1 2 M. concept deelhub door sharenl in opdracht van de Gemeente Utrecht

1 M 1 concept deelhub door sharenl in opdracht van de Gemeente Utrecht

1 M 1 M 3 Inhoud Introductie 4 38 Slot Ananda Groag mobiliteitsexpert sharenl Simone Maas trendwatcher en conceptontwikkelaar sharenl Wat 5 40 Bibliografie Waarom 17 43 Bijlagen Hoe 30 Pieter van de Glind co-founder sharenl Harmen van Sprang co-founder sharenl Het concept 1m is ontwikkeld door sharenl in opdracht van de Gemeente Utrecht. sharenl is sinds 013 dé spil in het ecosysteem van de deel- en platformeconomie. sharenl zet zich in voor het ontwikkelen van de deeleconomie, het creëren van een maatschappij waarin iedere burger toegang heeft tot producten en diensten die nodig zijn om een verbonden, voorspoedig, duurzaam en gelukkig leven te leiden. Met een internationaal netwerk van platformen, beleidsmakers, het bedrijfsleven en kennisinstellingen en een brede expertise vertalen zij relevante kennis in concrete concepten, projecten, artikelen en evenementen.

4 1 M 1 M 5 Introductie Wat Naar verwachting duurt het niet lang meer voor we leven in een stad waar Mobility as a Service (MaaS) heel gewoon is. Je kunt dan alle vormen van mobiliteit boeken via één enkel platform en abonnement: Plannen, boeken, omboeken, het openen van het voertuig en betalen met één druk op de knop! Denk hierbij aan deelauto s, deelfietsen, deelbakfietsen en het openbaar vervoer. Iedereen kan wanneer en waar hij maar wil gemakkelijk gebruik maken van deze mobiliteit. Het resultaat is een goedkoper, duurzamer en efficiënter vervoerssysteem waarbij iedereen kan profiteren van lage kosten. De gemeente Utrecht heeft hier belang bij. De bevolking groeit en de stad kan alleen gezond en leefbaar blijven als mobiliteit slimmer wordt geregeld. MaaS ontstaat echter niet vanzelf en niet zomaar vanuit een enkele partij. Steden, burgers en het bedrijfsleven zullen actief moeten samenwerken om het van de grond te krijgen. Utrecht is al jarenlang een van de deelauto hoofdsteden van Nederland en is daarom klaar voor de volgende stap. Maar wat is die volgende stap? Het is een verzameling van plekken in een garage die we zien als individuele 1m in plaats van parkeerplekken. Deze nieuwe visie op de parkeerplek maakt de opties voor gebruik eindeloos! Samen vormen de plekken een deelhub, gecreëerd voor en door buurtbewoners. De deelhub biedt ruimte voor deelvoertuigen en flexibele functies. Het is zo de parkeerplaats, schuur en het opberghok van de buurt. Het is een plek dichtbij huis waar altijd een passend vervoermiddel klaarstaat, waardoor de noodzaak om zelf een auto, of bijvoorbeeld bakfiets of dakkoffer te bezitten afneemt. Op deze manier ontstaat er meer ruimte in de leefomgeving waar creatief mee om kan worden gegaan! In dit conceptboek lees je hoe de deelhub eruit ziet, hoe het werkt en wat het kan bieden aan een buurt. 1m is een superieur alternatief voor privé bezit, een transformator van de buurt en de perfecte tussenstap naar MaaS. Mogen we je voorstellen aan 1m: dé Utrechtse deelhub! In dit hoofdstuk lees je alles over de deelhub die in parkeergarage de Grifthoek gerealiseerd zal worden. Niet alleen vormt het de rode draad door het gehele boek, het kan ook als naslagwerk worden gebruikt gedurende de realisatie. Het concept 1m wordt beschreven aan de hand van de conceptdragers; materialisatie, organisatie, communicatie, netwerk en fysieke omgeving. Je kunt ze zien als de wielen van een auto; elke conceptdrager is nodig om vooruit te komen. De toegang tot flexibele mobiliteit neemt constant toe dankzij on-demand (of op-afroep) deelsystemen als de OV-fiets, Snappcar, MyWheels, GreenWheels, CarGo en nog vele andere fiets-, auto-, scooter- en zelfs stepdeelsystemen. Deze systemen zorgen er nu al voor dat steeds meer mensen de (tweede) auto weg doen. Hierdoor nemen de parkeerdruk en het aantal gereden kilometers af. Voor veel mensen is de drempel om de eigen auto weg te doen nog te groot. Dit komt omdat het alternatief, toegang tot het diverse huuraanbod, nog niet genoeg aansluit op de wensen en behoeften van deze mensen. Dit probleem lossen we op met een baanbrekend nieuw concept: 1m Conceptdragers materialisatie organisatie communicatie netwerk fysieke omgeving 6 10 1 14 15

6 1 M 1 M 7 Materialisatie Vaak wordt een conceptontwerp pas echt concreet wanneer je alle materiële onderdelen op een rij zet. Dat is exact wat we met de conceptdrager materialisatie willen doen. We gaan in op vragen als wat moet er in de deelhub komen te staan? en wat is er fysiek nodig om de sleuteloverdracht mogelijk te maken? om een overzicht te krijgen van alle materiële benodigdheden voor de deelhub. Een divers deelaanbod A. Het deelaanbod in de garage zal voornamelijk bestaan uit een pool van verschillende (elektrische) business-toconsumer auto s. Daarnaast is het streven om ook peer-to-peer auto s uit de buurt er een plek te geven. Dit zorgt er namelijk voor dat er daadwerkelijk meer auto s uit de omliggende straten verdwijnen. Voor het totaal aan deelauto s zal minimaal zeven plekken gereserveerd worden. Het zou daarbij wel fijn zijn als de auto s verschillende functies hebben. Hierbij zou je kunnen denken aan een klein boodschappenwagentje, een grotere gezinsauto en een bestelbusje. B. Daarnaast moet er een parkeerplek gereserveerd worden voor elektrische deelbakfietsen. Deze kunnen de buurtbewoners gebruiken voor bijvoorbeeld een boodschap of om kinderen naar school te brengen. C. Een andere parkeerplek wordt gebruikt om deel-items te stallen. De buurtbewoners hebben gedurende het onderzoek aangegeven dat zij in eerste instantie de voorkeur geven aan het delen van aanvullende autoaccessoires Hiermee doelen zij op het bundelen van bijvoorbeeld een skibox, een aanhanger en een kinderzitje. Het zou daarbij mooi meegenomen zijn als deze items zo veel mogelijk uit de buurt komen. Via de community-kanalen, zoals een gezamenlijke Facebook-groep, zouden buurtbewoners gestimuleerd kunnen worden om deze producten te delen met buurtbewoners in de deelhub. Voorzieningen voor de sleuteloverdracht Wanneer buurtbewoners gebruik willen maken van een deel-voertuig of -item, krijgen zij hier toegang tot door middel van een sleuteloverdracht. Deze overdracht kan op verschillende manieren uitgevoerd worden afhankelijk van de werkwijze van de uitvoerende partij en de mate waarin technologie wordt toegepast. Onafhankelijk van de keuze voor een bepaalde wijze, moet de overdracht wel zo makkelijk mogelijk gemaakt worden voor zowel de uitlener als de gebruiker. Hiervoor zouden wij optie A of B aanraden: A. In de deelhub kan aan de muur een fysiek sleutelkastje bevestigd worden. Hierin bevinden zich dan alle sleutels die toegang geven tot de verschillende voertuigen en de sloten waarmee de losse deel-items bevestigd zijn. Wanneer je deelnemer bent aan de pilot, ontvang je een persoonlijke code waarmee jij dit kastje kan openen. Het feit dat deze code persoonlijk is, maakt direct dat te achterhalen is wie wat geleend heeft. Wel moet voorkomen worden dat niet-deelnemers de code kunnen achterhalen om zo de sleutels te gebruiken. B. De uitvoerende partij zou er ook voor kunnen kiezen om te werken met ingebouwde digitale sleutelkastjes. Verschillende deelbedrijven hebben dit soort kastjes al geïntegreerd in hun business-to-consumer voertuigen. Ditzelfde systeem zouden zij kunnen bevestigen in de peer-to-peer voertuigen van buurtbewoners, zoals bijvoorbeeld MyWheels dit ook doet. De gebruikers van de deelhub kunnen vervolgens met de app van het platform de voertuigen ontgrendelen (bijvoorbeeld door een code te scannen). C. Een andere mogelijkheid is dat de uitvoerende partij een persoon in dienst neemt die fysiek aanwezig is in de deelhub om de sleuteloverdrachten te begeleiden. Dit heeft natuurlijk als voordeel dat mensen offline terecht kunnen met vragen over het gebruik van het deelsysteem. Toch denken wij dat dit de minst efficiënte optie is door de afhankelijkheid van openingsuren (werkuren) en de bijkomende uurkosten.

8 1 M 1 M 9 Stallings- en oplaadmogelijkheden Het gehele deelaanbod wordt op een correcte en georganiseerde manier gestald. Hiervoor moet wel een aantal handvatten worden geboden aan de buurtbewoners omtrent stallings- en oplaadmogelijkheden. Wij raden aan om hiervoor het volgende toe te passen: A. De plekken die behoren tot de deelhub dienen duidelijk belijnd te worden. Hiermee doelen we op het geheel van tien plekken, maar ook op elke van deze individuele plekken. Door met verschillend gekleurde lijnen te werken kan ook visueel duidelijk worden gemaakt waar de plek voor bedoeld is. Zo zou je onderscheid kunnen maken tussen de business-to-consumer auto s, de peer-to-peer auto s, de bakfietsen, de deelproducten en de concept-plek. Op de plek voor de bakfietsen wordt daarnaast een goed fietsenrek geplaatst. Zo voorkom je dat de bakfietsen slordig geparkeerd worden of dat de plek voor andere voertuigen wordt gebruikt. B. Voor de elektrische bakfietsen, auto s en eventueel scooters zullen er elektrische laadpalen worden geplaatst. Om hoeveel laadpalen het gaat is afhankelijk van het aantal laadpalen in de buurt en het aantal elektrische voertuigen in de deelhub. Het is in ieder geval zaak dat er genoeg capaciteit is om de meerderheid van de voertuigen ten allen tijde opgeladen te hebben. overkoepelende box in de vorm van een kluis of schuur. Deze box is alleen toegankelijk voor de gebruikers van de deelhub en wordt dus afgeschermd met een sleuteloverdracht systeem. Wel zou het van toegevoegde waarde zijn als voorbijgangers nieuwsgierig worden gemaakt naar de inhoud van de box. Dit zou gedaan kunnen worden door een aantal kijkgaten in de box te maken, maar ook bijvoorbeeld door de buitenkant van een schildering te voorzien. Conceptuele parkeerplekken Het uiteindelijke doel van het concept de deelhub is om te laten zien hoeveel mogelijkheden de openbare ruimte biedt op het moment dat deze niet ingenomen wordt door auto s. In de pilotfase van de deelhub zullen voornamelijk de eerste praktische toepassingen naar voren komen. Toch moet dit vergezicht wel uitgedragen worden om de buurtbewoners te inspireren. Dit kan gedaan worden door verschillende concept-parkeerplekken te realiseren. Een van deze plekken zou je dan terugvinden in de garage en de andere plekken zouden zich verspreid door de buurt bevinden. Deze plekken moeten voormalige parkeerplekken zijn die in samenspraak met de omwonenden worden heringericht met een nieuwe functie. Voorbeelden hiervan zijn stukken plantsoen, een kleine speeltuin of een zithoek. C. Ook voor de overige deel-items, zoals een skibox, een aanhanger en een kinderzitje, zal er een geschikte stallingsplek komen. Wij zouden adviseren om hiervoor een deelbox te realiseren op een parkeerplek. Hoe deze box er precies uit komt te zien is opnieuw afhankelijk van de toepassing van technologie en de ervaring van de uitvoerende partij op dit gebied. Het wordt in ieder geval een

