1 De bindende kracht van het werken met een pastoraal jaarthema in de kleuterschool (Veronique De Kock)

Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom Mechelen-Brussel Fredrik De Merodestraat 18 2800 Mechelen IMPULSDAG Pastoraal op School Basisonderwijs KHLeuven 9 september 2014 "Doe aan een ander wat je wil dat anderen voor jou doen (Mt 7,12) EEN PLUIM VOOR 1 De bindende kracht van het werken met een pastoraal jaarthema in de kleuterschool (Veronique De Kock) K.O. Veronique De Kock is pedagogisch begeleider kleuteronderwijs voor de Broeders van Liefde. Voordien was zij jaren actief als nascholer godsdienst voor het kleuteronderwijs. Het werken met een pastoraal jaarthema bij kleuters biedt kansen om de verbondenheid in de klas, in de school en zelfs binnen de scholengemeenschap versterken. herneming Waar houd je bij het kiezen van het pastoraal jaarthema rekening mee zodat het aanspreekt bij zowel de jongste peuters als de oudere kleuters? Wie speelt een rol bij het levendig houden van het jaarthema in de school, in de klas? Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 1

Verschillende praktijkvoorbeelden tonen hoe, doorheen het ganse schooljaar, het pastoraal jaarthema de uitwerking kan verrijken van het BC: terugkerende activiteiten, hoekenverrijking in het godsdienst hoekje en het vieren van bijzondere gelegenheden. Een rijk aanbod aan beeldmateriaal laat je zien hoe het thema gelinkt aan een beeld, een figuur of een symbool betekenis krijgt voor de kinderen, leerkrachten en ouders. Je maakt kennis met verschillende pastorale jaarthema s en ziet hoe elke juf, elke klas, elke school er zijn specifieke eigenheid in kan leggen zodat je zelf zin krijgt om er mee aan de slag te gaan. 2 Godsdienst binnenstebuiten: God laten we er maar (g)een spel van maken (An De Clerck) K.O. An De Clerck heeft 22 jaar ervaring als kleuterleidster in Olva Sint-Katarina Brugge en is sinds 2 jaar full-time nascholer godsdienst in de kleuterschool voor VVKBaO-DNI Bij het uitwerken van een belangstellingscentrum oog en aandacht hebben voor de godsdienstige elementen in het aanbod van ervaringssituaties, in het klasmilieu en in de begeleiding. Het aanbod binnen de godsdienstige ontwikkeling beperkt zich vaak tot twee ervaringssituaties: het ontwikkelingsondersteunend leren en het ontmoeten. In deze werkwinkel reik ik concrete voorbeelden aan waarin we ook het zelfstandig spelen volwaardig betrekken in dit ontwikkelingsdomein. We gaan tevens op zoek hoe deze ervaringssituatie de godsdiensthoek toegankelijker kan maken voor onze kleuters en kan ondersteunen in aansluiting bij hun leefwereld en het aangeboden BC, symbolen, rituelen en spelactiviteiten kan aanreiken om onze hoeken levensbeschouwelijk te verrijken (= hoekenverrijking). We hebben het ook over prentenboeken die als brugverhalen kunnen dienen, muzische werkvormen om toe te passen bij de geloofscommunicatie, symbolen en rituelen. 3 MindfulKidiYoga (Sophie Veulemans) K.O. Sophie Veulemans is leermeester godsdienst en lector godsdienst aan PXL Education in Hasselt. De kern van Jezus boodschap stelt: Doe aan een ander wat jij wil dat anderen voor jou doen. Er op die manier voor de ander zijn vraagt dat jij je met de ander verbindt (de ander aanvoelen in zijn behoeften) én met jezelf (weten wat je nodig hebt en hoe jij behandeld wil Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 2

