862-198.915-142.170-141.356-86.324 2.2.3 Grensoverschrijdende samenwerking met België en Zeeland -5.831-9.976-15.807-5.791-5.770-5.749-5.749 2.3.1 Aviolanda -17.786 0-17.786-19.002-15.951-14.666-13.204 SALDO PROGRAMMA 2-203.202-745.602-948.804-292.861-232.869-230.550-174.054 3.1.1 Ruimtelijke ordening en ontwikkeling, landschap en natuur -222.550-633.985-856.535-6.661.536-573.257-518.159-340.879 3.1.2 Bouwzaken -31.176 0-31.176-66.142-66.036-65.917-65.916 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accomodaties -808.142-70.920-879.062-776.416-758.986-845.170-840.612 3.2.1 Dorpsplatforms in samenhang met openbare werken `uitvoering anders -30.470-750 -31.220-66.642-50.143-21.022-21.022 3.2.2 Monumenten en Cultuur -153.382-2.722-156.104-301.190-149.740-159.344-159.207 3.3.1 Wonen en volkshuisvesting -2.936-10.000-12.936-14.969-14.380-4.103-3.840 3.3.2 Verkeer en Vervoer -357.879-37.351-395.230-366.390-364.872-363.519-363.693 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water -6.249.857-347.696-6.597.553-6.644.607-6.887.485-6.697.243-6.663.728 3.3.5 Milieu -182.886-16.059-198.945-195.402-194.724-193.956-193.951 3.4.1 Sport -738.330-50.125-788.455-698.508-670.075-706.354-698.953 SALDO PROGRAMMA 3-8.777.608-1.169.608-9.947.216-15.791.802-9.729.698-9.574.787-9.351.801 4.1.1 Openbare orde en veiligheid -1.606.907 17.765-1.589.142-1.713.856-1.802.497-1.837.380-1.866.827 4.1.2 Handhaving -1.785-205.859-207.644-270.328-269.356-268.276-265.187 4.2.1 Dienstverlening en burgerzaken -217.305-26.130-243.435-230.658-229.889-229.022-229.016 4.2.2 Burger- en overheidsparticipatie -27.168-10.000-37.168-38.561-28.428-28.276-28.276 4.2.3 Samenwerking en bestuurskracht -1.908.701 58.020-1.850.681-1.988.358-1.976.653-1.931.070-1.929.118 SALDO PROGRAMMA 4-3.761.866-166.204-3.928.070-4.241.761-4.306.823-4.294.024-4.318.424 5.1.1 Financiën -208.086 450.648 242.562-164.576-159.911-158.816-157.141 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen -357.847-102.000-459.847-404.756-403.523-402.129-402.121 5.1.3 Informatievoorziening en automatisering -139.768-15.500-155.268-112.085-113.615-115.130-115.127 5.1.5 Overhead -5.707.458 1.250.058-4.457.400-4.286.486-4.170.189-4.178.278-4.156.721 5.2.1 Personeel en organisatie -72.134-2.383.956-2.456.090-1.987.191-1.951.526-1.939.576-1.939.573 5.3.1 Communicatie -82.093 11.666-70.427-55.121-54.896-54.638-68.803 5.3.2 Juridische zaken -7.517 0-7.517-7.314-7.289-7.260-7.259 SALDO PROGRAMMA 5-6.574.903-789.084-7.363.987-7.017.529-6.860.949-6.855.827-6.846.745 Mutaties reserves -1.025.535-2.567.133-3.592.668-3.138.387-725.693-932.128-900.874 Mutaties reserves -1.025.535-2.567.133-3.592.668-3.138.387-725.693-932.128-900.874 Totaal Lasten -44.983.029-5.515.848-50.498.877-54.846.712-46.014.077-45.900.422-45.670.144 Saldo van Baten en Lasten 13.136 211.555 224.691 158.275 306.565 86.877 51.439 137

4.3 Overzicht van baten en lasten 2018 naar taakvelden Taakveld BBV (in ) 2018 2019 2020 2021 0.1 - Bestuur Baten 120.064 118.295 117.889 117.889 Lasten -1.363.046-1.349.398-1.344.181-1.339.132 Saldo -1.242.982-1.231.103-1.226.292-1.221.243 0.10 - Mutaties reserves Baten 2.490.514 2.255.204 2.030.550 1.928.194 Lasten -3.138.387-725.693-932.128-900.874 Saldo -647.873 1.529.511 1.098.422 1.027.320 0.2 - Burgerzaken Baten 415.409 415.062 414.981 415.051 Lasten -269.219-258.317-257.298-257.292 Saldo 146.190 156.745 157.683 157.759 0.3 - Beheer overige gebouwen en gronden Baten 40.105 40.019 40.000 40.000 Lasten -208.355-57.422-61.165-61.141 Saldo -168.250-17.403-21.165-21.141 0.4 - Overhead Baten 4.620 3.955 3.800 3.800 Lasten -6.715.647-6.558.885-6.549.609-6.542.203 Saldo -6.711.027-6.554.930-6.545.809-6.538.403 0.5 - Treasury Baten 131.956 117.115 117.402 114.714 Lasten -22.220-17.790-16.957-15.943 Saldo 109.736 99.325 100.445 98.771 0.61 - OZB woningen Baten 2.507.425 2.531.080 2.556.000 2.580.000 Lasten -258.408-257.510-256.494-256.488 Saldo 2.249.017 2.273.570 2.299.506 2.323.512 0.62 - OZB niet-woningen Baten 1.741.000 1.758.000 1.776.000 1.794.000 Saldo 1.741.000 1.758.000 1.776.000 1.794.000 0.64 - Belastingen overig Baten 127.159 108.030 93.000 93.000 Lasten -146.348-146.013-145.635-145.633 Saldo -19.189-37.983-52.635-52.633 0.7 - Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds Baten 28.058.244 28.096.890 28.105.696 28.080.803 Saldo 28.058.244 28.096.890 28.105.696 28.080.803 0.8 - Overige baten en lasten Baten -5 15 0 0 Lasten -76.371-76.367-76.363-75.705 Saldo -76.376-76.352-76.363-75.705 0.9 - Vennootschapsbelasting (VpB) Baten 12 2 0 0 Lasten -7.531-7.504-7.474-7.473 Saldo -7.519-7.502-7.474-7.473 1.1 - Crisisbeheersing en brandweer Baten 2.311.441 16.377 15.890 15.890 Lasten -1.624.710-1.713.708-1.748.968-1.778.442 Saldo 686.731-1.697.331-1.733.078-1.762.552 1.2 - Openbare orde en veiligheid Baten 31.842 31.360 31.249 31.249 Lasten -359.474-358.145-356.688-353.572 Saldo -327.632-326.785-325.439-322.323 2.1 - Verkeer en vervoer Baten 48.686 46.029 45.415 45.415 Lasten -2.184.161-2.401.684-2.378.514-2.365.714 Saldo -2.135.475-2.355.655-2.333.099-2.320.299 138

Taakveld BBV (in ) 2018 2019 2020 2021 2.2 - Parkeren Baten 297 296 296 296 Lasten -874-855 -845-837 Saldo -577-559 -549-541 3.1 - Economische ontwikkeling Baten 77 15 0 0 Lasten -46.836-46.673-46.488-46.487 Saldo -46.759-46.658-46.488-46.487 3.2 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur Baten 31 6 0 0 Lasten -19.002-15.951-14.666-13.204 Saldo -18.971-15.945-14.666-13.204 3.3 - Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen Baten 25.000 25.000 25.000 25.000 Lasten -21.834-21.824-21.811-21.811 Saldo 3.166 3.176 3.189 3.189 3.4 - Economische promotie Baten 432.800 432.800 432.800 432.800 Saldo 432.800 432.800 432.800 432.800 4.1 - Openbaar basisonderwijs Baten 61 12 0 0 Lasten -37.069-36.942-36.795-36.794 Saldo -37.008-36.930-36.795-36.794 4.2 - Onderwijshuisvesting Baten 1.440 270 0 0 Lasten -868.230-828.621-819.618-804.947 Saldo -866.790-828.351-819.618-804.947 4.3 - Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Baten 117.180 115.978 115.701 115.701 Lasten -847.955-790.473-797.765-797.571 Saldo -730.775-674.495-682.064-681.870 5.1 - Sportbeleid en activering Baten 143 27 0 0 Lasten -86.868-66.566-66.224-11.222 Saldo -86.725-66.539-66.224-11.222 5.2 - Sportaccommodaties Baten 81.934 69.048 68.843 68.843 Lasten -698.508-670.075-706.354-698.953 Saldo -616.574-601.027-637.511-630.110 5.3 - Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie Baten 196 36 0 0 Lasten -117.316-116.903-116.437-116.435 Saldo -117.120-116.867-116.437-116.435 5.4 - Musea Baten 198 36 0 0 Lasten -119.861-121.362-122.846-122.843 Saldo -119.663-121.326-122.846-122.843 5.6 - Media Baten 32.668 32.033 31.887 31.887 Lasten -477.951-475.342-477.544-477.051 Saldo -445.283-443.309-445.657-445.164 5.7 - Openbaar groen en (openlucht) recreatie Baten 15.729 14.329 14.009 14.009 Lasten -1.160.386-1.116.603-950.648-951.944 Saldo -1.144.657-1.102.274-936.639-937.935 6.1 - Samenkracht en burgerparticipatie Baten 244.597 241.808 241.163 241.163 Lasten -2.154.608-2.020.995-2.072.852-2.065.551 Saldo -1.910.011-1.779.187-1.831.689-1.824.388 6.2 - Wijkteams Baten 7.668 6.575 6.324 6.324 Lasten -790.895-787.254-788.999-788.572 Saldo -783.227-780.679-782.675-782.248 139

