Keurmerk Vlees, Ei en Zuivel en Vegetarisch aanbod Nederlandse Pretparken top 10

Keurmerk Vlees, Ei en Zuivel en Vegetarisch aanbod Nederlandse Pretparken top 10 Datum: 27-08-2014 In opdracht van Wakker Dier Maximaal te behalen punten 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Duinrell Efteling D C Walibi Toverland Slagharen Hellendoorn Drouwenerzand Julianatoren Drievliet Plopsaland E E E E E E E E Pagina 1

INTRODUCTIE Wakker Dier heeft aan Rank a Brand gevraagd om het horeca-aanbod in Nederlandse pretparken te onderzoeken op het gebruik van vlees, ei en zuivel dat een keurmerk heeft of anderszins aantoonbaar diervriendelijker is geproduceerd dan gangbaar. Ook het vegetarische aanbod maakt deel uit van het onderzoek. Rank a Brand heeft de opdracht aangenomen ter ondersteuning van het pleidooi van Wakker Dier en haar vele tienduizenden aanhangers tegen dierenleed in de bio-industrie. Ook het argument milieu telt voor Rank a Brand. Het verminderen van de productie en consumptie van dierlijke eiwitten ten bate van plantaardige eiwitten dient beide zaken en zou gestimuleerd moeten worden door grootschalige voedselaanbieders. Dit rapport geeft voor ieder pretpark een profielschets aan de hand van de onderzoeksresultaten. Daarnaast heeft Rank a Brand de verzamelde gegevens verwerkt tot een rangschikking van de 10 pretparken. Pretparken in Nederland In 2012 had de top 10 Nederlandse pretparken gezamenlijk een geschatte 10 miljoen bezoekers. De Efteling is met afstand de grootste met 4 miljoen bezoekers. Slagharen en Duinrell volgen met ieder ca. 1,5 miljoen bezoekers. De grootste pretparken zijn lid van de brancheorganisatie Club van Elf. Dierlijke producten in pretparken Het aanbod van voedsel binnen pretparken is grotendeels gebaseerd op de pijlers van patat, gefrituurde vleessnacks, hamburgers en roomijs. Bij een aantal parken is het cateringaanbod gevarieerder en wellicht ook gezonder. Zo hebben de Efteling en Slagharen een Aziatisch restaurant en heeft Duinrell onder meer twee restaurants van La Place met groenten en pasta s. Sommige parken verkopen bovendien verse broodjes. Het aanbod van dierlijke producten binnen pretparken is hoe dan ook groot. De promotie van vleesproducten is prominent en vaak gericht op kinderen. De meeste dierlijke producten die binnen de pretparken over de toonbank gaan, zijn vleeshoudende snacks en roomijs zoals softijs; samen vertegenwoordigen deze naar schatting driekwart van de dierlijke producten. Vlees, zuivel en ei vertegenwoordigen een kleiner deel van het aanbod. Duurzaamheid en transparantie Ondanks de omvang van de sector en de grote aantallen bezoekers die de Nederlandse pretparken ontvangen, zijn de recente grote trends in het bedrijfsleven, waaronder duurzaamheid, verslaglegging en transparantie, nog nauwelijks opgepikt. Wel zijn er anekdotische voorbeelden van duurzame projecten. Geen van de Nederlandse spelers heeft ooit een duurzaamheidsverslag gepubliceerd om inzicht te geven in de doeltellingen en resultaten. Ook de brancheorganisatie Club van Elf speelt hierin geen zichtbare rol; de club heeft op het moment van onderzoek zelfs geen website. Voor dierenwelzijn bij de productie van vlees, ei en zuivel en voor het vegetarische aanbod is er door de pretparken publiekelijk dan ook geen beleid bekend gemaakt. Pagina 2

