RICHTLIJN SLIKPROBLEMEN STICHTING VILENTE VERPLEEGHUIS PIETER PAUW
|
|
- Regina Hermans
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 RICHTLIJN SLIKPROBLEMEN STICHTING VILENTE VERPLEEGHUIS PIETER PAUW Inleiding Bij bewoners van verpleeghuizen komen problemen met het doorslikken van voedsel en dranken vrij vaak voor. Het is van belang dat zulke problemen in een vroeg stadium worden herkend. Ook is het van belang dat alle betrokkenen op de hoogte zijn van de ondersteuning en therapie die voor deze problemen gegeven kan worden. Doel De richtlijn is bedoeld om bewoners en betrokkenen informatie te geven over slikproblemen, en om aan te geven wat alle betrokkenen kunnen bijdragen om het eten en drinken van de bewoner zo veilig mogelijk te laten verlopen.. Gebruikers Alle personen die mogelijk betrokken kunnen zijn bij slikproblemen, d.w.z. VHA, contactverzorgende, logopedist, diëtist, ergotherapeut, activiteitenbegeleider, overige verzorgenden, familie en vrijwilligers. Definitie Begrippen In deze richtlijn worden de volgende begrippen gehanteerd: Slikproblemen: de bewoner heeft klachten voor,tijdens of na het slikproces of heeft verschijnselen, die waarschijnlijk veroorzaakt worden door een onderliggende slikstoornis. Slikstoornis: ook wel dysfagie genoemd; het transport van vloeibaar of vast voedsel via de mond, keel, slokdarm tot in de maag is gestoord. Dit hoeft niet met klachten gepaard te gaan. Onder slikstoornissen worden in deze richtlijn dus zowel stoornissen in de keel- als in de slokdarmfase verstaan. Stoornissen in de slokdarmfase worden ook vaak passagestoornissen genoemd. Aspiratie: Door een slikstoornis kan voedsel of speeksel in de luchtwegen terecht komen. Dit kan ook gebeuren door het omhoogkomen van maaginhoud. Als dit leidt tot een longontsteking spreekt men van een aspiratiepneumonie. Aspiratie kan ongemerkt verlopen: de zogenaamde stille aspiratie. Verslikken: een acuut slikprobleem waarbij zoveel vloeibaar of vast voedsel in de luchtwegen is gekomen dat de bewoner gaat hoesten of zelfs benauwd wordt. Dit kan gebeuren bij bewoners met of zonder een bekend slikprobleem. Slikproces Eten en drinken spelen over het algemeen een belangrijke rol in ons leven. Het slikken hierbij is een onbewuste bezigheid. Normaal slikken we ongeveer 580 keer per dag. Behalve slikken bij eten en drinken ook wegslikken van speeksel in rust of tijdens spreken. Het slikken zal pas bewust verlopen als het slikken moeilijk gaat. Slikken is een zeer complex proces. Slikken gebeurt globaal in vier fasen: Voorbereidende fase: afhappen, kauwen en verzamelen van voedsel op de tong. Mondfase: vervoer van de voedselbrok naar de keel door een golvende beweging van de tong door de tongspieren. Het zachte gehemelte sluit de neusweg af en de slikreactie volgt. Keelfase: het voedsel vervolgt zijn weg door de keel. De kans op verslikken (voedsel in de luchtpijp) wordt verkleind doordat het strottenklepje naar beneden wordt geduwd en de luchtpijp bijna afsluit. Ook de stembanden helpen mee door te sluiten. Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
2 Slokdarmfase: de voedselbrok gaat over van keel naar slokdarm en vervolgens naar de maag. Mogelijke oorzaken van slikproblemen Ouderdom Neurologische aandoeningen Bijwerkingen medicijnen. Kenmerken van slikproblemen eten blijft in de mondholte achter eten en drinken loopt uit de mond er wordt gehoest tijdens de slik of erna de stem klinkt pruttelig pogingen op te hoesten klinken krachteloos langzaam eten aangeven van pijn bij kauwen en slikken snelle vermoeidheid bij eten en drinken slikangst, men durft bepaalde voedingsmiddelen niet te eten gewichtsverlies Mogelijke gevolgen van slikstoornissen - vermindering van kwaliteit van leven (men geniet minder van eten en drinken, sociale isolatie, schaamte) - aspiratie en longontsteking - verlaging vochtinname, met als mogelijk gevolg uitdroging - verlaging voedingsinname, met als gevolg gewichtsverlies en een slechte voedingstoestand;complicaties hiervan kunnen zijn: o verslechtering van het algemeen welbevinden o verandering van het gedrag/gemoedstoestand, depressie o o vermindering van de spierkracht door spierafbraak daling van de afweer en daardoor verhoogd risico op het krijgen van infecties Werkwijze Wanneer een bewoner slikproblemen heeft, wordt dit gesignaleerd door de familie, de verzorgenden, of door de bewoner zelf. Het probleem wordt door de signaleerder besproken met de contactverzorgende. De contactverzorgende schakelt een verpleeghuisarts in. Naast eigen onderzoek kan de verpleeghuisarts een aanvraag schrijven voor de verschillende disciplines. Als eerste wordt de logopedist ingeschakeld. Wanneer duidelijk is dat ook andere disciplines ingeschakeld moeten worden kan de VHA deze ook meteen inschakelen. Totdat de logopedist onderzoek heeft gedaan worden alle dranken tot vla-dikte verdikt. De logopedist kan zowel een eetobservatie als een functioneel slikonderzoek doen. De logopedist bespreekt de bevindingen uit het onderzoek met de contactverzorgende zodat de contactverzorgende eventuele aanpassingen of adviezen door kan spelen