VISIEDOCUMENT RE-INTEGRATIE IN BORGER-ODOORN 2015-2018 Aanleiding Er gebeurt momenteel enorm veel in en rondom gemeenten. De drie decentralisaties maken dat er nieuwe en uitgebreidere taken op de gemeente afkomen en dat er met groot aantal partijen moet worden samengewerkt. Het betekent ook dat regie belangrijker wordt. In 2012 is in Borger-Odoorn de kadernota meedoen naar vermogen door college en raad vastgesteld. In dit kader is een aantal uitgangspunten benoemd omtrent de drie decentralisaties die toen al in de maak waren. Begin 2014 is de kadernota aangevuld met het zogenaamde regenboogmodel, waarin onder anderen de gedachte is weergegeven dat in vier leefgebieden sociale teams aan de slag zullen gaan. Dit niet alleen om te voorkomen dat mensen nodeloos allerlei dure individuele voorzieningen gaan afnemen, maar ook om bij multiproblemen regie te houden. Bovendien is het bij sociale teams van belang dat zij de burger helpen zijn of haar eigen kracht te ontwikkelen en te laten gebruiken. Het voorgaande laat een nieuwe realiteit zien binnen een hoogst dynamische context. Ook voor de uitvoering van sociale zaken hebben de drie decentralisaties namelijk gevolgen. Niet alleen omdat er bezuinigd wordt en het aantal mensen dat richting gemeente gaat groter wordt door een strengere keuring voor de Wajong, maar ook omdat de decentralisatie plaatsvindt binnen een bestaande uitvoeringsstructuur. Ontwikkelingen De huidige uitvoering van sociale zaken komt voort uit het zogenaamd Fins model zoals geformuleerd in 2009, waarbij de (in feite centrum-)gemeente Emmen als opdrachtnemer ingehuurd wordt door de gemeenten Borger-Odoorn en Coevorden (de opdrachtgevers) om onder anderen de Wet werk en bijstand uit te voeren. Dit alles op basis van een raam- en deelovereenkomst. Niet alle uitvoeringstaken zijn daarbij overgegaan naar de gemeente Emmen. Voor minimavoorzieningen ten behoeve van mensen zonder bijstand (overige minima) is een uitzondering gemaakt, net als voor de behandeling van bezwaar- en beroepschriften. Tevens bleven de bevoegdheden van college en raad om beleid en verordeningen vast te stellen bij de gemeente Borger-Odoorn. Wel is afgesproken dat de partners hun beleid zoveel mogelijk proberen op elkaar af te stemmen. Vraagstuk Sinds 2010 is de wereld van het sociaal domein en dus ook de sociale zekerheid echter enorm aan het veranderen. Er vinden drie decentralisaties plaats en in 2012 zijn in Nederland 35 arbeidsmarktregio s gevormd waarin gemeenten, het UWV en maatschappelijke partners samenwerken op het terrein van werkgeversdienstverlening en de vorming van regionale werkbedrijven. In 2013 is verder een sociaal akkoord gesloten waarbij sociale partners belangrijke afspraken hebben gemaakt over de vorming van garantiebanen en in juli 2014 is de Eerste Kamer akkoord gegaan met de invoering van de Participatiewet. Met name de laatste heeft grote gevolgen voor niet alleen de sociale werkvoorziening (geen instroom meer per 1 januari 2015), maar tevens voor de uitvoering van sociale zaken en het financieel beheer ervan.