worden). Toch is die verbondenheid met jezelf en met de ander niet vanzelfsprekend. Ook dit is iets wat kinderen, net als zoveel andere dingen, moeten leren en waarin ze moeten groeien. Kinderen hebben bijgevolg nood aan richtingsaanwijzers en gidsen om ook op dit vlak te kunnen groeien. Deze werkwinkel helpt jou om als gids met de kinderen op weg te gaan. Op het programma staan speelse stiltespelletjes, ademhalingsoefeningen, mindfulnessoefeningen, visualisatieoefeningen en een aantal toepassingen vanuit kinderyoga. Door de toepassing van deze mindfulkidiyoga-technieken kunnen kinderen rust ervaren, leren luisteren naar zichzelf en anderen, tot een verdiept zelfbewustzijn komen en een liefdevolle alertheid voor hun omgeving ontwikkelen. 4 Muzisch werken met Bijbelverhalen bij kleuters (Hilde Lemmens) K.O. Hilde Lemmens is begeleider kleuterparticipatie voor het bisdom Mechelen-Brussel. Ze werkte 15 jaar als kleuterleidster en 2 jaar als nascholer 'Godsdienst in de kleuterschool' voor het verbond van katholiek onderwijs. In de kleuterschool bieden muzische werkvormen uitgelezen kansen om Bijbelverhalen intens te beleven en om het mens- en Jezusbeeld voor de kleuters te verdiepen. Je kan in deze interactieve, praktijkgerichte sessie ervaren hoe je via muzischcreatieve activiteiten uit de verschillende muzische domeinen kleuters kansen kan aanbieden om te groeien in hun levensbeschouwelijke, herneming religieuze en godsdienstige ontwikkeling. Kortom, deze sessie biedt kansen naar hoe Bijbelverhalen geïntegreerd kunnen worden binnen muzische vorming in de kleuterklas. 5 Bidden en vieren met andersgelovigen in katholieke scholen (Katrien Tonnard) Katrien Tonnard is inspecteur-adviseur rooms-katholieke godsdienst basisonderwijs in het bisdom Gent. Je werkt in een katholieke school en je hebt een interessante multireligieuze klasgroep in een kleuter- of lagere school of school voor buitengewoon onderwijs? Je stelt je vragen over of je nog wel kan bidden met deze klasgroep of hoe je dit kan doen? De pastoraal op jullie kleurrijke school stelt je vele vragen: hoe kunnen we omgaan met de anders- en niet-gelovige kinderen en ouders? Kan je nog wel gelovig vieren en hoe kan dit in deze school? Je bent in deze werkwinkel welkom als je visie wil opbouwen over hoe je kan bidden en vieren in een kleurrijke school of klas je ervaringen met collega s wil uitwisselen aan de hand van herkenbare casussen je bruikbare materialen wil verkennen Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 3

6 Ontmoeting(en) met Franciscus (Marc Verwaeren) Marc Verwaeren is inspecteur-adviseur rooms-katholieke godsdienst basisonderwijs in het bisdom Gent. Franciscus is ongetwijfeld de meest gekende en sympathiekste heilige. Omdat verteld wordt dat hij met vogels en andere dieren sprak, wordt op zijn sterfdag (4 oktober) Werelddierendag gevierd. Hij lijkt daarmee onschadelijk gemaakt: een onschuldig sprookjesfiguur met mooie vertellingen, maar zonder actuele betekenis. Wie Franciscus kiest als inspiratiebron moet dus lef hebben. Franciscus zocht mensen op die iedereen had uitgekotst, zoals de melaatsen. Maar hij liet er zich figuurlijk én letterlijk door raken. In deze werkwinkel proberen we ons opnieuw te laten raken door Il fratello van Assisi. We leren op een creatieve-didactische wijze het verhaal van Il poverello te herontdekken. We ontdekken dat Franciscus actuele betekenis heeft voor het klas- en schoolgebeuren. We ontmoeten hem bovendien als inspiratiebron voor leidinggevenden. 7 Werken aan de dialoogschool van morgen (An Mollemans) An Mollemans is medewerker aan het Centrum voor de Academische Lerarenopleiding, Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven. Onder leiding van vice-rector Onderwijs, Didier Pollefeyt, is ze verantwoordelijk voor het implematatieonderzoek Dialoogschool, van analyse naar verandering en verankering. Ze begeleidt onder andere proeftuinen in het veranderingstraject naar een dialoogschool. Het concept van de dialoogschool heeft ondertussen een ruim draagvlak gevonden in het Vlaamse onderwijslandschap. Het lijkt het gewenste model om de katholieke identiteit van de school opnieuw vorm te geven in de hedendaagse context van secularisering en pluralisering. De grote uitdaging ligt hem evenwel in de concrete vormgeving van dit model. In deze werkwinkel willen we de deelnemers inspiratie, materiaal en een werkwijze aanreiken om hieraan te werken in de eigen schoolcontext. De werkwinkel put materiaal uit eigen ervaring in het begeleiden van drie proeftuinen en uit de nieuwe website www.dialoogschool.be. We gaan ook concreet aan de slag met een van de vele werkvormen als inspirerend voorbeeld. In eerste instantie richt deze werkwinkel zich tot directies en inspiratieverantwoordelijken in de scholen, maar natuurlijk is iedereen hartelijk welkom! Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 4