Taakveld BBV (in ) 2018 2019 2020 2021 6.3 - Inkomensregelingen Baten 3.969.033 3.929.084 3.895.961 3.895.961 Lasten -6.761.606-6.650.365-6.519.527-6.527.291 Saldo -2.792.573-2.721.281-2.623.566-2.631.330 6.4 - Begeleide participatie Baten 4.523 851 0 0 Lasten -2.501.696-2.393.890-2.264.763-2.264.696 Saldo -2.497.173-2.393.039-2.264.763-2.264.696 6.5 - Arbeidsparticipatie Baten 50.070 49.347 49.180 49.180 Lasten -314.601-353.574-383.075-354.967 Saldo -264.531-304.227-333.895-305.787 6.6 - Maatwerkvoorzieningen (WMO) Baten 73.796 72.718 72.468 72.468 Lasten -763.762-764.956-763.788-767.768 Saldo -689.966-692.238-691.320-695.300 6.71 - Maatwerkdienstverlening 18+ Baten 294.542 288.927 287.673 287.673 Lasten -3.780.669-3.943.890-4.004.849-4.088.980 Saldo -3.486.127-3.654.963-3.717.176-3.801.307 6.72 - Maatwerkdienstverlening 18- Baten 8.781 1.653 0 0 Lasten -4.136.913-4.152.007-4.153.422-4.172.544 Saldo -4.128.132-4.150.354-4.153.422-4.172.544 6.81 - Geëscaleerde zorg 18+ Baten 259 49 0 0 Lasten -242.234-216.686-216.066-216.062 Saldo -241.975-216.637-216.066-216.062 6.82 - Geëscaleerde zorg 18- Baten 1.549 31.761 31.470 31.470 Lasten -891.933-920.132-916.433-916.409 Saldo -890.384-888.371-884.963-884.939 7.1 - Volksgezondheid Baten 1.342 254 0 0 Lasten -815.895-817.364-814.154-814.135 Saldo -814.553-817.110-814.154-814.135 7.2 - Riolering Baten 1.900.200 1.900.200 1.900.200 1.900.200 Lasten -1.732.577-1.732.560-1.732.546-1.732.525 Saldo 167.623 167.640 167.654 167.675 7.3 - Afval Baten 2.518.605 2.545.855 2.545.855 2.545.855 Lasten -2.084.616-2.113.877-2.114.311-2.114.730 Saldo 433.989 431.978 431.544 431.125 7.4 - Milieubeheer Baten 322 62 0 0 Lasten -195.402-194.724-193.956-193.951 Saldo -195.080-194.662-193.956-193.951 7.5 - Begraafplaatsen en crematoria Baten 74.314 73.508 72.704 71.898 Lasten -77.467-78.819-81.235-58.864 Saldo -3.153-5.311-8.531 13.034 8.1 - Ruimtelijke ordening Baten 6.674.872 587.409 488.893 311.850 Lasten -6.644.160-555.942-500.911-323.632 Saldo 30.712 31.467-12.018-11.782 8.3 - Wonen en bouwen Baten 444.288 363.262 359.000 359.000 Lasten -81.111-80.416-70.020-69.756 Saldo 363.177 282.846 288.980 289.244 Saldo van Baten en Lasten 158.275 306.565 86.877 51.439 140

141

4.4 Overzicht van baten en lasten naar kostensoorten Baten (in ) 221 - Belastingen op producenten 222 - Belastingen op huishoudens 31 - Grond 32 - Duurzame goederen 33 - Pachten 342 - Eigen bijdragen en verhaal sociale uitkeringen in natura 352 - Uitgeleend personeel 36 - Huren 37 - Leges en andere rechten 38 - Overige goederen en diensten 412 - Verhaal sociale uitkeringen in geld 431 - Inkomensoverdrachten - Rijk 432 - Inkomensoverdrachten - gemeenten 438 - Inkomensoverdrachten - overige instellingen en personen 446 - Kapitaaloverdrachten - overige overheden 448 - Kapitaaloverdrachten - overige instellingen en personen 51 - Rente 52 - Dividenden en winsten 71 - Mutatie reserves 72 - Mutatie voorzieningen 74 - Toegerekende reële en bespaarde rente Totaal Baten 2018 4.883.000 1.815.160 5.954.451 2.898.120 16.371 309.063 92.460 281.132 2.921.444 808.869 71.125 32.124.013 0 16.000 0 11.214 14.457 139.402 2.490.514 143.889 14.303 55.004.987 142

Lasten (in ) 11 - Salarissen en sociale lasten 21 - Belastingen 31 - Grond 32 - Duurzame goederen 33 - Pachten 341 - Sociale uitkeringen in natura 351 - Ingeleend personeel 38 - Overige goederen en diensten 411 - Sociale uitkeringen in geld 42 - Subsidies 431 - Inkomensoverdrachten - Rijk 432 - Inkomensoverdrachten - gemeenten 433 - Inkomensoverdrachten - gemeenschappelijke regelingen 436 - Inkomensoverdrachten - overige overheden 438 - Inkomensoverdrachten - overige instellingen en personen 448 - Kapitaaloverdrachten - overige instellingen en personen 71 - Mutatie reserves 72 - Mutatie voorzieningen 73 - Afschrijvingen 74 - Toegerekende reële en bespaarde rente 75 - Overige verrekeningen Totaal Lasten Saldo van Baten en Lasten 2018-9.624.018-134.551-1.719-7.022.836-50 -8.217.934-281.807-8.193.578-4.070.168-459.839-171.500-29 -3.810.024-3.386.366-2.702.457-115.000-3.138.387-1.408.911-1.871.619-235.919 0-54.846.712 158.275 143

4.5 Overzicht van baten en lasten naar kostensoorten (per programma) Baten (in ) Sociaal domein Economie Ruimte, wonen en leven Bestuur Bedrijfsvoering Totaal 221 Belastingen op producenten 0 0 245.000 0 4.638.000 4.883.000 222 Belastingen op huishoudens 0 0 1.648.360 0 166.800 1.815.160 31 Grond 0 0 3.694.451 2.260.000 0 5.954.451 32 Duurzame goederen 0 0 2.898.120 0 0 2.898.120 33 Pachten 3.570 0 12.801 0 0 16.371 342 Eigen bijdragen en verhaal sociale uitkeringen in natura 309.063 0 0 0 0 309.063 352 Uitgeleend personeel 43.246 446 7.876 39.754 1.138 92.460 36 Huren 29.982 0 246.150 5.000 0 281.132 37 Leges en andere rechten 6.668 25.000 2.453.205 436.571 0 2.921.444 38 Overige goederen en diensten 25.000 0 756.520 20.549 6.800 808.869 412 Verhaal sociale uitkeringen in geld 71.125 0 0 0 0 71.125 431 Inkomensoverdrachten - Rijk 15.425.363 0 0 0 16.698.650 32.124.013 432 Inkomensoverdrachten - gemeenten 0 0 0 0 0 0 438 Inkomensoverdrachten - overige instellingen en personen 16.000 0 0 0 0 16.000 446 Kapitaaloverdrachten - overige overheden 0 0 0 0 0 0 448 Kapitaaloverdrachten - overige instellingen en personen 0 0 1.000 0 10.214 11.214 51 Rente 0 0 3.254 0 11.203 14.457 52 Dividenden en winsten 0 0 33.000 0 106.402 139.402 71 Mutatie reserves 0 0 0 0 2.490.514 2.490.514 72 Mutatie voorzieningen 0 0 26.000 117.889 0 143.889 74 Toegerekende reële en bespaarde rente 0 0 0 0 14.303 14.303 Totaal Baten 15.930.017 25.446 12.025.737 2.879.763 24.144.024 55.004.987 144