Ook binnen de gemeente Borger-Odoorn heeft in de afgelopen jaren nieuwe visievorming plaatsgevonden, waarbij als uitgangspunten specifiek zijn benoemd dat de drie decentralisaties gezamenlijk worden opgepikt en dienen te leiden tot één integraal beleid en een zo integraal mogelijke uitvoering. Die uitvoering wordt onder meer gekenmerkt door decentraal wat kan, centraal wat moet en zo dichtbij mogelijk, zo licht mogelijk. Sinds juni van dit jaar weten we verder dat er één toegang zal komen in het sociaal domein via drie sociale teams. Heroriëntatie Het mag geen verrassing zijn dat het voorgaande ertoe leidt dat er ook nagedacht dient te worden over de uitvoering van sociale zaken (dus bijstandsverstrekking en de ondersteuning van werkzoekenden). Kortgezegd komt het erop neer: welke richting slaat Borger-Odoorn uit voor de komende jaren? Laten we de Participatiewet uitvoeren door de gemeente Emmen (zoals nu de Wwb uitgevoerd wordt) of kiezen we voor aansluiting bij een nieuwe wijze van uitvoering via sociale teams en/of een bepaalde back office van het sociaal team? Op basis van de bovengenoemde uitspraak decentraal wat kan, centraal wat moet kan gesteld worden dat de verstrekking van uitkeringen en al hetgeen daaraan verbonden is (verhaal, terug- en invordering, handhaving en dergelijke) zo centraal mogelijk dient plaats te vinden. De toets die voor uitkeringsaangelegenheden gedaan moet worden is immers rechtmatig van karakter en leidt in mindere mate tot maatwerk in de uitvoering. De wet- en regelgeving staat hierbij centraal en in mindere mate de uitkeringsgerechtigde. Het voorgaande betekent dat voor het onderdeel re-integratie, bemiddeling op de arbeidsmarkt en het eventueel opleggen van tegenprestaties iets anders zou kunnen gelden. Bij deze onderdelen is doelmatigheid veel belangrijker en is maatwerk de hoofdregel. De werkzoekende staat hierbij centraal. Voorgesteld wordt dus om uitkeringsverstrekking centraal te blijven organiseren, in ons geval dus via de gemeente Emmen. De ervaring leert dat het voor een gemeente onvoldoende is om de eigen werkzoekenden te kennen (dit is weliswaar een noodzakelijke voorwaarde, maar het is geen voldoende voorwaarde), maar dat ook de (reguliere) werkgevers gekend dienen te worden. Er dient dus een bepaalde vorm van werkgeversdienstverlening (gericht op de vraagkant op de arbeidsmarkt) plaats te vinden. Hier komen als het ware sociale en economische zaken samen. Het is van belang hierbij op te merken dat sinds 2012 de arbeidsmarktregio een cruciale rol speelt (bijvoorbeeld het door alle zes gemeenten en het UWV vastgestelde visiedocument werkgeversdienstverlening) en vermoedelijk in de nabije toekomst ook een belangrijke (zo niet de belangrijkste) partner van het rijk zal worden op dit beleidsterrein. Hoe nu om te gaan met de re-integratie van werkzoekenden in de komende periode? Om enig licht in de duisternis te brengen staan hieronder een aantal scenario s met voor- en nadelen. Ook is een aantal criteria benoemd waarop elk scenario gewaardeerd kan worden. Dit biedt de mogelijkheid voor het college en de raad om een voorkeursvariant te kiezen die nader uitgewerkt gaat worden.
Scenario s De volgende scenario s voor de uitvoering van de onderdelen re-integratie van de Wet werk en bijstand (inclusief aanverwante wet- en regelgeving) zijn denkbaar: 1. Voortgaan op de route BOCE-samenwerking. Deelovereenkomst aanpassen, zodat ook de Participatiewet uitgevoerd gaat worden door de gemeente Emmen; 2. De uitvoering van sociale zaken gaat op in de sociale teams of in de flexibele schil rondom de sociale teams. Dit betekent dat de aanvraag om bijstand of om ondersteuning bij het vinden van werk gaat plaatsvinden vanuit de sociale teams; 3. De uitvoering van de Wwb op het terrein van werk gaat plaatsvinden in een Training- en Diagnosecentrum bij Wedeka BV en/of de EMCO-groep; daartoe worden specifieke afspraken gemaakt met de betreffende bedrijven; 4. Re-integratie wordt uitgevoerd door de gemeente zelf. Wegingsfactoren of criteria: a. Het kennen van de klant b. Het kunnen matchen van de klant met (reguliere) werkgevers c. Mate van sturingsmogelijkheden vanuit de gemeente d. De mate van het passen binnen het inhoudelijk kader (kadernota meedoen naar vermogen, het regenboogmodel, BOCE-samenwerking en het beleidsplan sociaal domein e. Mate van meedoen in de eigen buurt f. Afstand tussen burger en uitvoering g. Communicatie tussen recht op uitkering en aanspraak op ondersteuning h. Waarborgen van