naar de overige verzorgenden. Wanneer de voedselconsistentie moet worden veranderd wordt dit doorgegeven aan de verzorgenden. Bij veranderingen in de voedselconsistenties wordt zo nodig door de VHA de diëtist ingeschakeld. Zij bekijkt de voedingsmogelijkheden en bewaakt de voedingstoestand van de bewoner. Wanneer de houding aangepast moet worden of wanneer er aangepast bestek nodig is, kan de VHA de ergotherapeut inschakelen. De ergotherapeut beoordeelt aan de hand van observatie welke aanpassingen, hulpmiddelen of andere adviezen en instructies nodig zijn om het verslikken zoveel mogelijk te voorkomen. Na het onderzoek rapporteert de logopedist aan de arts, welke diagnose er gesteld is, en/of er behandeling gaat plaatsvinden, en/of welke adviezen er gegeven zijn. Naast de rapportage worden de adviezen ook in het zorgdossier geschreven, zodat hier altijd door alle leden van het multidisciplinaire team naar teruggekeken kan worden. Naast de direct betrokken disciplines is het belangrijk dat ook de familie betrokken wordt bij hun familielid met slikproblemen. De contactverzorgende informeert de familie mondeling en middels de folder Slikproblemen, informatie voor bewoners en familie. Ook in MBB s en familie/bewonersgesprekken komen de slikproblemen aan bod. Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
3 In bijlage 1 is deze werkwijze in een stroomschema weergegeven. Behandeling Behandeling van de onderliggende oorzaak van het slikprobleem; indien mogelijk. Compenserende en preventieve maatregelen De verpleeghuisarts bekijkt met het multidisciplinair team welke maatregelen getroffen moeten worden ter compensatie van de slikstoornis en ter preventie van complicaties. Deze maatregelen betreffen onder meer: de wijze van vocht- en voedingsinname de hulp die geboden moet worden en wie deze mag bieden de lichaamshouding tijdens en na maaltijd het gebruik van hulpmiddelen de consistentie en samenstelling van de voeding de mondverzorging de wijze waarop de medicatie wordt toegediend inzetten herkenbaarheidssystematiek (zie protocol herkenbaarheidssystematiek bij slikproblemen) Functionele behandeling door de logopedist De functionele behandeling van een slikprobleem ligt op het terrein van de logopedist. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan individuele spiertraining, bevorderen van de naslik, subglottische drukopbouw en koudestimulatie ter verbetering van sensibiliteit. Voor oefentherapie zijn een redelijk intact functioneren en een goede motivatie noodzakelijk. Toedienen van sondevoeding Toedienen van sondevoeding, kan plaatsvinden na zorgvuldig overleg binnen het multidisciplinair team, passend binnen het zorgplan en in overleg met bewoner of vertegenwoordiger. Bij starten van sondevoeding moet de verpleeghuisarts afspraken maken over de behandeltermijn en over een evaluatiedatum. Daarnaast schakelt de verpleeghuisarts de diëtist in voor het bepalen van het type sondevoeding en de hoeveelheid hiervan. Behandeling van acuut verslikken Bij ernstig verslikken direct de heimlichmanouvre uitvoeren en AVV bellen. Als de heimlichmanouvre geen effect heeft dan direct de VHA bellen. Indien gereanimeerd moet worden (dit is afhankelijk van afgesproken medisch beleid per bewoner, zie individueel zorgplan) direct een ambulance bellen. Evaluatie Als het beleid is ingezet, wordt dit bij aanvang per maand en daarna ieder MBB geëvalueerd. Het doel van de evaluatie is te bepalen of de behandeldoelen gehaald zijn en of de probleemdefinitie (in het zorgplan) nog juist is. Belangrijke gegevens voor evaluatie zijn: Het vastgestelde medische beleid de uitlatingen van de bewoner over het beloop de mate van verzet tegen de behandeling het voorkomen van het (aantal) slikaccidenten het aantal doorgemaakte luchtweginfecties de vocht- en voedingstoestand het gewicht Aandachtspunten Bij een chronisch slikprobleem of bij een progressief verlopend slikprobleem bespreekt de verpleeghuisarts met de bewoner en/of diens vertegenwoordiger de prognose van het probleem en de onderliggende ziekten, de risico's van de slikproblemen en het medisch beleid bij complicaties. Bij de beslissing hoe te behandelen spelen het te verwachten effect van de behandeling, de Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
4 (veronderstelde) wens van de bewoner en de proportionaliteit (het gebruikte middel moet in relatie tot het doel staan) van de behandeling mee. De verpleeghuisarts stelt bij progressieve slikproblemen expliciet de vraag aan de orde hoe lang met de behandeling wordt doorgegaan, of al dan niet wordt overgegaan op sondevoeding en hoe wordt gehandeld als de bewoner de behandeling weigert. De verpleeghuisarts legt de afspraken met de bewoner of diens vertegenwoordiger vast in het zorgdossier en verwerkt dit op het medisch beleid blad in het zorgplan. Indien het risico op verslikken en/of aspiratie groot is, mag de voeding alleen gegeven worden door hiertoe bevoegde personen. Dit zijn verpleegkundigen, verzorgenden en contactverzorgenden. Indien een bewoner in een aangepaste houding wel goed kan eten en drinken mag ook een zorgassistent