Lasten (in ) Sociaal domein Economie Ruimte, wonen en leven Bestuur Bedrijfsvoering Totaal 11 Salarissen en sociale lasten -3.458.128-38.382-910.712-1.715.465-3.501.331-9.624.018 21 Belastingen -19.297-150 -73.393-3.989-37.722-134.551 31 Grond 0 0-1.719 0 0-1.719 32 Duurzame goederen 0 0-7.022.836 0 0-7.022.836 33 Pachten 0 0-50 0 0-50 341 Sociale uitkeringen in natura -8.217.934 0 0 0 0-8.217.934 351 Ingeleend personeel 1.159 0-1.698-72.137-209.131-281.807 38 Overige goederen en diensten -938.190-75.081-4.978.784-698.498-1.503.025-8.193.578 411 Sociale uitkeringen in geld -4.070.168 0 0 0 0-4.070.168 42 Subsidies -220.134-52.800-186.905 0 0-459.839 431 Inkomensoverdrachten - Rijk 0 0 0-171.500 0-171.500 432 Inkomensoverdrachten - gemeenten -146-24 -175-15 331-29 433 Inkomensoverdrachten - gemeenschappelijke regelingen -926.161 0-80.253-1.423.547-1.380.063-3.810.024 436 Inkomensoverdrachten - overige overheden -3.290.869-30.030-13.467-52.000 0-3.386.366 438 Inkomensoverdrachten - overige instellingen en personen -2.330.740-75.266-272.805-5.648-17.998-2.702.457 448 Kapitaaloverdrachten - overige instellingen en personen -105.000 0-10.000 0 0-115.000 71 Mutatie reserves 0 0 0 0-3.138.387-3.138.387 72 Mutatie voorzieningen -23.043-60 -1.304.994-63.347-17.467-1.408.911 73 Afschrijvingen -672.806-4.420-859.570-33.728-301.095-1.871.619 74 Toegerekende reële en bespaarde rente -92.915-16.648-74.441-1.887-50.028-235.919 75 Overige verrekeningen 0 0 0 0 0 0 Totaal Lasten -24.364.372-292.861-15.791.802-4.241.761-10.155.916-54.846.712 Saldo van Baten en Lasten -8.434.355-267.415-3.766.065-1.361.998 13.988.108 158.275 145

4.6 GEPROGNOSTICEERDE BALANS PROGRAMMABEGROTING 2018 Bedragen x 1.000 VASTE ACTIVA Per 01-01-2018 Per 31-12-2018 Per 31-12-2019 Per 31-12-2020 Per 31-12-2021 A. IMMATERIELE VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa: Kosten onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald actief 98 95 92 88 85 Totaal 98 95 92 88 85 B. MATERIELE VASTE ACTIVA Investeringen met economisch nut 30.922 31.810 30.489 29.195 27.946 Investeringen met maatschappelijk nut 6.923 6.353 5.783 5.230 4.688 Totaal 37.845 38.162 36.272 34.425 32.634 C. FINANCIELE VASTE ACTIVA 5.054 5.050 5.046 5.042 5.038 Totaal Vaste Activa 42.997 43.307 41.409 39.555 37.757 VLOTTENDE ACTIVA Totaal Vlottende Activa 9.498 8.779 8.335 8.291 7.974 TOTAAL ACTIVA 52.495 52.086 49.745 47.845 45.731 146

Bedragen x 1.000 VASTE PASSIVA Per 01-01-2018 Per 31-12-2018 Per 31-12-2019 Per 31-12-2020 Per 31-12-2021 H. EIGEN VERMOGEN Eigen vermogen: Algemene reserve 5.836 5.542 5.213 5.338 5.118 Eigen vermogen: Bestemmingsreserves 14.448 15.615 14.348 13.273 12.245 Eigen vermogen: Saldo van rekening 225 158 307 87 51 Totaal 20.509 21.315 19.867 18.697 17.415 I. VOORZIENINGEN 11.318 11.177 11.181 11.089 11.204 J. VASTE SCHULD 4.175 6.932 6.184 5.544 4.898 Totaal Vaste Passiva 36.001 39.424 37.232 35.330 33.517 VLOTTENDE PASSIVA Totaal Vlottende Passiva 16.493 12.662 12.513 12.515 12.213 TOTAAL PASSIVA 52.495 52.086 49.745 47.845 45.731 147

4.7 Overzicht algemene dekkingsmiddelen Specificatie van de algemene dekkingsmiddelen Product Omschrijving Lasten Baten Saldo 1.1.1 Participatiebudget (ontwikkeling en Integratie uitk. Sociaal Domein Participatiewet uitvoering) - 2.445.112 2.445.112 1.2.1 Wet Maatschappelijke Ondersteuning Integratie uitk. Sociaal Domein WMO (ontwikkeling en uitvoering) Begeleiding - 4.520.156 4.520.156 1.3.1 Jeugdzorg (ontwikkeling en beleid) Integratie uitk. Sociaal Domein Jeugd - 4.394.326 4.394.326 5.1.1 Financiën Deelnemingen en beleggingen 4.211 106.402 102.191 5.1.1 Financiën Renteresultaat / bespaarde rente 17.961 15.506 2.455-5.1.1 Financiën Algemene uitkering gemeentefonds - 16.698.650 16.698.650 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen Onroerende zaakbelastingen woningen - 2.507.000 2.507.000 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen Onroerende zaakbelastingen niet-woningen - 1.741.000 1.741.000 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen Forensenbelasting - 42.800 42.800 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen Toeristenbelasting - 390.000 390.000 5.1.2 Lokale belastingen en heffingen Hondenbelasting - 124.000 124.000 Totaal algemene dekkingsmiddelen 22.172 32.984.952 32.962.780 In de Programmabegroting is een budget voor onvoorziene uitgaven opgenomen. Budget voor onvoorziene uitgaven Product Omschrijving Raming 5.1.1 Financiën Onvoorziene uitgaven 76.804 Totaal onvoorziene uitgaven 76.804 148

5. BIJLAGEN 5.1 Investeringen 2018 Investeringen (meerjarig) in Programma 1 Sociaal domein Omschrijving Product 2018 2019 2020 2021 - - - - Totaal programma 1 - - - - Dekking Programma 2 Economie Omschrijving Product 2018 2019 2020 2021 - - - - Totaal programma 2 - - - - Dekking Programma 3 Ruimte, wonen en leven Omschrijving Product 2018 Algehele herziening omgevingsplan buitengebied 3.1.1 Ruimtelijke ordening en ontwikkeling, landschap en natuur Verplaatsen afrastering sportpark J. van Hoek 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accommodaties (75311702/3370) Aanpassen nutsvoorzieningen gemeentelijk sportpark 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accommodaties (75311702/3370) Uitvoeringsprogramma openbare verlichting 3.3.2 Verkeer en Vervoer (62101000/33070) Uitvoeringsprogramma wegbeheer 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water (62100000/33070) Uitvoeringsprogramma wegbeheer 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water (62100000/33070) Kosten verwijderen grafmonumenten 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water (67240000/34130) Uitvoeringsprogramma rioolbeheer (voorziening) 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water (77227115/3370) Reconstructie Vijverstraat 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water (72101716/33070) Plaatsen ondergrondse afvalinzamelcontainers 3.3.3 Beheer openbare ruimte incl. afval en water (77211700/33010) 2019 2020 2021 Dekking - p.m. p.m. p.m. Algemene reserve 20.000 - - - Algemene reserve 27.500 - - - Algemene reserve 89.500 89.500 89.500 89.500 Bestemmingsreserve Openbare verlichting 473.250 786.600 786.600 786.600 Bestemmingsreserve Onderhoud wegen 155.000 - - - sresultaat 23.000 23.000 23.000 - Algemene reserve 1.142.748 904.032 1.098.500 1.054.500 Voorziening Rioolbeheer - 74.764 - - sresultaat 60.280 - - - Voorzien egalisatie afvalinzameling & -verwerking Totaal programma 3 1.991.278 1.877.896 1.997.600 1.930.600 Programma 4 Bestuur Omschrijving Product 2018 Realisatie brandweerpost/gemeentewerf 4.1.1 Openbare orde en veiligheid (71200100/33060) 2019 2020 2021 Dekking 2.200.000 - - - Centrumplan Hoogerheide Totaal programma 4 2.200.000 - - - 149