privacy, een goede bewaring van dossiers en handelen volgens de algemene beginselen van behoorlijk bestuur e.d. Bij de keuze voor een scenario geldt dat geen enkele scenario perfect zal zijn. Elk scenario heeft voor- en nadelen. Hieronder volgt een overzicht van voor- en nadelen per scenario: Scenario 1: geen verandering. Zowel uitvoering van de Wwb als de Participatiewet blijft (gaat) naar gemeente Emmen Voordelen: - kwaliteit van dienstverlening blijft even hoog als ze nu is - continuïteit gegarandeerd - past goed binnen de oorspronkelijke gedachte van BOCE - inmiddels bekend bij de doelgroepen - uitkeringsverstrekking en re-integratie kunnen samenhangend worden uitgevoerd - infrastructuur en randvoorwaarden in orde (ICT-systeem, privacybescherming, kennis van wet- en regelgeving) Nadelen: - de uitvoering van re-integratie op afstand staat haaks op het regenboogmodel en de kadernota Meedoen naar vermogen - gelet op het belang van regie is sturing op deze afstand lastiger - meedoen in de eigen buurt is moeilijker te organiseren - veel stroperigheid in overleggen - re-integratie is maatwerk terwijl het als bulk wordt afgenomen - onduidelijk of de klant goed gekend wordt
- de afdelingen Werk en Participatie binnen de gemeente Emmen zijn momenteel bezig met een heroriëntering die mogelijk effect heeft op de uitvoering - veel tijd en inspanningen nodig voor wijziging deelovereenkomst - koker-denken: minder integraal - hoe meer het beleid van de opdrachtgever afwijkt van dat van de opdrachtnemer, hoe duurder en stroperiger de uitvoering wordt: het gevolg is spanningen tussen partners scenario 2: re-integratie opnemen in sociale teams Voordelen: - sociale teams worden werkelijk de toegang voor alle drie decentralisaties en meer voor het sociale domein: integrale uitvoering - kennis van de klant is integraal waardoor niet alleen alle belemmeringen, maar ook alle kansen bekend zijn - dienstverlening vindt per definitie plaats in de eigen buurt - sturing is beter mogelijk doordat de afstand tot de uitvoering kleiner is geworden - er kan meer maatwerk worden geleverd - een betere combinatie van eigen beleid en eigen uitvoering: meer flexibiliteit mogelijk - duidelijker voor de burger - past goed bij het thema: decentraal wat kan, centraal wat moet - past goed bij het thema: uitgaan van de eigen kracht van de burger Nadelen: - mogelijk kennisachterstand bij medewerkers sociaal team - re-integratie van werkzoekenden is een vak waarvoor specifieke kennis en vaardigheden nodig zijn - onduidelijk of werkzoekende burger voldoende wordt aangesproken op eigen kracht of beroep doen op omgeving - dubbele of te dure overhead - communicatieproblemen tussen recht op uitkering en aanspraak op ondersteuning (wederzijds afhankelijk) - mogelijk beperkingen vanuit specifieke wet- en regelgeving - randvoorwaarden en infrastructuur zijn nog in ontwikkeling scenario 3: re-integratie bij TDC( s) onderbrengen / TDC s als schil rond de sociale teams Voordelen: - flexibele omgeving waarin veel ontwikkelingen zijn (ontwikkeling samen met ROC s en andere instellingen) - maatwerk is mogelijk onder bulkvoorwaarden (lagere overhead per klant) - specialistische omgeving waarin de dienstverlening op dit onderdeel optimaal kan zijn - kennis van de klant kan groot zijn - natuurlijke verbintenis met ROC s en zorginstellingen - gevarieerd werkaanbod - momenteel vindt een groot deel van de uitvoering al plaats in of via TDC s - extra omzet voor de moederorganisaties (Wsw-bedrijven), waardoor een inverdien-effect ontstaat voor Borger-Odoorn - randvoorwaarden zijn gedeeltelijk in orde
Nadelen: - gelet op het belang van regie is sturing op deze afstand lastiger - Wsw-bedrijven zijn zelf ook in beweging, onduidelijkheid voor de middellange termijn - Er zijn twee TDC s bij Wedeka en Emco: met wie maak je waar afspraken over? - het beleid van en binnen TDC s wordt ontwikkeld door meerdere partners (gemeenten, Wsw-bedrijf en ROC s): afhankelijkheid van derden - meedoen in de eigen buurt is moeilijker te organiseren - dubbele petten-probleem van bestuurder, verschillende belangen kunnen strijdig zijn bij inkoop - kennis van de klant beperkt tot zaken die betrekking hebben op werk en/of inkomen - koker-denken: minder integraal - communicatieproblemen tussen recht op uitkering en aanspraak op ondersteuning (wederzijds afhankelijk) scenario 4 re-integratie wordt uitgevoerd door de gemeente Voordelen: - de uitvoering zit dichtbij - sturing vindt plaats in de directe lijn - een betere combinatie van eigen beleid en uitvoering: meer flexibiliteit mogelijk - randvoorwaarden zijn gedeeltelijk op orde - mogelijk lagere overhead Nadelen: - kwaliteit van dienstverlening moet worden opgebouwd - gaat in tegen de oorspronkelijke gedachte van BOCE (opdrachtgeveropdrachtnemer) en het op afstand zetten van andere uitvoering - koker denken: minder integraal - communicatieproblemen tussen recht op uitkering en aanspraak op ondersteuning (wederzijds afhankelijk) - re-integratie van werkzoekenden is een vak waarvoor specifieke kennis en vaardigheden nodig zijn