10 1 M 1 M 11 Organisatie De Utrechtse deelhub is een uniek project in de wereld. Met het organiseren van dit concept zal er dan ook geëxperimenteerd moeten worden met nieuwe samenwerkingen en regelingen. Deze conceptdrager licht toe met welke organisatorische aspecten rekening moet worden gehouden gedurende de realisatie van dit concept. Eén bestaande partij als initiatiefnemer De uitvoerende partij heeft ervaring met het online en offline binden van klant- en/ of gebruikersgroepen. Daarnaast beschikt deze partij over de middelen om, een voor de gebruiker, eenvoudig systeem te faciliteren dat het huren en verhuren van auto s, maar ook andere items mogelijk maakt. Het is een pré als de marktpartij ervaring heeft met de online deel- en platformeconomie. Ideaal zou zijn als de marktpartij ervaring met de online deeleconomie en met het offline mogelijk maken van delen. Daarnaast is het belangrijk dat de partij openstaat voor het werken met een divers aanbod binnen de kaders die in dit boek geschetst worden. Contact met het kernteam en de uitvoerende partij De uitvoerende partij zet een kernteam op van enthousiaste buurtbewoners. In ruil voor een beloning (zoals een korting op gebruik van de deelhub) worden zij lid van deze groep. Daarmee dienen zij als aanspreekpunt voor alle gebruikers van de deelhub, maar ook als ambassadeurs voor het concept. Eens in de zoveel tijd hebben zij openbare bijeenkomsten waarbij iedereen vrij is om kritische vragen te stellen en aandachtspunten bespreekbaar te maken. Daarnaast zal de uitvoerende partij een centraal contactpersoon aanwijzen. Dit kan iemand zijn van de huidige klantenservice die bereikbaar is om vragen van buurtbewoners over het deelsysteem te beantwoorden. Tussentijdse evaluaties De online deeleconomie ontwikkelt snel, en technologische veranderingen kunnen veel mogelijk maken voor de buurtbewoners. Daarom is het belangrijk dat de Gemeente Utrecht leert van dit pilot project. Dit zouden zij kunnen doen door een derde onafhankelijke partij regelmatig te laten evalueren met de stuurgroep en de wijkcoördinatoren. Wij verwachten dat dit ook voor de uitvoerende partij interessant is om van te leren. Zij moeten hier enthousiast over zijn om de opdracht aan te willen nemen. Surge pricing Om de beschikbaarheid van deelvoertuigen te kunnen garanderen en een rendabel concept neer te zetten, raden wij de uitvoerende partij aan om gebruik te maken van verschillende tarieven. Deze vaststaande tarieven kunnen gekoppeld worden aan het tijdstip op de dag en zo inspelen op piek- en daluren. Wanneer het gebruikte deelplatform inzicht geeft in deze prijsverschillen en de mogelijkheid biedt om vooraf te reserveren, kun je de keuzes van mensen beïnvloeden. Op deze manieren worden de deelmomenten verspreid over de uren van de dag en de dagen van de week. Daarnaast zouden de prijsverschillen het delen van autoritten tijdens de piekuren aantrekkelijker kunnen maken. De deelhub is de speeltuin om de toekomst van de stad mee vorm te geven.

1 1 M 1 M 13 Communicatie Een concept valt of staat met communicatie. Deze conceptdrager geeft dan ook aan hoe de verschillende betrokken partijen bij de deelhub het beste kunnen communiceren met de buurtbewoners, de toekomstige gebruikers. Het gaat daarbij om online en offline taal met woord en beeld. We lichten toe hoe al deze uitingen van communicatie zo goed mogelijk aansluiten op de behoeften van de beoogde doelgroep. Campagne over impact en exclusieve kans Voorafgaand aan de realisatie van de deelhub wordt een online en offline campagne opgezet die de buurtbewoners bekend maakt met het nieuwe concept en hen bewust maakt van de positieve impact die zij kunnen hebben op hun leefomgeving. Het is daarbij belangrijk dat duidelijk wordt dat het hierbij gaat om een experiment waar alle buurtbewoners onderdeel van zijn. Zij krijgen een unieke kans aangezien zo n hub nog nergens gebruikt wordt. Deze kans gaat verder dan een bijzondere gebruikerservaring. Zij worden uitgedaagd om daadwerkelijk mee te denken over het verloop van het project en de toekomst van hun eigen wijk en de stad Utrecht. Deze communicatieve boodschap zou concreet vertaald kunnen worden naar een tijdelijk probeeraanbod. Door het gebruik van de deelhub te ervaren worden nieuwe gebruikers over de streep getrokken. Inhaken op bestaande communities Een belangrijk onderdeel van de deelhub is de community die ontstaat in de buurt. Deze community kan tot uiting komen op het deelplatform, maar het is een logische stap om hiervoor in eerste instantie een reeds actief communicatiemiddel uit de buurt te gebruiken. Veel buurten hebben bijvoorbeeld een gezamenlijke Facebook- of Whatsapp-groep waar regelmatig oproepen voorbij komen. Zo n groep kan een goede plek zijn om activiteiten rondom de deelhub te delen. Hierbij kun je denken aan berichten omtrent de voortgang van de realisatie, maar ook oproepen voor nieuwe deelproducten en -diensten. Mochten er bepaalde deelplatformen al actief gebruikt worden in de buurt, dan kunnen deze benaderd worden om de deelhub in de schijnwerpers te zetten. Daarbij zou het wel gaan om deelplatformen buiten de mobiliteitssector (bijvoorbeeld maaltijden delen) omdat er anders sprake is van concurrentie. De Gemeente Utrecht zal daarnaast haar social media kanalen inzetten om inwoners bewust te maken van de komst de deelhub. Een openingsevenement Echt persoonlijk contact floreert niet online, maar juist offline. Daarom stellen wij voor om voorafgaand aan de opening van de deelhub, een evenement te organiseren, zoals de open garage-dag. Met deze gelegenheid kunnen potentiële gebruikers elkaar ontmoeten. Dit past goed binnen de bewustmakende campagne voor het initiatief, maar draagt ook bij aan het netjes gebruiken van de deelhub. Eventueel zou deze speciale dag ook gecombineerd kunnen worden met een ander evenement in de buurt. Mocht dit goed bevallen, dan zou dit jaarlijks herhaald kunnen worden. Zo krijgen actieve deelnemers de kans om ervaringen met elkaar uitwisselen, maar kunnen ook niet-deelnemers op een laagdrempelige manier kennis maken met de deelhub. Ook kan het evenement gebruikt worden om mensen te inspireren met het vergezicht van de hub. Bij voorkeur zouden daarom de plekken op de dakverdieping vrij worden gemaakt van auto s en ingericht worden als gezellig buurt-kwartier. Denk hierbij aan het plaatsen van zitplekken, speeltoestellen en een barbecue. Resultaten vieren en communiceren Elke (kleine) positieve vooruitgang zal met de groep deelnemers gevierd worden. Juist omdat het gaat om een pilot, moeten de buurtbewoners ondanks mogelijke tegenslagen worden gestimuleerd om zich te blijven inzetten voor de deelhub. Dit vieren kan gedaan worden door de resultaten inzichtelijk te maken. Een fysiek scoreboard aan de straatkant zou deze taak op zich kunnen nemen. Daarnaast zou zo n scoreboard ook het project zichtbaarder maken in de buurt. Zo worden buurtbewoners die vooraf hun twijfels hadden, alsnog geprikkelt om deel te nemen door de optimistische berichtgeving.

14 1 M 1 M 15 Netwerk Fysieke omgeving De grotere positieve verandering die de deelhub teweeg dient te brengen, kan niet bereikt worden door slechts één partij. Hier komt een netwerk aan verschillende individuen en organisaties aan te pas. Met de conceptdrager netwerk geven we een overzicht van de netwerkverbindingen die nodig zijn om een goede lancering en implementatie van het conceptontwerp te bewerkstelligen. Verbinding met lokale ondernemers en initiatieven De buurtbewoners hebben aangegeven het belangrijk te vinden dat de deelhub nauw verbonden is met lokale ondernemers en initiatieven. Dat houdt in de praktijk in dat wanneer er materiaal nodig is of er taken uitbesteed dienen te worden, hiervoor eerst gezocht wordt naar een geschikte lokale partij. De lokale bedrijvigheid zou dus een grote rol kunnen spelen in de realisatie, maar ook in de toekomstige uitbreiding van het concept. Zo zouden ook deelauto s die op dit moment veel stil staan, een plek in de deelhub moeten krijgen. Hierdoor wordt het huidige mobiliteitsaanbod beter benut en neemt het aantal auto s in de buurt daadwerkelijk af. Overleg met kernteam en uitvoerende partij Eerder vermeldden we al dat een kernteam van enthousiaste buurtbewoners, de gemeente en een contactpersoon vanuit de uitvoerende partij regelmatig contact met elkaar zullen opnemen. De uitvoerende partij is daarbij de verantwoordelijk voor het plannen en realiseren van deze overlegmomenten. Zij zullen feedback ter harte nemen en de deelhub zonodig aanpassen. De fysieke omgeving van de deelhub staat in principe vast. Deze zal gerealiseerd worden in parkeergarage de Grifthoek in Utrecht. Toch zijn er bepaalde eisen waar deze locatie aan dient te voldoen zodat de deelhub optimaal resultaat boekt. Er zijn aanpassingen nodig voor zowel het realiseren als het dagelijks functioneren van de deelhub. Al deze aanpassingen hebben we opgesomd onder de conceptdrager fysieke omgeving. Zichtbaarheid in het straatbeeld De garage is op dit moment niet goed zichtbaar vanaf de straatkant. Bestaande gebruikers weten deze te vinden, maar voor nieuwe gebruikers is dat een stuk lastiger. Dit mag niet gelden voor de deelhub. Daarom kunnen er interactieve borden worden geplaatst aan de buitenkant van het pand. Deze borden kunnen voorbijgangers wijzen op het bestaan van de pilot en geven daarnaast aan wat het beschikbare aanbod is. Verder zou het van toegevoegde waarde zijn als er op een creatieve manier gecommuniceerd wordt wat de deelhub is en welke impact deze kan hebben. Een goed middel hiervoor is bijvoorbeeld een informerende en inspirerende muurschildering in de buurt van de parkeergarage. Opgeheven parkeerplekken als beloning De buurtbewoners hebben duidelijk aangegeven dat, wanneer zij gebruik maken van de deelhub, zij wel een zichtbaar positief verschil willen zien in de buurt. Deze beloning kan verschillende vormen aannemen. Wij zouden adviseren om de parkeerplekken die vrijkomen op straat door de impact van de deelhub, niet langer te registreren als parkeerplekken. Deze vierkante meters zouden bijvoorbeeld getransformeerd kunnen worden in stukken plantsoen. Zo worden de buurtbewoners beloond voor hun actieve deelname en is tegelijkertijd ook voor nietdeelnemers het succes van het project zichtbaar. Een goed voorbeeld van een soortgelijk beloningssysteem is de Vrijstraat in Den Haag (De vrijstraten). Ontwerpbureau de Natuurlijke Stad start dit jaar deze pilot samen met de Gemeente Den Haag en een groep buurtbewoners. In verschillende straten in de stad krijgen bewoners de vrijheid om zelf alternatieven te bedenken voor de openbare ruimte. De ruimte voor deze alternatieven ontstaat doordat buurtbewoners hun parkeervergunningen een half jaar inleveren. Ook de Gemeente Utrecht heeft al ervaring met een dergelijk project. In 017 zijn de Kersstraat en Concordiastraat getransformeerd tot leefstraten. Dit houdt in dat de straten in een rustige periode tijdelijk creatief ingericht worden door de bewoners. Om dit te realiseren moet er minder autoverkeer in de straat zijn en moeten er parkeerplekken vrijkomen. Als gevolg hiervan gingen de buurtbewoners meer vervoersmiddelen delen. In de zomer van 018 zal er opnieuw met leefstraten worden geëxperimenteerd. Positionering bij de ingang Voor de exacte fysieke locatie van de deelhub raden wij aan om tien aaneengesloten plekken te kiezen op de begane grond, net na de ingang. Dit maakt de hub voor gebruikers vanuit de buurt goed bereikbaar. Zij kunnen in de garage een voertuig kiezen en staan dan zo weer buiten. Verder zorgt deze positionering ervoor dat iedere bezoeker van de garage geattendeerd wordt op het bestaan van de deelhub. Onafhankelijk van of dit de reden is van hun bezoek aan de garage, worden zij bewust gemaakt van deze alternatieve optie van mobiliteit. Daarnaast zorgt deze positie ervoor dat de gebruikers niet gaan dwalen door de garage, waardoor het niet ten koste

