Financial accounting Menselijk en intellectueel kapitaal INTEGRATED REPORTING Grote organisaties, accountants, beleggers en regelgevers werken in de International Integrated Reporting Council al enige tijd samen aan een nieuwe vorm van rapporteren, die het traditionele financiële verslag moet gaan vervangen en daarmee de communicatiekloof tussen ondernemingen en belanghebbenden kan overbruggen. Deze meest recente trend op het gebied van verslaggeving heet integrated reporting. De auteur beschrijft hoe een organisatie door het integreren van financiële en niet-financiële verslaggeving inzicht kan krijgen in het creëren en onderhouden van waarden en alle relevante aspecten die daarbij een rol spelen, zoals de strategie, corporate governance, prestatie-indicatoren en toekomstverwachtingen. DOOR RON KIEFT Ondernemingen worden als verschaffers van informatie in toenemende mate geconfronteerd met actieve en mondige belanghebbenden. Investeerders en andere belanghebbenden willen inzicht hebben in de vraag hoe een onderneming waarde creëert, welke economische en maatschappelijke risico s daar tegenover staan en hoe de organisatie die risico s beheerst. De bestaande verantwoordingen van veel ondernemingen zijn te uitgebreid en te complex en bieden vaak onvoldoende inzicht in het proces van waardecreatie. Terwijl externe verslaggeving investeerders en andere belanghebbenden juist in staat moet stellen om zich een integraal oordeel te vormen over alle strategische waardefactoren van de onderneming. Daar komt bij dat de onderlinge relaties en afhankelijkheden tussen organisaties complexer worden, waardoor het risicoprofiel van organisaties navenant stijgt. Dit vereist niet-financiële informatie over bijvoorbeeld de strategie en de strategische doelstellingen van een organisatie, prestatiegegevens, systemen, processen, het naleven van gedragscodes en de werking van risicosystemen. Niet-financiële informatie, zoals ten aanzien van de sociaalethische en milieutechnische aspecten van de bedrijfsvoering en governance, moet daarvoor worden geïntegreerd met de financiële informatie. Daardoor ontstaat beter inzicht in de wijze waarop de onderneming waarde creëert en de impact van het bedrijfsmodel op de maatschappij. Daarnaast neemt de behoefte aan meer frequente en online beschikbare informatie toe. Ondernemingen als Unilever, DSM, Akzo Nobel en Philips hebben hun bedrijfsmodel hier al op aangepast en niet-financiële informatie ingebouwd in de governancestructuur van de organisatie en de interne planning- controlcyclus. Het is een wezenlijk onderdeel van hun sturing en beheersing van de kernactiviteiten geworden. Deze ondernemingen kunnen ook beter tegemoetkomen aan de informatiebehoeften van investeerders en andere belanghebbenden door op een leesbare manier verbanden tussen strategie, risico s, beloning, prestaties en de impact van hun bedrijfsvoering op de maatschappij te leggen. Zij Meer inzicht en zekerheid verstrekken roept zowel enthousiasme als weerstand op zien het bedienen van investeerders en andere belanghebbenden met brede en heldere informatie als een concurrentievoordeel en niet als het prijsgeven van concurrentiegevoelige informatie. Voor veel ondernemingen in het MKB is de situatie niet direct vergelijkbaar met grote, vaak beursgenoteerde ondernemingen. Toch is een tendens waar te nemen dat ook ondernemingen in het MKB doordrongen raken van de voordelen van toekomstgericht rapporteren met de nadruk op het bedrijfsmodel en 36 JUNI 2013