Weging scenario s aan de hand van een aantal criteria Criterium Scenario 1 Emmen Scenario 2 Sociaal Team Scenario 3 TDC s Scenario 4 Zelf doen Kennis van de + ++ ++ + klant Mate van ± + ++ + matching van de klant Mate van sturing ± + + ++ vanuit gemeente op financiën, inhoud en kwaliteit van dienstverlening Mate van passend ± ++ + ± in bestaande beleidskader Mate van + ++ ++ + meedoen in de eigen buurt Afstand tussen - ++ ++ + burger en uitvoering Communicatie ++ ± ± ± tussen recht op uitkering en aanspraak op ondersteuning Integraliteit / 3D ± + + ± Toelichting: - is onvoldoende, + is voldoende, ++ is uitstekend. Tussen haakjes een symbool betekent dat daarnaar gegroeid kan worden. Alles overziend is een combinatie van scenario s 2 en 3 de beste optie. Daarbij geldt het TDC als een flexibele schil rondom het sociaal team (sociaal team +) op het terrein van werk en arbeidsparticipatie. Het sociaal team geldt dan als (integrale) toegang en speelt vooral een rol op het terrein van informatievoorziening, preventie en advisering. Ook deze variant heeft voordelen, maar zal ook nadelen hebben. Wordt de communicatie tussen uitkeringsverstrekking, re-integreren en toegang (sociale teams) op deze wijze niet nog ingewikkelder? En wie bepaalt wie de regisseur over de klant zal zijn? We stellen voor om scenario 3 uit te gaan werken met als specifiek aandachtspunt de relatie met de sociale teams. Overgangstermijn Los van de uiteindelijke keuze voor hoe de uitvoering in de komende periode zal plaatsvinden staat voorop dat een overgang van een oude naar een nieuwe situatie niet te snel mag en kan verlopen. Er is immers sprake van allerlei lopende uitvoering, er lopen trajecten, er zijn omtrent werkzoekenden concrete afspraken gemaakt enzovoorts. Gelet op de ervaringen binnen onze gemeente bij de transitie van de eigen afdeling sociale zaken naar de gemeente Emmen (Fins model oftewel model opdrachtgever
opdrachtnemer) wordt voorgesteld hier minimaal een jaar voor uit te trekken. Op zijn vroegst kan er dus sprake zijn van overgang op 1 januari 2016. Het voorgaande betekent dat voor 2015 ook op het terrein van re-integratie afspraken gemaakt dienen te worden tussen onze gemeente en de gemeente Emmen. Beleidskader re-integratie en participatie De gemeente heeft en behoudt de wettelijke taak om mensen, die zonder eigen schuld niet in staat zijn om in hun levensonderhoud te voorzien, te voorzien van financiële bijstand en te ondersteunen om zo snel mogelijk weer zelfvoorzienend te zijn. Oftewel: de gemeente betaalt een uitkering en helpt bij het vinden van (betaald) werk. Voor dit laatste is een beleidskader nodig. Onze algemene uitgangspunten op het terrein van re-integratie en participatie zijn: - betaald werk voor (werkzoekende) mensen blijft hoofddoel van beleid; - een belangrijk nevendoel is om mensen die (nog) niet in staat zijn om regulier aan het werk te gaan zoveel mogelijk in de eigen omgeving te activeren (meedoen in de eigen buurt); - er wordt gewerkt met een hulpmiddel of een schema om het bestand te kunnen onderverdelen in doelgroepen, dit kan de participatieladder zijn of de zelfredzaamheidsmatix; - elke werkzoekende die onder de verantwoordelijkheid van de gemeente valt dient een cv of e-portfolio te hebben waarmee hij of zij zich kan presenteren; - iedereen kan volgens ons groeien of een bijdrage leveren aan zijn/haar reintegratie. Om die reden wordt in principe geen ontheffingen van de arbeidsverplichting meer opgelegd, tenzij de wet- of regelgeving dit verplicht. Hier bestaat een nauw verband met de tegenprestatie; - in Borger-Odoorn wordt integraal gekeken naar de mensen, dus participatie maakt onderdeel uit van het totaalplaatje van ieder individu. Het beleidskader re-integratie en participatie maakt onderdeel uit van het beleidsplan sociaal domein, dus voor de volledige tekst voor hiernaar verwezen. Voor dit document wordt volstaan met een samenvattend schema.