8 Goldly Play, speels en vernieuwend (Katie Velghe) Katie Velghe is educatief medewerker bij de Interdiocesane Dienst voor Gezinspastoraal. Daar werkt zij rond thema s als geloofsopvoeding, relatie en rouwverwerking. Sinds 2013 introduceert zij Godly Play in pastorale en onderwijskringen, en geeft trainingen voor verhaalvertellers. Tevens is ze auteur van kinder- en jeugdboeken. Ben je op zoek naar een creatieve en ervaringsgerichte manier om Bijbelverhalen te verkennen met kinderen? Wil je hen op een speelse manier vertrouwd maken met parabels, Bijbelverhalen en liturgie? Godly Play is een methode van geloofsinitiatie en -communicatie, die tegelijk vernieuwend is en diep geworteld in onze christelijke en kerkelijke traditie. Godly Play reikt een taal en een manier aan om de natuurlijke spiritualiteit van kinderen tot bloei te brengen. Verhalen en verwondering, creativiteit en stilte vormen de hoofdingrediënten. Wereldwijd wordt Godly Play ingezet bij godsdienstonderwijs en catechese, bij ziekenhuispastoraal, bij pastoraal voor mensen met een beperking, en ook bij bezinningen en vormingen voor volwassenen. In deze werkwinkel ervaar je een volledige Godly Play-sessie en blijven we kort stilstaan bij de krachtlijnen en toepassingsmogelijkheden van Godly Play. Breng je een kussen mee? Tijdens de sessie zitten we immers op de grond! 9 De leerkracht als regisseur de leerling als performer: actoren die dankzij elkaar groeien. (Geert Faseur) Geert Faseur was 10 jaar pedagogisch begeleider in het basisonderwijs en later in het secundair onderwijs voor godsdienst. Momenteel geeft hij Nederlands en godsdienst in het ASO. Een pluim geven kan je op een uitdrukkelijke, woordelijke manier doen. Je kan het als leerkracht ook doen door je leerling 1/ te accepteren zoals hij is, 2/ je leerling te promoveren tot een relatief autonome mens, 3/ je leerling de positieve kwaliteiten te laten ontdekken en te laten omzetten in deugddoende groeimomenten. Dankzij je manier van zijn en door de gepaste communicatie met je leerlingen kan je als leerkracht de drie genoemde attitudes bij de leerlingen realiseren. Voor beginnende leerkrachten én voor doorwinterde collega s is dit een hele opgave. Vanuit het boek Regie in de klas worden praktische handelingstips gegeven, - onderbouwd vanuit een christelijke (Ignatiaanse) traditie. Dit boek kan ter plaatse aangekocht worden. Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 5

10 Spreek tot een ander zoals je zelf wil dat hij/zij tot jou spreekt (Geweldloze Communicatie) (Hedwig Berghmans) Hedwig Berghmans is inspecteur-adviseur coördinator r.-k. g. Sinds meer dan 8 jaar heeft hij een grote passie voor al wat met geweldloze communicatie te maken heeft. Hij volgde zijn opleiding in L Université de Paix van Namen, in Luik en in Louvain-la- Neuve. Om de ander echt te kunnen ontmoeten is het belangrijk dat we de nodige aandacht besteden aan onze manier van communiceren met elkaar. Dikwijls gebruiken we uitdrukkingen die vaak nodeloos beschuldigend, beoordelend of veroordelend zijn. Marshall Rosenberg stelt ons een methode voor waarbij we spreken en luisteren vanuit ons hart. In deze sessie maken de deelnemers kennis met de methode Geweldloze Communicatie. We leren op een bewuste wijze verantwoordelijkheid op te nemen voor eigen gevoelens en behoeften, zonder ons in de slachtofferrol te plaatsen of de ander te willen domineren. We leren ook luisteren naar de gevoelens en behoeften van anderen (= empathisch luisteren). Geweldloze Communicatie vraagt heel veel oefening. Het betreft hier een eerste kennismaking met deze manier van communiceren die mensen en hun omgeving gelukkiger maakt. Ook in schoolverband zorgt deze methode voor een aanzienlijke verbetering van onderlinge relaties tussen alle betrokkenen. Geweldloze Communicatie wordt ook succesvol gebruikt bij het hanteren van conflicten. 11 Levensdansen (Jean Agten) Jean Agten is nascholer in godsdienstdidactiek en interreligieuze communicatie. Hij is instructor in bibliodrama en begeleidt meditatie, rituelen en levensdans. Levensdansen zijn helende, verbindende dansen die met een groep in een kring, in een rij of in een spiraal gedanst worden. De dansen zijn enerzijds verinnerlijkend en meditatief van aard, anderzijds dynamisch, speels of uitgelaten. Heel de mens (het kind, de jongere) wordt er in aangesproken: lichaam en geest, angst en geestdrift, verlangen en handelen.... Ze leren lichaamstaal hanteren, in kwetsbaarheid omgaan met elkaar en zich zorgzame tedere omgangsvormen eigen maken. Ze leren bewegend rust en stilte ervaren of uitgelaten genietend vieren in dans en beweging. Doorheen het dansen neemt men ook deel aan een religieuze werkelijkheid die op symbolische wijze uitgebeeld wordt in de dansbewegingen. Al dansend verkent of oefent men wezenlijke levenshoudingen in participatie aan elkaar. De dansen, met wortels uit diverse levensbeschouwingen, zijn inleefbaar voor elkeen en beleefbaar op diverse niveaus. Ze bestaan uit eenvoudige stappen en bewegingen, die stapsgewijze worden aangeleerd op maat van iedereen. Er is geen voorafgaande danservaring nodig. Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 6

12 Omgaan met rouwen bij kinderen (Helena Van den Bergh) Helena Vanden Bergh startte haar loopbaan als leerkracht BaO, werd daarna directeur BaO en vervolgens educatief medewerker Wereldwerkplaats. Momenteel is zij werkzaam als nascholer voor de Dienst nascholing en internationalisering van het VSKO. Een geliefd iemand verliezen is een ingrijpende gebeurtenis in het leven van een kind. Samen staan we stil bij de wijze waarop kinderen rouwen en bekijken we hoe jij als leerkracht hierin een ondersteunende begeleider kan zijn. We reiken je handvaten aan op klas- en schoolniveau. Bovendien laten we je kennismaken met de nieuwe rouwkoffer die beschikbaar gesteld wordt door het Vicariaat Onderwijs van het aartsbisdom. 13 God weet waar naartoe?! (Fons Uytterhoeven) Fons Uytterhoeven is bisschoppelijk afgevaardigde voor het onderwijs in het aartsbisdom Mechelen-Brussel "God weet waar naartoe!?" wil een verbindingslijn trekken tussen de gevarieerde ervaring van het dagelijkse schoolleven en de oproepende boodschap van het evangelie. Deze werkwinkel handelt hoofdzakelijk over relaties. Vanuit het standpunt van wie de aangebrachte impulsen ervaart, worden de gewone verhoudingen met de leerlingen, met de collega's en met de directie in herkenbare voorbeelden uitgesproken, om er de ziel van het evangelie in te brengen. herneming Er wordt hier dus niet aan theorievorming gedaan. Men zou eerder van toegepaste of praktische geloofstaal kunnen spreken in de zin dat hier christelijke meditatie op schoolervaring wordt gegeven, met de directheid van een dialoog en de suggestieve kracht van een gedicht. Het is onze hoop dat vele directeurs en leerkrachten er de nodige inspiratie in vinden om, persoonlijk zowel als in groep, aan de kant van de nabije medemens te staan, ook op school. Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 7

14 De kaart van de christelijke inspiratie houdt steek (Jürgen Mettepenningen) Jürgen Mettepenningen is directeur van de dienst Identiteit van het vicariaat Onderwijs van het aartsbisdom. Hij is tevens gastdocent aan de faculteit Theologie en Religiewetenschappen. Hoe kunnen we onze school wat menselijker maken, ja wat meer gekleurd door de christelijke inspiratie? Zeker in een tijd waar niet iedereen meer 'evenveel' christen is... Hoe kunnen we werken aan een warmere school, waar iedereen zich thuisvoelt, waar beproefde waarden beklemtoond worden, waar we onszelf kunnen zijn en waar Jezus een voorbeeld kan zijn? In deze werkwinkel denken we samen na hoe heel specifieke momenten van het schoolleven door een 'christelijke touch' rijker kunnen worden, zonder dat het daarom altijd opvalt dat het een 'christelijke touch' is. Hoe kunnen we aan een verjaardag, een oudercontact of het onthaal in onze school reeds tonen dat we meer zijn dan een 'schoolfabriekje'? Aan de hand van enkele voorbeelden, gaan we zelf aan de slag: hoe kunnen bepaalde aspecten van het leven op school beter, rijker en sterker worden aan de hand van de christelijke inspiratie. Zonder daarbij die aspecten van hun eigenheid te ontdoen of te accapareren... Waar we eerst met enkele 'pastorale steekkaarten' hebben kennis mogen maken, zullen we al gauw bezig zijn om er zelf enkele bij te maken! 15 Geef ze een pluim! Handvaten voor positieve communicatie (Marleen Borzée) Marleen Borzée is pedagoog en docent KHLeuven Departement Lerarenopleiding en Universiteit Antwerpen. Ze is tevens coach en nascholer Helianthus. Betrap anderen op goede dingen zodat ze het gevoel krijgen dat ze iets kunnen en dat ze de moeite waard zijn! Juich datgene toe waarvan je meer wil zien! Verwonder je over dingen die lukken en verwoord ze. Kopieer het positieve. Grote en kleine mensen groeien immers vanuit bekwaamheidsgevoel. (H)erkenning van succes maakt gelukkig. Door focus op mogelijkheden in plaats van op moeilijkheden ontwikkelen mensen een positief energiek zelfwaardegevoel. In deze werkwinkel bieden we concrete handvaten voor waarderende coaching. Met een vleugje humor, een brokje levensfilosofie en veel voorbeelden worden we meer bewust van de kracht van positieve communicatie op school en thuis. Een heel praktisch gesprekskader, veel bruikbare tips en korte impulsoefeningen geven goesting om onmiddellijk verder ermee aan de slag te gaan en te genieten van het positief effect. Constructieve feedback is een manier van omgaan met jezelf en met anderen, een levenskunst van pluimen die doen vliegen Immers: Als ik het goede zie in een ander, ontdek ik het beste van mezelf! Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 8

16 Iedereen telt mee Pastoraal in een context van grote diversiteit (Els Van Schelvergem) BuBaO Els Van Schelvergem is pedagogisch begeleider van VVKBuO. Haar focus ligt op pastoraal, identiteit, diversiteit en godsdienst enerzijds en de website van VVKBuO anderzijds. Ze was tien jaar leerkracht in type 2 en twee jaar directie binnen type 1. Buitengewone scholen kennen een grote diversiteit binnen hun leerlingenpopulatie. Zo n diversiteit houdt kansen in, maar zet ons ook voor grote uitdaging (wanneer we pastorale activiteiten plannen. Het vertrekpunt van deze werkwinkel zijn de eigen succesvolle pastorale activiteiten van de deelnemers. We delen met elkaar de succesfactoren. Wat maakte dat de activiteit aansloeg bij leerlingen en collega s? We toetsen af in welke mate we rekening hielden met de aanwezige (levensbeschouwelijke diversiteit.) Net zoals bij alles vertrekt ook het plannen van een kwaliteitsvolle pastoraal met een goede beeldvorming, kiezen van doelen en zoeken naar kansen om te variëren en te differentiëren. We trekken de inhoud van de recent verschenen brochure Pastoraal en levensbeschouwelijke diversiteit open naar de brede context van onze eigen buitengewone school en gaan op zoek naar kansen en mogelijkheden voor een buitengewone pastoraal voor elke leerling. Deze werkwinkel richt zich specifiek naar leerkrachten en directeurs buitengewoon basisonderwijs. 17 Zingen in schoolvieringen (Jos Bielen) Jos Bielen is norbertijn van de Abdij van Averbode, werd priester gewijd in 1993 en behaalde in 1998 het diploma Meester in de muziek aan het Lemmensinstituut te Leuven. In de abdij is hij directeur van het bezinningscentrum. Op muzikaal vlak is een veelgevraagd lesgever, koorcoach en componist in de wereld van de school- en kerkmuziek. Zo werkt hij mee aan talrijke zangprojecten voor kinderen en volwassenen. Hij is ook de oprichter van VocaVoLeer, een zanglestraject voor leerkrachten (www.vocavoleer.be) In deze werkwinkel verkennen we een aantal liederen die bruikbaar kunnen zijn in vieringen met kinderen. Dit kan gaan over schoolvieringen, eerste communie, vormsel De liederen worden aangeleerd zodat u een aantal liederen rijker bent als u deze workshop volgt. U kan er achteraf meteen mee aan de slag. Wij staan we ook stil bij de betekenis van het samen zingen, dit zowel in klasverband als in liturgisch verband. Kort samengevat: we gaan veel zingen, liedjes leren en wat nadenken over de waarde van het samen zingen. Welkom! Vicariaat Onderwijs Aartsbisdom / Info werkwinkels Impulsdag Pastoraal op School Basisonderwijs 09/09/2014 9