aandacht voor de strategie en de belangrijkste risico s. Maatschappelijk verantwoord ondernemen loopt daarbij voorop. Er komen steeds meer marktkansen en om de juiste beslissingen te kunnen nemen is de juiste informatie nodig. Verslaggevingsgrondslagen voor integrated reporting Grote organisaties, accountants, beleggers en regelgevers werken sinds 2010 samen in het International Integrated Reporting Council (hierna IIRC) aan het opstellen van algemeen aanvaardbare verslaggevingsgrondslagen voor deze nieuwe vorm van rapporteren. Het IIRC zet daarbij op de website, www.theiirc.org, de volgende omschrijving van integrated reporting centraal: Integrated Reporting [...] is the means by which companies communicate how value is created and will be preserved over the short, medium and long term. In september 2011 heeft het IIRC zijn discussierapport Towards Integrated Reporting gepubliceerd. Daaruit blijkt dat het IIRC een concept van integrated reporting voor ogen heeft, waarbij in een compact verslag, primair gericht op investeerders, een overzicht wordt gegeven van het bedrijfsmodel en de waardecreatie op zowel financieel als niet-financieel gebied. Ten aanzien van het bedrijfsmodel worden organisaties daarbij geacht inzicht te bieden in de geïntegreerde strategie van de onderneming, de doelstellingen, risico s en kansen, de governancestructuur en het remuneratiebeleid. In het discussierapport motiveert het IIRC het belang van het Het werkelijke probleem is dat bestuurders naast de ondernemingsbelangen hun eigen reputatie bewaken rapporteren van niet-financiële informatie door erop te wijzen dat in 2009 slechts 19 procent van de marktwaarde van ondernemingen kan worden verklaard uit fysieke en financiële activa. Verreweg het grootste deel van de marktwaarde van ondernemingen bestaat uit niet-financiële activa, tegenover 83 procent in 1975. Dit illustreert dat externe verslaggeving gericht op de financiële prestaties van een onderneming een verouderd concept is en een onvolledig beeld geeft. De beurswaarde van een onderneming heeft dan ook vaak niet meer te maken met de waarden op de balans. Neem de beurswaarde van Apple. De balans en de winst- en verliesrekening van Apple geven weinig inzicht in de waardecreatie door de onderneming. De reputatie van de onderneming, de verwachte groei van de markt en de omzet en het succes van de technologie des te meer. Integrated reporting is een manier om daar meer zicht op te krijgen. Weerstand tegen transparantie In 1992 deed het Jenkins Committee vergelijkbare aanbevelingen: meer toekomstgerichte informatie, meer langetermijnfocus, meer niet-financiële maatstaven en een betere JUNI 2013 37 WWW.FINANCE-CONTROL.NL
afstemming tussen de interne rapportage en de externe verantwoording. De vraag is dan ook gerechtvaardigd waarom integrated reporting zo lang op zich heeft laten wachten. Meer inzicht en zekerheid verstrekken roept zowel enthousiasme als weerstand op bij zowel gebruikers als de verantwoordingsplichtige organisaties. Voorstanders zien niet-financiële informatie als een noodzakelijke aanvulling op de reeds bestaande financiële informatie, waardoor gebruikers een meer geïntegreerd beeld van de verschillende prestaties van een organisatie krijgen. Tegenstanders twijfelen aan de toetsbaarheid en de bruikbaarheid van de informatie. Volgens hen De holistische aanpak van integrated reporting vereist een andere manier van denken van het management rapporteren organisaties niet altijd over echt belangrijke prestatie-indicatoren, wordt concurrentiegevoelige informatie niet verstrekt en lezen maar weinig gebruikers de meestal omvangrijke verslagen. De verantwoordingsplichtige organisaties zelf kijken vooral op tegen de toegenomen werkzaamheden en daarmee gepaard gaande kosten. Daarnaast zouden concurrenten profiteren van de geboden informatie en zou meer openheid juridische risico s met zich meebrengen. In theorie zijn dit valide argumenten, maar in de praktijk zijn ze eenvoudig te weerleggen. De kosten vallen over het algemeen wel mee, de concurrentie heeft de informatie al of kan er niets mee en de eerste rechtszaak over te heldere communicatie moet nog worden gevoerd. Het werkelijke probleem is dat bestuurders naast de ondernemingsbelangen hun eigen reputatie