ondersteunen. Vrijwilligers en familie zijn niet bevoegd. Indien een familielid toch graag ondersteuning biedt wordt deze geïnstrueerd en op de risico s gewezen. De verpleeghuisarts ziet er op toe dat dit in het zorgplan wordt vastgelegd. Bij een bewoner met slikproblemen is er binnen 1 á 2 dagen duidelijkheid over het wel/niet veilig slikken en wat een bewoner veilig kan eten/drinken. Dit houdt voor de logopedie in, dat er bij een aanvraag over slikken meteen gereageerd dient te worden.. Dit kan gebeuren door het uitvoeren van een functioneel slikonderzoek of door het observeren van een maaltijd. Bij afwezigheid van de logopedie wordt waargenomen door de VHA. Alle verslaglegging moet zo optimaal mogelijk zijn. Onderzoeksbevindingen en adviezen moeten zowel schriftelijk als mondeling gegeven worden. Een verslag met de diagnose, adviezen of behandelmogelijkheden komt in het zorgdossier. Verantwoordelijkheden en taken Verpleeghuisarts Correcte diagnostiek,uitvoeren lichamelijk onderzoek inschakelen andere disciplines (indien noodzakelijk) Behandeling en evaluatie, informeren bewoner en familie, rapportage. Eindverantwoordelijk voor de behandeling. Logopedist Diëtist onderzoek naar en observatie van het slikken, logopedische therapie geven, aangeven van de consistentie van de maaltijden en tussenmaaltijden, adviezen geven m.b.t. de eetsituatie: deze worden besproken met het verzorgend personeel, daarnaast worden ze schriftelijk doorgegeven aan de VHA en in het zorgdossier gedaan, scholing omtrent slikstoornissen en mogelijke handelingen geven aan het verzorgend personeel,overleg met diëtist, verzorgend personeel en arts, inzetten herkenbaarheidssystematiek. zorgt voor een volwaardige voeding volgens richtlijnen Goede Voeding, om de voedingstoestand te verbeteren / handhaven, geeft i.o.m. de logopediste de consistentie aan van de maaltijden en tussenmaaltijden, informeert de verzorgende over de consistentie van de maaltijden en dranken, evalueert met de verzorgende, contactverzorgende, logopedist en arts. Ergotherapeut observeren en analyseren van het eet- en drinkprobleem, geven van adviezen aan de verzorging t.b.v. begeleiden van eten en drinken, aanpassen van de omgeving, door bijv. andere tafelindeling, verlichtingskeuze, kleurnuances,etc., beoordelen van zithouding Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
5 en adviezen om situatie te verbeteren, bevorderen van zelfstandigheid van bewoner door gebruik van hulpmidddelen, zoals aangepast bestek etc., rapporteren, evalueren en controleren van bevindingen en adviezen, Contactverzorgende observeert en signaleert slikproblemen bij een bewoner; geeft slikproblemen door aan de arts; ontvangt van de logopedist, diëtist en ergotherapeut adviezen, hoe de eet- en drinksituatie zo optimaal en veilig mogelijk is; werkt de adviezen van de betreffende therapeuten uit in het zorgdossier en verwerkt ze ook op de zorgkaart; bespreekt de adviezen mondeling met de overige collega's van de verzorging tijdens overleg, zodat iedereen op de hoogte is van de mogelijke adviezen en hierop kunnen inspelen; licht zowel de bewoner als de familie in over de genomen acties rondom het eten en drinken; evalueert de gang van zaken met de verpleeghuisarts en de desbetreffende therapeut, hierin neemt de contactverzorgende zelf het initiatief als er grote veranderingen optreden of als de contactverzorgende dat anderszins nodig acht; laat de slikproblemen tijdens het MBB aan bod komen. Verzorgende is verantwoordelijk voor het aanbieden van eten en drinken; is verantwoordelijk voor het stimuleren van eten en drinken, zodat de bewoner voldoende eet en drinkt; moet op de hoogte zijn wat de bewoner heeft geleerd bij de logopedie; voert de geadviseerde houdingsadviezen zorgvuldig uit; voert de geadviseerde slikadviezen zorgvuldig uit; draagt er zorg voor, dat de bewoner bij behandeling van slikproblemen de juiste consistentie van eten en drinken krijgt aangeboden; is verantwoordelijk voor het mondeling en schriftelijk rapporteren aan de VHA en contactverzorgende, als er verandering optreedt in eet- en drinkproblemen; rapporteert aan de VHA en contactverzorgende bij signaleren van verslikken of andere moeilijkheden bij eten en drinken; rapporteert de eventuele vooruitgang van een bewoner aan VHA en contactverzorgende; voert bij acuut verslikken de heimlichmanouvre uit of schakelt direct de AVV er in. Bij slikproblemen is het belangrijk dat de verzorgende op de hoogte is van: de juiste omstandigheden waarin veilig gegeten en gedronken kan worden: een rustige en veilige omgeving waarin de bewoner voldoende tijd heeft om te eten en te drinken; de juiste zithouding om veilig te kunnen slikken: zoveel mogelijk rechtop, op bed de bedsteun op juiste hoogte, zodat de bewoner zoveel mogelijk rechtop in zithouding geholpen kan worden; de hulpmiddelen (zithulpmiddelen, serviesgoed en bestek), die de bewoner nodig heeft om zo zelfstandig mogelijk te kunnen eten en drinken; de juiste voeding: wat veilig kan worden gegeten en gedronken. Hierbij moet worden gelet op de voedingsvoorschriften, zoals opgesteld door de logopedist en diëtist; Consistentie: Hoe groot de stukjes voeding mogen zijn, hoe klein de hapjes moeten zijn, hoe klein de slokjes moeten zijn, hoeveel de vloeistof verdikt moet worden. Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