Schema doelgroepen en instrumenten re-integratie en participatie Doelgroep Verdiencapaciteit Doel Instrumenten 1. Reguliere werkzoekenden 80-100% WML Regulier werk Bemiddeling Sollicitatietraining 2. Werkzoekenden met voldoende loonwaarde 50 80% WML Regulier werk naar vermogen Presentatie-vaardigheden Bemiddeling Job-coaching Garantiebanen Training en diagnose Loonkostensubsidie Werken met behoud van uitkering 3. Werkzoekenden met beperkte loonwaarde 4. Werkzoekenden met zware arbeidsbeperkingen 30 50% WML Meedoen naar vermogen, doorgaan naar regulier werk Beschut werk < 30% WML Meedoen naar vermogen Beschut werk Werken met behoud van uitkering Participatieplaatsen. Beschut werk-plek. Garantiebanen Integraal bezien vanuit Wmo, AWBZ en Jeugdzorg Beschut werk-plek Beschermde werkomgeving creëren Is re-integratie alleen inhoudelijk met de werkzoekende bezig zijn? Rare vraag misschien, omdat het antwoord overduidelijk is: ja, je helpt mensen bij hun zoektocht naar werk. Toch komt er meer bij kijken om werkzoekenden te kunnen begeleiden. Immers, een voorwaarde om te kunnen helpen is dat je de werkzoekende goed kent. En om de werkzoekende te kunnen kennen zul je een informatiesysteem moeten hebben waarin alle relevante kenmerken van deze werkzoekende staat (zeker bij meer mensen met een uitkering en dus een caseload van meer dan 50 personen). Ook zul je net zo n informatiesysteem moeten hebben voor de werkgevers in de regio. Je zult verder moeten communiceren met de mensen die de uitkering verstrekken. Je zult budget moeten kunnen uitgeven ten behoeve van een werkzoekende. Kortom, er moet een administratie zijn die compatible is met andere administraties (niet alleen uitkeringssystemen, maar ook de BRP, SUWI-net, SONAR). De klantmanager zal toegang moeten hebben tot die systemen en dat moet goed geregeld zijn. Kortom, voor de heroriëntatie van de reintegratie liggen eigenlijk dezelfde vragen voor als bij de vorming van de sociale teams. De zogenaamde PIOFACH-taken zullen gewaarborgd moeten zijn voordat je de reintegratie bij de huidige uitvoerder weg kunt halen. Om die reden is het extra van belang om na het nemen van een principebesluit een periode van uitwerking te nemen met tussendoor evaluatiemomenten.
Invloed arbeidsmarktregio Drenthe Naast de vraag over de plek waar het re-integratiebeleid van Borger-Odoorn in de komende periode dient te worden uitgevoerd geldt dat de lopende ontwikkelingen in de arbeidsmarktregio meespelen. Een belangrijke ontwikkeling is dat werkgeversdienstverlening binnen de arbeidsmarktregio wordt opgepakt. Door de deelnemende partijen (6 gemeenten en het UWV) is in een visiedocument vastgesteld dat er een uniforme wijze van werkgeversdienstverlening dient plaats te vinden, maar ook dat er couleur locale mogelijk blijft. De vraag is op welke wijze de huidige werkgeversdienstverlening binnen Borger- Odoorn (0,7 fte) kan worden ingezet. Nu maakt deze onderdeel uit van de dienstverlening vanuit de gemeente Emmen, welke relatie bestaat er met de bovengenoemde scenario s? Gelet op de toch vrij specialistische taak van een accountmanager lijkt een TDC of backoffice van het sociaal team de juiste plek te zijn. Daartoe dienen dan afspraken gemaakt te worden met de moederorganisatie van het betreffende TDC.