bewaken. Door expliciet te zijn over bedrijfsdoelstellingen en toekomstverwachtingen, kan het bestuur van een organisatie daar nadien op worden afgerekend. Dit is niet terecht. Onderzoek in de Verenigde Staten heeft uitgewezen, dat de winstmarges van ondernemingen met een volwassen duurzaamheidsprogramma maar liefst 2 procent hoger zijn dan die van ondernemingen die hier geen aandacht aan besteden. Dat komt doordat niet alleen de prestaties op de lange termijn van ondernemingen die aandacht besteden aan duurzaamheid blijvend verbeteren, maar ook de operationele efficiëntie en effectiviteit en het beheren van risico s zal verbeteren en innovatie zal versnellen. Daarbij wordt meer en meer ervaren dat het breder rapporteren dan alleen financiële informatie de sleutel vormt tot het opbouwen van langetermijnvertrouwen in ondernemingen, financiële instellingen en overheden. Als organisaties daar niet toe bereid zijn en minder transparant zijn dan concurrenten zal dit de bedrijfsrisico s vergroten en zullen deze organisaties eerder als achterblijver worden beschouwd, zelfs als ze dat niet zijn. Daarbij zullen organisaties die onvolledig rapporteren, indien rapportage verplicht wordt gesteld en normen worden aangescherpt, geconfronteerd worden met flagrante verschillen tussen eerdere en nieuw uit te brengen verslagen. Al deze factoren hebben tot het momentum geleid in de richting van meer openheid en verder gaande rapportage ook op niet-financiële aspecten van de bedrijfsvoering. Nieuwe standaard voor integrated reporting Integrated reporting is natuurlijk niet helemaal nieuw. De doelstelling van integrated reporting is het combineren van de meest materiële informatie-elementen, die nu al gerapporteerd worden in separate verslagen als het financieel verslag, het jaarverslag en eventueel het duurzaamheidsverslag in een coherent geheel. Maar daarbij is het volgens het IIRC essentieel dat: ~ de onderlinge samenhang tussen die informatie-elementen wordt getoond; en ~ wordt uitgelegd hoe die informatie-elementen van invloed zijn op het vermogen van de organisatie om waarde te creëren en vast te houden, op korte, middellange en lange termijn. Het gaat dus niet om het vervlechten van het huidige financiële verslag met het directieverslag en het duurzaamheidsverslag. Het uitvoeren van de strategie en waardecreatie kunnen nu ook al beschreven worden in het directieverslag. Zij het meestal summier en in aantal regels beperkt. Nieuw is dat integrated reporting gaat over de integrale ondernemingsstrategie, over alle strategische waardefactoren en hun onderlinge verbanden. Daarbij is de meeste winst te behalen in het rapporteren van de behaalde resultaten in bredere termen dan alleen financiële kengetallen. Het gaat hier onder meer om verslaggeving aan de hand van heldere kpi s, zoals ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Bouwstenen integrated reporting Het verslaggevingsraamwerk van het IIRC biedt een heldere structuur bestaande uit leidende beginselen (guiding principles) inhoudelijke elementen (content elements) ten aanzien van het opstellen van het geïntegreerd verslag. De onderneming vertelt aan de hand van dit raamwerk haar verhaal over hoe zij waarde creëert (het bedrijfsmodel), hoe de omgeving eruitziet, hoe dat leidt tot een strategie, hoe die geborgd is in de organisatie (governance en beloning), tot welke prestaties en impact dat leidt en wat de verwachtingen zijn voor de toekomst. Dat verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de alleswetende verteller die de integraliteit in het oog houdt (connectivity of information). Hiermee wordt eigenlijk al duidelijk dat de grootste uitdaging ten aanzien van integrated reporting is integrated thinking: integraliteit binnen de onderneming. 38 JUNI 2013