6 Toetsing Een maal per twee jaar Referentie met andere documenten Herkenbaarheidssystematiek Richtlijn Slikproblemen verpleeghuisbewoners, 2001 AVVV Richtlijn Vocht en Voeding Beleidsnotitie Vocht en Voeding Protocol MIC Richtlijn dieetbehandeling Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
7 Bijlage 1: Stroomschema Slikstoornissen In onderstaand schema staat schematisch vermeld welke stappen er genomen moeten worden bij bewoners met slikproblemen. Slikproblemen kunnen ook bij opname al aanwezig zijn. De zorg voor de bewoner staat in dit schema centraal. Verzorgende/contactverzorgende/familie/bewoner (signaleren van slikprobleem, uitvoeren informatie watersliktest, doorspelen naar informatie Contactverzorgende. doorspelen naar Bij Contact verslikken verzorgende. Bij verslikken Bij wordt verslikken het MIC wordt = Melding het MIC Incidenten = Melding Cliënten Incidenten formulier Cliënten ingevuld) formulier ingevuld) Contactverzorgende (melden van slikprobleem aan verpleeghuisarts) Verpleeghuisarts (inventariseert het slikprobleem, doet zelf onderzoek, vraagt afhankelijk van het probleem overige disciplines aan voor onderzoek en advisering) Diëtist (onderzoek voeding) Logopedist (slikonderzoek/eetobservatie) Ergotherapeut (onderzoek hulpmiddelen en houding) Diëtist, ergotherapeut en logopedist (stemmen adviezen op op elkaar af af. en Communicatie betrekken elkaar verloopt onderling altijd ook via de waar VHA, nodig, nemen nemen contact contact op op met Contactverzorgende met en zorgen voor zorgen duidelijke voor duidelijke rapportage rapportage in zorgdossier) in zorgdossier) Contactverzorgende (bespreken met diëtist, ergotherapeut en/of logopedist de adviezen en aanpassingen, dragen informatie over aan overige verzorgenden, voeren adviezen uit, zodat aan de bewoner zorg op maat wordt geleverd) Verpleeghuisarts (ontvangt terugrapportage van de verschillende disciplines over de genomen stappen en gegeven adviezen) Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
8 Bijlage 2: Oorzaken van slikstoornissen bij ouderen Orofaryngeale (keelgebied) oorzaken 1 Neuromusculair: CVA Parkinson(isme) Hersenstamtumoren Multiple sclerose Amyotrofische lateraalsclerose Chorea van Huntington Perifere neuropathie Bulbaire poliomyelitis en post-poliosyndroom Idiopathisch 2 Musculair: Inflammatoire myopathieën: polymyositis en dermatomyositis Spierdystrofieën: myotone dystrofie en oculofaryngeale dystrofie Myasthenia gravis Metabole myopathieën: hyper-, hypothyreoïdie, steroid-myopathie Functieverlies van de spieren post-operatief/na ziekte. 3 Mechanisch obstructief: Infecties, abcessen Tumoren Uitwendige compressie: schildkliervergroting, lymfadenopathie, vertebrale osteofyten Post-operatieve veranderingen: bijvoorbeeld na laryngectomie 4 Motiliteitsstoornissen: Zenkers divertikel 5 Xerostomie: Geneesmiddelen Ziekte van Sjögren Na radiotherapie 6 Dentitieproblemen 7 Disfunctioneren wat betreft bewustzijn, cognitie en stemming: Alzheimer-dementie Depressie Sufheid Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
9 Oesofageale(slokdarm) oorzaken 1 Mechanisch obstructief: In oesofagus: Complicaties van gastro-oesofageale reflux : motiliteitsstoornissen, oesofagitis, strictuur, Barrett s oesofagus Ring in onderste oesofagussegment webs Divertikels Tumoren Medicamenteus geïnduceerd letsel Buiten oesofagus: Tumoren Compressie door aneurysma aortae thoracalis Cardiomegalie Mediastinale lymfadenopathie Postoperatieve veranderingen 2 Motiliteitsstoornissen: Achalasie van de onderste sfincter Diffuse oesofagusspasmen Diabetes mellitus Sclerodermie en andere bindweefselziekten Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
10 Bijlage 3: Ernstschaal Dysfagie 5. ZEER ERNSTIGE DYSFAGIE Duidelijke aanwijzigingen voor aspiratie van voeding Patiënt heeft geen hoestreflex en kan geregeld endotracheaal uitzuigen nodig hebben Afwezigheid van boluscontrole, afwezigheid van orale en/of faryngeale slikactiviteit Slikproblemen vaak samenhangend met cognitieve stoornissen. Nil per os -beleid (geen orale voeding) Sondevoeding of parenterale voeding is noodzakelijk 4. ERNSTIGE DYSFAGIE Grote kans op aspiratie Inadequate of inconsistente slikreflex Beperkte orale motoriek, afwezigheid van boluscontrole Nil per os -beleid (geen orale voeding) Er is wel de mogelijkheid om te oefenen met aangepaste consistenties en compensatoire technieken, hiervoor is echter behandeling en verzorging door goed geïnstrueerd en ervaren personeel nodig.sondevoeding of parenterale voeding is noodzakelijk. 3. ERNSTIGE TOT MATIGE DYSFAGIE Kans op aspiratie Hoest- en slikreflex zijn aanwezig, maar abnormaal of vertraagd Ongecoördineerde orale motoriek Beperkte orale intake. Patiënt is in staat om te oefenen met aangepaste consistenties en compensatoire technieken, wel blijft behandeling en verzorging door goed geïnstrueerd en ervaren personeel nodig. Voedingssupplementen en eventueel sondevoeding om orale intake aan te vullen. 2. MATIGE DYSFAGIE Kans op incidentele aspiratie Slik- en hoestreflex aanwezig Orale motoriek kan matig zijn Alle voeding per os is mogelijk. Aangepaste consistenties en eventueel voedingssupplementen met behulp van compensatoire technieken blijven noodzakelijk Patiënt heeft enige hulp nodig en/of eet erg langzaam. 1. GERINGE OROFARYNGEALE DYSFAGIE Geen aanwijzingen voor aspiratie Slik- en hoestreflex aanwezig Minimale stoornissen in de orale motoriek Vrijwel normale voeding per os, zonder hulp. Op basis van logopedisch onderzoek worden bepaalde soorten voeding of eetsituaties vermeden. 0. GEEN AANWIJZINGEN VOOR DYSFAGIE Geen aanwijzingen voor aspiratie Slik- en hoestreflex aanwezig Ongestoorde orale motoriek Geen voedingsaanpassingen Bron: Enderby P. Therapy Outcome Measures (TOM) speech-language pathologie. San Diego-Londen: Singular Publishing; 1997 Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
11 Bijlage 4: Neveneffecten van medicatie op de slikfunctie Medicijn Antidepressiva Anticholinergica Antihyoertensiva Diuretica Opiaten Antipsychotica Antiemetica Spierverslappers Antihistaminica Theophylline Nitraten Calcium antagonisten Anticholinergica Diazepam Morfine Antibiotica Ascorbine zuur ASA/NSAIDS Ijzersulfaat Prednison Kaliumchloride Quinidine Theophylline Antipsychotica Metoclopramide Prochloorperazine Neveneffect Xerostomie (droge mond) Verminderde sluiting distale oesofageale sfincter (ontstaan van reflux) Beschadigingen aan oesofagus Extra-pyramidale effecten (o.a. verminderde spierfunctie in orofarynx en oesofagus) Bron: Sokolof L, Pavlakovic R. Neuroleptic Induced Dysphagia. Dysphagia 1997;12:177-9 Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
12 Bijlage 5 Werkinstructie verdikken van dranken 1. Maak gebruik van Nutilis bij het verdikken van dranken 2. Maak gebruik van de speciale lepel (in het blik) 3. Strijk de lepel met een mes af 4. Maak gebruik van de shakebeker bij het verdikken, met uitzondering van warme dranken! 5. Voeg het verdikkingsmiddel toe volgens onderstaande tabel en advies van de logopedist (dikte 1,2 of 3) 6. Geen lepeltje in het kopje, het glas of de beker laten staan. Als de bewoner de lepel in zijn/haar mond neemt en vervolgens weer terugzet, kan de vloeistof dunner worden door het speeksel 7. Neem contact op met de logopedie, wanneer je het idee hebt dat het verdikken niet goed gaat. Bij afwezigheid van de logopedie kan je contact opnemen met de AVV er of contactverzorgende Kopje koffie 100 ml (met/zonder melk) (karnemelk/chocomelkdikte) *** (yoghurtdikte) *** (vladikte) *** 1 schepje 1,5 schepje 2 schepjes Kopje thee * 100 ml 1 schepje (1,5) schepje (2) schepjes Sinaasappelsap ** 150 ml 1,5 schepje 2 schepjes 2,5 schepjes Appelsap ** 150 ml 1,5 schepje 2 schepjes 2,5 schepjes Nutridrink **** 200 ml (dikte van de substantie) 3 schepjes 5 schepjes Fortimel **** 200 ml (dikte van de substantie) 3 schepjes 5 schepjes Cubitan **** 200 ml (dikte van de substantie) 3 schepjes 5 schepjes N.B. * Verdikken van thee. Zorg voor wat sterkere thee, eventueel smaakjesthee en/of suiker. Bij dikte 2 en 3 gaat de smaak van de thee verloren ** Verdikken van appelsap en sinaasappelsap. Wanneer de bewoner dikte 3 nodig heeft, gaat de voorkeur qua smaak uit naar appelmoes of vruchtenmoes *** Melkproducten zijn niet goed smakelijk te verdikken. Beter kan je de bewoner het volgende geven; Dikte 1; karnemelk of chocolademelk Dikte 2; yoghurt (eventueel met suiker) Dikte 3; vla **** Bijvoeding is niet goed smakelijk te verdikken. Indien een bewoner bijvoeding nodig heeft én het advies heeft gekregen verdikte dranken te drinken, neem dan contact op met de logopedie Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
13 Werkinstructie verdikken van dranken Koude dranken 1. Schenk 50 ml vloeistof in de shakebeker 2. Voeg de gewenste hoeveelheid nutilis geleidelijk toe 3. Meng dit goed met een vork of garde tot er een gladde oplossing is gevormd 4. Voeg geleidelijk de overige vloeistof toe 5. Plaats het deksel op de shakebeker en schud goed tot er een gladde oplossing is gevormd 6. Laat de oplossing zo n 3 minuten staan 7. Schenk de verdikte drank in een glas/beker/kopje Warme dranken 1. Schenk 50 ml vloeistof in een beker, kopje of glas 2. Voeg de gewenste hoeveelheid nutilis geleidelijk toe 3. Meng dit goed met een vork of garde tot er een gladde oplossing is gevormd 4. Voeg geleidelijk de overige vloeistof toe 5. Roer het geheel goed door tot er een gladde oplossing is gevormd 6. Laat de oplossing zo n 3 minuten staan Richtlijn Slikproblemen Vilente, Zorg voor Beter / Vilente, augustus
Slikken of stikken?! Symposium (On)zichtbare hinder in het dagelijks leven door hersenletsel
Slikken of stikken?! Symposium (On)zichtbare hinder in het dagelijks leven door hersenletsel 19-03-2018 Francien Lammerts, logopedist Groene Hart Ziekenhuis Voorstellen Francien Lammerts, logopedist Groene
Nadere informatie1. Voorbereidende fase In deze fase vindt het afhappen, kauwen en het verzamelen van het voedsel op de tong plaats.