Programma 5 Bedrijfsvoering Omschrijving Product 2018 Aanschaf Iveco pick-up Aanschaf houtversnipperaar Aanschaf kunstmeststrooier Aanschaf gladheidsbestrijdingsmiddelen Aanschaf trilplaat Aanschaf sportveldenwals Aanschaf 2-wielige frees Aanschaf Peecon transporttank Aanschaf Anssems plateauwagen Aanschaf Irrifrance beregeningsinstallatie Aanschaf Proline uitleendranghekken Aanschaf 3 containers Aanschaf New Holland tractor Aanschaf Citroën Digi aansluitingen KEI aanslutingen Uitvoeringsprogramma gebouwenbeheer (voorziening) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151701/33080) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151702/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151703/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151704/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151705/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151706/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151707/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151708/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151709/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151710/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151711/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151712/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151713/33090) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70151714/33080) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) (70161701/33100) 5.1.3 Huisvesting (ambtelijke organisatie) 5.1.5 Overhead (79850822/33070) 2019 2020 2021 Dekking 126.314 - - - Best.res.mat.OW 35.683 - - - Best.res.mat.OW 3.623 - - - Best.res.mat.OW - - 171.750 - Best.res.mat.OW - - 1.409 - Best.res.mat.OW - - 7.044 - Best.res.mat.OW - - 3.019 - Best.res.mat.OW - - - 10.063 Best.res.mat.OW - - - 2.013 Best.res.mat.OW - - - 25.454 Best.res.mat.OW - - - 5.150 Best.res.mat.OW - - - 15.095 Best.res.mat.OW - - - 67.147 Best.res.mat.OW - - - 13.722 Best.res.mat.OW 25.000 - - - Algemene reserve p.m. - - - Algemene reserve 202.767 383.471 497.277 334.803 Voorziening oh gemeentelijke gebouwen Investering herinrichting gemeentehuis 5.1.5 Overhead p.m. p.m. p.m. - Algemene reserve Uitvoering informatiebeleidsplan 2017-2019 5.1.5 Overhead p.m. p.m. p.m. - Algemene reserve Totaal programma 5 393.387 383.471 680.499 473.447 Totaal investeringen 4.584.665 2.261.367 2.678.099 2.404.047 150

Toelichting op investeringen Algemeen In navolging op de rapportage, zoals opgenomen in de Programmabegroting 2017 en Jaarstukken 2016, wordt in deze paragraaf nadere informatie gegeven over de grotere investeringsuitgaven van de gemeente Woensdrecht, geselecteerd op de criteria investeringsomvang, infrastructuur en actualiteit. De gehanteerde rapportagewijze is afgestemd met de gemeenteraad. Over reguliere onderhouds- en beheersprojecten, zoals aan wegen, verlichting, gebouwen, e.d. wordt in deze paragraaf niet apart gerapporteerd. Per project wordt de voortgang gerapporteerd op de aspecten geld, kwaliteit en tijd met als classificatie: Goed Matig Slecht Geen of nauwelijks problemen. Project blijft binnen toleranties. Kleine problemen / toleranties dreigen te worden overschreden Grote problemen / toleranties zijn reeds overschreden Pannenhoef Omschrijving project Pannenhoef Projectgegevens Opdrachtgever: gemeentebestuur Projectbudget: 317.372,- excl btw Datum goedkeuring raad sept 2015 Goedgekeurde wijzigingen: Startdatum: 18 juli 2016 Actueel budget: 51.318,63 excl btw Prognose opleverdatum: Werkelijke opleverdatum: 9 sept 2016 9-sep-16 Prognose projectkosten: 304.599,70 excl btw Vennootschapsbelasting Doelstellingen project basis van opdracht bestemmingsplan grondaankopen natuurcompensatie Voortgang/stand van zaken het realiseren van een nieuwe wegconstructie in de Pannenhoef en stukje van de Molenbosstraat (rehabilitatie) nvt nvt nvt Voortgang op rapportage datum geld kwaliteit Goed Goed Toelichting stand van zaken tijd Goed Project conform planning op tijd opgeleverd Project is afgerekend binnen budget,in 2017 zijn er nog parkeerregulerende maatregelen getroffen om nieuwe schades aan de weg en bermen te voorkomen. ondergrond Pannenhoef tussen Putseweg en Piog is gerealiseerd. 17-8: onderlaag van asfalt draaien; aansluitend start fase 2 Molenbosstraat tussen Laagstraat en Piog. Belangrijkste risico's Hoogte risico Beheersmaatregelen bestemmingsplan Geen grondaankopen - natuurcompensatie - ondergrond Matig De Grond die in Depot zat voor keuring is gekeurd en afgevoerd, kwaliteit achtergrondwaarde (schoon) Masterplan Kern Hoogerheide De werkzaamheden ten behoeve van het Masterplan Kern Hoogerheide zijn in deze rapportage onderverdeeld naar: - de realisatie van de nieuwe brandweerpost/gemeentewerf aan de Doelstraat en - de grondexploitatie centrum Hoogerheide. De overige ontwikkelingen van het centrumplan Hoogerheide zijn vastgelegd in de grondexploitatie centrum Hoogerheide. 151

In de paragraaf Grondbeleid, onderdeel van deze Programmabegroting 2018, wordt nader op de grondexploitatie ingegaan. Masterplan Kern Hoogerheide, grondexploitatie centrum Hoogerheide Omschrijving project Masterplan Kern Hoogerheide, grondexploitatie "centrum Hoogerheide" Projectgegevens Opdrachtgever: gemeentebestuur Projectbudget 2016-2026: 4.948.134- excl btw Datum goedkeuring raad 26 mei 2016 Goedgekeurde wijzigingen: - Startdatum: 26 mei 2016 Actueel budget 2016: 79.116,00 Prognose opleverdatum: Werkelijke opleverdatum: 2026 Prognose projectkosten 2016-2026: 4.948.134,00 Vennootschapsbelasting Prognoge opbengsten 2016-2026: 5.269.474,00 Doelstellingen project basis van opdracht voorbereiding grondverkopen Voortgang/stand van zaken het ontwikkelen van eigen gronden binnen het masterplan Kern Hoogerheide structuurvisie wordt 4e kw. 2016 vastgesteld; bestemmingsplan voor eigen gronden wordt voorbereid en in 4e kw. 2016 aan raad voorgelegd overkoepelende overeenkomst getekend met ontwikkelaar voor aankoop gronden talud en parkeerterrein AH, koopovereenkomst getekend met ALDI. bouw-woonrijp maken tekeningen uitgewerkt op D.O. niveau, overleg met nutspartijen opgestart voorafgaand aan geplande uitvoering in 2018-2020 opdracht bouw-woonrijp Delen openbaar gebied worden aangelegd door ontwikkelaar. Voor andere delen zal gemeente aanbestedingsprocedure volgen. Voortgang op rapportage datum Toelichting stand van zaken geld Goed voorbereidingskosten binnen budget 79.116,00 kwaliteit Goed check op uitgangspunten in proces meegenomen door middel van rapportages/kwaliteitchecks tijd matig het bestemmingplan vastgesteld juli 2017. Er is echter een beroep ingediend bij de Raad van State. De uitspraak wordt verwacht 2018 Belangrijkste risico's Hoogte risico Beheersmaatregelen voorbereiding beperkt het bestemmingsplan is vastgesteld in juli 2017. Er is een beroep ingediend. grondverkopen beperkt Er is een overkoepelende overeenkomst getekend maar nog geen exacte koopovereenkomst bouw-woonrijp maken beperkt uitvoeringstekeningen gereed. Nutspartijen akkoord met hoofdopzet opdracht bouw-woonrijp beperkt Sommige delen openbaar gebied worden aangelegd door ontwikkelaar. Voor andere delen zal gemeente de aanbestedingsprocedure volgen. Er zijn vooralsnog geen risico's gesignaleerd wat betreft kosten Masterplan Kern Hoogerheide, realisatie nieuwe gemeentewerf / brandweerpost Omschrijving project Masterplan Kern Hoogerheide, realisatie nieuwe gemeentewerf/brandweerpost Projectgegevens Opdrachtgever: gemeentebestuur Projectbudget: 2.260.00,- excl btw Datum goedkeuring raad 26 mei 2016 Goedgekeurde wijzigingen: - Startdatum: 26 mei 2016 Actueel budget: 60.000,00 Prognose opleverdatum: Werkelijke opleverdatum: 2019 Prognose projectkosten: 1.960.000,00 Vennootschapsbelasting Doelstellingen project basis van opdracht bestemmingsplan grondaankopen bestek en tekening bouwopdracht Voortgang/stand van zaken het realiseren van een nieuwe brandweerpost/gemeentewerf aan de Doelstraat bestemmingsplan is vastgesteld in juli 2017. Er is een beroep ingediend bij Raad van State. Uitspraak verwacht eind 2018 overkoepelende overeenkomst getekend met ontwikkelaar, koopovereenkomst wordt uitgewerkt bestek en tekeningen worden uitgewerkt turn-key overeenkomst wordt uitgewerkt Voortgang op rapportage datum Toelichting stand van zaken geld Goed Nog een restant van 42.189,- van het oorspronkelijke voorbereidingsbudget van 60.000,- kwaliteit Goed check op uitgangspunten in proces meegenomen door middel van rapportages/kwaliteitchecks tijd matig bestemmingsplan vastgesteld in junli 2017 maar er is beroep ingediend bij Raad van State Belangrijkste risico's Hoogte risico Beheersmaatregelen bestemmingsplan beperkt Er is slechts een beroep ingediend bij Raad van State. Eind 2018 doet Raad van State een uitspraak grondaankopen beperkt Er is een overkoepelende overeenkomst getekend, maar nog geen exacte koopovereenkomst bestek en tekening beperkt Op dit moment wordt bestek uitgewerkt naar aanleiding van laatste wensen bouwopdracht beperkt Er wordt ingestoken op een zogenaamde turn-key overeenkomst waarbij de risico's gedurende de bouw voor de opdrachtnemer zijn. 152

Ontsluitingsweg bedrijventerrein Putte Omschrijving project Ontsluitingsweg bedrijventerrein Putte Projectgegevens Opdrachtgever gemeentebestuur Projectbudget 1.100.00,- excl btw Datum goedkeuring raad sept 2014 Goedgekeurde wijzigingen Startdatum: sept 2016 Actueel budget Prognose opleverdatum: Werkelijke opleverdatum: mei 2017 Prognose projectkosten Vennootschapsbelasting niet aan Vennootschapsbelasting onderhevig; investering met maatschappelijk nut; geen directe opbrengsten Doelstellingen project basis van opdracht bestemmingsplan grondaankopen natuurcompensatie aanleg weg Voortgang/stand van zaken het realiseren van een ontsluitingsweg voor het bedrijventerrein Putte onherroepelijk alle benodigde grond is aangekocht verplichting van de gemeente is uitgevoerd: grondaankoop van provincie en doorverkoop aan Natuurmonumenten Het gehele project is uitgevoerd Voortgang op rapportage datum geld Goed kwaliteit Goed tijd Goed Toelichting stand van zaken Belangrijkste risico's Hoogte risico Beheersmaatregelen bestemmingsplan geen grondaankopen goed natuurcompensatie goed aanleg weg gereed Tervoplein Omschrijving project Herontwikkeling Tervoplein Putte Projectgegevens Opdrachtgever gemeentebestuur Projectbudget 600.000,- excl btw Datum goedkeuring raad nov 2012 Goedgekeurde wijzigingen 445.000,- excl btw Startdatum mei 2016 Actueel budget 1.045.000,- excl btw Prognose opleverdatum Werkelijke opleverdatum maart 2018 Prognose projectkosten Vennootschapsbelasting Doelstellingen project Voortgang/stand van zaken het realiseren van een vernieuwplan voor het winkelgebied. Sloop van bestaande bebouwing, nieuwbouw van een winkelcomplex met basis van opdracht bovenwoningen en de aanleg van een parkeerterrein met regenwatervoorziening bestemmingsplan onherroepelijk sloop / nieuwbouw verloopt volgens planning oplevering eind 2017 parkeerterrein aanleg gepland begin 2018 regenwatervoorziening wordt in samenhang met aanleg parkeerterrein gerealiseerd Voortgang op rapportage datum Toelichting stand van zaken geld Goed kwaliteit Goed nog niet direct van toepassing tijd Goed Belangrijkste risico's Hoogte risico Beheersmaatregelen sloop / nieuwbouw Goed Als bouwproject en sloop qua tijd uitloopt, schuift aanleg parkeerterrein op zonder dat dit veel gevolgen heeft parkeerterrein regenwatervoorziening aanleg weg 153

Op basis van voorgaane projectrapportages kan geconcludeerd worden, dat onze gemeente de projectcontrol op de grotere projecten m.b.t. de criteria geld, kwaliteit en tijd, afdoende heeft ingeregeld. Het merendeel van de gerapporteerde projectvoortgang wordt gekwalificeerd als zijnde goed. In de jaarstukken 2016 is aangegeven, dat in deze Programmabegroting 2018 zal worden gerapporteerd over het project herinrichting Duinstraat Hoogerheide. Daar nog niet de beoogde projectvoortgang is geboekt, zal de rapportage hierover doorgeschoven worden. Dan zal ook over het project Calfven worden gerapporteerd. 154

5.2 Overzicht eigen financieringsmiddelen (reserves) Reserves in Nr. Omschrijving reserve Saldo 01-01-2018 Toevoeging Onttrekking Saldo 31-12-2018 1 Algemene reserve 5.835.862-519.000 5.316.862 2 Reserve toekomstvisie 323.856-139.810 184.046 3 Reserve revitalisering dorpskern Hoogerheide 21.817 - - 21.817 4 Reserve revitalisering dorpskern Huijbergen 250.661 - - 250.661 5 Reserve revitalisering dorpskern Ossendrecht 132.400 - - 132.400 6 Reserve revitalisering dorpskern Putte 28 - - 28 7 Reserve revitalisering dorpskern Woensdrecht 36.969 - - 36.969 8 Reserve Maintenance Valley 145.820 - - 145.820 9 Reserve budget gemeenteraad 255.978 - - 255.978 10 Reserve Hypotheekfonds Noord-Brabantse gemeenten 143.969-84.091 59.878 11 Reserve groenfonds 5.009-5.009 0 12 Best. res. materieel OW 357.007 103.250 165.620 294.637 13 Best. res. budget dorpsplatforms 35.726-8.334 27.392 14 Best. res. ICT 88.666-84.329 4.337 15 Reserve nieuwe Wro 2010 67.283 - - 67.283 16 Reserve AED-apparaten 100.936 8.047-108.983 17 Reserve anterieure overeenkomsten 276.888 - - 276.888 18 Reserve VROM startersleningen 660.000 - - 660.000 19 Reserve accommodatiebeleid 5.419 - - 5.419 20 Bestemmingsreserve Sociaal domein 1.000.000 - - 1.000.000 21 Bestemmingsreserve onderhoud wegen 1.325.533 379.104 473.250 1.231.387 22 Bestemmingsreserve onderhoud openbare verlichting 114.810 84.269 89.500 109.579 23 Bestemmingsreserve claims onderhoud scholen 50.000 - - 50.000 24 Reserve kapitaallasten bijzonder onderwijs 276.135-77.640 198.495 25 Reserve realisatie Brede School 597.600-18.675 578.925 26 Bestemmingsreserve grote incidentele wielerevenementen 25.000 25.000-50.000 27 Bestemmingsreserve Project Statushouders 145.292 - - 145.292 28 Reserves ter dekking van kapitaallasten 8.005.374 2.538.715 825.256 9.718.833 Totaal 20.284.037 3.138.385 2.490.514 20.931.908 Aansluitend aan de vergadering van de opinieraad van 26 oktober 2017 is door de gemeenteraad ingestemd met de Nota Reserves en voorzieningen 2018. Dat heeft als consequenties, dat de reserve startersleningen per 31-12-2017 voor een bedrag van 660.000 vrij zal vallen ten gunste van de Algemene reserve en dat de Bestemmingsreserve ICT, na afronding van de nu nog geplande projecten, per 31-12-2018 zal worden opgeheven en het restantsaldo van 4.337 vrij zal vallen ten gunste van de Algemene reserve. Het totaalbedrag aan reserves per 01-01-2018 en per 31-12-2018 blijft gelijk aan de bedragen genoemd op deze pagina. Door de gemeenteraad is ermee ingestemd om de wijziging in de Reserve startersleningen te verwerken in de jaarstukken 2017 en de vrijval van de bestemmingsreserve ICT te verwerken in de Perspectievennota 2018-2022. Formeel zou de Programmabegroting 2018 op deze besluitvorming m.b.t. beide reserves aangepast dienen te worden. Dat betekent, dat diverse overzichten en paragrafen aangepast dienen te worden, terwijl de totale omvang van de reserves gelijk blijft. Uit praktische overwegingen wordt hier volstaan met het aangeven van de consequenties. 155

5.3 Overzicht eigen financieringsmiddelen (voorzieningen) Voorzieningen in Nr. Omschrijving reserve Saldo 01-01-2018 Toevoeging Onttrekking Saldo 31-12-2018 Voor verplichtingen, verliezen & risico's 1 Voorziening wethouderspensioenen (Wet APPA) 2.648.741 50.655 117.889 2.581.507 Onderhoudsegalisatievoorzieningen 2 Voorziening onderhoud gemeentelijke gebouwen 358.655 170.300 202.767 326.188 Van derden verkregen middelen die specifiek besteed moeten worden 3 Voorziening rioolbeheer 8.198.059 1.188.173 1.142.748 8.243.484 4 Voorziening egalisatie afvalinzam. & -verwerking 112.308-86.280 26.028 Totaal 11.317.763 1.409.128 1.549.684 11.177.207 156

5.4 Overzicht stortingen en ontrekkingen aan reserves meerjarig Jaarlijkse stortingen in reserves in I / S (= incidenteel / structureel) Nr. Omschrijving reserve Toelichting 2018 2019 2020 2021 I / S 12 Bestemmingsreserve materieel OW Jaarlijkse dotatie in de bestemmingsreserve materieel OW 103.250 103.250 103.250 103.250 S 16 Reserve AED-apparaten Jaarlijkse dotatie aan de bestemmingsreserve AEDapparaten 8.047 8.047 8.047 8.047 S 21 Bestemmingsreserve onderhoud wegen Jaarlijkse dotatie in bestemmingsreserve onderhoud wegen 379.104 433.822 488.500 543.500 S 22 Bestemmingsreserve onderhoud openbare verlichting 26 Bestemmingsres. grote incidentele wielerevementen Dotatie bestemmingsreserve onderhoud openbare verlichting 84.269 84.269 84.269 84.269 S Jaarlijkse dotatie in reserve Grote wielerevenementen 25.000 25.000 25.000 - S 28 Reserve ter dekking van kapitaallasten Jaarlijkse storting egalisatiereserves ter dekking van kapitaallasten 91.720 71.305 51.312 30.327 S Sub-totaal structurele stortingen 691.390 725.693 760.378 769.393 S 28 Reserve ter dekking van kapitaallasten Jaarlijkse storting egalisatiereserves ter dekking van kapitaallasten 2.446.997-171.750 131.481 I Sub-totaal incidentele stortingen 2.446.997-171.750 131.481 I Totaal 3.138.387 725.693 932.128 900.874 I/S 157

Jaarlijkse onttrekkingen aan reserves in I / S (= incidenteel / structureel) Nr. Omschrijving reserve Toelichting 2018 2019 2020 2021 I / S 21 Bestemmingsreserve onderhoud wegen Uitvoeringprogramma Wegen 473.250 786.600 786.600 786.600 S 22 Bestemmingsreserve onderhoud openbare verlichting Uitvoeringsplan openbare verlichting 89.500 89.500 89.500 89.500 S 24 Reserve kapitaallasten bijzonder onderwijs Afschrijving en rentelasten schoolgebouwen 77.640 57.174 55.233 53.359 S 25 Reserve realisatie Brede School Jaarlijkse aanwending reserve realisatie brede school 18.675 18.675 18.675 18.675 S 28 Reserve ter dekking van kapitaallasten Jaarlijkse aanwending egalisatiereserves ter dekking van kapitaallasten 825.256 884.378 874.320 841.416 S Sub-totaal structurele onttrekkingen 1.484.321 1.836.327 1.824.328 1.789.550 S 1 Algemene reserve Inwerkprogramma/opleiding nieuwe Raad, ext. informateur, representatie/communicatie 9.000 - - - I 1 Algemene reserve Implementatie omgevingswet 40.000 40.000 - - I 1 Algemene reserve Toename budget onkruidbestrijding (2017 en 2018) 15.000 - - I 1 Algemene reserve Kosten verwijderen grafmonumenten 23.000 23.000 23.000 - I 1 Algemene reserve Extra ondersteuning bij de voorbereiding van verkiezingen 2018 10.000 - - - I 1 Algemene reserve Jaarlijkse kosten renovatie voor een periode van 2 jaar 149.500 149.500 - - I 1 Algemene reserve Digi aansluitingen 25.000 - - - I 1 Algemene reserve Herbestemming kerk Woensdrecht: eenmalige bijdrage kosten herstel/behoud toren 150.000 - - - I 1 Algemene reserve Verplaatsen afrastering sportpark J. van Hoek 20.000 - - - I 1 Algemene reserve Aanpassen nutsvoorzieningen gemeentelijk sportpark 27.500 - - - I 1 Algemene reserve Implementatie omgevingswet (projectmedewerker omgevingsvisie) 50.000 50.000 I 2 Reserve toekomstvisie Initiatievenfonds voor een periode van 2 jaar 20.000 20.000 - - I 2 Reserve toekomstvisie Medew. Dorpsplatforms / buurtpreventie (0,5 fte) 2017-2019 29.000 29.000 - - I 2 Reserve toekomstvisie Tijdelijke urenuitbreiding functie medew. Dorpsplatforms/buurtpreventie 14 mnd 7.310 - - - I 2 Reserve toekomstvisie Uitvoering woonvisie 10.000 10.000 - - I 2 Reserve toekomstvisie Uitvoering visie op samenwerking op de Brabantse Wal 37.500 37.500 - - I 2 Reserve toekomstvisie Uitvoering Koersdocument Streekorganisatie Brabantse Wal 36.000 - - - I 10 Reserve Hypotheekfonds Noord-Brabantse Reserve Hypotheekfonds Noord-Brabantse gemeenten gemeenten 84.091 59.877 - - I 11 Reserve groenfonds Onderhoud kloostertuin Ste. Marie Huijbergen 5.009 - - - I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging gladheidsbestrijdingsmaterieel - - 171.750 - I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Aanschaf houtversnipperaar 35.683 - - - I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging Iveco Pick-ups 126.314 - - - I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging transporttank - - - 10.063 I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging Anssems plateauwagen - - - 2.013 I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Aanschaf 2 stuks Irrifrance beregeningsintallaties - - - 25.454 I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Aanschaf Proline uitleendranghekken - - - 5.150 I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Aanschaf 3 containers - - - 15.095 I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Aanschaf New Holland tractor - - - 67.147 I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Aanschaf Citroën - - - 13.722 I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging trilplaat - - 1.409 - I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging sportveldenwals - - 7.044 - I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging kunstmeststrooier 3.623 - - - I 12 Bestemmingsreserve materieel OW Vervanging 2-wielige frees - - 3.019 - I 13 Best. reserve budget dorpsplatform Toekomstvisie Dorpsplatforms (realisatie initiatieven 2016-2018) 3.334 - - - I 13 Best. reserve budget dorpsplatform Toekomstvisie Dorpsplatforms (bijdrage 1.000 p/dpf 2016-2018) 5.000 - - - I 14 Bestemmingsreserve ICT Funct. ondersteuning midoffice suite 84.329 - - - I Sub-totaal incidentele onttrekkingen 1.006.193 418.877 206.222 138.644 I Totaal 2.490.514 2.255.204 2.030.550 1.928.194 I/S 158

5.5 Saldi ombuigingen Saldi ombuigingen Ombuigingen in ( ) Programma 2018 2019 2020 2021 1. Sociaal Domein - - - - 2. Economie - - - - 3. Ruimte, wonen en leven 30.000 30.000 30.000 30.000 4. Bestuur - - - - 5. Bedrijfsvoering - - - - 30.000 30.000 30.000 30.000 3.1.3 Gemeentelijke gebouwen en accommodaties Omschrijving Gemeentehuis Huijbergen, besluit wat er kan gebeuren met het oude gemeentehuis 2018 2019 2020 2021 15.000 15.000 15.000 15.000 Vervallen beheervergoeding MFC's 15.000 15.000 15.000 15.000 30.000 30.000 30.000 30.000 159

5.6 Kredietoverzicht Grootboek nummer Omschrijving Jaar van aanvang / uitvoering Investeringsbedrag Bedrag krediet exclusief BTW Realisatie t/m 2016 Beginsaldo 1-1-2017 Realisatie 2017 Eindsaldo 12-9-2017 Programma 1 Sociaal Domein 70166116 Sociaal Domein verbouwing integrale toegang 2015 116.000 2.697 113.303 40.506 72.797 74211701 Voorbereidingskrediet nieuwbouw basisschool W'drecht 2017 45.000 0 45.000 0 45.000 74235015 Renovatie units basisschool De Poorte 2016 35.000 43.832-8.832-12.397 3.565 76500214 Aanpassingen Basisschool Putte 2016 55.000 0 55.000 0 55.000 76200114 Projectplan Invoering begeleiding AWBZ naar Wmo 2014 144.067 77.152 66.915 66.915 0 76500114 Basisschool Putte herhuisvesting PSZ en KOV 2016 100.000 41.924 58.076 50.134 7.942 77140114 Invoeringsbudget jeugdzorg 2013 2014 74.019 70.083 3.936 0 3.936 77160214 Terreininrichting Centrum voor Jeugd en Gezin (Kromstraat 4) 2014 29.750 26.366 3.384 0 3.384 77160314 Meubilair Centrum voor Jeugd en Gezin (Kromstraat 4) 2014 125.000 84.199 40.801 38.965 1.836 723.836 346.253 377.583 184.123 193.460 Programma 2 Economie 73100343 Co-financiering locatiestudie MaintenanceValley 2014 571.621 517.921 53.700 20.960 32.740 571.621 517.921 53.700 20.960 32.740 Programma 3 Ruimte, wonen en leven 70157715 Uitvoeringsprogramma gebouwenbeheer 2015 2015 464.291 428.339 35.952 47.296-11.344 70157815 Uitvoeringsprogramma gebouwenbeheer 2016 2016 137.785 96.246 41.539 9.436 32.103 70158315 Uitvoeringsprogramma gebouwenbeheer 2017 2017 48.640 0 48.640 76.549-27.909 72100715 Heraanleg trottoirs en inritten na bouwactiviteiten De Hoef 2014 25.048 15.020 10.028 310 9.718 75602915 Aanpassing en uitbreiding huisvesting Stichting Grensneus Putte 2014 29.769 16.523 13.246 0 13.246 72100315 Inrichting Scheldeweg zonder viaduct 2014 383.250 385.280-2.030 2.598-4.628 72100814 Herstructureringsplan Tervoplein Putte 2014 610.000 196.199 413.801-86.328 500.129 72100914 Ontsluiting bedrijventerrein Putte (incl. haalbaarheidsonderzoek) 2013 1.133.613 373.454 760.160 768.616-8.456 72101501 Beleidsplan Openb. Verlichting 2015-2018 2016 250.000 225.649 24.351 0 24.351 72101615 Uitvoeringsprogramma wegbeheer 2016 2016 586.036 486.417 99.619 51.673 47.946 72104315 Uitvoeringsprogramma wegbeheer 2017 2017 473.250 0 473.250 472.957 293 72101715 Herinrichting Duinstraat Hoogerheide 2017 283.489 21 283.468 9.046 274.422 72101716 Reconstructie Vijverstraat Huijbergen 2019 74.764 72101717 Reconstructie Kooiweg Hoogerheide 2017 72.990 0 72.990 0 72.990 72101814 Renovatie openbare verlichting 2016 2016 160.500 44.559 115.941 70.545 45.396 72101815 Rehabilitatie Pannenhoef Ossendrecht 2016 2016 284.272 225.027 59.245 7.081 52.164 72101914 Aanleg OV fietspaden Antw.str.wg/OLV ter Duinenln 2017 339.078 0 339.078 4.830 334.248 72101915 Rehabilitatie Calfven 2017 2017 728.099 0 728.099 861 727.238 160