RESULTATEN Voor veganisten, vegetariërs, flexitariërs en dierbewuste vleeseters staat er weinig in de weg om te genieten van een dagje pretpark. De parken staan toe dat bezoekers zelf eten meenemen en er zijn vaak aangewezen plekken om te picknicken, waar door bezoekers goed gebruik van wordt gemaakt. Tegelijk zijn acht van de tien pretparken niet aanbevelingswaardig voor aanhangers van Wakker Dier. Deze parken doen geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Geen van de pretparken behaalt het B-label ( goed op weg ). Duinrell komt als beste, dan wel minst slechte pretpark uit de bus, gevolgd door de Efteling. Voor vegetariërs is het vleesloze aanbod over het algemeen moeilijk te vinden. Alleen bij Duinrell en de Efteling staan vegetarische opties apart aangegeven. Bij nog een handvol andere pretparken loont het om te vragen naar vegetarische vervangers voor vlees en vleessnacks. Plopsaland, Julianatoren en Drievliet komen echter niet verder dan de kaassoufflé of omelet. Bij Duinrell en de Efteling is er een voorzichtig beleid om het vegetarisch aanbod te vergroten. Een beleid om over de hele linie dierlijke eiwitten steeds meer te vervangen door plantaardige eiwitten is bij geen enkel pretpark naar voren gekomen. Voor de bewuste vleeseter is Duinrell de minst slechte optie; een aanmerkelijk deel van de vleesproducten heeft tenminste één ster van het Beter Leven Kenmerk. Duinrell wordt op dit punt gevolgd door de Efteling. Deze twee pretparken hebben ook enkele biologische vlees- of zuivelproducten. Bij Duinrell voldoen de verse eieren aan 3 Beter Leven Sterren, de Efteling heeft op haar beurt aangegeven binnenkort over te stappen naar biologische eieren. Bij Duinrell is ook alle zuivel biologisch - Fristi en Chocomel uitgezonderd. Leveranciers Bij ieder pretpark is getracht om inzicht te krijgen in de leveranciers van dierlijke producten. Zie een apart meegestuurde bijlage voor de leveranciers per pretpark. De meest voorkomende naam is ijsmerk Ola, dat in een groot deel van de parken prominent aanwezig is en dus een groot deel van de omzet van dierlijke producten vertegenwoordigt. Ola is een merk van Unilever, een concern dat het Sustainable Living Plan heeft en rapporteert dat 31% van alle zuivel duurzaam is. Het bedrijf heeft niet bekend gemaakt volgens welke standaarden dit is. Ook is het niet duidelijk wat de prestaties specifiek voor Ola of Nederland zijn. Ook Chocomel en Fristi zijn in de meeste pretparken gespot. Deze merken zijn van Friesland Campina, dat inzet op het weidegangkeurmerk. Dit keurmerk lijkt echter niet te gelden voor Chocomel en Fristi; het ontbreekt op de verpakkingen van deze merken. Pagina 3

1 Met een geschatte 1,4 miljoen bezoekers in 2012 staat Duinrell in de top-3 van Nederlandse pretparken. De prijs van een kaartje is met 22 euro gemiddeld. De catering binnen Duinrell wordt volledig verzorgd door La Place. De enquête is vrij volledig ingevuld door La Place. In het park zijn ca. 16 eetlocaties, waaronder restaurants, snackhoeken en mobiele karren, zoals ijskarren. Duinrell's cateraar La Place heeft een duurzaamheidsbeleid waarmee het bedrijf in 2013 de 'Rank a Brand Award' won voor de meest duurzame (landelijke) restaurantketen. Deze score is gebaseerd op de informatie die La Place op haar website op transparante wijze naar buiten brengt en omvat o.a. het verminderen van de CO2-uitstoot en het gebruik van Fairtrade en biologische producten. Specifiek voor diervriendelijke producten beschrijft La Place duidelijke mijlpalen op haar website. Het bedrijf refereert daarbij naar de bekende keurmerken. Op de website van Duinrell zelf staat echter nauwelijks bedrijfsinformatie en ook geen beleid voor het gebruik van keurmerkvlees en het vegetarische aanbod. Ter promotie van keurmerkvlees en -zuivel binnen Duinrell gebruikt La Place wel productsigning-kaartjes. Het grootste deel van de dierlijke producten zijn vleeshoudende snacks (37%), ijs (32%) en zuivel (14%). Voor puur vlees gaat het om rund (3%), varken (6%) en kip (6%). Ei (2%) vormt een klein deel van de omzet van dierlijke producten. In Duinrell wordt gebruikt gemaakt van Maas-Rijn-IJssel (MRIJ) rundvlees van Nederlandse bodem. Dit betreft volgens de fokkers sterkere rassen waarbij minder dierenleed voorkomt, bijvoorbeeld minder problemen met de uiers. Het vlees kan daarom worden gewaardeerd als beter dan gangbaar, al is er geen keurmerk van toepassing. Het totale volume varkensvlees heeft één ster Beter Leven Kenmerk en is van 100% Nederlandse afkomst. Ca. 67% van de kippen die La Place gebruikt zijn Gilde-Hoen-kippen. Van de snacks is 2% biologisch (de rundvleesknakworstjes) en voldoet 6% (kipnuggets) aan één ster van het Beter Leven Kenmerk. Ongeveer 5% van de snacks bestaat uit UNOX knakworsten. Het is niet duidelijk of dit de worsten zijn waarvoor ook één Beter Leven ster geldt. Alle eieren zijn Rondeeleieren die voldoen aan het 3 sterren Beter Leven keurmerk. De zuivel die gebruikt wordt - crème fraiche, melk, karnemelk, hangop en yoghurt - is 100% biologisch. Op de verkochte Chocomel en Fristi staat geen keurmerk vermeld. Het schepijs dat bij het La Place Restaurant verkocht wordt is 100% biologisch. Dit geldt voor 2% van alle roomijs. Het overige deel (98%) is van OLA (merk van Unilever, zie eerdere opmerkingen p.3). La Place promoot door de presentatie van de producten aardappels, groente en fruit, maar een meetbaar initiatief om vleesverbruik te verkleinen lijkt het niet. La Place biedt wel vegetarische gerechten aan, zoals salades, pasta's, sandwiches en pizza's. Deze worden kenbaar gemaakt door iconen op het signingmateriaal. Voor La Place is het uitbreiden van het vegetarische aanbod een corporate doel dat op de website staat beschreven. Dit is echter niet vastgelegd in meetbare doelen en prestaties. Eindoordeel Rank a Brand: In het gebruik van keurmerkvlees, -ei en -zuivel is Duinrell de landelijke koploper en krijgt het als enige pretpark een C-label in de ranking, met de strekking: redelijk op weg, maar kan beter. Vooral op de grote volumes van snacks en ijs kan Duinrell nog grote stappen zetten. Pagina 4

