Rendement duurzame energie verklaard

Transcriptie

1 1 Rendement duurzame energie verklaard Atriensis b.v. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm en op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Atriensis b.v.. Atriensis b.v. Pastoor Petersstraat Postbus AV Eindhoven T F I E info@atriensis.nl KvK Oost Brabant ABN AMRO

2 Inhoudsopgave 1 Woningcorporaties en duurzame energie 3 2 Investeringskosten en financiering 5 3 Variabele exploitatiekosten 7 4 Exploitatiebaten 2 5 Resultaten en gevoeligheidsanalyses 13

3 1 Woningcorporaties en duurzame energie Een groot aantal corporaties heeft er recent een nieuwe tak van ondernemen bij. Opwekking, transport én levering van duurzame energie. Bij nieuwbouw, maar ook bij verwarmingsinstallaties in de bestaande voorraad. Geen onderdeel van de kerntaken volgens het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH). Waarom slaan woningcorporaties deze weg in? 3 Verschillende redenen. Ten eerste de eisen aan de energieprestatie (EPC) bij nieuwbouw. Het komende decennium daalt de EPC naar nul. Het is praktisch onmogelijk om dit te realiseren zonder benutting van duurzame energie. Ten tweede de almaar stijgende woonlasten. Huren in de sociale sector volgen het niveau van de inflatie. De afgelopen vijftien jaar bedroeg deze minder dan 2,5% op jaarbasis. Energietarieven stegen in dezelfde periode echter jaarlijks met ongeveer 7,5%. Vooral gevolg van milieuheffingen en hogere tarieven voor fossiele brandstoffen. Investeren in duurzame energie met als doel de betaalbaarheid van het wonen. Derde reden is de verantwoordelijkheid bij te dragen aan de beantwoording van het milieuvraagstuk. Het gasverbruik voor ruimteverwarming en opwarming van tapwater levert jaarlijks per huurwoning ongeveer 2,5 ton uitstoot van kooldioxide op. Twee hectare aan tropisch oerwoud is nodig om dat weer in zuurstof om te zetten. In de brochure Naar duurzame energie bij collectieve installaties beschrijft Atriensis met name systeemkeuzen, beheeraspecten en organisatorische en fiscale gevolgen voor woningcorporaties. Dit rapport is te downloaden op via publicaties en vervolgens rapporten plus kalenderjaar. Daarnaast worstelen woningcorporaties met de vraag hoe een exploitatieopzet te maken. Is exploitatie rendabel? Op welke termijn wegen

4 baten op tegen lasten? Ook speelt het onderwerp van de financierbaarheid. Welk effect heeft de installaties op de kasstromen? Deze brochure gaat in op de hoofdlijnen van exploitatie van een installatie voor duurzame energie. Het is voornamelijk een handleiding om zelf eenvoudige en globale berekeningen op te stellen. Bij deze brochure hoort een rekenblad in Excel. Dit is niet geschikt voor gedetailleerde berekeningen en gevoeligheidsanalyses. Wel is het te gebruiken voor inschattingen op hoofdlijnen. Aan welke knoppen draaien en hoe risico s en kansen op de langere termijn inschatten? De berekeningen bij de illustraties in deze brochure zijn uitgevoerd met dat Excelblad 1. Dit rekenblad stelt Atriensis aan corporaties ter beschikking. Mail om het te ontvangen naar info@atriensis.nl. Atriensis is benieuwd naar reacties van gebruikers. Dit leidt mogelijk tot verbetering en uitbreiding van mogelijkheden. 4 In de brochure zijn illustraties opgenomen met berekeningen van een voorbeeldinstallatie. Dit betreft een nieuw woningbouwcomplex met alleen sociale huurwoningen. Er is een collectieve installatie voor ruimteverwarming, koeling en warm tapwater op basis van warmtekoudeopslag (WKO). De woningcorporatie exploiteert deze duurzame energie in een eigen BV, die de energie rechtsreeks aan de huurders levert. Alle bedragen zijn uiteraard indicatief, maar door Atriensis getoetst op hun realiteitsgehalte. Hoofdstuk 2 gaat in op de investeringskant van de exploitatie. Hoofdstuk 3 beschrijft de exploitatielasten en hoofdstuk 4 de exploitatiebaten. In hoofdstuk 5 ten slotte komt het exploitatieresultaat van deze voorbeeldinstallatie plus ter illustratie enkele gevoeligheidsanalyses. 1 Hoewel bij het ontwikkelen van dit Excel rekenblad door Atriensis de uiterste zorg is nagestreefd, kan voor eventuele rekenfouten of onjuiste interpretaties niet worden ingestaan en neemt Atriensis BV geen enkele aansprakelijkheid.

5 2 Investeringskosten en financiering In het rekenblad zijn de cursieve en vetgedrukte cijfers een vast gegeven of een rekenresultaat. Gearceerde velden moeten ingevuld worden. De voorbeeldinstallatie gaat uit van een met btw belaste situatie in een aparte BV voor duurzame energie (f1) binnen een fiscale eenheid met de toegelaten instelling (f2). Figuur 2.1 Fiscale situatie 5 Fiscale situatie f1 Btw verrekenbaar in exploitatie ('Ja'/'Nee')? Ja f2 Fiscale eenheid energie BV met TI ('Ja'/'Nee')? Ja Voor wat betreft de financiering van de investering is uitgangspunt dat deze onderdeel maakt van de totale financiering van de corporatie. Ofwel een door het WSW geborgde lening. Deze geschiedt daarmee vanuit het totale (geborgde) faciliteringsvolume van de corporatie zoals verstrekt door het WSW middels de opgave van de corporatie via de dpi. Het rekenmodel gaat uit van een annuitaire lening. Momenteel is een maximale looptijd van jaar gebruikelijk bij een rente met opslagen van ongeveer 4%. Figuur 2.2 Financiering Financiering Waarde f Rente (fractie) 0,04 n Looptijd (jaar) a Annuiteit (fractie) 0,06 Bij de investeringskosten en exploitatie zijn alle bedragen per woning en exclusief btw weergegeven tenzij hier een opmerking bij geplaatst wordt. Figuur 2.3 Investeringskosten Rekenuitgangspunten Bedrag ex btw (per woning) Bedrag t.l.v. exploi- tatie A1a Investering totaal per woning voor installaties A1b Subsidievoordeel duurzame installatie per woning A1c Doorbelasting vermeden installatiekosten per woning A1d Investering totaal per woning t.l.v. duurzame energie

6 A1a Investering totaal per woning voor installaties NEN 2631 geeft de begripsomschrijvingen en de indeling van investeringskosten. In principe dient deze NEN 2631 gevolgd te worden. Hierbij handelt het om de complete installatie voor duurzame energie tot en met het punt ofwel meter waaraan afgeleverd wordt. Alle hiermee samenhangende kosten moeten ook toegerekend worden. Zoals bouwkundige voorzieningen, aansluitkosten, vergunningen, renteverliezen, honoraria en dergelijke. A1b Subsidievoordeel duurzame installatie per woning 6 Alleen de meerkosten van de installatie ten opzichte van een traditionele installatie komen ten laste van de exploitatie van duurzame energie. Uiteindelijke dienen deze meerkosten terugverdiend te worden uit de verkoop van energie. Derhalve is er allereerst de vermindering van de investering met het subsidieresultaat. Dit kan variëren van SDE tot en met rentevoordeel vanwege een groencertificaat op basis van de Regeling groenprojecten. Bij subsidieresultaten gericht op complete projecten, dient vastgelegd te worden welk deel ten gunste van de installaties komen. A1c Doorbelasting vermeden installatiekosten per woning Vervolgens dienen ook de vermeden installatiekosten in mindering gebracht te worden. De vraag is welke installatiekosten er zouden zijn geweest indien de corporatie een traditionele en niet duurzame installatie zou hebben aangebracht. Deze kosten moeten conform de NEN 2631 op dezelfde wijze bepaald worden als bij de totale investeringskosten. Als de energie BV opdrachtgever is voor de totale installaties, volgt er een factuur voor doorbelasting van vermeden installatiekosten aan de toegelaten instelling. Als dit niet gebeurt is er onnodig sprake van verhoging van de onrendabele top. Aansluittarieven van stadsverwarmingsbedrijven geven een goede indicatie voor de hoogte van bedragen. Het handelt om globaal 2.0 tot 3.0 exclusief btw per woning. Binnen een fiscale eenheid tussen energie BV en toegelaten instelling hoeft geen btw in rekening gebracht te worden. Als de energie BV de doorbelasting verhoogt met 21% is hierop geen afdracht nodig.

7 3 Variabele exploitatiekosten Bij de analyse van contante waarde van de variabele exploitatielasten speelt de discontofactor en de inschatting van kostenontwikkelingen een belangrijke rol. Het rekenmodel kent drie parameters: de discontofactor (a), de inflatie (b) en de stijging van de variabele energielasten (c). Voor deze laatste parameter kunnen drie scenario s tegelijk onderzocht worden. Er wordt geen onderscheid gemaakt naar de verwachte stijging van enerzijds aardgas en anderzijds elektra. Figuur 3.1 Parameters 7 Parameters Waarde a Discontofactor (%) 5, b Inflatie (%) 2,00 c- scen.1 Stijging variabele energielasten (%) 2,00 c- scen.2 Stijging variabele energielasten (%) 5, c- scen.3 Stijging variabele energielasten (%) 8, Het CFV hanteert als discontofactor voor het uniformeren en vergelijken van bedrijfswaardeberekeningen 5,%. Voor de inflatie wordt een oplopend percentage gehanteerd: 1,00 in het eerste jaar, 1, in het tweede jaar, 1, in het derde jaar, 1,75 in het vierde jaar, 2,00 in het vijfde jaar en 2,% in het zesde en latere jaren. Het rekenmodel hanteert slechts een niveau voor de inflatie over alle jaren. Tarieven voor gas en elektra stegen de afgelopen 14 jaar zo n 5% tot 6% harder dan de gemiddelde inflatie (zie figuur 4.2 in het volgende hoofdstuk). Bij exploitatiekosten kent het rekenmodel een vijftal rubrieken: B1 Totale vaste en jaarlijks weerkerende exploitatielasten B2, B3 en B4 Eenmalige grootschalige vervangingsingreep, geen onderdeel van B1, in enig jaar gedurende de exploitatieperiode B5 Variabele en jaarlijks weerkerende exploitatielasten In het rekenblad zijn de cursieve en vetgedrukte cijfers een vast gegeven of een rekenresultaat. De NEN 2632 geeft de begripsomschrijvingen en de indeling van exploitatiekosten. In principe dient deze NEN 2632 gevolgd te worden. Hierbij handelt het om de complete installatie voor duurzame energie tot en met het punt ofwel de meter waaraan afgeleverd wordt. Alle hiermee samenhangende exploitatiekosten moeten ook toegerekend worden. Zoals de onderhoudskosten, verzekeringen, belastingen, honoraria en dergelijke. De voorbeelden gaan uit van een met btw belaste situatie binnen een aparte BV voor duurzame energie met een

8 fiscale eenheid met de woningcorporatie. Alle bedragen zijn per woning en exclusief btw weergegeven tenzij hier een opmerking bij geplaatst is. Tevens zijn de parameters voor de verwachte kostenstijgingen de komende jaren van belang (figuur 3.1 Parameters). Figuur 3.2 Variabele exploitatiekosten (voorbeeldinstallatie) 8 Rekenuitgangspunten Bedrag ex Bedrag t.l.v. Jaar vanaf Para- btw (per exploi-tatie nu meter woning) B1a Totale vaste exploitatielasten per woning 3 3 b B1b Doorbelasting vermeden vaste exploitatielasten per woning 2 3 b B1c Extra vaste exploitatielasten per woning 0 48 b B2a Totale eenmalige onderhoudsingreep per woning (1) b B2b Doorbelasting vermeden eenmalige onderhoudsingreep (1) b B2c Extra eenmalige onderhoudsingreep per woning (1) b B3a Totale eenmalige onderhoudsingreep per woning (2) b B3b Doorbelasting vermeden eenmalige onderhoudsingreep (2) b B3c Extra eenmalige onderhoudsingreep per woning (2) b B4a Totale eenmalige onderhoudsingreep per woning (3) b B4b Doorbelasting vermeden eenmalige onderhoudsingreep (3) b B4c Extra eenmalige onderhoudsingreep per woning (3) b B5 Variabele exploitatielasten per woning c B1 Vaste exploitatielasten De jaarlijkse vaste exploitatielasten (B1a) bestaan uit onder meer belastingen en heffingen, verzekeringen, onderhoud en beheer, overhead, administratie, innovatie, onderzoek en ontwikkeling en het vastrecht van de inkoop van energie voor de installatie. Bij onderhoud gaat het om de onderhoudskosten gemiddeld per jaar exclusief de kosten van grote vervangingen die om de tot jaar plaatsvinden. Vervolgens dienen ook de vermeden vaste exploitatiekosten (B1b) in mindering gebracht te worden. De vraag is welke vaste exploitatiekosten er zouden zijn geweest indien de corporatie een traditionele en niet duurzame installatie zou hebben aangebracht. Deze kosten moeten conform de NEN 2632 op dezelfde wijze bepaald worden als bij de totale vaste exploitatiekosten. Als de energie BV opdrachtgever is voor de totale installaties, volgt jaarlijks een factuur voor doorbelasting van vermeden vaste exploitatielasten aan de toegelaten instelling. Binnen een fiscale eenheid tussen energie BV en toegelaten instelling hoeft geen btw in rekening gebracht te worden. Als de energie BV de doorbelasting verhoogt met 21% is hierop geen afdracht vereist. De verwachte jaarlijkse stijging van vaste exploitatielasten moet aangegeven worden. Gebruikelijk zal deze stijging het niveau van de inflatie volgen (parameter b).

9 B2, B3 en B4 Eenmalige onderhoudsingreep Om de tot jaar zijn gebruikelijk grotere vervangingsinvesteringen aan de orde. Er zijn drie mogelijkheden en momenten om zo n ingreep op te nemen in de variabele exploitatiekosten (B2a, B3a en B4a). Het gaat hier om de totale kosten inclusief btw. Uiteraard moet ook het jaar van ingreep aangegeven worden (in jaren vanaf oplevering installatie). Ervan uitgaande dat de energie BV ook de exploitant is van de totale installaties, dienen ook de vermeden kosten van grotere vervangingen door de energie BV aan de toegelaten instelling doorbelast te worden (B2b, B3b en B4b). Binnen een fiscale eenheid tussen energie BV en toegelaten instelling hoeft geen btw in rekening gebracht te worden. Als de energie BV de doorbelasting verhoogt met 21% is hierop geen afdracht vereist. De verwachte jaarlijkse stijging van de eenmalige onderhoudsingreep moet aangegeven worden. Gebruikelijk komt deze stijging overeen met het niveau van de inflatie (parameter b). 9 B5 Variabele exploitatielasten per woning Het handelt hier om de eventuele inkoop van energie ten behoeve van de duurzame installatie zelf. Denk aan gas, elektra of biomassa. De rendementsberekening van de installatie dient inzicht te verschaffen in de vraag hoeveel brandstof er op jaarbasis benodigd is per woning tegen welk inkoopbedrag (ex btw). De verwachte jaarlijkse stijging van de variabele exploitatielasten moet aangegeven worden. Gebruikelijk komt dit overeen met de stijging van de variabele energielasten (parameter c).