Slikproblemen Eten en drinken Bij normaal eten en drinken is er een hechte samenwerking tussen mond, keel, strottenhoofd en slokdarm. Het slikproces kan globaal in 4 fasen verdeeld worden: 1. Voorbereidende
Nadere informatieRICHTRLIJN DIEETBEHANDELING STICHTING VILENTE PIETER PAUW
RICHTRLIJN DIEETBEHANDELING STICHTING VILENTE PIETER PAUW Dit is de richtlijn Dieetbehandeling van Stichting Vilente Pieter Pauw, Wageningen Richtlijn Dieetbehandeling Stichting Vilente Pieter Pauw, Wageningen
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE. LOGOPEDIE BIJ SLIKPROBLEMEN Dysfagie en Aerofagie
PATIËNTENINFORMATIE LOGOPEDIE BIJ SLIKPROBLEMEN Dysfagie en Aerofagie 2 LOGOPEDIE BIJ SLIKPROBLEMEN Dysfagie en Aerofagie Algemeen Door middel van deze informatiefolder wil Maasstad Ziekenhuis u informeren
Nadere informatieSLIKSTOORNISSEN DYSFAGIE. - Patiëntinformatie -
SLIKSTOORNISSEN DYSFAGIE - Patiëntinformatie - Inleiding Beste patiënt, beste familieleden, Deze brochure bieden we u aan omdat u of uw familielid problemen ondervindt bij het slikken. Deze brochure is
Nadere informatieDoor medicijnen Deze kunnen bijvoorbeeld sufheid, verminderde spierkracht of een droge mond veroorzaken.
Slikstoornissen 2 Deze folder is bedoeld voor patiënten met slikproblemen en hun omgeving. Er wordt uitleg gegeven over hoe het komt dat iemand zich verslikt. Ook wordt aangegeven wat de risico s zijn
Nadere informatieAls slikken moeilijk gaat
Als slikken moeilijk gaat Informatie en algemene adviezen voor volwassenen met slikproblemen Logopedie Locatie Hoorn/Enkhuizen Slikken Eten en drinken (en daarmee kauwen en slikken) zijn van levensbelang
Nadere informatieSlikproblemen bij volwassenen
Slikproblemen bij volwassenen Patiëntenvoorlichting alle aandacht Slikproblemen bij volwassenen Slikproblemen komen voor in alle leeftijdsgroepen. Deze folder gaat over de slikproblemen die bij volwassenen
Nadere informatie1 Wat is dysfagie?... 2. 2 Kenmerken van dysfagie... 3. 3 Gevolgen van dysfagie... 3. 4 Behandeling van dysfagie... 4
Dysfagie Logopedie Inhoudsopgave 1 Wat is dysfagie?... 2 2 Kenmerken van dysfagie... 3 3 Gevolgen van dysfagie... 3 4 Behandeling van dysfagie... 4 5 Tips tijdens het eten en drinken... 5 1 Wat is dysfagie?
Nadere informatie> Dysfagie (slikstoornissen)
www.azstlucas.be > Dienst logopedie 2 1. Wat is dysfagie? 3 2. Wat is een normaal slikproces? 4 3. Wat zijn de voornaamste oorzaken van een slikprobleem? 5 4. Overzicht van frequent voorkomende problemen
Nadere informatieSlikproblemen. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Slikproblemen In deze folder krijgt u uitleg over de oorzaak van slikproblemen, hoe u verslikken kunt herkennen en de risico s van verslikken. Ook wordt besproken welke behandelmogelijkheden er zijn en
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE SLIKPROBLEMEN
PATIËNTEN INFORMATIE SLIKPROBLEMEN Dysfagie is een stoornis in het slikproces. Slikproblemen komen heel frequent voor en hebben een negatieve invloed op de algemene gezondheid en de levenskwaliteit. Een
Nadere informatieSlikstoornissen bij een beroerte
Patiënteninformatie Slikstoornissen bij een beroerte Informatie voor patiënten en familie Slikstoornissen bij een beroerte Informatie voor patiënten en familie. U bent (of uw familielid is) opgenomen
Nadere informatieOver slikken... en verslikken WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL
Over slikken... en verslikken WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL 1 2 OVER SLIKKEN... EN VERSLIKKEN INHOUD Voorwoord 4 Normale slikfunctie 5 Slikproblemen (= dysfagie) 6 Oorzaken 6 Gevolgen 7 Behandeling
Nadere informatieDysfagie. Logopedie. Beter voor elkaar
Dysfagie Logopedie Beter voor elkaar 2 Dysfagie Deze folder geeft u uitleg over slikproblemen en hoe u deze zoveel mogelijk kunt voorkomen. De informatie is ook nuttig voor uw omgeving. Laat uw naasten
Nadere informatieSlikproblemen bij NMA/ALS. Nicole Frielink, logopedist
Slikproblemen bij NMA/ALS Nicole Frielink, logopedist Inhoud Normale slik Slikproblemen en beïnvloedende factoren Specifieke slikproblemen bij NMA/ALS Rol logopedist Slikken: Het geheel van gedrags-, sensorische
Nadere informatie3. De aanzet tot de slikbeweging vindt plaats en het voedsel komt in de keel. 4. De slokdarm verplaatst het voedsel in de richting van de maag.
Slikproblemen SLIKPROBLEMEN Deze folder is bedoeld voor iedereen die te maken heeft met mensen met slikstoornissen, maar ook voor patiënten die problemen hebben met slikken. In deze folder wordt uitgelegd
Nadere informatieMoeite met slikken van medicijnen
400047 Moeite met slikken van geneesmiddelen_400003 Antibiotica 21-12-10 05:54 Pagina 4 Medicijnen: sommige medicijnen kunnen sufheid of een droge mond veroorzaken. Als iemand suf is, kan hij vergeten
Nadere informatieDienst geriatrie Slikproblemen bij ouderen. Informatiebrochure voor de patiënt en de familie
Dienst geriatrie Slikproblemen bij ouderen Informatiebrochure voor de patiënt en de familie VOORWOORD Beste familieleden, Onlangs werd uw familielid opgenomen in het ziekenhuis. Deze informatiebrochure
Nadere informatieSlikproblemen Logopedie & diëtetiek.
Slikproblemen Logopedie & diëtetiek www.nwz.nl Inhoud Slikken 3 Slikproblemen 3 Symptomen van verslikken 4 Risico s 4 Onderzoek en behandeling 5 Voeding 5 Adviezen 6 Meer informatie 7 Uw vragen 7 2 Tijdens
Nadere informatieSlikproblemen. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Slikproblemen Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Tijdens uw ziekenhuisopname heeft u problemen met kauwen en/of slikken gekregen. Daarom is de logopedist ingeschakeld.
Nadere informatieSlikproblemen. Patiënteninformatie
Slikproblemen Patiënteninformatie Heilig Hart Ziekenhuis Leuven Brochure slikproblemen 2 1. Inhoudstafel 1. Inleiding... 5 2. Hoe verloopt het normale slikken?... 6 3. Slikproblemen... 7 3.1. Mogelijke
Nadere informatieHoe verloopt het slikproces?
Slikproblemen Inleiding Tijdens uw ziekenhuisopname heeft u problemen met kauwen en/of slikken gekregen. Daarom is de logopedist ingeschakeld. Zij heeft u uitleg en tips gegeven. In deze folder kunt u
Nadere informatieDe logopedist behandelt problemen op het gebied van: taal spraak gezicht adem stem eten / drinken / slikken
Logopedie 1 De logopedist behandelt problemen op het gebied van: taal spraak gezicht adem stem eten / drinken / slikken 2 Gevolgen van een CVA afasie: problemen in taal en communicatie dysartrie: problemen
Nadere informatieWorkshop slikproblemen opsporen en interventies
GOUD symposium Workshop slikproblemen opsporen en interventies Welkom Inleiding Voorstellen workshopleiders Doel en opzet workshop Inventarisatie aanwezige disciplines Resultaten GOUD Hoe vaak komen slikstoornissen
Nadere informatieInformatiebrochure Dysfagie. UZ Leuven 1
Informatiebrochure Dysfagie UZ Leuven 1 Beste familie, deze informatiebrochure bieden wij u aan naar aanleiding van de spraak-, taal - en/of slikproblemen die uw familielid momenteel ondervindt. In deze
Nadere informatieLogopedie na een beroerte
Logopedie na een beroerte Albert Schweitzer ziekenhuis februari 2011 pavo 0473 Inleiding Veel mensen hebben na een beroerte problemen met praten of slikken. De neuroloog regelt dat u hiervoor naar de logopedist
Nadere informatieWerkwijze en gebruik Richtlijn aangepaste consistenties
Werkwijze en gebruik In deze richtlijn wordt aangegeven welke voedingsmiddelen er gebruikt kunnen worden als de logopedie advies heeft gegeven over consistentie bij een bepaald slikprobleem. Tevens staat
Nadere informatieKauw- en slikproblemen
Logopedie Kauw- en slikproblemen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl LOG005 / Kauw- en slikproblemen / 07-07-2017 2 Kauw- en slikproblemen U
Nadere informatieWat u moet weten over slikstoornissen
0000/174/4 - GZA - april - 2012 Wat u moet weten over slikstoornissen campus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24 2610 Wilrijk tel. 03 443 30 11 fax 03 440 43 74 campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat
Nadere informatieInspiratiesessie Slikstoornissen bij dementie: wat kun je ermee? Maris van Sluijs, kerndocent logopedie Hogeschool Rotterdam
Inspiratiesessie Slikstoornissen bij dementie: wat kun je ermee? Maris van Sluijs, kerndocent logopedie Hogeschool Rotterdam Begeleiding bij de maaltijd.hoe moeilijk is het? Stelling 1 Ik heb ervaring
Nadere informatieLogopedie. Patiënteninformatie. Problemen met slikken. Slingeland Ziekenhuis
Logopedie Problemen met slikken i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Deze folder is bedoeld voor mensen met slikproblemen en voor hun familieleden. In deze folder leest u hoe het komt dat
Nadere informatieEen operatie in het hoofd-halsgebied die tijdelijk hinder kan veroorzaken tijdens het eten en drinken.
Dysfagie 1 Wat is dysfagie? Dysfagie is een slikstoornis die kan ontstaan door: Verminderd functioneren van structuren, spieren of zenuwen die nodig zijn om te slikken. Hieronder verstaan we bijvoorbeeld
Nadere informatieLogopedie slikproblemen
Logopedie slikproblemen Inhoud Logopedische problemen 3 Het normale slikproces 4 Onderzoek en behandeling 5 Tips 7 Wat doen bij verslikken 9 Meer informatie 10 Tot slot 10 Nuttige coördinaten 11 Ter bevordering
Nadere informatieMOEITE MET SLIKKEN VAN MEDICIJNEN
MOEITE MET SLIKKEN VAN MEDICIJNEN MOEITE MET SLIKKEN VAN TABLETTEN EN CAPSULES AANDOENINGEN: SLIKPROBLEMEN EN DROGE MOND WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN? ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK APOTHEEK.NL
Nadere informatieIn de bijlage van deze folder leest u meer over het ontstaan en verhelpen van slikproblemen.