2. Met ruim 4 miljoen bezoekers per jaar is de Efteling met afstand het grootste pretpark van Nederland. Het park hanteert met 32 euro voor een kaartje tevens de hoogste entreeprijs. De Efteling heeft de enquête ingevuld en teruggestuurd. Ook heeft de Efteling de gelegenheid genomen om een gesprek met Wakker Dier aan te vragen. Na het gesprek heeft de Efteling aanvullende gegevens aangeleverd die zijn verwerkt in dit onderzoek. Voor een onderneming zo groot als de Efteling is de transparantie over 'Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen' verder wel beperkt. Het bedrijf geeft op haar website wel enige informatie over bijvoorbeeld de energievoorziening, maar rapportage aan de hand van kwantificeerbare doelstellingen en prestaties ontbreekt. Informatie over het voedselassortiment met rapportage over het gebruik van keurmerken zoals Max Havelaar of biologisch ontbreekt. Verslag ook de voortgang van het gebruik van keurmerken zoals Beter Leven of Weidegang voor dierlijke producten zoals vlees, snacks, zuivel en roomijs is evenmin via de website bekendgemaakt. De Efteling heeft ca. 60 eetlocaties op het park, waaronder restaurants, snackbars en mobiele karren met bijvoorbeeld hotdogs. Op zeker de helft van de eetlocaties worden dierlijke producten zoals vlees of roomijs verkocht. De catering is geheel in eigen beheer. Uit de enquête blijkt dat de Efteling een beginnend beleid heeft voor meer dierenwelzijn dat kan worden aangetoond met het gebruik van keurmerken. Dit staat echter nog in de kinderschoenen. De Efteling heeft hiervoor nog geen kwantificeerbare doelstellingen bekendgemaakt. De Efteling communiceert over het gebruik van enkele biologische producten, maar een actief communicatiebeleid voor keurmerkvlees, -ei en -zuivel is er niet. Het grootste deel van de dierlijke producten zijn ijs (42%) en snacks (37%). Voor puur vlees gaat het om rund (10%), varken (6%) en kip (3%). Zuivel (1%) en ei (1%) vormen een kleiner deel van de omzet van dierlijke producten. Ca. 64% van het rundvlees van de Efteling is Iers rundvlees van het merk O'Sullivan. De Ierse wetgeving stelt dat de koeien meer buiten lopen dan hier gangbaar is, maar de eisen voldoen nog niet aan 1 Beter Leven Ster. De Efteling noemt verder ook het gebruik van EcoFields biologisch vlees (rund of kalf), maar geeft geen percentage. Het overige gebruik van rundvlees heeft geen keurmerk. Ca. 61% van het varkensvlees heeft het keurmerk 'Keten Duurzaam Varkensvlees'. Daarnaast komt 2% van LIVAR, een kleinschalige groep boeren die hoge normen voor dierenwelzijn hanteren die zouden voldoen aan 3 Sterren Beter Leven, maar geen keurmerk hiervoor hebben aangevraagd. Ca. 39% van de kip bij de Efteling heeft één ster van het Beter Leven Kenmerk. Voor het overige deel wil de Efteling dit ook doorvoeren, al is dat mede afhankelijk van voldoende aanbod. De Efteling geeft aan dat ca. 20% van de snacks is gemaakt met vlees dat 1 Beter Leven ster heeft. Alle verse eieren bij de Efteling zullen binnen korte tijd voldoen aan 3 Beter Leven sterren keurmerk. Alle zuivelproducten worden geleverd door Friesland Campina. Dit bedrijf hanteert voor bepaalde producten het Weidegangkeurmerk. Dit keurmerk ontbreekt echter op Chocomel en Fristi. Het roomijs is voornamelijk van Pagina 5