Grootboek nummer Omschrijving Jaar van aanvang / uitvoering Investeringsbedrag Bedrag krediet exclusief BTW Realisatie t/m 2016 Beginsaldo 1-1-2017 Realisatie 2017 Eindsaldo 12-9-2017 72102014 Reconstructie toegangsweg ZWH-college 2016 (U) 2016 155.300 154.649 651 0 651 72102014 Reconstructie toegangsweg ZWH-college 2016 (I) 2016-155.300-150.344-4.956 4.695-9.651 72106715 Aanpassingen Postbaan Putte 2014 70.588 0 70.588 0 70.588 72106914 Uitvoering projectenlijst idop Hoogerheide 2014 400.000 23.356 376.644 0 376.644 72112915 Reconstructie wegen duurzaam veilig 2008 2014 32.188 22.999 9.189 0 9.189 72113414 Uitvoering maatregelen GVVP 2016-2020 2016 40.000 0 40.000 0 40.000 75301701 Opstellen beleids- en beheerplan tennisparken 2017 12.500 0 12.500 0 12.500 75311701 Opstellen beleids- en beheerplan sportparken 2017 12.500 0 12.500 0 12.500 75311702 Verplaatsen afrastering sportpark J. van Hoek 2018 20.000 75311703 Aanpassen nutsvoorzieningen gemeentelijk sportpark 2018 27.500 75312715 Renovatie sportveld ODIO 2015 67.950 58.293 9.657 11.245-1.588 75312815 Verplaatsen lichtmasten sportpark J. van Hoek 2017 2017 12.500 0 12.500 0 12.500 75410314 Realisatie cultuurhistorische- en archeologische waardekaart 2014 17.500 8.351 9.149 0 9.149 75501504 Project Noord-Zuid corridor Huijbergen (Landschap van Allure) 2015 186.177 185.266 911 3.000-2.089 75501504 Project Noord-Zuid corridor Huijbergen (Landschap van Allure) 2015-186.177-186.177 0 0 0 75501505 Project uitvoering Groene Agenda Aviolanda 2016 2016 14.030 15.536-1.506 0-1.506 75501505 Project uitvoering Groene Agenda Aviolanda 2016 2016-14.030-14.030 0 0 0 75601601 Aanp/vernieuwing fietsroutenetwerk 2017 (A113) 2017 15.000 0 15.000 13.000 2.000 75601602 Aanleg MTB netwerk/paden 2017 (A113) 2017 25.000 0 25.000 10.000 15.000 76200214 Maatschappelijke deelprojecten IDOP's 2013 292.000 264.814 27.186 397 26.789 76300100 Aanbrengen LED verlichting MFC De Drieschaar 2017 37.334 0 37.334 0 37.334 76300200 Aanbrengen LED verlichting MFC Kloosterhof 2017 335.582 0 335.582 0 335.582 76300300 Aanbrengen LED verlichting MFC De Kloek 2017 32.667 0 32.667 0 32.667 76300400 Aanbrengen LED verlichting MFC De Biezen 2017 18.667 0 18.667 0 18.667 77211700 Plaatsen ondergrondse afvalinzamelingcontainers 2018 60.280 77227114 Uitvoeringsprogramma Waterkring West 2014 2014 22.000 5.353 16.647 5.892 10.755 77227315 Uitvoeringsprogramma rioolbeheer 2016 2016 730.990 279.791 451.199 69.320 381.880 77227415 Uitvoeringsprogramma rioolbeheer 2017 2017 540.783 0 540.783 269.158 271.625 78104114 Partiële (4e) herziening bestemmingsplan Buitengebied 2015 115.000 99.964 15.036 0 15.036 78200514 Opstellen Woonvisie 2015 2015 16.529 14.486 2.043 2.043 78300214 Voorbereidingskrediet Scheldeweg Noord 2017 100.000 0 100.000 14.304 85.696 8.957.389 3.275.042 5.682.347 1.836.480 3.845.867 161

Grootboek nummer Omschrijving Jaar van aanvang / uitvoering Investeringsbedrag Bedrag krediet exclusief BTW Realisatie t/m 2016 Beginsaldo 1-1-2017 Realisatie 2017 Eindsaldo 12-9-2017 Programma 5 Bedrijfsvoering 70050002 Implementatie Bedrijfsvoeringsafdeling Brabantse Wal 2015 36.000 15.353 20.647 344 20.303 70120712 Doorontwikkeling organisatie 2016 2016 50.000 38.615 11.385 65.015-53.629 70151601 Aanschaf vrachtauto buitendienst 2017 2017 187.122 0 187.122 0 187.122 70151602 Aanschaf pick-up buitendienst 2017 2017 20.791 0 20.791 0 20.791 70151603 Aanschaf combo buitendienst 2017 2017 19.200 0 19.200 14.378 4.822 70151604 Aanschaf trekker en voorlader buitendienst 2017 2017 49.900 0 49.900 0 49.900 70151605 Aanschaf Amazone veegmachine buitendienst 2017 2017 20.791 0 20.791 0 20.791 70151701 Aanschaf Iveco pick-ups 2018 126.314 70151702 Aanschaf houtversnipperaar 2018 35.683 70151703 Aanschaf kunstmeststrooier 2018 3.623 70151704 Aanschaf gladheidsbestrijdingsmaterieel 2020 171.750 70151705 Aanschaf trilplaat 2020 1.409 70151706 Aanschaf sportveldenwals 2020 7.044 70151707 Aanschaf 2-wieilige frees 2020 3.019 70151708 Aanschaf Peecon transporttank 2021 10.063 70151709 Aanschaf Anssems plateauwagen 2021 2.013 70151710 Aanschaf Irrifrance beregeningsinstallaties 2021 25.454 70151711 Aanschaf Proline uitleendranghekken 2021 5.150 70151712 Aanschaf 3 containers 2021 15.095 70151713 Aanschaf New Holland tractor 2021 67.147 70151714 Aanschaf Citroen 2021 13.722 70151715 Aanschaf en plaatsen units huisvesting wijkteams 2017 20.791 0 20.791 0 20.791 70156715 Huisvestings- en accommodatiebeleid 2012 564.362 506.528 57.834 60.569-2.735 70158015 Implementatiekosten herpositionering buitendienst 2016 32.709 8.468 24.241 11.710 12.531 70158115 Impl.kn. herposit.buitend. BCV pers.consequenties 2017 44.100 0 44.100 0 44.100 70161701 Digi aansluitingen 2018 25.000 70161702 Digitalisering handhaving 2017 17.382 0 17.382 0 17.382 70161703 Basis Registratie Ondergrond 2017 10.063 0 10.063 0 10.063 70161704 Digi-machtiging 2017 20.126 0 20.126 0 20.126 70164916 Software digitale afwikkeling/bewerking tekeningen 2014 17.500 10.561 6.939 0 6.939 70165016 Digitale bestuurlijke besluitvorming bouwkundige aanpassingen 2014 4.025 1.275 2.750 5.808-3.058 70165116 Digitale bestuurlijke besluitvorming: software workflow 2014 30.189 10.228 19.961 28.864-8.903 70165216 Digitale bestuurlijke besluitvorming: vergaderapplicatie/ris 2014 22.139 4.577 17.562 10.013 7.549 70165316 Digitale bestuurlijke besluitvorming: inhuur projectleider (raad) 2014 16.886 7.363 9.523 0 9.523 70165416 Digitale bestuurlijke besluitvorming: bouwkundige aanpassingen 2014 8.051 0 8.051 1.521 6.531 70165516 Digitale bestuurlijke besluitvorming:inhuur projectleider 2014 33.771 16.066 17.705 157 17.548 70165716 Implementatie Basisregistratie Grootschalige Topo 2014 187.000 134.862 52.138 37.891 14.247 70166416 Aanschaf Personeels Informatie Systeem 2016 23.350 10.162 13.188 0 13.188 162

Grootboek nummer Omschrijving Jaar van aanvang / uitvoering Investeringsbedrag Bedrag krediet exclusief BTW Realisatie t/m 2016 Beginsaldo 1-1-2017 Realisatie 2017 Eindsaldo 12-9-2017 70166616 Aanschaf sjabloongenerator 2016 2016 15.095 11.195 3.900 559 3.342 70166716 Vernieuwing website 2016 50.000 15.050 34.950 1.851 33.099 70166816 Digitalisering informatievoorziening handhaving 2016 14.520 7.170 7.350 4.431 2.919 70166916 NHR aansluiting (software) 2017 10.329 0 10.329 0 10.329 70167016 Modernisering GBA (software) 2017 50.564 0 50.564 0 50.564 70167116 Oracle Migratie 11 naar 12 (software) 2017 35.221 0 35.221 0 35.221 70167216 Doorontwikkeling rapportgenerator (software) 2017 24.151 0 24.151 0 24.151 70231323 Nieuwbouw gemeentehuis (bouwkundig./installatietechnische 2014 1.073.233 1.031.656 41.578 0 41.578 70234623 Project Basisregistratie authentieke gegevens (BAG) 2014 530.257 510.253 20.004 0 20.004 70441744 Invoering Geografisch Informatie Systeem (1e tranche) 2014 68.706 58.745 9.961 0 9.961 71200100 Realisatie brandweerpost/gemeentewerf 2018 2.200.000 60.000 7.300 52.700 10.511 42.189 3.368.325 2.405.426 962.899 253.622 709.277 Totaal 13.621.171 6.544.642 7.076.530 2.295.185 4.781.344 163

5.7 Subsidieoverzicht Op grond van de algemene subsidieverordening gemeente Woensdrecht 2016 stelt de raad jaarlijks het subsidieplafond vast. Voor de subsidieperiode 2018 stellen wij u voor de subsidieplafonds per thema als volgt vast te stellen: Thema: Subsidieplafond 2018 Subsidieplafond 2017 1 Sociale Samenhang 365.069 365.070 2 Maatschappelijke Participatie 833.854 726.792 3 Sport 73.053 73.055 4 (Amateur) Kunst 99.291 100.150 5 Cultuur 37.285 37.285 6 Ontplooiing 166.639 166.639 Totaal 1.575.191 1.468.991 Het subsidieplafond voor de bovengenoemde thema s is in deze Programmabegroting 2018 meerjarig voor eenzelfde bedrag opgenomen. Daarnaast is er jaarlijks voor de subsidieregeling Eenmalige subsidies Woensdrecht 7.500 beschikbaar. Het verschil ten opzichte van 2017 is te verklaren doordat projectsubsidies zoals mantelzorgondersteuning, dementievriendelijke gemeente en buurtsportcoach structureel zijn geworden en dus zijn meegenomen in de reguliere subsidie van stichting Brede Welzijnsinstelling. Ook de subsidie voor Stichting MEE West-Brabant wordt meegenomen met de reguliere subsidies en valt vanaf 2018 onder de maatschappelijk participatie (thema 2). 164

5.8 Lijst met afkortingen Afkorting Omschrijving Abva/Kabo Algemene Bond Van Ambtenaren/Katholieke Bond van Overheidspersoneel ABZ Algemeen Belang Zuidwesthoek AED Automatische externe defibrillator AH Albert Heijn AKT Alle Kernen Troef AOW Algemene ouderdomswet APPA Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers AWBZ Algemene Wet op de Bijzondere Ziektekosten BAG Basisregistraties Adressen en Gebouwen BBV Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten BCV Beheer Collectieve Voorzieningen BENEGO Belgisch-Nederlands Grensoverleg BGP Bruto gemeentelijk product BIG Baseline Informatieveiligheid Nederlandse Gemeenten BNG Bank Nederlandse Gemeenten BOA Buitengewoon opsporingsambtenaar BOR Beheer Openbare Ruimte BPA Business Park Aviolanda BRP Basisregistratie Personen BTW Belasting over de toegevoegde waarde BUIG Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten BV Besloten vennootschap BWB Belastingsamenwerking West-Brabant BWI Brede Welzijnsinstelling CBS Centraal Bureau voor de Statistiek CDA Christen-Democratisch Appèl COELO Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden CPB Centraal Planbureau CW Contante waarde D66 Democraten 66 Diftar Gedifferentieerde tarieven DUO Dienst uitvoering onderwijs ECB De Europese Centrale Bank ED Europese Dienstenrichtlijn EMU Economische en Monetaire Unie ENSIA Eenduidige Normatiek Single Information Audit EU Europese Unie FMI Functiemengingsindex Fte Formatie-eenheden GBA Gemeentelijke basisadministratie GFT Groente-, fruit- en tuinafval GGD Gemeenschappelijke gezondheidsdienst GGZ Geestelijke gezondheidszorg GHOR Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen GR Gemeenschappelijke regeling GVVP Gemeentelijk verkeers- en vervoersplan (v)grp (Verbreed) Gemeentelijk rioleringsplan 165

Afkorting HBO HNG HOF HR(M) ICT idop IHP IKC IMF ING IOAW IOAZ ISD KCC KEI KOV LEA LED LMC lvg MBA MBO MFC's MJOP MTB MWB NHG NIEGG NV OESO OMWB OR OV OW OZB P&C PIOFACH PSZ PvdA PZEM RAV REA REWIN Rfv RMC RMD Omschrijving Hoger beroepsonderwijs Hypotheekfonds Noord-Brabantse Gemeenten Houdbare overheidsfinanciën Human Resource (Management) Informatie- en communicatietechnologie Integraal dorpsontwikkelingsplan Integrale Huisvestingsplan Integrale Kindcentra Internationaal Monetair Fonds Internationale Nederlanden Groep Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze zelfstandigen Intergemeentelijke sociale dienst Klantcontactcentrum Kwaliteit en Innovatie rechtspraak Kinderopvang Lokale Educatieve Agenda Light Emitting Diode Lokale meld- en coördinatiefunctie Licht verstandelijk gehandicapten Master of business administration Middelbaar beroepsonderwijs Multi functionele centra Meerjarenonderhoudsplan Mountainbike Midden West Brabant Nationale Hypotheek Garantie Niet in exploitatie genomen gronden Naamloze vennootschap Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant Ondernemingsraad Openbare verlichting Openbare werken Onroerende zaakbelasting Planning & control-cyclus Personeel, Informatievoorziening, Organisatie, Financiën, Administratieve organisatie, Communicatie en Huisvesting Peuterspeelzaal Partij van de Arbeid Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij Regionale Ambulance Voorziening Regionale Educatieve Agenda Regionale ontwikkelings-nv voor de regio West-Brabant Raad voor de financiële verhoudingen Regionale Meld- en Coördinatiefunctie Regionale milieudienst 166

Afkorting Omschrijving RRO Regionaal Ruimtelijk Overleg RWB Gemeenschappelijke regeling Regio West Brabant SAVER Samenwerkingsverband Reinigingsdiensten SES Sociaal Economische Samenwerking RIS Raadsinformatiesysteem SIW Stichting Inkoopbureau West-Brabant SJSJ-Almata Stichting jeugdzorg St. Joseph- Almata SMART Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdsgebonden SMT Strategisch managementteam SPW Stichting peuterspeelzalen Woensdrecht SSW Stichting Samen Werken STIKA Stimuleringskader SW Sociale Werkvoorziening TMO Teammanagersoverleg UAV Unmanned Aerial Vehicles UK United Kingdom VANG Van Afval Naar Grondstof VE Voorschoolse educatie (v)grp (Verbreed) Gemeentelijk rioleringsplan VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten VO Voortgezet onderwijs VROM Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer VTA Visual tree assessment VTH Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving VVD Volkspartij voor Vrijheid en Democratie VVE Voor- en vroegschoolse Educatie WABO Wet algemene bepalingen omgevingsrecht Wajong Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten Wbp Wet bescherming persoonsgegevens WBW West-Brabant West Wet FIDO Wet financiering decentrale overheden Wet HOF Wet houdbare overheidsfinanciën WMO Wet maatschappelijke ondersteuning Woz Wet waardering onroerende zaken VRMWB Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant WGR Wet Gemeenschappelijke regelingen Wro Wet ruimtelijke ordening WSW Wet sociale werkvoorziening WVS Werkvoorzieningsschap WW Werkeloosheidswet WBW West-Brabant West WWB Wet Werk en Bijstand ZWH Zuidwesthoek 167

168

169

170

171

172

173