16 1 M 1 M 17 gaat van de gebruikerservaring van de huidige abonnementhouders. De conceptplek en het openingsevenement zouden eventueel gerealiseerd kunnen worden op de dakverdieping. Deze verdieping heeft een prettige sfeer door de openheid en hoeveelheid licht. Hier zullen mensen zich sneller op hun gemak voelen, wat resulteert in een open houding tegenover het ontmoeten van nieuwe mensen en het experimenteren met de parkeerruimte. Basisvoorzieningen in de garage Uit onze eerste verkenning van de locatie bleek al dat de garage geen prettige, inspirerende plek is om te zijn. Dat heeft onder andere te maken met het minimale, gele licht, de echo die stilte en geluid extra doet opvallen en de vele sloten en tralies. De deelhub mag geen last hebben van al deze elementen en moet juist mensen inspireren en vertrouwen geven om met elkaar te delen. Aangezien de gebruikers in de garage relatief weinig tijd doorbrengen, heeft het geen prioriteit om de sfeer van de plek te verbeteren. Wel zou de uitvoerende partij in de loop van de pilot fase, een aantal basisvoorzieningen aan de hub toe kunnen voegen. Hieronder vallen bijvoorbeeld sfeervolle verlichting, achtergrondmuziek en een rustgevende frisse geur. Waarom Het concept 1m is gebouwd op een aantal recente ontwikkelingen in de mobiliteitssector op globaal, landelijk en gemeentelijk niveau. Vanuit een breder perspectief kijken we daarom naar een aantal inspirerende auto deelinitiatieven in Europa. Vervolgens laten we experts op het gebied van deeleconomie aan het woord, om af te sluiten met informatie over delen in Wittevrouwen en Vogelenbuurt in Utrecht. We zoomen dus per onderwerp meer in om dichter bij het antwoord te komen op de vraag: waarom is de huidige mobiliteitssector rijp voor deze deelhub? Autodelen & Europa Experts Utrecht 18 0 4 Omgeving Grifthoek 1. Leefstraat Concordiastraat Utrecht

18 1 M 1 M 19 Autodelen & Europa Er zijn wereldwijd veel ontwikkelingen gaande op het gebied van gedeelde mobiliteit. Ter inspiratie van de Utrechste deelhub, hebben we een kijkje genomen naar de deel innovaties buiten onze landsgrenzen. Hoe hebben steden in Europa autodelen geïntegreerd in de leefomgeving en wat kunnen wij hiervan leren? Opvallend is dat elk van deze steden op een geheel eigen manier autodelen heeft weten te bevorderen. Zo is er in Gent een mobiliteitsplan opgesteld wat heeft gezorgd voor meer autodeelplekken en meer autoluwe zones. De Milaanse strategie zet in op het creëren van aantrekkelijke duurzame alternatieven voor mobiliteit en het promoten van nieuwe gedragspatronen. Dat terwijl er in Bremen door de stad heen verschillende punten zijn gecreëerd waar verschillende vormen van mobiliteit samenkomen. Hieronder zoomen we in op elk van deze inspirerende voorbeelden om te kijken wat ze uniek maakt en welke veranderingen ze teweeg hebben gebracht. Gent, België In 015 heeft de Gemeente Gent een langere termijn visie opgesteld voor de stad die leefkwaliteit en duurzame mobiliteit garandeert; het Mobiliteitsplan. In dit plan is een concreet tijdpad vastgelegd voor het creëren van een leefbaarder evenwicht tussen de verschillende vervoersmodi (fiets, te voet, openbaar vervoer, auto). Het bestaat onder meer uit een circulatieplan en een parkeerplan (Wat en waarom?, 018). Dit laatste plan heeft ertoe geleid dat veel bestaande parkeerplekken in de binnenstad zijn getransformeerd tot autodeelplekken. Ook worden grote delen van het historisch centrum in de nabije toekomst autoluw of zelfs autovrij. Deze maatregelen hebben ervoor gezorgd dat het aantal deelauto s in de stad de afgelopen drie jaar verdubbeld is. Niet voor niets draagt de stad dan ook de titel Autodeelstad van Europa. Daarnaast voeren zij er in samenwerking met Autodelen.net een tweejarige campagne. Deze campagne richt zich elke drie maanden op een andere doelgroep of buurt. Zij worden persoonlijk gemotiveerd om te gaan autodelen door redenen aan te dragen die voor hen relevant zijn (Landtsheer, 017). Zo hebben ze in Gent een manier gevonden om inwoners stap voor stap te laten wennen aan het delen van mobiliteit in plaats van het bezitten er van. Milaan, Italië Milaan heeft van de hoogste percentages autobezit van Europa. Daarnaast heeft de stad te maken met toenemende verkeersdrukte door de economische groei en snel groeiende bevolking. De combinatie van deze verschillende factoren zorgt ervoor dat ruimte in de stad schaarser wordt en de lucht er vervuild raakt. Om deze twee problemen aan te pakken heeft de Gemeente er in 01 samen met de private sector een Sharing Mobility Strategy opgesteld. De strategie is niet alleen bedoeld om aantrekkelijke duurzame alternatieven te creëren voor mobiliteit, maar ook om nieuwe gedragspatronen te promoten. Tot nu toe hebben zij onder andere een freefloating autodeelsysteem gelanceerd. In tegenstelling tot eerdere autodeelsystemen, geeft dit gebruikers de vrijheid om de auto te parkeren waar ze willen. Al in 015 waren er in Milaan op deze manier 000 deelauto s in gebruik (Cities in action, 015). Tegelijkertijd hebben ze er in de afgelopen jaren andere vervoersmiddelen beter toegankelijk weten te maken. Autodelers kunnen bijvoorbeeld gebruik maken van elektrische scooters en kunnen hiervoor zelfs gratis rijlessen volgen. Tot nu toe hebben de strategie en de ingevoerde congestieheffing er al veel succes geboekt. Het aantal files in de stad is er verminderd met 8% en er is 150.000 m voetgangersgebied vrijgekomen (Sharing mobility strategy in Milan)! Bremen, Duitsland Een mobil.punkte, ook wel een MobiPunt, is een concept dat is ontwikkeld en geïmplementeerd in de Duitse stad Bremen. Het is een transport hub op buurtniveau waar verschillende duurzame en gedeelde vormen van mobiliteit samenkomen (mobil punkte; mobil punkte). De hub bevat onder andere standplaatsen voor deelauto s, plaatsen voor (deel)fietsen en een ov-halte. Daarnaast zijn er veel mogelijkheden om een MobiPunt uit te breiden afhankelijk van de behoeften van de buurtbewoners. Je zou hierbij bijvoorbeeld kunnen denken aan een uitbreiding met deelbakfietsen, kluisjes voor pakketbezorging, ruimte voor toekomstige autonome voertuigen, groen en openbare zitplekken. Door de samenkomst van praktische en buurt gerelateerde functies op één plek wordt er toegevoegde waarde gecreëerd voor bewoners, bezoekers en werknemers. Dat heeft een grote impact op het aantal auto s in de omgeving. Tot nu toe zijn er in Bremen meer dan 4000 auto s vervangen door regelmatig gebruik van de MobiPunten (Matthijs & Meulemann, 017). Zo is er daar gebleken dat één deelauto bij een MobiPunt tot vijftien gewone auto s vervangt!. Autodelen Gent

