1 Spellingregels Een totaaloverzicht van de spellingregels
2 3 Een totaaloverzicht van de spellingregels: alle belangrijke spellingwijzigingen sinds het Groene Boekje van 1995, inclusief de aanpassingen uit 2005 blz 1 paardebloem of paardenbloem? de tussen-n 4 2 bedrijfzeker of bedrijfszeker? de tussen-s 6 3 moederdag of Moederdag? hoofdletters en kleine letters 8 4 B.T.W., BTW, b.t.w., btw? hoofdletters en punten in afkortingen 10 5 reïntegratie of re-integratie? botsende klinkers 12 6 arbo(-)zorg, tv tje, woorden met een afkorting 14 7 Tweede(-)Kamerlid? lastige woordcombinaties 16 8 gefaxd of gefaxt? Engelse werkwoorden 18 9 on line of online? Engelse woorden: aaneen of los? 20 10 fabrikaat of fabricaat? c of k? 22 11 procédé of procedé? accenttekens 24 De tussen-n:
4 5 1 paardebloem of paardenbloem? Samengestelde woorden bestaan uit delen die ook los kunnen voorkomen: paard + bloem, krant + bericht, leraar + kamer. Krijgen die woorden een -n- of niet? aktetas, aspergesoep, bessensap, boekenbon, brievenweger, geboortegolf, gedachtesprong, hartenwens, hondenweer, leeuwendeel, muggenzifter, pannenkoek, ruggenprik Koninginnedag reuzeleuk schattebout, bolleboos paardenbloem, kattenkruid, muizenkervel Ga uit van de meervoudsvorm van het eerste deel: 1. Meervoud op en, niet op es? Schrijf dan een tussen-n krant > kranten + bericht = krantenbericht paard > paarden + bloem = paardenbloem boek > boeken + legger = boekenlegger 2. (Onder andere) meervoud op es? Schrijf dan geen tussen-n horloge > horloges + maker = horlogemaker akte > akten, aktes + tas = aktetas gedachte > gedachten, gedachtes + sprong = gedachtesprong Er zijn drie uitzonderingen. Zet nóóit een tussen-n: als het eerste deel een unieke persoon of zaak is als een bijvoeglijk naamwoord een versterkend eerste deel heeft als het een versteende samenstelling of schijnsamenstelling is Sinds 2005 zijn woorden van het type dier+plant geen uitzondering meer. Ze krijgen gewoon een n. Spelling sinds 1995 Aangepast in 2005
6 7 2 De tussen-s: bedrijfzeker of bedrijfszeker? Een probleem bij woorden als geluid(s)hinder en station(s)straat: wel of niet een tussen-s? stadsdeel, dorpskern, bedrijfsrestaurant stationschef, bedrijfszeker Je mag zeggen: drug(s)gebruik, huid(s)kleur, geluid(s)hinder, onderzoek(s)groep, tijd(s)verschil, wet(s)tekst 1. Schrijf een tussen-s waar je die hoort: stadsdeel, bedrijfsrestaurant, dorpskern. 2. Geen hoorbare s? Kijk naar vergelijkbare woorden waarbij je de -s- wél kunt horen: het is stationschef vanwege stationshal, bedrijfszeker vanwege bedrijfsongeval. 3. Kom je er met deze regels niet uit? Dan zijn beide vormen goed. Maak in zo n geval wel een consequente keuze. Als er vervoersservice staat op je visitekaartjes, gebruik dan niet vervoerservice in je brieven. Spelling sinds 1995
8 9 3 Hoofdletters en kleine letters: moederdag of Moederdag? Hoofdletters gebruik je bij eigennamen (Wim de Jong, mevrouw C. de Jongvan Dam) en om respect uit te drukken (Majesteit, Allah, God). Maar wat is een eigennaam, en wat niet? Het Groene Boekje van 2005 hakt de knoop soms anders door dan voorheen. minister, staatssecretaris victoriaans middeleeuwen downsyndroom gideonsbende Moederdag, Bevrijdingsdag Fransen, West-Vlamingen, een Groninger, Palestijn zigeuner, bedoeïen, indiaan jood (geloofsaanhanger) Jood (volk) Overbodige of inconsequente hoofdletters zijn vervangen door kleine