OLA (84%, merk van Unilever, zie eerdere opmerkingen p.3). Verder komt 1% van het roomijs van Ben & Jerry's. Dit merk werkt met een beoordelingssysteem voor melkboeren, waarin dierenwelzijn wordt meegewogen. In elk restaurant in de Efteling staat een vegetarische keuze op de kaart. Ook verkoopt de Efteling steeds meer vegetarische snacks zoals loempia's. Een beleid om het totale verbruik van vlees te verminderen is er niet, maar er is wel een beleid om het vegetarisch aanbod te promoten en te vergroten. Dit is behalve voor de snacks niet goed vastgelegd in meetbare doelen en prestaties. Eindoordeel Rank a Brand: Vanwege het gebruik van keurmerkvlees, -ei en -zuivel heeft de Efteling een goede tweede plek behaald, maar met een mager D-label is het predicaat nog wel: Eerste mijlpalen behaald, maar moet beter. Op de grote volumes van snacks en ijs ligt er voor de Efteling nog veel ruimte voor verbetering. Afbeelding bron: http://www.efteling.com/nl/restaurants/het-wapen-van-raveleijn.html Pagina 6

3 Met een geschatte 800 duizend bezoekers in 2012 staat Walibi in de top-5 van Nederlandse pretparken. Het park hanteert met 30 euro voor een kaartje een bovengemiddelde entreeprijs. In Walibi Holland staan meer dan tien restaurants, snackbars en kiosken met bijv. softijs. Het grootste deel van het aanbod bestaat uit friet met snacks of hamburgers. Ook zijn er pizza's, pasta's, visgerechten en verse broodjes te koop. Walibi heeft de enquête ingevuld en geeft daarin aan dat het bedrijf geen beleid heeft voor duurzaamheid en ook niet specifiek voor het dierenwelzijn bij de productie van het verkochte vlees en zuivel. Het pretpark heeft dus ook geen beleid om het gebruik van dierlijke eiwitten te verminderen. Walibi geeft wel aan dat op aanvraag een vegetarische hamburger wordt verkocht. Dit wordt dus niet actief gepromoot. Volgens Walibi is de vraag naar vegetarische producten nihil. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerkvlees, -ei en -zuivel valt Walibi in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Walibi doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Foto bron: http://www.looopings.nl/weblog/2548/walibi-holland-heeft-slechtste-eten-van-allepretparken.html Pagina 7

4 Toverland had in 2012 een geschatte half miljoen bezoekers en is daarmee een middenmoter binnen de top 10 van meest populaire pretparken in Nederland. De prijs van een kaartje is met 20 euro gemiddeld. Toverland heeft de enquête niet ingevuld. Om toch een beeld te vormen over het vlees en zuivelgebruik is het park bezocht door onderzoekers. Toverland zelf heeft geen beleid voor duurzaamheid op de website staan, maar wel een link naar de eigenaar van het park (Gelissen Group). Op de website van de Gelissen Group wordt wel een MVO-beleid kort toegelicht, zoals het energiegebruik en het gebruik van gecertificeerd hout. Meetbare doelstellingen of prestaties ontbreken echter. Specifiek voor het gebruik van meer diervriendelijke productiemethoden voor het vlees dat in de horeca wordt gebruikt, heeft het bedrijf geen beleid bekend gemaakt. Er zijn in Toverland drie verschillende restaurants en daarnaast verschillende snackgelegenheden. Verse broodjes van Delifrance zijn te vinden in twee restaurants en in de Foodcourt is er bijvoorbeeld een Swirl's (van Ola, weer van Unilever is). De overige restaurants en snackgelegenheden bieden een kleine selectie van standaardproducten: snacks, pannenkoeken, pizza en ijsjes (voornamelijk van Ola). In het park zelf is geen promotie van keurmerkvlees of -zuivel te vinden. Navraag leverde geen meldingen op van het gebruik van keurmerken voor vlees of zuivel. De snacks zoals hamburgers en frikandellen van Toverland zijn afkomstig van typische fastfoodleveranciers die op hun beurt geen beleid voor dierenwelzijn bekendmaken. De ijsleverancier is Unilever met het merk Ola (en Swirl's). De onderzoekers hebben in het pretpark Toverland geen aanwijzing gevonden dat het pretpark het gebruik van vlees wil ontmoedigen en het gebruik van een vegetarisch aanbod wil vergroten. Integendeel, vegetarisch eten staat niet op de menukaarten. Er kan naar worden gevraagd op eigen initiatief. Dan zijn er wel enkele vegetarische opties om uit te kiezen. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerkvlees, -ei en -zuivel valt Toverland in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Toverland doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Pagina 8

5 Met een geschatte 1,5 miljoen bezoekers in 2012 staat Slagharen in de top-3 van Nederlandse pretparken. De prijs van een kaartje is met ca. 20 euro gemiddeld. Slagharen heeft de enquête niet ingevuld. Wel is er meermalen telefonisch contact geweest met Slagharen. Omdat hier weinig concrete informatie uitkwam is het park bezocht door onderzoekers. Slagharen heeft volgens de woordvoerder een beleid voor duurzaamheid, bijvoorbeeld door het gebruik van keurmerkthee en -koffie, het gebruik van groene energie en het gebruik van gerecyclede materialen voor de inrichting van het park. Dit wordt echter niet op de website vermeld. De onderzoekers hebben op het park zelf geen aanwijzingen gevonden van het gebruik van diervriendelijker geproduceerd vlees en zuivel. Ook uit de gesprekken met de woordvoerder volgden geen concrete aanwijzingen hiervoor. Slagharen heeft verschillende restaurants, zoals een hamburgerrestaurant, een steakhouse en een Aziatisch restaurant. Ook zijn er meer dan tien snackcorners met friet en vleeshoudende snacks, zoals kroketten en frikandellen. Verder is er een hotdogkiosk en een ijsbar van Ola. De hamburger is een veel aangeprezen product in Slagharen. Navraag leverde geen aanwijzing voor het gebruik van keurmerken. De catering in het park voorziet ruim in snacks zoals kroketten en frikandellen, zoals verwacht, zonder keurmerk voor meer diervriendelijke productie. Ook bij navraag kon het personeel geen keurmerk vinden of noemen. Melk staat niet op de kaart en wordt daardoor waarschijnlijk weinig verkocht. Het komt uit een pak van Friese vlag met het Weidemelkkeurmerk. Chocomel en Fristi worden wel geëtaleerd, maar daar staat geen keurmerk op. Het is zo niet duidelijk welk percentage van het zuivel een keurmerk heeft. Al het gespotte roomijs in Slagharen is van Ola (zie eerdere opmerkingen). De onderzoekers hebben in het pretpark Slagharen geen aanwijzing gevonden dat het pretpark het gebruik van vlees wil ontmoedigen en het gebruik van vegetarisch aanbod wil vergroten. Integendeel, vegetarisch eten staat niet op de menukaarten, maar er moet naar worden gevraagd. Dan zijn er vervolgens wel enkele vegetarische opties om uit te kiezen. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerkvlees, -ei en -zuivel valt Slagharen in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Slagharen doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Pagina 9

6 Avonturenpark Hellendoorn had in 2012 een geschatte 400 duizend bezoekers en behoort daarmee tot de kleinere parken in de top 10 meest populaire pretparken in Nederland. De prijs van een kaartje is met ca. 20,5 euro iets boven gemiddeld. Hellendoorn heeft de enquête ingevuld. Avonturenpark Hellendoorn geeft op haar website geen informatie over verantwoord ondernemen. Zo wordt dus ook geen informatie gegeven over het dierenwelzijn bij de productie van vlees en zuivel. Hellendoorn heeft de enquête wel ingevuld, maar heeft aangegeven geen beleid te voeren voor meer diervriendelijk vlees of zuivel. In een telefoongesprek gaf de woordvoerder aan dat het aanbod gestoeld is op de peilers van patat en vleeshoudende snacks. Op de website staan aanbiedingen voor frikandel en hamburgermenu s en een 'all you can eat' buffet met bijv. schnitzel, zalm en saté. In de enquête geeft Hellendoorn aan wel iets van een vegetarisch aanbod te hebben en te promoten, maar dit wordt niet concreet toegelicht. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerkvlees, -ei en -zuivel valt Hellendoorn in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Hellendoorn doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Pagina 10

7 Drouwenerzand had in 2012 een geschatte 250 duizend bezoekers en is daarmee het kleinste park in de top 10 van meest populaire pretparken in Nederland. De prijs van een kaartje is met ca. 11,25 euro ver beneden gemiddeld en daar zit nota bene onbeperkt eten bij inbegrepen. Drouwenerzand heeft de enquête niet ingevuld en geeft op haar website geen informatie over verantwoord ondernemen. Zo wordt dus ook geen informatie gegeven over het dierenwelzijn bij de productie van vlees en zuivel. Om toch een beeld te vormen over het vlees- en zuivelgebruik is het park bezocht door onderzoekers. Drouwenerzand heeft een snackbar en twee kiosken waar drankjes en ijs wordt aangeboden. Het aanbod bestaat uit patat en snacks zoals kroketten, frikandellen en hamburgers, die aldoor worden gebakken en door de bezoekers uit de bakken gepakt kunnen worden. Ook het softijs is inbegrepen. Op het park zelf wordt het gebruik van keurmerken voor vlees en zuivel ook niet bekendgemaakt. Bij navraag in de verschillende eetlocaties werd gemeld dat geen gebruik wordt gemaakt van keurmerkvlees. Het verkrijgbare drinken is limonade. Zuivel is niet gespot. Op het menu staan geen vegetarische opties. Bij navraag bleek het mogelijk om een vegetarische 'Javaanse burger' te krijgen. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerk vlees en zuivel valt Drouwenerzand in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Drouwenerzand doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Onbeperkt eten, bron foto: www.drouwenerzand.nl Pagina 11

8 Julianatoren had in 2012 een geschatte 450 duizend bezoekers en is daarmee een middenmoter in de top 10 van meest populaire pretparken in Nederland. De prijs van een kaartje is met ca. 18 euro iets beneden gemiddeld. Julianatoren heeft de enquête niet ingevuld. Julianatoren geeft op haar website geen informatie over verantwoord ondernemen. Zo wordt dus ook geen informatie gegeven over het dierenwelzijn bij de productie van vlees en zuivel. Om toch een beeld te vormen over het vlees en zuivelgebruik is het park bezocht door onderzoekers. Julianatoren heeft ca. 10 eetlocaties waaronder twee restaurants, een hamburgerkiosk, een Aziatische toko en twee cafetaria. De menukaarten presenteren vooral patat en vleessnacks zoals hamburgers en frikandellen. In het park zelf wordt het gebruik van keurmerken voor vlees en zuivel ook niet bekendgemaakt. Bij navraag op de verschillende eetlocaties werd gemeld dat geen gebruik wordt gemaakt van keurmerkvlees of -zuivel. De onderzoekers hebben in het pretpark Julianatoren ook geen aanwijzing gevonden dat het pretpark het gebruik van vlees wil ontmoedigen en het gebruik van vegetarisch aanbod wil vergroten. Integendeel, vegetarisch eten staat niet op de menukaarten. Ook bij navraag blijkt er vrijwel geen vegetarisch aanbod te zijn, behalve een kaassoufflé, broodje kaas of groenteloempia's in de Aziatische toko. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerkvlees en -zuivel valt Julianatoren in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Julianatoren doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Pagina 12

9 Drievliet had in 2012 een geschatte 350 duizend bezoekers en behoort daarmee tot de kleine parken in de top 10 meest populaire pretparken in Nederland. De prijs van een kaartje is met ca. 20,5 euro iets boven gemiddeld. Drievliet heeft de enquête niet ingevuld en geeft op haar website geen informatie over verantwoord ondernemen. Zo wordt dus ook geen informatie gegeven over het dierenwelzijn bij de productie van vlees en zuivel. Om toch een beeld te vormen over het vlees en zuivelgebruik is het park bezocht door onderzoekers. Drievliet heeft twee grotere eetgelegenheden en daarnaast ongeveer vijf of zes kiosken met bijvoorbeeld ijs en popcorn. In het park wordt het gebruik van keurmerken voor vlees en zuivel niet bekendgemaakt. Bij navraag in de verschillende eetlocaties werd gemeld dat er geen gebruik wordt gemaakt van keurmerkvlees of -zuivel. De onderzoekers hebben in Drievliet geen aanwijzing gevonden dat het pretpark het gebruik van vlees wil ontmoedigen en het gebruik van vegetarisch aanbod wil vergroten. Integendeel, vegetarisch eten staat niet op de menukaarten. Ook bij navraag blijkt er vrijwel geen vegetarisch aanbod te zijn, behalve een omelet. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerkvlees en -zuivel valt Drievliet in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Drievliet doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Pagina 13

10 Plopsaland had in 2012 een geschatte 270 duizend bezoekers en behoort daarmee tot de kleine parken in de top 10 meest populaire pretparken in Nederland. De prijs van een kaartje is met ca. 16 euro beneden gemiddeld. Plopsaland heeft de enquête niet ingevuld. Plopsaland geeft op haar website geen informatie over verantwoord ondernemen. Zo wordt er dus ook geen informatie gegeven over het dierenwelzijn bij de productie van vlees en zuivel. Om toch een beeld te vormen over het vlees en zuivelgebruik is het park bezocht door onderzoekers. Plopsaland heeft een restaurant met soep, broodjes en vleesgerechten en een snackbar. De maaltijden bevatten vrijwel altijd vlees, net als de snacks. Daarnaast promoot Plopsaland in haar folder de kabouter Plop boterhamworst. In het park zelf wordt het gebruik van keurmerken voor vlees en zuivel niet bekendgemaakt. Bij navraag op de verschillende eetlocaties werd gemeld dat geen gebruik wordt gemaakt van keurmerkvlees of -zuivel. Zulke informatie wordt evenmin door de achterhaalde leveranciers bekend gemaakt. De onderzoekers hebben in Plopsaland geen aanwijzing gevonden dat het pretpark het gebruik van vlees wil ontmoedigen en het gebruik van vegetarisch aanbod wil vergroten. Integendeel, vegetarisch eten staat niet op de menukaarten. Ook bij navraag blijkt er vrijwel geen vegetarisch aanbod te zijn, behalve een kaassoufflé en een broodje kaas. Eindoordeel Rank a Brand: niet aanbevelingswaardig Door het gebrek aan beleid voor meer keurmerkvlees en -zuivel valt Plopsaland in de laagste categorie: met een E-label is het park voor aanhangers van Wakker Dier niet aanbevelingswaardig. Plopsaland doet geen recht aan de honderdduizenden mensen die in Nederland de acties van Wakker Dier ondersteunen om dierenleed te bestrijden. Pagina 14

METHODE VAN ONDERZOEK De top 10 Nederlandse pretparken (attractieparken) is gebaseerd op deze lijst uit 2012. De lijst is geverifieerd aan de hand van de Dagattractie Monitor (cijfers 2013) en mediaberichten over bezoekersaantallen. Dierentuinen en musea zijn uitgesloten van onderzoek. De data is direct verzameld via een enquête. De pretparken die de enquête niet hebben ingevuld zijn bezocht door onderzoekers. De onderzoekers hebben foto s gemaakt en aan het personeel vragen gesteld over keurmerken en leveranciers. De vragenlijst is in overleg met Wakker Dier vastgesteld. De keurmerken die van de reguliere productie van dierlijke producten te onderscheiden zijn, zijn: biologisch en 1, 2 of 3 sterrenvlees, Gilde Hoen (voor kip) en Weidegang (voor zuivel). De ranking is gebaseerd op best practices in de sector en de daarop mogelijke vervolgstappen. Best practices zijn de meest vooruitstrevende maatregelen die bedrijven reeds toepassen. Een goede score betekent niet automatisch dat een bedrijf daarmee verantwoord is; best practices veranderen en worden vooruitstrevender na verloop van tijd. Om up-to-date te blijven moeten bedrijven constant hun beleid aanscherpen. Als de prestaties binnen een sector verbeteren, kunnen rankingcriteria worden aangescherpt. De rankingmethode heeft als doel om op een snelle wijze en op hoofdpunten inzicht te krijgen in de prestaties binnen de sector en om de onderlinge verhouding tussen de pretparken weer te geven. De puntentelling is robuust en heeft niet tot doel om een wetenschappelijk genuanceerde inschaling te maken. De methode doet dan ook geen recht aan de kleinere stappen en tussenstappen die bedrijven mogelijk hebben gezet. Zie hierna het rankingoverzicht, met de opbouw van de scores per pretpark. Pagina 15

RANKING OVERZICHT Duinrell Efteling Walibi Toverland Slagharen Hellendoorn Drouwenerzand Julianatoren Drievliet Plopsaland Aantal bezoekers per jaar (x1000) 1400 3900 800 500 1500 400 250 450 350 270 Ticketprijs (online) 22 32 30 20 24,8 20,5 11,25 18 20,5 16 Catering Volledig uitbesteed aan La Place Volledig in eigen beheer Niet duidelijk. Niet duidelijk. Niet duidelijk. Niet duidelijk. Niet duidelijk. Niet duidelijk. Niet duidelijk. Niet duidelijk. RANKING PUNTEN (MAX. AANTAL = 38) 15 13 2 2 1 1 1 0 0 0 Heeft het pretpark de enquête ingevuld? Ja Ja Ja Nee Nee Ja Nee Nee Nee Nee Heeft het park een duurzaamheidsbeleid dat via de website openbaar is gemaakt?? Ja Nee Ja Nee nee Nee Nee nee nee Is dit beleid uiteengezet in meetbare doelen en prestaties? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft het pretpark een specifiek beleid voor meer diervriendelijk geproduceerd vlees en vegetarisch aanbod, en heeft het pretpark dit via de website openbaar gemaakt??? Nee Nee Nee nee Nee Nee nee nee Wordt het gebruik van keurmerken voor vlees kenbaar gemaakt aan parkbezoekers? Ja? Nee Nee Nee nee Nee Nee nee nee Is tenminste de helft van het rundvlees aantoonbaar minder dieronvriendelijk dan gangbaar is? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft tenminste de helft van het rundvlees tenminste 1 Beter Leven Ster? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft al het rundvlees tenminste 1 Beter Leven Ster? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft al het rundvlees tenminste 2 Beter Leven Sterren? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft tenminste de helft van het varkensvlees tenminste 1 Beter Leven Ster of Keten Duurzaam Varkensvlees? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft al het varkensvlees tenminste 1 Beter Leven Ster? Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft al het varkensvlees tenminste 2 Beter Leven Sterren? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Pagina 16

Heeft tenminste de eenderde van het kippenvlees tenminste 1 Beter Leven Ster of voldoet tenminste tweederde van het kippenvlees tenminste aan de Gildehoen standaard? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft tenminste de helft van het kippenvlees tenminste 1 Beter Leven Ster of voldoet al het kippenvlees tenminste aan de Gildehoen standaard? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 5% van de vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 10% van de vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven, dan wel tenminste 3% biologisch, dan wel in combinatie vergelijkbaar aan deze prestatie? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 15% van de vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven? Nee Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 20% van de vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven? Nee Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 35% van de vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 50% van de vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 75% van de vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Zijn alle vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 1 Ster Beter Leven? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Zijn alle vleeshoudende snacks gemaakt met vlees dat voldoet aan tenminste 2 Beter Leven Sterren? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Zijn alle verse eieren biologisch of hebben deze tenminste 3 sterren Beter Leven? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft alle zuivel (Fristi en Chocomel uitgezonderd) het Weidegang keurmerk of het biologisch keurmerk? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is alle zuivel (uigezonderd Fristi en Chocomel) biologisch? Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Pagina 17

Is tenminste 2% van het ijs biologisch? Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 5% van het ijs biologisch? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 10% van het ijs biologisch? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 25% van het ijs biologisch? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 50% van het ijs biologisch? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Is tenminste 75% van het ijs biologisch? Is al het ijs biologisch? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Heeft het pretpark een beleid om het gebruik van vlees te verkleinen??? Nee Nee Nee Nee Nee Nee nee nee Biedt het pretpark vegetarische maaltijden, menu's, broodjes of snacks in de eetgelegheden aan? Ja Ja Ja Ja Ja? Ja Nee nee nee Heeft het pretpark een beleid om het vegetarisch aanbod verder te vergroten? Ja Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee nee nee Is het beleid om het vegetarisch aanbod te vegroten vastegelegd in meetbare doelen en prestaties? Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Brengt het pretpark het vegetarische aanbod duidelijk onder de aandacht van klanten? Ja Ja Nee Nee Nee? Nee Nee nee nee Pagina 18