Guiding principles Het verslaggevingsraamwerk van het IIRC biedt vijf leidende beginselen (guiding principles) ten aanzien van het opstellen van het geïntegreerd verslag: ~strategische focus; het verslag moet inzicht bieden in de strategische doelstellingen, de verhouding tussen de strategische doelstellingen en het vermogen om waarde te creëren; ~ connectiviteit van informatie; het verslag moet inzicht bieden in de onderlinge verbanden tussen het bedrijfsmodel, de omgeving, de bronnen (capitals) en de relaties waarvan de organisatie afhankelijk is; ~toekomstige oriëntatie; het verslag moet inzicht bieden in de oriëntatie op de toekomst, de verwachtingen daaromtrent van het management en de onzekerheden; ~ responsiviteit en betrokkenheid van belanghebbenden; het verslag moet aansluiten op de gerechtvaardigde informatiebehoeften van belanghebbenden; ~ beknoptheid, betrouwbaarheid en materialiteit; de geboden informatie moet kernachtig, betrouwbaar en materieel zijn voor het proces van waardecreatie. Content elements De vijf leidende beginselen moeten worden toegepast bij het bepalen van de inhoud van een geïntegreerd verslag, op basis van de belangrijkste hieronder opgenomen inhoudelijke elementen: ~ organisatie- en bedrijfsmodel; ~ operationele context, met inbegrip van risico s en kansen; ~ strategische doelstellingen en strategieën om deze doelstellingen te verwezenlijken; ~ governance en beloning en hoe die zich verhouden tot de strategische doelstellingen; Conciseness, reliability and matenality Strategic focus Future outlook Performance Operating context, including risk and opportunities Organizational overview and business model Connectivity of information Governance and remuneration Responsiveness and stakeholder inclusiveness Strategic objectives Future orientation Figuur 1 Kader voor het geïntegreerd verslag (ontleend aan IIRC, 2010) ~ performance; ~ vooruitzichten, kansen en onzekerheden en de betekenis voor de toekomstige performance. Daarbij dient voorop te staan dat het verslag de relaties tussen de elementen duidelijk maakt. De vijf leidende beginselen en inhoudelijke elementen bieden het in figuur 1 grafisch weergegeven verslaggevingsraamwerk van het IIRC. Implementeren van integrated reporting De externe voordelen die verband houden met het naar buiten brengen van relevante informatie zijn belangrijk, maar niet altijd tastbaar of zelfs maar meetbaar. Impliciete voordelen kunnen bijvoorbeeld bestaan uit het feit dat toezichthouders en regelgevers geen reden hebben in te grijpen, versterkt vertrouwen bij belanghebbenden, of een sterkere band en reputatie. Maar ondernemingen die de weg naar geïntegreerde verslaggeving zijn ingeslagen, geven aan dat de belangrijkste reden voor integrated reporting ligt bij het stroomlijnen van de processen vanuit de noodzaak om beter te begrijpen hoe interne systemen en processen lopen en hoe die impact hebben op het succes van de onderneming. Dat is dus in eerste instantie een interne aangelegenheid; coherente en effectieve externe verslaggeving is daarvan slechts een afgeleide. Dit verklaart waarom integrated thinking centraal staat in de notitie van het IIRC. De holistische aanpak van integrated reporting vereist een andere manier van denken van het management. Door de lat vrijwillig hoger te leggen en sociale en milieuvraagstukken mee te nemen in de besluitvorming over alle aspecten van de bedrijfsvoering ontstaat breder inzicht en dwingt het management zich te oefenen op een hoger niveau van complexiteit. Bestaande managementsystemen en -technieken zijn daarbij ook toepasbaar voor niet-financiële informatie, maar er moet ook worden gezocht naar manieren om de maatschappelijke impact inzichtelijk te maken. Dit vereist de integratie van financiële en nietfinanciële informatie zowel op strategisch als op operationeel niveau. Het is aan de controller om de uitdaging op het gebied van niet-financiële informatie op te pakken en te integreren in de governancestructuur en de nieuwe management- en besturingsinstrumenten in te richten of te integreren in de bestaande planning- controlcyclus, zodat ook de nieuw te verstrekken informatie beschikbaar komt. In dit systeem moeten voldoende waarborgen en controles zijn ingebouwd om de kwaliteit van de informatie te kunnen garanderen. Maar niet alleen de inhoud van de informatie is belangrijk om effectief te communiceren, ook de vorm kan een belangrijke bijdrage leveren aan het voldoen aan de informatiebehoeften van belanghebbenden. Effectievere communicatie bestaat hoofdzakelijk uit het naar buiten brengen van een samenhangend verhaal, waarmee een onderneming in staat is om kort JUNI 2013 39 WWW.FINANCE-CONTROL.NL
en bondig uit te leggen in welke context zij opereert en hoe zij daarbinnen voldoet aan vragen uit de markt. Het misverstand mag niet ontstaan dat integrated reporting aanvullende eisen stelt aan verslaggeving en dat nog meer informatie over belanghebbenden wordt uitgestort. Integrated reporting biedt juist ruimte om de vorm van verslaglegging aan te passen aan de informatiebehoeften van individuele gebruikers. Door gebruik te maken van nieuwe communicatiemiddelen en -technologieën wordt individualisering van informatie mogelijk gemaakt, waarbij iedere gebruiker naar behoefte zijn of haar eigen rapport kan samenstellen. Denk aan bijlagen over specifieke deelonderwerpen of gedeeltes van het verslag die toegankelijk zijn via de website. Daarnaast kan zo aan de behoefte aan meer frequente en online beschikbare informatie tegemoet worden gekomen. vorm van verslaggeving, waarbij ondernemingen het verband leggen tussen de strategie, governance, prestaties en vooruitzichten en de financiële implicaties combineren met de sociale, economische en milieuaspecten in de directe omgeving van de onderneming. Integrated reporting is erop gericht om met beleggers te communiceren over andere belangrijke factoren die de waarde, prestaties en continuïteit van een onderneming bepalen, zoals het menselijke kapitaal, het intellectuele kapitaal, en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Literatuur ~ IIRC (2010) Towards Integrated Reporting, Communicating Value in the 21st Century, www.discussionpaper2011.theiirc.org/summary. ~ PricewaterhouseCoopers Accountants (2012) Spotlight Special: Integrated Reporting, Spotlight, Amsterdam. Conclusie In het huidige model van verslaggeving ligt de nadruk vooral op de financiële prestaties en financiële positie van een onderneming. Integrated reporting is een meer uitgebreide Drs. R.M. Kieft RA is zelfstandig gevestigd te Hoofddorp. Hij is als consultant werkzaam op het gebied van administratieve organisatie, interne controle en financieel management voor uiteenlopende organisaties. Kluwer Opleidingen Gedreven door kennis Opleiding Commerciële contracten opstellen en beoordelen Een basiscursus voor iedereen die te maken heeft met commerciële contracten. Bent u in staat de juridische risico s die voor u van belang zijn te herkennen en beperken? Weet u wanneer het u of uw onderhandelingspartner niet langer vrij staat om de onderhandeling eenzijdig af te breken? Bent u in staat om zelfstandig contractsbepalingen op te stellen en te wijzigen? Weet u om te gaan met algemene in- en verkoopvoorwaarden, en de toepasselijkheid en vernietigbaarheid daarvan? Tijdens de cursus worden de meest voorkomende contractuele standaard clausules behandeld en toegelicht. Op een praktische en interactieve wijze leert u omgaan met het opstellen en beoordelen van nationale en internationale commerciële contracten. Het cursusmateriaal bestaat uit het praktische boek Contracten in de praktijk geschreven door de docent mr.dr. Marcel Ruygvoorn. Spreker: Datum en locatie: Mr.dr. M.R. Ruygvoorn Dinsdag 18 juni 2013 Kantoor Van Benthem Keulen Utrecht Meer informatie: www.kluwer.nl/opleidingen Alleen het boek bestellen? www.kluwer.nl/shop 40 JUNI 2013