letters: bij functies en titels zoals minister bij afleidingen van persoonsnamen bij historische periodes bij samenstellingen met de naam van een uitvinder of ontdekker als de gedachte aan de eigennaam op de achtergrond is geraakt. Alle feestdagen krijgen een hoofdletter. Namen van bevolkingsgroepen krijgen een hoofdletter als de naam verwijst naar een specifiek gebied of als het om een specifiek volk gaat. Maar een overkoepelende term voor etnische groepen krijgt een kleine letter. Een kleine letter voor aanhangers van een geloof (moslim, jood), maar een hoofdletter om een etnische afkomst aan te duiden: Joden en Palestijnen. Aangepast in 2005
10 11 4 Hoofdletters en punten in afkortingen: B.T.W., BTW, b.t.w., btw? Het Groene Boekje van 2005 geeft nieuwe, gedetailleerde regels voor de schrijfwijze van afkortingen. cd (compact disc), v. Chr. (voor Christus, PvdA (Partij van de Arbeid) btw, bv, cao, gft, havo, hbo, hrm, lcd, lpg, mv, ov, pdf, pr, pvc, sms, vwo ADSL, RAM, DNA, UMTS pc, aids, btw, tv, wc, MBA, pin, aso, lab, ICT, BuZa, Riagg dr. drs., d.w.z., mevr., m.a.w., z.g.a.n. Schrijf hoofdletters en kleine letters (in principe) zoals in het hele woord. Ingeburgerde afkortingen verliezen hun hoofdletters: BTW, HIV en CAO zijn nu btw, hiv en cao. Hoofdletters blijven staan in een afkorting uit een andere taal die (aldus het Groene Boekje) nog vreemdtalig aanvoelt. Spreek je de afkorting letter voor letter uit (pc: pee cee ) of als een gewoon woord (aids)? Dan geen punten. Spreek je de afkorting uit als de volledige woorden? Schrijf dan punten. Aangepast in 2005
12 13 5 Botsende klinkers: reïntegratie of re-integratie? Hoe geef je aan dat twee opvolgende klinkers niet tot dezelfde lettergreep horen? auto-ongeluk, netto-opbrengst, college-uren, na-apen, zee-eend beëindigen, onderzeeër, smeuïg locoburgemeester, pseudokoper, quasireligieus, vicepremier co-existentie, re-integratie, pre-industrieel coördinatie, reëel In samengestelde woorden (woorden die bestaan uit twee of meer delen die elk als zelfstandig woord kunnen voorkomen) plaatst u altijd een streepje tussen twee botsende klinkers. Bij klinkerbotsingen op andere plaatsen (dus niet tussen delen van een samenstelling) zet u een trema: be+eindigen wordt beëindigen. Een verandering sinds 2005: schrijf een Grieks of Latijns voorvoegsel (zoals co-, de-, pre-, pseudo-, quasi-, re-, semi-, vice-) aan het woord vast. Bij botsende klinkers na zo n Grieks/Latijns voorvoegsel zet je een streepje: co-existentie. U behandelt het woord dus als een samenstelling. Maar let op: zet een trema in ondeelbare woorden. Het is niet co+ordinatie of re+eel. Spelling sinds 1995 Aangepast in 2005
14 15 6 Woorden met een afkorting: arbo(-)zorg pc-gebruiker, cd-speler tv tje latrelatie, vipruimte, arbozorg, latter, vipje Samengestelde woorden met een afkorting erin krijgen een streepje: pc-gebruiker. Maar let op: zet een apostrof tussen een afkorting en een achtervoegsel (tv tje, pc s), en zet een streepje tussen een voorvoegsel en een afkorting (ge-sms). Maar let op letterwoorden (afkortingen die je als een heel woord uitspreekt) zoals lat, vip, arbo: daarna geen streepje of apostrof. Wanneer schrijf je een streepje of apostrof in woorden met een afkorting? Spelling sinds 1995 Aangepast in 2005