10 4 Exploitatiebaten Bij de analyse van contante waarde van de variabele exploitatiebaten speelt de discontofactor en de inschatting van kostenontwikkelingen een belangrijke rol. Het rekenmodel kent drie parameters: de discontofactor (a), de inflatie (b) en de stijging van de variabele energielasten (c). Voor deze laatste parameter kunnen drie scenario s tegelijk onderzocht worden. Er wordt geen onderscheid gemaakt naar de verwachte stijging van enerzijds aardgas en anderzijds elektra. Figuur 4.1 Parameters Parameters Waarde a Discontofactor (%) 5, b Inflatie (%) 2,00 c- scen.1 Stijging variabele energielasten (%) 2,00 c- scen.2 Stijging variabele energielasten (%) 5, c- scen.3 Stijging variabele energielasten (%) 8, Uiteraard is bij de baten hetzelfde niveau van parameters als bij de exploitatiekosten van toepassing. Zeer cruciaal voor de inschatting van het resultaat van de duurzame installatie is het verwachte niveau van de stijging van de variabele energielasten (parameter c). Tarieven voor gas en elektra stegen de afgelopen jaar zo n 5% tot 6% harder dan de gemiddelde inflatie. Figuur 4.2 Stijging van de tarieven voor gas en elektra (CBS-tarieven, inclusief heffingen en btw) Maandlasten werkelijk gas (1.0 m3 per jaar) en elektra (3.000 kwh per jaar) Maandlasten als de inflatie vanaf 1996 gevolgd zou zijn

11 Bij de exploitatiebaten handelt het om de opbrengsten voor de energie BV op het afleverpunt ofwel de meter waaraan afgeleverd wordt. De voorbeelden gaan uit van een met btw belaste situatie binnen een aparte BV voor duurzame energie met een fiscale eenheid met de woningcorporatie. Alle bedragen zijn per woning en exclusief btw weergegeven. Tevens zijn de parameters voor de verwachte kostenstijgingen de komende jaren van belang (figuur 4.1). 11 Van groot belang is de Warmtewet. Deze regelt dat bij de tariefbepaling voor warmte bescherming plaatsvindt van de consument volgens het principe niet meer dan anders (NMDA): het maximumtarief. Deze prijs is gelijk aan het bedrag dat de consument zou betalen als een individuele gasgestookte ketel in de warmtebehoefte zou voorzien. Nadat de wet in werking treedt, gaat de NMa jaarlijks deze maximale tarieven vaststellen. Tegelijk is nooit meer dan een redelijk tarief toegestaan. De feitelijke exploitatielasten van alle bij de onderneming in exploitatie zijnde duurzame installaties vormen de basis voor dit tarief. Kortom er spelen twee tarieven een rol: het gangbare tarief in de markt (NMDA) en het werkelijke tarief op basis van de feitelijke exploitatie. De consument betaalt het laagste bedrag van het maximale en het redelijke tarief. Tot op heden blijken energiebedrijven amper in staat om rendement te maken met de productie en levering van duurzame warmte. Vandaar dat hier vooralsnog uitgegaan wordt van het in de markt gangbare tarief en niet van de werkelijke kosten. Cruciaal is om te beseffen dat niet alleen het niet meer dan anders principe geldt, maar ook dat het handelt om huurwoningen. Kortom vergoeding voor de vastgoedcomponent van de duurzame installatie plus het daaraan gekoppelde onderhoud kan geen onderdeel zijn van de exploitatiebaten zoals gebruikelijk bij eigen woningbezit. Deze zijn immers al onderdeel van de huurprijs. Bij exploitatiebaten kent het rekenmodel een drietal rubrieken: C1 Vaste aansluitvergoeding per woning C2 Warmtevergoeding per woning C3 Eventuele extra doorbelasting in huur of servicekosten Figuur 4.3 Exploitatiebaten Rekenuitgangspunten Bedrag ex btw (per woning) Jaar vanaf nu Bedrag t.l.v. exploi- tatie Para- meter C1 Vaste aansluitvergoeding per woning 1 1 b C2 Variabele energievergoeding per woning c C3 Eventuele extra doorbelasting in huur of servicekosten b

12 C1 Vaste aansluitvergoeding per woning De energie BV dient conform het niet meer dan anders principe de ten opzichte van een traditionele installatie vervallen vaste kosten in rekening te brengen. Bij nieuwbouw zonder gasaansluiting handelt het om de vervallen huur, meetkosten, het vastrecht voor het transport en capaciteitstarief van de vervallen gasaansluiting. De verwachte jaarlijkse stijging van de vaste aansluitvergoeding moet aangegeven worden. Gebruikelijk komt deze stijging overeen met het niveau van de inflatie (parameter b). Let op dat mogelijk bij duurzame energie in bestaande bouw de gasaansluiting gehandhaafd blijft. Hierdoor is de vaste aansluitvergoeding voor de duurzame energie op basis van het niet meer dan anders principe lager. C2 Warmtevergoeding per woning 12 De energie BV dient conform het niet meer dan anders principe de ten opzichte van een traditionele installatie vervallen inkoop van fossiele brandstoffen in rekening te brengen. Nieuwe sociale huurwoningen (EPC maximaal 0,6) verbruiken vaak niet meer dan GJ per jaar voor verwarming van ruimtes en warm tapwater. Dit correspondeert met 600 tot 700 m 3 aardgas op jaarbasis. De verwachte jaarlijkse stijging van de warmtevergoeding moet aangegeven worden. Gebruikelijk komt dit overeen met de stijging van de variabele energielasten (parameter c). C3 Eventuele extra doorbelasting in huur of servicekosten Discussies kunnen gevoerd worden of extra kwaliteit of levering van koude aanvullend in rekening gebracht kunnen worden. Ofwel door een toeslag op de huur die de corporatie weer afdraagt aan de energie BV. Voordeel daarvan is dat huurders dan voor dat onderdeel mogelijk in aanmerking komen voor huurtoeslag. Of door ook het verbruik van koude in rekening te brengen. Risico hiervan is dat bewoners geen koude afnemen, waardoor geen balans in de bronnen bij WKO-installaties ontstaat. Ander nadeel is dat mogelijk woonlasten voor de doelgroep niet meer acceptabel zijn. De verwachte jaarlijkse stijging van de eventuele extra doorbelasting in huur of servicekosten moet aangegeven worden. Gebruikelijk komt deze stijging overeen met het niveau van de inflatie (parameter b).

13 Project Rendement duurzame energie verklaard 5 Resultaten en gevoeligheidsanalyses 5.1 Resultaten Uitgangspunt zijn de waarden van de vorige hoofdstukken. Voor de stijging van de energietarieven (parameter c) wordt uitgegaan van scenario 2: 5%. Figuur 5.1-b Bedrijfswaarde uitgangssituatie en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.1-k Kasstroom uitgangssituatie en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () ( 1.000) Kasstroom (nominaal in jaar)

14 5.2 Kansen en bedreigingen De berekening van het exploitatieresultaat van een installatie voor duurzame energie is gebaseerd op de nodige aannames. Zeer bepalend hierbij is de inschatting van de kansen en bedreigingen: Figuur 5.2 Kansen en bedreigingen (a valt mee, b valt tegen) 14 Figuur Afwijking van verwachting 5.3.a De investeringskosten vallen per woning (ex btw) hoger uit 5.3.b De investeringskosten vallen per woning (ex btw) lager uit 5.4.a De jaarlijkse onderhoudskosten vallen 0 per woning (ex btw) en de eenmalige onderhoudsingrepen vallen 00 (ex btw) per woning hoger uit 5.4.b De jaarlijkse onderhoudskosten vallen 0 per woning (ex btw) lager uit en de eenmalige onderhoudsingrepen vallen 00 (ex btw) per woning lager uit 5.5.a Er is jaarlijks gemiddeld % minder warmteafzet per woning 5.5.b Er is jaarlijks gemiddeld % meer warmteafzet per woning 5.6.a De energietarieven stijgen gelijk met de inflatie 5.6.b De energietarieven stijgen 6% harder dan de inflatie 5.7 Er wordt aanvullend per maand ofwel 180 op jaarbasis extra in rekening gebracht bij huurders voor extra kwaliteit en levering van koude

15 Figuur 5.3.a-b De investeringskosten vallen per woning (ex btw) hoger uit en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.3.a-k De investeringskosten vallen per woning (ex btw) hoger uit en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () ( 1.000) ( 1.0) ( 2.000) ( 2.0) 5 Kasstroom (nominaal in jaar)

16 Figuur 5.3..b-b De investeringskosten vallen per woning (ex btw) lager uit en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.3..b-k De investeringskosten vallen per woning (ex btw) lager uit en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () 5 ( 1.000) ( 1.0) ( 2.000) ( 2.0) Kasstroom (nominaal in jaar)

17 Figuur 5.4.a-b De jaarlijkse onderhoudskosten vallen 0 per woning (ex btw) en de eenmalige onderhoudsingrepen vallen 00 (ex btw) per woning hoger uit en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.4.a-k De jaarlijkse onderhoudskosten vallen 0 per woning (ex btw) en de eenmalige onderhoudsingrepen vallen 00 (ex btw) per woning hoger uit en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) ( 1.000) ( 2.000) ( 3.000) ( 4.000) ( 5.000) Kasstroom (nominaal in jaar)

18 Project Rendement duurzame energie verklaard Figuur 5.4.b-b De jaarlijkse onderhoudskosten vallen 0 per woning (ex btw) lager uit en de eenmalige onderhoudsingrepen vallen 00 (ex btw) per woning lager uit en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.4.b-k De jaarlijkse onderhoudskosten vallen 0 per woning (ex btw) lager uit en de eenmalige onderhoudsingrepen vallen 00 (ex btw) per woning lager uit en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () ( 1.000) Kasstroom (nominaal in jaar)

19 Figuur 5.5.a-b Er is jaarlijks gemiddeld % minder warmteafzet per woning en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.5.a-k Er is jaarlijks gemiddeld % minder warmteafzet per woning en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () ( 1.000) ( 1.0) ( 2.000) ( 2.0) 5 Kasstroom (nominaal in jaar)

20 Figuur 5.5.b-b Er is jaarlijks gemiddeld % meer warmteafzet per woning en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.5.b-k Er is jaarlijks gemiddeld % meer warmteafzet per woning en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () ( 1.000) ( 1.0) ( 2.000) ( 2.0) 5 Kasstroom (nominaal in jaar)

21 Figuur 5.6.a-b De energietarieven stijgen gelijk aan de inflatie Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.6.a-k De energietarieven stijgen gelijk aan de inflatie (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () ( 1.000) ( 1.0) ( 2.000) ( 2.0) Kasstroom (nominaal in jaar)

22 Project Rendement duurzame energie verklaard Figuur 5.6.b-b De energietarieven stijgen 6% harder dan de inflatie Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.6.b-b De energietarieven stijgen 6% harder dan de inflatie (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) ( 2.000) ( 4.000) Kasstroom (nominaal in jaar)

23 Figuur 5.7-b Er wordt aanvullend per maand ofwel 180 op jaarbasis extra in rekening gebracht bij huurders voor extra kwaliteit en levering van koude en scenario Contante waarde lasten Contante waarde baten Figuur 5.7-k Er wordt aanvullend per maand ofwel 180 op jaarbasis extra in rekening gebracht bij huurders voor extra kwaliteit en levering van koude en scenario 2 (cijfers op x-as horen verticale lijn rechts daarvan) () ( 1.000) ( 1.0) ( 2.000) ( 2.0) 5 Kasstroom (nominaal in jaar)

24 De gevoeligheidsanalyses maken een aantal zaken erg duidelijk. Duurzame energie heeft alleen slagingskans bij: Een lange exploitatatieperiode Ondernemerschap gericht op: Benutten kansen Elimineren bedreigingen Kleine schommelingen in de aannames vooraf leveren forse afwijkingen op in het exploitatieresultaat of zorgen voor een forse verschuiving in het breakeven point. Kortom scherp aan de wind zeilen is een vereiste.