0 1 M 1 M 1 Autodelen & experts Voor het ontwikkelen van de deelhub, hebben we er bewust voor gekozen om advies te vragen aan experts. We hebben onze eerste ideeën, op basis van wereldwijde voorbeelden van gedeelde mobiliteit, aan hen voorgelegd. Hiervoor benaderden we vier experts binnen de Gemeente Utrecht en vier experts van diverse organisaties (deze lijst is toegevoegd als bijlage). Zij hebben op- en aanmerkingen gegeven op basis van de eerste versie van het concept 1m. De meest relevante feedback hebben we gebundeld tot duidelijke adviezen die hier te lezen zijn. Deze hebben we opgevolgd tijdens het specificeren van het concept dat we in het hoofdstuk WAT presenteren. 1. Speel in op alles wat de buurt te bieden heeft. De deelhub zal gerealiseerd worden in een bestaande wijk, in een bestaande parkeergarage. Het voordeel van zo n situatie is dat niet voor elk onderdeel het wiel opnieuw uitgevonden hoeft te worden. Zo kan het nuttig zijn om op zoek te gaan naar al actieve communities in de buurt. Die kunnen vervolgens ingezet worden voor de communicatie omtrent dit nieuwe concept. Er kan dan in gespeeld worden op een huidig gevoel van saamhorigheid in plaats van dat dit gecreëerd moet worden. Verder is het ook de moeite waard om de omgeving van de deelhub te analyseren. Lokale ondernemingen, initiatieven en verenigingen kunnen dan betrokken worden bij het realiseren en verder ontwikkelen van de deelhub. Je zou je bijvoorbeeld kunnen voorstellen dat een bootcampvereniging er hun materiaal mag opslaan, wanneer zij dit beschikbaar stellen voor openbaar gebruik. Op deze manier kan de deelhub een toegevoegde waarde worden voor bestaande lokale gemeenschappen.. Behoud een balans tussen sociaal en efficiënt. Bij gedeelde mobiliteit wordt over het algemeen veel aandacht besteed aan het garanderen van gemak. Gebruik van een deelauto moet vaak bijna net zo gemakkelijk zijn als het gebruik van een eigen auto. Zo ging het Turo (het voormalige peer-topeer autodeelbedrijf RelayRides) ooit een samenwerking aan met General Motors om een systeem met digitale sleuteloverdracht te realiseren. In eerste instantie leek dit grote voordelen te hebben, maar op de lange termijn bleek dat het gebrek aan ontmoeting zorgt voor minder verantwoordelijkheidsgevoel. Op het moment dat zij teruggingen naar het de reguliere manier van sleuteloverdracht, gingen het aantal schadeclaims ook omlaag (Glind, 015). Dit voorbeeld toont aan dat er bij de realisatie van de Utrechtse deelhub een balans gevonden moet worden tussen ontmoeting enerzijds en gemak anderzijds. Gemak is een belangrijk onderdeel van delen, maar levert niet altijd het gewenste resultaat op en sluit sociaal contact vaak uit. Het kan daarom zeker voordelen hebben om niet alle sleuteloverdrachten digitaal plaats te laten vinden. Alhoewel een niet-digitale sleuteloverdracht meer tijd kost, zorgt dit er wel voor dat twee buren elkaar de hand schudden! Overigens kwam tijdens de focusgroepen duidelijk naar voren dat de buurtbewoners de voorkeur geven aan een deelhub die simpel in gebruik is. De uitdaging is dan ook om aan deze wens gehoor te geven, zonder het sociale aspect uit het oog te verliezen. 3. Zorg dat parkeren de hoofdfunctie van de deelhub blijft Het is verleidelijk om flink te gaan experimenteren met allerlei vormen van deeleconomie. Tijdens de eerste fase van het concepting-traject zijn hiertoe ook allerlei concepten ontstaan. Het is echter van belang dat parkeren de hoofdfunctie blijft van de deelhub. In de Utrechtse wijken Wittevrouwen en Vogelenbuurt is er een groot tekort aan parkeerruimte voor zowel auto s als fietsen. De deelhub zou juist een aantal van deze voertuigen van straat moeten halen om de druk op de schaarse openbare ruimte te verlichten. De hoofdfunctie van de deelhub is dus om een alternatief te bieden voor parkeren. Daarnaast zijn er zeker andere functies te bedenken die duiden op een vergezicht waarbij parkeerplekken creatief heringericht worden. 4. Creëer een balans tussen vraag en aanbod. Ervaring in de deeleconomie leert dat het van belang is dat er een balans wordt gecreëerd tussen vraag en aanbod. Daarbij spelen er twee zaken mee. Allereerst zijn de meeste peer-to-peer platformen niet 100% van de tijd beschikbaar. Dat maakt dat mensen er niet op elk moment van de dag terecht kunnen om aanbod aan te dragen of om een vraag uit te zetten. Platformen proberen hier mee om te gaan door samenwerkingen aan te gaan met andere partijen in gelijke sectoren die een aanvullende service kunnen bieden (bijvoorbeeld de samenwerking tussen Snappcar en Fiat). Een ander probleem wat zich voordoet bij de balans tussen vraag en aanbod, is het uitblijven van vraag. In de praktijk merken platformen vaak dat mensen graag iets voor een ander willen betekenen, maar het lastig vinden om zelf ergens om te vragen. Het feit dat de deelhub een fysieke plek is, biedt een oplossing voor deze beide problemen. Zo is de deelhub op elk moment van de dag te betreden door gebruikers waardoor kantooruren geen rol spelen. Daarnaast is aanbod accepteren makkelijker op het moment dat alle deel items gebundeld zijn op een fysieke plek. Je kunt er dan voor kiezen gebruik te maken van een deelservice zonder dat je hier vooraf een openbaar verzoek voor hebt moeten doen. 5. Zorg voor vertrouwen door een beperkte toegankelijkheid. Vertrouwen is een belangrijk element tijdens het delen. Sharing expert Rachel Botsman: The currency of the new economy is trust. (TED Talks, 01) (Botsman, 017). We zijn gewend om producten en diensten te delen met de mensen die dichtbij ons staan omdat we hen vertrouwen. Dit is natuurlijk niet vanzelfsprekend wanneer je deelt met vreemden. Toch zijn er wel andere manieren om dit vertrouwen te creëren. Onderzoek naar vertrouwen in babysitters laat bijvoorbeeld een duidelijk verschil zien tussen varianten. Zo vertrouwen we familieleden en buurtbewoners als babysitter door nabijheid en herkenbaarheid, terwijl we een babysitter via een platform vertrouwen door het screeningsproces van de organisatie (Belk, 014). Op basis van ditzelfde principe adviseerden de experts de deelhub beperkt toegankelijk te maken. Wanneer er bijvoorbeeld een postcode-slot zit op de applicatie, blijft de toegang beperkt tot buurtbewoners. Dit zijn mensen die je tegen kan komen op straat. Zij staan dichter bij je en je herkent ze misschien zelfs van gezicht. Dat kan een geruststellende gedachte zijn wanneer je jouw eigendommen beschikbaar stelt voor delen.

1 M 1 M 3 Autodelen & Utrecht Utrecht is dé autodeelstad van Nederland. Met bijna 1000 deelauto s, heeft de stad het hoogste aantal deelauto s per persoon. Dit aantal is exponentieel toegenomen sinds 011 toen er slechts 00 deelauto s waren. Dit is mede te verklaren doordat de Gemeente niet alleen delen faciliteert, maar het ook stimuleert onder inwoners! Hiervoor werd in 015 het Actieplan Schoon vervoer 015-00 opgesteld. Dit rapport kwam voort uit het coalitieakkoord Utrecht maken we samen en zette zich in voor duurzamer stadsverkeer. Uiteindelijk moeten de plannen beschreven in het rapport, op de lange en korte termijn een leefbare en aangename stad opleveren voor iedereen. De Gemeente wil hiermee ook een voorbeeldfunctie aannemen op landelijk niveau. Stimuleren autodelen Het Actieplan Schoon Vervoer bevat verschillende concrete doelen die bijdragen aan een duurzamer Utrecht waaronder het stimuleren van gebruik van elektrische vervoersmiddelen en het verschonen van taxi s en openbaar vervoer. Tussen deze doelen bevindt zich ook de volgende: We zetten in op autodelen en op de verschoning van de voertuigen die daarvoor worden ingezet. (Actieplan Schoon Vervoer, 015) Naar aanleiding van dit doel is er een apart Plan van aanpak Autodelen opgesteld. Dit plan is zeer waardevol, omdat autodelen vele positieve consequenties heeft voor de stad. Het zorgt het ervoor zorgen dat het totale wagenpark in Utrecht afneemt, bewuster wordt gebruikt en schoner wordt. Om dit laatste te kunnen garanderen wordt alleen gebruik van deelauto s gestimuleerd die minimaal aan de eisen van de milieuzone voldoen. Verder heeft de Gemeente er goed over nagedacht op welke momenten zij autodelen onder de aandacht willen brengen. Naast een massamediale campagne via hun bestaande kanalen, willen zij levensgebeurtenissen of veranderingen in de buurt aangrijpen om buurtbewoners te informeren. Je zou hierbij kunnen denken aan speciale folders die je ontvangt wanneer je je rijbewijs haalt, je een nieuwe woning koopt of huurt of als er betaald parkeren wordt ingevoerd (Actieplan Schoon Vervoer, 015). Juist op deze momenten is het goed om mensen eraan te herinneren dat zij niet afhankelijk hoeven te zijn van hun eigen auto, maar je ook kan kiezen voor een duurzaam alternatief. In het rapport wordt verder nog geopperd om onderzoek te doen naar andere activerende maatregelen zoals het aanbieden van een autodeel abonnement of het opstarten van een pilot met deelauto s voor de buurt. Deze pilot is een voorbeeld van MaaS en daaruit is de deelhub voortgekomen. De Utrechtse deelhub In het Plan van aanpak Autodelen wordt de deelhub beschreven als een verzameling parkeerplekken in een parkeergarage in de binnenstad. Deze plekken zouden vervolgens gevuld worden door verschillende vormen van gedeelde mobiliteit waaronder deelauto s en elektrische deelbakfietsen. Het voornaamste doel van de hub is het onder de aandacht brengen van autodelen bij een nieuwe doelgroep. Tegelijkertijd is het een manier voor de gemeente om te experimenteren met MaaS is de stad. Als het pilot project succesvol is, zullen er dan ook zeker meer deelhubs verspreid over Utrecht gerealiseerd worden (Plan van Aanpak, 018)! Als gemeente willen we autodelen verder stimuleren, en met nieuwe maatregelen een extra impuls geven. 3. Parkeren is openbare ruimte

4 1 M 1 M 5 Autodelen & omgeving Grifthoek De deelhub zal gerealiseerd worden in parkeergarage de Grifthoek. De Gemeente Utrecht deze locatie gekozen voor het pilotproject. Om een goed beeld te krijgen van de garage zelf en de omwonenden geven we hieronder feitelijke informatie over beiden. Ook gaan we in op de kansen en uitdagingen die zowel de garage als de buurtbewoners met zich meenemen. Vervolgens komt de buurt zelf aan het woord en lees je een samenvatting van de resultaten van de focusgroepen in februari. Hier zijn we gedurende twee avonden in gesprek gegaan met Utrechters om hen mee te laten denken over het uiteindelijke conceptontwerp. Als de experts die zij zijn in deze omgeving, hebben zij aangegeven hoe de ideale deelhub zou werken! Parkeergarage de Grifthoek De Grifthoek is gevestigd aan Wittevrouwensingel 96 en bevindt zich daarmee tussen 3 Utrechtse buurten, namelijk Vogelenbuurt, Wittevrouwen en Binnenstad (Breedstraat en Plompetorengracht). De garage grenst daarnaast aan een appartementencomplex, maar is openbaar toegankelijk van maandag t/m zondag van 07:00 tot 3:00. Ook buiten deze openingstijden is het mogelijk om uit te rijden. Kansen garage De garage heeft (minimaal) 10 lege plekken beschikbaar om de deelhub te realiseren. De garage is grotendeels gelijkvloers wat het mogelijk maakt om ook (bak) fietsen moeiteloos naar binnen te rijden. Vanaf de garage is het makkelijk om zowel het stadscentrum als andere belangrijke locaties van Utrecht met het openbaar vervoer of te voet te bereiken. In de garage moet wel een aantal aanpassingen worden gedaan om de deelhub toegankelijk te maken voor iedere gebruiker. Eerder zijn bij parkeergarage de Vaartsche Rijn ook al soortgelijke aanpassingen gedaan. Verder zouden de (bak)fietsen eventueel ook de garage kunnen betreden via de voetgangersingang. Uitdagingen garage De garage zal door zijn ligging minder aantrekkelijk zijn voor binnenstadbewoners omdat zij om de locatie te bereiken toch een flink stuk moeten omlopen of fietsen. De garage valt niet erg op in het straatbeeld waardoor niet-utrechters deze locatie minder snel zullen vinden. De binnenkant van de garage maakt een onveilige indruk door het gebruik van tralies, camera s en sloten om verschillende ruimtes van elkaar te scheiden. Er zijn wel laadpalen aanwezig in de garage voor elektrische voertuigen, maar deze zullen niet gebruikt worden voor de deelhub. Daarom moeten er nieuwe laadpalen geplaatst worden. De tarieven in 018 zijn als volgt: Uurtarief (u betaalt per minuut),14 Maximale dagtarief (8 uur) 17,08 Avondkaart vanaf 19.00 uur 5,34 5-dagen maandkaart (ma. t/m vr.) 133,1 5-dagen jaarkaart* (ma. t/m vr.) 1.331,4 7-dagen maandkaart (ma. t/m zo.) 186,13 7-dagen jaarkaart* (ma. t/m zo.) 1.861,31 Verder zijn zowel het stadscentrum en andere locaties goed bereikbaar vanaf de garage. Elke 7 minuten vertrekt er vanaf de Blauwkapelseweg een bus door het hart van het centrum naar het Centraal Station. 4. Parkeergarage de Grifthoek