16 17 7 Lastige woordcombinaties: Tweede(-)Kamerlid? Tweede Kamerlid, Rode Kruispost, New Yorkbezoek Schrijf een naam die bestaat uit meer delen altijd los, ook in een samenstelling. Schrijf de naam aan het volgende woord vast. 1 aprilgrap, 50 eurobiljet Als het eerste deel van de woordgroep een cijfer is, volgt een spatie. top 10, hepatitis B Een woord gevolgd door een cijfer of letter krijgt een spatie. top 10-hit, hepatitis B-patiënt Tussen cijfer/letter en een volgend woord wél een streepje. Hoe schrijf je losse combinaties (Tweede Kamer, top 10) wanneer ze onderdeel worden van een samenstelling? Het Groene Boekje van 2005 stelt de regels bij. Aangepast in 2005
18 19 8 Engelse werkwoorden: gefaxd of gefaxt? Hoe vervoeg je Engelse werkwoorden in het Nederlands? stressen, streste, gestrest faxen, faxte, gefaxt finishen, finishte, gefinisht saven, savede, gesaved e-mailen, e-mailde, ge-e-maild Doe alsof het een Nederlands werkwoord is. Dus: stressen, streste, gestrest (net als flessen, fleste, geflest), scoren, scoorde, gescoord (net als horen, hoorde, gehoord). Alleen als er een onuitspreekbaar woord ontstaat, zet je tussen stam en uitgang de Engelse e: savede, gesaved. Tussen het voorvoegsel ge- en een afkorting(sletter) komt een streepje. Het is dus ge-e-maild. Spelling sinds 1995 Aangepast in 2005
20 21 9 Aaneen of los: on line of online? Behouden Engelse leenwoorden hun spaties? accountmanager, businessclass, callcenter, managementteam, online data processing, world wide web intensive care, full colour Hoofdregel: schrijf samengestelde woorden uit het Engels aan elkaar, als ze gebruikelijk zijn in het Nederlands. Het Engelse account manager wordt in het Nederlands accountmanager. Schrijf Engelse woorden los wanneer ze incidenteel in het Nederlands voorkomen (ze worden als het ware geciteerd in het Engels). Schrijf woorden die beginnen met een bijvoeglijk naamwoord los. Aangepast in 2005
22 23 10 C of k: fabricaat of fabrikaat? actie, akkoord, consequent, contact, directie, fotokopie, insect, product (half)fabricaat, predicaat, coloriet, requisitoir, secreet, choqueren Sinds de spellingwijzigingen van 1995 zijn vroeger toegelaten vormen als kontakt, accoord, konsekwent en vacantie niet meer correct. Er is nog maar één juiste spelling. In 2005 is een klein aantal inconsequenties in de schrijfwijze van c/k of qu/kw hersteld. Spellingen als fabrikaat, predikaat, koloriet zijn vervallen. Is het direktie of directie? Konsekwent of consequent? Hoe zit het met c/k en qu/kw? Spelling sinds 1995 Aangepast in 2005
24 25 11 Accenttekens in Franse woorden: procédé of procedé? Nemen we accenten mee als we woorden aan het Frans ontlenen? entrecote, debacle, ragout associee, prostituee au sérieux, dégénéré bohemien, procedé Accenten die voor de uitspraak niet nodig zijn, verdwijnen: geen accent circonflexe op de o, de a en de u: entrecote, debacle, ragout. Geen accent aigu in de uitgang ée. Wel accenten bij een onmiskenbaar Franse uitspraak. Sinds 2005 zijn enkele accenten geschrapt die voor de uitspraak niet nodig zijn: bohémien, procédé is nu bohemien, procedé. Spelling sinds 1995 Aangepast in 2005
26 27 Heb je vragen naar aanleiding van het lezen van de spellingregels, bekijk dan de schrijfwijzer of neem contact op met de afdeling I&C.
Berenschot Groep B.V. Europalaan 40 3526 KS Utrecht T +31 (0)30 291 69 16 E contact@berenschot.nl www.berenschot.nl Berenschot is aangesloten bij E-I Consulting Group een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus