Epidemiologie van ondervoeding en cachexie bij kankerpatiënten Criem Marie-Cathérine Onco-diëtiste Oncologisch centrum 08 december 2012
Oncologie: een probleem? Kanker Incidentie, n= Mortaliteit, n= Man/Vrouw Alle 59996 26647 1.3 - Gem. leeftijd bij diagnose: 67 ( ) en 65 ( ) jaar Man Vrouw Prostaat (8810) Borst (9697) Long (5406) Colorectaal (3689) Colorectaal (4486) Long (1776) 2
3
Ondervoeding en cachexie in de oncologie Ondervoeding cachexie soorten ondervoeding Ondervoeding onafhankelijk van inflammatie (= hongeren of starvation) bijv. onvoldoende inname volgens behoefte, obstruerende tumor Ondervoeding op basis van inflammatie met aanwezigheid van metabole afwijkingen met aanwezigheid van acute inflammatie 4
Ondervoeding en cachexie in de oncologie Cachexie = een sterk verslechterende lichamelijke gesteldheid die zich kenmerkt door extreme vermagering en spieratrofie. Het anorexie cachexie syndroom wordt gekarakteriseerd door een negatieve eiwit- en energiebalans een complex samenspel van verminderde inname en ziektegerelateerde metabole veranderingen met toegenomen inflammatie, toegenomen spierafbraak en gestoord koolhydraat-, vet-, en eiwitmetabolisme. Cachexie is een multifactoriëel proces. Opmerking: Niet alle ondervoede patiënten zijn cachectisch, maar cachectische patiënten zijn wel altijd ondervoed. 5
Ondervoeding en cachexie in de oncologie Cachexie bij kankerpatiënten Voedingstoestand waarbij een tekort aan energie, eiwitten en andere voedingsstoffen een negatieve impact hebben op weefsel- / lichaamsmassa Criteria om ondervoeding/cachexie bij kankerpatiënten te bepalen Gewichtsverlies Voedingsinname = NRS2002 (screeningstool, UZG) BMI Groot aantal kankerpatiënten ontwikkelen gewichtsverlies door een verminderde voedselinname Deel van de patiënten ontwikkelt cachexie 6
Cachexie en ondervoeding in de oncologie Cachexie in de oncologie; een probleem? 7
Prevalentie van cachexie bij kanker 50 à 80% van de patiënten, afhankelijk van: Tumor (type, locatie, stadium, verspreiding) Behandeling Leeftijd, geslacht Individuele gevoeligheid Beoordelingsmethode (Bozetti, 2001; Nitenberg et al., 2000; Laviano et al., 1600) De meeste patiënten hebben al gewicht verloren voordat de diagnose werd gesteld (DeWys et al., 1980) Tijdens ziekteverloop heeft gemiddeld tot 45% van de patiënten een gewichtsverlies van >10% (Bozzetti, 2001; Bosaeus et al, 2001) 1 20% van de sterfgevallen tgv kanker zijn te wijten aan ondervoeding Verhoogt het risico op falen van en toxiciteit van de behandeling 8
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker In de literatuur vormen van kanker stadia Behandelingen Opmerking: gebruikte criteria kunnen sterk verschillen prevalentie Prevalentie voor volgende tumoren wordt door verschillende auteurs afzonderlijk beschreven: Hoofdhalsgebied Slokdarm Maag Colon/rectum Long Gynaecologische tumoren 9
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker 10
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker 11
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker 12
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker Conclusie Er zijn aanwijzingen dat onbedoeld gewichtsverlies vaak voorkomt bij patiënten met een pancreas-, maag-, slokdarm-, ovarium-, long-, leverof hoofdhals tumor Er zijn aanwijzingen dat naast onbedoeld gewichtsverlies een aantal criteria van ondervoeding zoals een laag of dalend BMI, onvoldoende inname, een laag serumalbumine dan wel een afwijkende huidplooi- of armomtrekmeting voorkomt bij patiënten met een hoofdhals-, slokdarm-, maag-, ovarium-, long-, of levertumor. C: Wie et al 2010; Bovio et al 2008; Correia et al 2007; Gupta et al 2008; Martin et al 2007 Pacelli et al 2008; Ravasco et al 2003 C:Dewys et al 1980; Berg van den et al 2006; Bozetti et al. 2009; Bovio et al 2008; Correia et al 2007; Segura et al 2005; Ravasco et al 2003; Laky et al 2007; Lees et al 1999; Pacelli et al 2008; Sarhill et al 2003; Ross et al 2004 13
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker Conclusie Er zijn aanwijzingen dat onbedoeld gewichtsverlies in een gevorderd stadium van kanker meer voorkomt dan in een vroeger stadium van kanker. Er zijn aanwijzingen dat naast onbedoeld gewichtsverlies een aantal criteria van ondervoeding zoals een laag of dalend BMI, onvoldoende inname, een hoge PG-SGA, een laag serumalbumine dan wel een afwijkende huidplooi- of armomtrekmeting voorkomt bij patiënten in een gevorderd stadium van kanker. C: Ah Wie et al 2010; Bovio et al 2008; Ravasco et al 2003; Sarhill et al 2003 C: Bozetti et al 2009; Ravasco et al 2003; Ah Wie et al 2008; Bovio et al 2008; Segura et al 2005; Sarhill et al 2003 14
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker Conclusie: Er zijn aanwijzingen dat de oorzaak (ondervoeding door onvoldoende inname en/of ondervoeding op basis van inflammatie) en de ernst van ondervoeding bij kanker moeten worden vastgesteld door een combinatie van verschillende criteria. Onbedoeld gewichtsverlies in een bepaalde tijd is het meest toegepaste criterium gevolgd door een verlaagde BMI en verlies van vetvrije massa (bovenarmspieromtrek of DEXA). Daarnaast geven criteria zoals, een verminderde voedselinname en biochemische bepalingen, zoals een verhoogd CRP en hypoalbuminemie, inzicht in de aard en de ernst van de ondervoeding. Er is onvoldoende consensus over de afkappunten van deze criteria. C: Gudney et al 2008; Nourissat et al 2008; Bokhorst van de de van de Schueren et al 1997; Bossaus et al 2001; Pacelli et al 2008; Laky et al 2007; D: Evans et al 2008; Blum et al 2010; Meijers et al 2010; Muscaratoli et al 2010; Fearron et al 2011 15
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker Algemeen besluit Cachexie ondervoeding Cachexie = multifactorieel proces Definitie ondervoeding ONTBREEKT (wegens ontbreken van afgelijnde criteria) Voorlopig; combinatie van : G-verlies BMI Onvoldoende inname Prevalentie van ondervoeding/cachexie bij kanker nog niet volledig in beeld! 16
Prevalentie van cachexie/ondervoeding bij kanker Take home message; Screening van ondervoeding bij iedere kankerpatiënt Screeningstool; NRS 2002 Ondervoeding => zo snel mogelijk voedingsplan opstarten! 17
18