6 1 M 1 M 7 Noordoost Binnenstad De potentiële gebruikers Kwantitatief De Gemeente Utrecht zou graag een breed publiek aanspreken met de deelhub. Het uiteindelijke concept moet daarom aantrekkelijk zijn voor buurtbewoners uit Vogelenbuurt, Wittevrouwen en Binnenstad. We kiezen er voor om ons voornamelijk te focussen op de omwonenden aangezien zij reeds bekend zijn met de garage. De volgende feitelijke informatie over de huishoudens van deze buurtbewoners is verkregen via de Utrecht Buurtmonitor (WistUdata, 017). Autobezit Autobezit In de diagrammen op pagina 5 hebben we een aantal relevante cijfers gevisualiseerd over de huishoudens en het gebruik van mobiliteit in de wijken Noordoost en Binnenstad. Verschillende dingen vallen op wanneer je naar deze gegevens kijkt. Allereerst is het in beide wijken zo dat minstens de helft van alle huishoudens uit één persoon bestaat. Daarnaast is het percentage huishoudens zonder auto vooral in de Binnenstad erg hoog. In beide wijken wordt de auto dan ook niet vaak gebruikt om naar het stadscentrum te gaan. Zij kiezen er dan voornamelijk voor om te voet te gaan of de fiets te pakken. Samenstelling huishoudens Samenstelling huishoudens Kansen doelgroep Uit onderzoek is gebleken dat de huishoudens bestaande uit slechts één persoon een interessante groep zijn om bij de deeleconomie te betrekken In beide wijken heeft een aanzienlijk deel van de huishoudens geen eigen auto waardoor dit wellicht een aantrekkelijk deel-item zou zijn. Keuze voor vervoer Keuze voor vervoer

8 1 M 1 M 9 De potentiële gebruikers Kwalitatief Naast de nodige feitelijke informatie, vonden wij het ook van belang om in gesprek te gaan met de buurtbewoners over de deelhub. We wilden daadwerkelijk samen het concept verder ontwikkelen. Dit vanuit de overtuiging dat de gebruiker de belangrijkste stakeholder is in het gehele proces van idee tot product. Daarom organiseerden we twee focusgroep avonden. Op dinsdag 7 en woensdag 8 februari kwamen we met een groepje buurtbewoners bij elkaar in het ZIMIHC Theater in Utrecht. De insteek van de avond was duidelijk. We wilden ons concept voorleggen aan de experts, de mensen die de buurt kennen, en samen met hen het geheel meer passend maken. Dit deden we aan de hand van een duidelijke opbouw. Voorafgaand introduceerden we kort het fenomeen deeleconomie, het project de deelhub en het door ons bedachte concept. Vervolgens mochten zij na een korte pauze aan de slag met een compositie spel. Hierbij konden zij aan de hand van illustraties van optionele elementen van het concept een voor hen ideale deelhub samenstellen. Daarbij moest nagedacht worden over de invulling van het wie, wat, waar, hoe en extra van hun hub. Na een kort voorstelrondje werd al snel duidelijk dat elke buurtbewoner andere ervaring had op het gebied van delen. Waar de een al heel bewust actief was op allerlei verschillende platformen, was de ander nog zoekende naar een passende manier van autodelen. Ondanks de verschillen, hadden de bewoners goede motieven om geïnteresseerd te zijn in de komst van een deelhub. Met gedeeld enthousiasme en een kritische blik gingen zij aan de slag met het samenstellen van hun eigen deelhub. De gemene deler van al deze ontwerpen waren de volgende 4 adviezen. Deze zijn van belang voor de slagingskans van het concept in deze specifieke wijken en zijn daarom opgenomen in het definitieve concept gepresenteerd in dit boek. Een verslag van de focusgroepen is te vinden in de bijlagen. 1. Het aanbod van de deelhub zou moeten bestaan uit (elektrische) deelvoertuigen, opslagruimte voor grote deelitems (zoals auto accessoires) en aanvullende diensten.. Het proces van delen zou gefaciliteerd moeten worden door een centrale applicatie die alleen beschikbaar is voor bewoners. Deze applicatie moet het aanbod laten zien, maar ook contact regelen, reserveringen mogelijk maken en de deelmomenten spreiden door middel van flexibele tarieven. 3. In alle activiteiten rondom de deelhub moeten zoveel mogelijk lokale ondernemers en initiatieven betrokken worden. 4. Gebruik van de deelhub moet een duidelijk voordeel hebben voor de buurtbewoners. Dit voordeel uit zich in een betaalbaar aanbod en een sociaal karakter, maar ook een beloningssysteem. De buurtbewoners willen beloond worden met een zichtbaar verschil in de buurt. Dit zou kunnen inhouden dat wanneer je je parkeervergunning inlevert, je jouw parkeerplek zelf mag inrichten als bijvoorbeeld een plantsoen. Vervolgonderzoek deeldata Dit onderdeel van het conceptboek bevat de eerste relevante kwantitatieve en kwalitatieve informatie over Wittevrouwen en Vogelenbuurt, maar het geeft nog geen compleet beeld van het deelgedrag in de buurten. Wij zouden daarom de uitvoerende partij adviseren om voorafgaand aan de realisatie van de deelhub eerst een analyse te maken van het gebruik van (deel)mobiliteit. Uit deze analyse moet duidelijk worden welke deelvoertuigen, op welke plek, door wie het meeste worden gebruikt. Op basis van deze gegevens kunnen de plekken in de deelhub gevuld worden op een manier die past bij de buurtbewoners. Daarnaast geeft het goede inzichten die kunnen worden toegepast in de eerste bewustmakende campagne. Het laat zien wie de Innovators en Early adopters in een leefomgeving zijn, oftewel de reeds actieve autodelers. Deze groep zou op een andere manier en met een andere frequentie benaderd kunnen worden dan de minder actieve autodelers. Zo wordt niet alleen de deelhub uiteindelijk maatwerk, maar ook de campagne daaromheen!

30 1 M 1 M 31 Hoe Dit laatste hoofdstuk gaat hand in hand met de realisatie van de deelhub. We hebben een lijst opgesteld van omgevingskenmerken die bevorderlijk zijn voor autodelen. Daarnaast bevat dit hoofdstuk een schema over conceptbewaking. Het somt de eisen op waaraan de deelhub minstens moet voldoen om trouw te blijven aan de oorspronkelijke conceptgedachte. Deze verschillende onderdelen beantwoorden de vraag Hoe kan dit concept tot stand komen?. Voorwaarden voor realisatie 3 36 Autodelen in de stad Conceptbewaking 5. Private vs. public transport

3 1 M 1 M 33 Autodelen in de stad Naast dat de deelhub aan bepaalde randvoorwaarden moet voldoen, zijn er ook specifieke eigenschappen die een stad moet bezitten om autodelen succesvol te laten verlopen. Voor deze eerste pilot staat de locatie vast: parkeergarage de Grifthoek. Aan de omgeving kan ook niet veel veranderd worden, maar de volgende eigenschappen kunnen wel in kaart gebracht worden om het succes van de deelhub te bepalen. Verder raden we aan om bij het realiseren van toekomstige deelhubs deze criteria te gebruiken als checklist voor het kiezen van een geschikte locatie. Voldoet de voorgestelde plek aan veel van de volgende punten? Goed, dan is de grond vruchtbaar om te starten met autodelen! Zo niet, dan is een andere plek wellicht beter. Dichtheid en ruimtelijke ordening Allereerst is de ruimtelijke ordening van de stad belangrijk voor de kans van slagen van een autodeelconcept. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan de dichtheid van de bevolking van de stad. Wanneer er sprake is van een hoge dichtheid, en er dus relatief veel mensen wonen op een klein oppervlak, is er minder parkeerruimte voor auto s. Dit maakt dat de weerstand tegen auto s in de openbare ruimte zeer waarschijnlijk hoger is. Door deze weerstand zullen de inwoners van dit gebied eerder geneigd zijn om te autodelen. Verder is ook de inrichting van de buurt van invloed op autodelen. In een historisch centrum van een stad zijn de straten bijvoorbeeld vaak smal en staan de huizen dicht op elkaar. Er is hier weinig ruimte voor auto s dus autodelen zou dan een uitkomst kunnen zijn. Optimaal voor autodelen is een omgeving met een hoge dichtheid en een ruimtelijke ordening waarbij openbare ruimte schaars is en de parkeerdruk hoog. Centraal en volledig deel aanbod Veel mensen die weerstand hebben tegen autodelen, zijn angstig om de controle te verliezen. Zij zijn bang dat op de momenten dat zij een auto nodig hebben er geen geschikte auto beschikbaar is in de buurt (Ven, 017). Om dit te voorkomen moet de deelhub centraal gelegen zijn in de buurt. Een onderzoek uit Canada toont aan dat mensen er maximaal 1,1 km willen lopen om bij een volgend deelstation te komen (El-Geneidy, 010). Aangezien dit onderzoek zich specifiek focust op Canada is het wellicht niet direct toepasbaar op de Nederlandse platform gebruiker, maar het geeft wel aan dat een centrale locatie van belang is. Als we daarbij uitgaan van een locatie op loopafstand is de Nederlandse norm hiervoor maximaal 1 km. Een andere manier om mensen gerust te stellen over de beschikbaarheid van hun eigen auto, is door een alternatieve service aan te bieden. Mensen die hun auto beschikbaar stellen voor delen, zouden voorafgaand de garantie kunnen krijgen dat er ten allen tijden een vervangend voertuig voor hen is. In de praktijk houdt dit in dat wanneer zij hun auto nodig hebben terwijl deze uitgeleend is, zij gebruik kunnen maken van een businessto-consumer auto uit de deelhub of uit de omgeving. Optimaal voor autodelen is een centrale plek waar delen gebundeld wordt, die daarnaast gelinkt is aan andere autodeelinitiatieven in de omgeving. 6. Straal van 1km vanaf parkeergarage de Grifthoek

34 1 M 1 M 35 Aanwezigheid van Early Adopters Aangezien autodelen nog steeds een relatief nieuwe mobiliteitsvorm is, is het belangrijk dat er voldoende buurtbewoners zijn die hiervoor openstaan. Er moeten dus mensen in de omgeving wonen die dit principe graag als eerste willen uitproberen. Deze eerste groep wordt in de innovatietheorie van Rogers voorgesteld als Innovators. Vervolgens moet een grotere groep mensen na de eerste succesverhalen overgehaald zijn om ook over te stappen op deelauto s. Naar deze groep wordt gerefereerd als Early Adopters (Eelants, 017). Onderzoek door de Universiteit Utrecht toont aan dat de Innovators en Early Adopters op het gebied van autodelen vaak jonge hoogopgeleide mensen zijn met een bovengemiddeld hoog inkomen (Münzel, Boon, Frenken, Blomme, & van der Linden, 017). Overigens betekent dat niet dat iedere geïnteresseerde in de deelhub ditzelfde profiel heeft. We verwachten dat er in de omgeving van parkeergarage de Grifthoek voldoende Early Adopters aanwezig zijn. De buurt deelt namelijk al actief maaltijden en gereedschap en er wordt veel voor Groenlinks gestemd. Optimaal voor autodelen is een buurt waarin Innovators en Early Adopters vertegenwoordigd zijn. Beschikbaarheid van mobiliteit Wanneer veel mensen in een omgeving overstappen op autodelen, is het belangrijk dat het openbaar vervoer er goed georganiseerd is. In de praktijk kan het voorkomen dat zij niet altijd een auto tot hun beschikking hebben terwijl zij wel ergens naar toe moeten. Dan kunnen de bus, de trein en de ov-fiets goede alternatieven zijn. Wanneer dit soort alternatieven niet beschikbaar zijn, kan dit een struikelblok worden voor potentiële deelnemers om te starten met autodelen. Andersom geldt namelijk dat in een omgeving waar openbaar vervoer goed voorhanden is, mensen minder afhankelijk zijn van een eigen auto. Zij staan dus meer open voor autodelen! Naast dat het openbaar vervoerssysteem hoogwaardig moet zijn, kan het ook helpen als het gekoppeld wordt aan de veelgebruikte autodeelbedrijven. Door bijvoorbeeld autodeelplekken bij (bus)stations te installeren, kun je ervoor zorgen dat verschillende vormen van mobiliteit naadloos op elkaar aansluiten (Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid, 015). Optimaal voor autodelen is een omgeving waarin openbaar vervoer goed geregeld is en afgestemd wordt op autodelen. Aanwezigheid van andere deelinitiatieven Een auto is een kostbaar bezit voor mensen. Het is dan ook een grote stap om deze te gaan delen met anderen. Het kan daarom helpen als de deeleconomie eerst op een andere manier aan hen geïntroduceerd wordt. Als er andere deelinitiatieven in de buurt actief zijn rondom bijvoorbeeld het delen van maaltijden of gereedschap, kan deelname hieraan een goede eerste kennismaking zijn. Zij leren zo wennen aan het deel- principe waardoor de stap om je auto voor delen beschikbaar te stellen, minder groot lijkt (Münzel, Boon, Frenken, Blomme, & van der Linden, 017). Tegelijkertijd, kun je de slagingskans van een autodeelconcept ook voorspellen door het deelgedrag in de omgeving in kaart te brengen. Worden er al veel andere dingen gedeeld, dan is de kans groot dat de buurt ook open staat voor autodelen. Zo niet, dan is het verstandig om in eerste instantie de focus te leggen op het creëren van bewustzijn rondom delen in het algemeen. Optimaal voor autodelen is een omgeving waarin in al actief deelgenomen wordt aan de deeleconomie. Optimaal voor delen is... een omgeving met een hoge dichtheid en een ruimtelijke ordening waarbij openbare ruimte schaars is en de parkeerdruk hoog. een centrale plek waar delen gebundeld wordt, die daarnaast gelinkt is aan andere auto deelinitiatieven in de omgeving. een buurt waarin Innovators en Early Adopters vertegenwoordigd zijn. een omgeving waarin openbaar vervoer goed geregeld is en afgestemd wordt op autodelen. een omgeving waarin in al actief deelgenomen wordt aan de deeleconomie.

36 1 M 1 M 37 Plekken voor deelauto s Stuurgroep Kernteam Conceptbewaking Minstens 7/10 parkeerplekken worden gere- Er wordt een stuurgroep kernteam gevormd van partici- participerende buurtbewoners. Zij Zij promoten met serveerd voor een diverse pool van deelauto s. Hieronder vallen elektrische business-to-con- hun actieve deelname de deelhub in de buurt Achter een concept zit altijd een duidelijk sumer auto s in in verschillende modellen met en zijn het aanspreekpunt voor de buurtbewoners. Over vragen en opmerkingen overleg- uiteenlopende gedachtegoed, een visie. De conceptdragers, functies vertegenwoordigd. Daarnaast kunnen er peer-to-peer auto s uit de gen zij vervolgens met een verantwoordelijke beschreven in het hoofdstuk WAT, de buurt buurt worden worden toegevoegd. vanuit de gemeente en de contactpersoon van ondersteunen deze visie en maken hier een de uitvoerende partij met wie zij nauw samenwerken. toepasbaar idee van. Tijdens de realisatie Plek voor bakfietsen kan het soms gebeuren dat bepaalde Er wordt minimaal 1/10 plekken beschikbaar conceptdragers achterwege worden gelaten gesteld voor business-to-consumer elektrische Verbinding met de buurt Plek voor bakfietsen Verbinding met de buurt door een gebrek aan tijd of geld. Dat is een bakfietsen. Gedurende zowel de realisatie als de loop Er wordt minimaal 1/10 plekken beschikbaar Gedurende van het project, zowel betrekt de realisatie de uitvoerende als de loop partij logisch proces, maar het mag niet ten koste Stallingsgesteld voor en business-to-consumer oplaadmogelijkheden elektrische van de buurt. het project, Wanneer betrekt er materiaal, de uitvoerende input of partij een gaan van het gedachtegoed. Hieronder hebben Voor bakfietsen. de verschillende voertuigen dienen er de dienst buurt. nodig Wanneer is, wordt er materiaal, er in eerste input instantie of een we daarom een checklist opgesteld voor de voldoende stallings- en oplaadmogelijkheden dienst gezocht nodig naar is, een wordt lokale er aanbieder. in eerste instantie uitvoerende partij. in de deelhub aanwezig te zijn. Voor de elektrische gezocht naar een lokale aanbieder. bakfietsen en auto s zijn oplaadpalen Bewustmakende campagne van Stallings- belang. en Daarbij oplaadmogelijkheden kan een fietsen/scooterrek Bewustmakende Tijdens realisatie campagne en in de beginfase van Voor ervoor de verschillende zorgen dat de voertuigen plek vrij blijft dienen van er Tijdens het project, de realisatie wordt er en een in bewustmakende beginfase van andere voldoende vervoersmiddelen. stallings- en oplaadmogelijkheden het campagne project, gevoerd. wordt er Deze een bewustmakende campagne is zowel in de deelhub aanwezig te zijn. Voor de elektrische online gevoerd. (actieve communities) Deze campagne als is offline zowel campagne bakfietsen auto s zijn oplaadpalen Basisvoorzieningen online (posters (actieve in straatbeeld, communities) muurschildering als offline (pos- op Om van de belang. deelervaring Daarbij van kan de een gebruiker fietsen/scooterrek aangenaam ters garage) in straatbeeld, aanwezig. Buurtbewoners muurschildering worden op garage) ervoor zorgen te maken, dat worden plek vrij er bepaalde blijft van ba- andere aanwezig. gewezen op Buurtbewoners de exclusieve worden kans die gewezen de deelhub op sisvoorzieningen vervoersmiddelen. toegevoegd aan de garage. de biedt exclusieve en de mogelijke kans die impact de deelhub ervan. biedt Dit en wordt de Goed sfeervol licht, achtergrondmuziek en mogelijke gecommuniceerd impact ervan. door een Dit wordt combinatie gecommuniceerd van een frisse geur zorgen ervoor dat de gebruiker speelse door illustraties een combinatie en indrukwekkende van speelse illus- cijfers zich er veiliger voelt. traties te gebruiken. en indrukwekkende cijfers te gebruiken. realisatie Conceptplekken Basisvoorzieningen Een Om parkeerplek de deelervaring de van garage de gebruiker en meerdergenaam plekken te in maken, de nabije worden omgeving er bepaalde worden ba- aan- getransformeerd sisvoorzieningen tot toegevoegd conceptplekken. aan de garage. Deze plekken Goed sfeervol hebben licht, tijdelijke achtergrondmuziek functies die door en de een buurtbewoners frisse geur zorgen zijn ervoor in te vullen. dat de Je gebruiker kunt hierbij zich denken er veiliger aan voelt. een terras, een speeltuin, een expositie of plantsoen. Ook van elke parkeerplek die vrijkomt door gebruik van de deelhub, zal een nieuwe conceptplek worden gemaakt. Zo worden de buurtbewoners beloond voor hun inzet. Conceptplekken Een parkeerplek in de garage en meerdere plekken in de nabije omgeving worden getransformeerd tot conceptplekken. Deze plekken hebben tijdelijke functies die door de buurtbewoners zijn in te vullen. Je kunt hierbij denken aan een terras, een speeltuin, een expositie of plantsoen. Ook van elke parkeerplek die vrijkomt door gebruik van de deelhub, zal een nieuwe conceptplek worden gemaakt. Zo worden de buurtbewoners beloond voor hun inzet. Activerende campagne Na de pilotfase van de deelhub, wordt er een activerende campagne opgezet. Deze maakt de resultaten de resultaten van van het het delen delen via de via hub de hub zichtbaar zichtbaar zowel voor zowel gebruikers gebruikers als andere als andere buurtbewo- buurtbewoners. Die resultaten Die resultaten komen komen terug in terug online berichten, online berichten, maar ook maar in het ook straatbeeld in het straatbeeld door voor middel door middel van een van fysiek een fysiek scoreboard. scoreboard. De huidige De gebruikers huidige gebruikers worden zo worden aangespoord zo aangespoord om nog meer om nog positieve meer positieve verandering verandering teweeg te teweeg brengen te brengen de andere en de buurtbewoners andere buurtbewoners tracht je over tracht te halen je over om te ook halen actief om te ook gaan actief delen. te gaan delen. communicatie

38 1 M 1 M 39 Slot We begonnen dit boek er ook al mee; een stad waar Mobility as a Service geïntegreerd is heeft de toekomst. Mobiliteit als bezit zal dan overbodig zijn omdat de mobiliteitsdiensten toereikend zijn. Via een gedeeld online platform kunnen we dan gemakkelijk een auto, bakfiets of scooter lenen zonder dat de voertuigen alle openbare ruimte opeisen. Niet alleen komt er meer ruimte op straat, reizen wordt ook goedkoper, duurzamer, flexibeler en meer ontspannen. Ik geloof niet dat we dan ooit nog terug willen! We zijn daar alleen nog niet. Het vergt de nodige ervaring met pilotprojecten, openheid voor samenwerkingen en verandering in gedrag om MaaS optimaal te laten werken. Daarom zijn er bruggenbouwers nodig, concepten die een brug vormen tussen de huidige situatie en de wereld van MaaS. In opdracht van de Gemeente Utrecht hebben wij zo n concept ontwikkeld: 1m De deelhub 1m bestaat uit een aantal parkeerplekken in een garage waar gedeelde mobiliteit gebundeld wordt. De plekken worden gevuld met peer-to-peer auto s, business-to-business auto s en deelbakfietsen. Daarnaast functioneert een van de plekken als berghok voor auto accessoires zoals een skibox, een kinderzitje of een aanhanger. Buurtbewoners worden gestimuleerd om deze items uit de eigen schuur te verplaatsen naar de deelhub. Op deze manier moet de deelhub bezit van mobiliteit en bijhorende accessoires gedeeltelijk vervangen. Dit brengt vele voordelen met zich mee. Er ontstaat bijvoorbeeld meer binding met de buurt omdat mensen elkaar door het delen leren kennen. Verder zorgen minder auto s in de omgeving voor een schonere lucht en minder ruimte die ingenomen wordt door geparkeerde voertuigen. In een ideaal scenario zouden we deze gewonnen openbare ruimte een nieuwe bestemming geven. Deze nieuwe creatieve bestemmingen zouden flexibel moeten zijn en passend bij de wensen van de buurtbewoners. Zo kunnen er stukken plantsoen worden aangelegd of kan er een tijdelijke speeltuin of zithoek worden gecreëerd. Deze zogenaamde parklets (uitbreidingen van de stoep die meer ruimte en voorzieningen bieden) zullen opvallen in het straatbeeld waardoor de impact van de deelhub voor iedereen zichtbaar wordt. Voor nu wensen wij de toekomstige uitvoerende partij veel succes met het realiseren van de deelhub. Neem alle aanbevelingen tot je, maar kijk vooral ook kritisch naar wat passend en haalbaar is. Zo zouden we aanraden om voorafgaand een vervolganalyse uit te voeren naar het deelgedrag van de buurt. In gesprek met de Gemeente Utrecht kan verder besloten worden welke werkwijze het meest geschikt is voor deze samenwerking. Het kan zijn dat daarbij bepaalde onderdelen uit dit conceptboek achterwege gelaten worden in de pilotfase. Dat is begrijpelijk, zolang het niet ten koste gaat van de conceptgedachte die moet gaan leven. Als er meer mobiliteit gedeeld wordt, ontstaat er meer openbare ruimte om als buurt creatief mee om te gaan. 7. ParkedBench parklet London

40 1 M 1 M 41 Bibliografie Brongebruik in de lopende tekst Belk, R. (014, 07 3). Sharing Versus Pseudo-Sharing in Web.0. Opgeroepen op 04 19, 018, van krepublishers.com: http://krepublishers.com/0-journals/t-anth/anth-18-0-000-14-web/ Anth-18-1-000-14-Abst-PDF/T-ANTH-18-1-007-14-1106-Belk-Russ/T-ANTH-18-1-007-14-1106-Belk- Russ-Tx%5B%5D.pdf Botsman, R. (017). In R. Botsman, Who Can You Trust?: How Technology Brought Us Together and Why It Could Drive Us Apart. Penguin UK. Cities in action. (015, 09). Cities in action: Sharing mobility strategy in Milan. Opgeroepen op 04 18, 018, van eurocities.eu: http://www.eurocities.eu/eurocities/documents/cities-in-action-sharing-mobility-strategy-in-milan-wspo-a45sg9 De vrijstraten. (sd). Opgeroepen op 05 03, 018, van vrijstraat.nl: http://vrijstraat.nl/de-vrijstraten/ Eelants, M. (017). Adoptiemodel van Rogers. Opgeroepen op 04 18, 018, van strategischmarketingplan.com: https://www.strategischmarketingplan.com/marketingmodellen/adoptiemodel-van-rogers/ El-Geneidy, A. M. (010, 11). Understanding the Factors Affecting Vehicle Usage and Availability in Carsharing Networks: A Case Study of Communauto Carsharing... Opgeroepen op 04 19, 018, van researchgate.net: https://www.researchgate.net/publication/54313188 Gemeente Utrecht (015, 05 09). Actieplan Schoon Vervoer (015-00). Opgeroepen op 04 18, 018, van utrecht.nl: https://www.utrecht.nl/fileadmin/uploads/documenten/wonen-en-leven/ verkeer/verkeersbeleid/actieplen_schoon_vervoer.pdf Gemeente Utrecht (018, 01). Plan van Aanpak Autodelen. Opgeroepen tot 04 18, 018 van google.com: https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=r- ja&uact=8&ved=0ahukewiepoxaw9dbahvji1akhynicqwqfggomaa&url=https%3a%f%- Fonline.ibabs.eu%Fibabsapi%Fpublicdownload.aspx%3Fsite%3Dutrecht%6id%- 3D6e61c1c-ef4-435-a18d-c6c65be0a94&usg=AOvVawIYeaYWXXlO1t7QTTlfbAp Münzel, K., Boon, W., Frenken, K., Blomme, J., & van der Linden, D. (017, 03 7). Explaining Carsharing Diffusion Across Western European Cities. Opgeroepen op 04 11, 018, van geo.uu.nl: http://www.geo.uu.nl/isu/pdf/isu1703.pdf Matthijs, J., & Meulemann, A. (017, 09 6). New concept in Flanders Mobihubs. Opgeroepen op 04 11, 018, van share-north.eu: http://share-north.eu/017/09/new-concept-in-flanders-mobihubs/ mobil punkte. (sd). Opgeroepen op 04 11, 018, van mobilpunkt-bremen.de: http://mobilpunkt-bremen.de/mobil-punkte/ Mobility as a Service. (sd). Opgeroepen op 04 19, 018, van connekt.nl: https://www.connekt.nl/ thema/mobility-as-a-service/ Mobility as a Service (MaaS). (017, 08). Stadswerk Magazine, pp. 1-13. Redactie stadsnieuws. (018, 01 03). Utrecht maakt autodelen makkelijker. Opgeroepen op 04 18, 018, van utrecht.nieuws.nl: https://utrecht.nieuws.nl/stadsnieuws/66814/utrecht-maakt-autodelen-makkelijker/ Sharing mobility strategy in Milan. (sd). Opgeroepen op 04 19, 018, van policytransfer.metropolis.org: http://policytransfer.metropolis.org/case-studies/sharing-mobility-strategy-in-milan TED Talks. (01, 09 11). Rachel Botsman: The currency of the new economy is trust. Opgeroepen op 04 19, 018, van youtube.com: https://www.youtube.com/watch?v=ktqgif4hmgq Ven, D. v. (017, 06 15). Hoe gaan we om met weerstand tegen autodelen? Opgeroepen op 04 11, 018, van autodelen.info: http://autodelen.info/publicaties/weerstand-autodelen?rq=dirkje Wat en waarom? (018, 03 0). Opgeroepen op 04 11, 018, van Stad.gent: https://stad.gent/mobiliteitsplan/over-het-mobiliteitsplan/wat-en-waarom WistUdata. (017). Opgeroepen op 0 05, 018, van utrecht.buurtmonitor.nl: https://utrecht. buurtmonitor.nl Glind, P. v. (015, 06 01). The rise of the peer-to-business-to-peer marketplace. Opgeroepen op 04 18, 018, van sharenl.nl: http://www.sharenl.nl/nieuws/the-rise-of-the-peer-to-business-topeer-marketplace Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid. (015, 1). Mijn auto, jouw auto, onze auto. Opgeroepen op 04 18, 018, van kimnet.nl: https://www.kimnet.nl/.../8/...auto...auto...auto/mijn-auto-jouwauto-onze-auto.pdf Landtsheer, B. d. (017, 0 13). Autodelen: Gent wil 0.000 autodelers tegen 00. Opgeroepen op 04 16, 018, van touring.be: https://www.touring.be/nl/artikels/deelautos-gent-00

4 1 M 1 M 43 Bijlagen Brongebruik in afbeeldingen Alle illustraties in dit conceptboek zijn gemaakt door Anne Jorinde Kuiper van de Gouden Lijntjes, in opdracht van sharenl. Afbeelding 1 Gennip, J. v., & Dallinga, M. (017, 07 6). Pionieren met straten zonder auto s. Opgeroepen op 05 09, 018, van nrc.nl: https://www.nrc.nl/nieuws/017/07/6/pionieren-met-straten-zonder-autos-15160-a1567970 Afbeelding Autodeelcampagne Gent. (017, 03 01). Opgeroepen op 05 10, 018, van degage.be: https:// www.degage.be/autodelen/autodeelcampagne-gent/ Afbeelding 3 Beeldbank. (sd). Opgeroepen op 05 10, 018, van autodelen.info: https://autodelen.info/autodelen-toolkit/ Afbeelding 4 Foto door Manon Nederstigt Afbeelding 5 Beeldbank. (sd). Opgeroepen op 05 10, 018, van autodelen.info: https://autodelen.info/autodelen-toolkit/ Afbeelding 6 Radius around point map. (sd). Opgeroepen op 05 10, 018, van freemaptools.com: https://www. freemaptools.com/radius-around-point.htm Afbeelding 7 Cowie, L. (016, 08 30). 7 best street furniture designs. Opgeroepen op 05 09, 018, van logic-sf. co.uk: https://www.logic-sf.co.uk/blog/016/08/7-best-street-furniture-designs/ Creatieve proces 44 Creatieve proces Om te komen tot een eerste opzet van een tweetal concepten voor een deelhub in een Utrechtse garage, hebben we een creatieve sessie georganiseerd met het sharenl team. Bij deze sessie waren Pieter van de Glind, Harmen van Sprang, Ananda Groag en Simone Maas aanwezig. In dit verslag nemen we je mee door de creatieve sessie en laten we zien op basis van welke informatie, we welke ideeën hebben bedacht door middel van welke methodes. Voorafgaand aan de creatieve sessie hebben we vooronderzoek gedaan naar de doelstellingen van de Gemeente Utrecht, de opdrachtlocatie, feitelijke informatie over de omliggende buurten en maatschappelijke trends. Het is belangrijk om al deze verschillende informatiebronnen mee te nemen in het ontwikkelen van het concept zodat het passend is voor de betrokken partijen en op de toekomst gericht. Benaderde experts 51 Pains = pijnpunten die de consumenten tegenhouden om tot actie over te gaan Gains = dingen die de consument stimuleren om tot actie over te gaan Opportunity = zaken die kansen bieden voor een nieuw concept Op de volgende pagina vindt je de 4 Valuefits die we voorafgaand aan de brainstorm samengesteld hebben. De Valuefit Een Valuefit is een schematisch instrument waarmee je de uitkomsten van je vooronderzoek kunt samenvatten in bruikbare startpunten voor een brainstorm. Deze startpunten zijn onder te verdelen in drie categorieën:

44 1 M 1 M 45 Hoe kan de Gemeente Utrecht een voorbeeldfunctie aannemen op het gebied van duurzaamheid door een vertrouwde hippe garage neer te zetten? Per Valuefit staat er een opportunity centraal (rode vlak) en deze wordt gecombineerd met pains (links) en gains (rechts) om zo elke keer een nieuwe inspirerende vraag te formuleren. Dit zou dan bij Valuefit 4 bijvoorbeeld werken als volgt: Hoe kunnen we gebruik maken van de gelijkvloersheid van de garage door onbenutte capaciteit in de buurt te delen? Bij elk van de Valuefits hebben we samen een vraag geformuleerd. In eerste instantie zijn we toen begonnen met een braindump. We hebben allerlei ideeën opgeschreven die naar aanleiding van de vraag in ons op kwamen. Hierbij merk je natuurlijk dat je ideeën al snel opraken. Wanneer we samen aanvoelden dat we dat punt bereikt hadden, zette we een creatieve techniek in om een nieuwe lading ideeën te genereren. Divergeren Valuefit 1 Hierbij formuleerden we de volgende vraag: Hoe kan de Gemeente Utrecht gaan voor een aangename en leefbare stad door technologische toepassingen die comfortabel aanvoelen? Deze vraag leverde, zoals te zien op de foto, veel ideeën op. Toch hebben we ook hierbij een creatieve techniek ingezet, namelijk directe analogie. Hierbij is het de bedoeling dat je een voorwerp uit de ruimte waarin je je bevindt als uitgangspunt neemt en de kenmerkende eigenschappen van dit voorwerp toepast op een belangrijk woord uit de startvraag. Wij hebben hiervoor een bijzettafel op wieltjes in vorm van een boomstam vergeleken met het woord stad. Een van de dingen die ons opviel tijdens deze brainstormsessie was het feit dat zo n bijzettafeltje multifunctioneel is en verplaatsbaar. Dit inspireerde ons voor het idee om de verschillende parkeerplekken in een garage veel meer te zien als m waar je in principe van alles mee zou kunnen doen. Divergeren Valuefit Hierbij formuleerden we de volgende vraag: Om bij deze vraag meer ideeën te kunnen genereren was er zeker een creatieve technologie nodig. We kwamen er namelijk al snel achter dat de begrippen duurzaamheid en vertrouwen, hoewel ze heel inspirerend zijn, moeilijker te vertalen waren naar concrete producten en diensten. Hiervoor hebben we gebruik gemaakt van een bloemassociatie. Ieder koos voor zich een van deze twee woorden (duurzaamheid of vertrouwen) en maakte hier een soort woordweb bij om zo nieuwe invalshoeken te verkennen. Een van de waardevolle dingen die uit deze ronde voortkwam was de Garage Club. Dit idee was op dat moment nog niet helemaal uitgedacht, maar het zou een exclusieve hippe

46 1 M 1 M 47 club moeten zijn waarvan je lid kan worden om als groep duurzame doelstellingen te behalen. Divergeren Valuefit 3 Hierbij formuleerden we de volgende vraag: Hoe kunnen we gebruik maken van de ruime openingstijden van de garage en tegelijkertijd sociale verbondenheid creëren in de buurt? soort snackautomatiek waarbij mensen op elk tijdstip een persoonlijk bezit in een kastje kunnen plaatsen om het zo beschikbaar te stellen voor buurtbewoners. Divergeren Valuefit 4 Hierbij formuleerden we de volgende vraag: Hoe kunnen we de gelijkvloersheid van de garage beter benutten? Convergeren Ideeën kiezen Na de divergeerfase, kwam natuurlijk de convergeerfase. We moesten van een heleboel verschillende wilde ideeën reduceren naar een aantal goede ideeën met potentie. Dat betekende niet direct dat al deze ideeën even innovatief hoefde te zijn. Je kunt je voorstellen dat het net zo belangrijk is om belangrijke basisvoorzieningen en voorwaarden mee te nemen in het uiteindelijke concept. Dat is waarom iedereen 15 post-its een stip mocht geven om zo zijn persoonlijke voorkeuren uit te spreken. Voor deze vraag gebruikte we na een korte braindump, de techniek illegale opties. We bedachten illegale antwoorden op de vraag om deze vervolgens weer om te zetten in legale ideeën. Dat is ook gelijk de reden dat niet alle post-its op deze poster gezien kunnen worden als serieuze opties, een aantal van hen zijn slechts grappige illegale kreten die hebben geleid tot andere nieuwe ideeën. Deze ronde leverde een pronkstukje van een idee op, namelijk de deelmuur! Een deelmuur zou vormgegeven kunnen worden als een Zoals op bovenstaande afbeelding te zien is, leverde deze laatste vraag niet veel nieuwe ideeën op. Dat zal waarschijnlijk zowel te maken hebben gehad met de minder inspirerende vraagstelling als met het feit dat we al enige tijd bezig waren met brainstormen. Op dat moment hebben we dan ook besloten om geen tweede creatieve techniek te gebruiken, maar een korte pauze in te lassen voor we verder zouden gaan met de volgende stap. Convergeren COCD-box Na het selecteren van 15 post-its per persoon, bleven er nog steeds veel ideeën over. Om deze te kunnen categoriseren aan de hand van de mate van realiseerbaarheid en innovativiteit, maakten we gebruik van de COCD-box. Dit is een soort assenstelsel bestaande uit 4 vlakken. Je maakt zo onderscheid tussen de wow-ideeën (haalbaar en innovatief), de how-ideeën (niet-haalbaar en innovatief) en de now-ideeën (haalbaar en niet-innovatief). Logischerwijs zijn de meest interessante ideeën degene die in de wowcategorie worden geplaatst, maar dat betekent niet dat de overige post-its niet gebruikt worden. Uiteindelijk worden ideeën uit alle drie de categorieën aan elkaar verbonden. Convergeren eerste opzet concept Na de brainstorm zijn alle overgebleven ideeën uit de COCD-box gecombineerd tot een aantal concepten. Belangrijk is dat deze concepten nog niet definitief zijn. Het hieronder geschreven stuk is slechts een eerste opzet van het concept. Hieraan zal nog het een en ander gewijzigd worden nadat het getoetst is onder experts en de doelgroep.

48 1 M 1 M 49 De Garageclub De Garageclub is, zoals de naam al zegt, een club waarvan je lid kunt worden met als centrale plek de deelhub in de garage. Dit concept zou in principe voor kunnen aansluiten op alle verdere concepten omdat het een manier is om burgers te motiveren en deelactiviteit te bundelen. Het club-element van dit concept zit hem in het feit dat het voordelen heeft om lid te worden van dit initiatief. Je ontvangt dan je eigen pasje en kunt daarmee tijdens het uitlenen van je eigen spullen sparen voor punten, die je vervolgens weer kunt inzetten wanneer je zelf iets wilt lenen van iemand. Niet-leden en bezoekers van de garage sparen niet voor punten en zullen dus altijd moeten betalen wanneer zij gebruik willen maken van de deelhub. Dit maakt dat de Garageclub exclusiviteit uitstraalt. De deelmuur De deelmuur is een van de aanvullende concepten voor de deelhub die het mogelijk maakt om de buurt te stimuleren ook op andere manieren te participeren in de deeleconomie. Deze deelmuur is vormgegeven als een snackautomaat waarbij er dus verschillende luikjes verwerkt zijn in een muur. Van deze luikjes kunnen zowel particulieren als bedrijven gebruik maken voor o.a. het beschikbaar stellen van deel-items, het laten afleveren van pakketjes of het bezorgen van maaltijden. 14 Functies Het concept 14 functies vertaalt reguliere parkeerplekken naar oppervlaktes van 14m die zoveel meer potentie bieden. De plekken die door de garage heen beschikbaar zijn gesteld voor de deelhub, worden dan ook voor verschillende doeleinden gebruikt en deze zullen ook regelmatig veranderen. Via een gelijknamig online platform kunnen zowel particulieren als bedrijven namelijk een parkeerplek tijdelijk huren. Op het platform worden ideeën gepresenteerd van wat je bijvoorbeeld met zo n ruimte zou kunnen doen, zoals het inrichten van een tijdelijke meetingplek, het aanbieden van jouw voertuig op een deelplatform of het opzetten van een kunstexpositie. Bijzonder aan 14 Functies is dat het naast een dienst, ook een soort campagne is. Door het online platform in de gaten te houden en te zien wat er in de garage gebeurd, worden mensen gestimuleerd om creatiever gebruik te maken van de schaarse ruimte in de stad. Voorwaarden voor een succesvolle deelhub Er zijn aantal elementen die onafhankelijk van welk concept er uiteindelijk gekozen wordt, meegenomen moeten worden in de realisatiefase. Dit zijn wat ons betreft zaken die de uitvoering zeer ten goede zullen komen, of zelfs van cruciaal belang zijn. Hieronder hebben we een aantal van deze voorwaarden opgenoemd: Binding met de buurt Allereerst is het belangrijk dat het concept nauw verbonden is met de buurt. Hierbij duiden we niet alleen op het zorgen voor bekendheid binnen de omgeving, maar ook op het uitvoeren van een analyse van plaatselijke kansen. Zo zullen er waarschijnlijk verschillende bedrijven in de omgeving gevestigd zijn die baat van dit concept zouden kunnen hebben. Zij zouden actief benaderd kunnen worden. Aansluiten op openbaar vervoer De deelhub zal het beste tot uiting komen wanneer deze niet losstaat van de verkeersstromen in de stad, maar hier juist naadloos op aansluit. Het is dan ook relevant om plaatselijke mobiliteitsservices te betrekken bij het concept en om mogelijkheden te onderzoeken voor het verbinden met een ovfietsstalling. Uiteindelijk moet het ultieme doel zijn dat de gebruiker moeiteloos kan wisselen tussen verschillende vormen van mobiliteit, waarvan de deelhub een onderdeel is. Voorzieningen in de garage Het is een uitdaging om van een deelhub in een garage een uitnodigende plek te maken. Om van een garage een plek te maken waar je langere tijd zou kunnen blijven, moet er aandacht besteed worden aan voorzieningen die de ervaring voor de eindgebruiker een stuk prettiger maken. Je zou hierbij kunnen denken aan verlichting die sfeer toevoegt aan de ruimte, een toilet, een verschoontafel en eventueel een vorm van muurdecoratie. Met deze aanpassingen zal de garage een minder wantrouwige indruk wekken waardoor mensen meer gestimuleerd worden om zich open te stellen voor de deeleconomie. Campagne Al gedurende de realisatie van het concept, moet er campagne worden gevoerd die de interesse wekt van zowel de stadsbewoners, bedrijven en andere grote steden. Dit zal ervoor zorgen dat er daadwerkelijk meerdere partijen gebruik willen gaan maken van de deelhub. Tegelijkertijd is dit een manier om de voorbeeldrol uit te dragen die Utrecht graag aanneemt op het gebied van duurzaam. Naar aanleiding van dit project zouden andere steden hen om hulp kunnen vragen voor het realiseren van een soortgelijk concept. Technologische ondersteuning In beide conceptvoorstellen speelt technologie een belangrijke rol, en dat is vaak zo in de deeleconomie. Websites en apps kunnen namelijk gemakkelijk gegevens registreren en zo bijhouden wie wat in zijn tijdelijke bezit heeft en wat nog beschikbaar is. Daarnaast bieden ze zekerheid voor de eindgebruiker omdat deze niet blind hoeft te vertrouwen op het woord van een ander, maar afspraken zwart op wit heeft. Het deelhub zal dan ook laagdrempeliger zijn wanneer deze ondersteund wordt door technologie. De Gemeente Utrecht moet zich dit beseffen, maar daarnaast zelf nagaan welke mogelijkheden zij hebben op dit gebied.

50 1 M 1 M 51 Benaderde experts Eefke Verheij Parkeren Gemeente Utrecht e.verheij@utrecht.nl Sebastiaan van der Hijden Expert MaaS en Smart mobility Gemeente Utrecht s.van.der.hijden@utrecht.nl Peter Tessel Autodeler, ex-medewerker GreenWheels peter@tessel.net Ingrid Rhode Wijkadviseur Gemeente Utrecht Noordoost (Wittevrouwen) i.rhode@utrecht.nl Janita Satter Wijkadviseur Gemeente Utrecht Noordoost (Vogelenbuurt) j.satter@utrecht.nl Michiel van Wickeren Mede-oprichter van de Spullenier michiel@spullenier.nl Jeannine van Bree Duurzame mobiliteit Natuur & Milieufederatie Utrecht j.van.bree@nmu.nl Angelo Meuleman Expert sharing economy Taxistop.be ame@taxistop.be