Slikspreekuur In overleg met uw behandelend KNO-arts bent u uitgenodigd voor het Slikspreekuur. In deze folder kunt u lezen wat een bezoek aan het Slikspreekuur inhoudt. Heeft u na het lezen van de folder
Nadere informatieLOGOPEDIE. Slikproblemen. Bij opgenomen patiënten
LOGOPEDIE Slikproblemen Bij opgenomen patiënten Slikproblemen Omdat u problemen hebt met slikken, krijgt u aangepast eten en/of drinken. Uw logopedist adviseert u daarover het volgende: Overleg altijd
Nadere informatieGezonde en aangepaste voeding bij het ouder worden. Kimberly Feys Diëtiste Liesbeth De Meyer Logopediste
Gezonde en aangepaste voeding bij het ouder worden Kimberly Feys Diëtiste Liesbeth De Meyer Logopediste Als alles goed gaat Gezonde voeding Gezond kauw- en slikpatroon Gezonde voeding Voedingsdriehoek
Nadere informatiePatiënteninformatie Lage luchtweginfecties
Patiënteninformatie Lage luchtweginfecties Een lage luchtweginfectie is een ontsteking van het onderste deel van de luchtwegen en kan u erg ziek maken. In deze folder vindt u informatie over de klachten,
Nadere informatieHulp bij maaltijden bij patiënten met slikstoornissen na een beroerte
Hulp bij maaltijden bij patiënten met slikstoornissen na een beroerte Beste patiënt en mantelzorger Slikstoornissen is een frequent voorkomend probleem na een beroerte (CVA). In deze brochure geven we
Nadere informatieLogopedie en Myotone Dystrofie de ziekte van Steinert
Logopedie en Myotone Dystrofie de ziekte van Steinert afdeling logopedie Deze folder is bedoeld voor mensen met de ziekte van Steinert (Myotone Dystrofie). In deze folder vindt u meer informatie over de
Nadere informatieAfasie Vereniging Nederland Bakenbergseweg 125 6814 ME Arnhem Tel. 026-3512512 (werkdagen van 10.00-14.00 uur) Fax 026-3513613 E-mail: avn@afasie.
D Y S A R T H R I E, V E R B A L E A P R A X I E E N D Y S FA G I E s p r e e k - e n s l i k p r o b l e m e n t e n g e v o l g e v a n h e r s e n l e t s e l Afasie Vereniging Nederland Bakenbergseweg
Nadere informatieGIRO 5057. Voor meer informatie:
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Caroline Bruggeman, logopedist Nieuw Unicum (Zandvoort), en dr. S.T.F.M. Frequin, neuroloog St Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein). Nationaal msfonds Voor
Nadere informatieSlikproblemen. Informatiebrochure patiënten
Slikproblemen Informatiebrochure patiënten 1. Wat zijn slikproblemen...4 2. Hoe verloopt slikken...4 3. Wat is een slikprobleem...5 4. Hoe ontstaat een slikprobleem...5 5. Hoe slikproblemen verhelpen...5
Nadere informatieSlikproblemen. Patiënteninformatie. Algemeen Ziekenhuis Diest Statiestraat 65 3290 Diest t 013 35 40 11 f 013 31 34 53 post@azdiest.be www.azdiest.
Slikproblemen Patiënteninformatie Algemeen Ziekenhuis Diest Statiestraat 65 3290 Diest t 013 35 40 11 f 013 31 34 53 post@azdiest.be www.azdiest.be Inhoudsopgave 1 Het normale slikproces.... 1 2 Wat is
Nadere informatieBegeleiden van een zorgvrager met eten en drinken
1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 OPDRACHTFORMULIER Begeleiden van een zorgvrager met eten en drinken Naam student: Datum: 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek
Nadere informatieSlikproblemen. Eenheid voor beroertezorg Neurologie. Verpleegeenheid 20 050 45 30 20
Slikproblemen Eenheid voor beroertezorg Neurologie Verpleegeenheid 20 050 45 30 20 Waarom aandacht schenken aan een slikprobleem? Net zoals andere hersenfuncties bijvoorbeeld stappen, spreken, zien, )
Nadere informatieSLIKPROBLEMEN Dysfagie
SLIKPROBLEMEN Dysfagie SLIKPROBLEMEN Dysfagie 02 Wat is dysfagie? Wat is dysfagie? 03 Wat is een normaal slikproces? 03 Naar en in de mond 03 In de keel 03 Van de slokdarm naar de maag 04 Wat zijn de voornaamste
Nadere informatieZenker divertikel. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Zenker divertikel Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Binnenkort wordt u in het Albert Schweitzer ziekenhuis opgenomen voor een operatie aan een Zenker divertikel.
Nadere informatieHANDREIKING VOOR CLIËNTENRADEN behorend bij de Multidisciplinaire richtlijn verantwoorde vochten voedselvoorziening voor verpleeghuisgeïndiceerden 1
HANDREIKING VOOR CLIËNTENRADEN behorend bij de Multidisciplinaire richtlijn verantwoorde vochten voedselvoorziening voor verpleeghuisgeïndiceerden 1 Voorwoord: Deze handreiking is geschreven als leeswijzer
Nadere informatieStoornissen van het bewegingssysteem Bradykinesie Trager / kleinere bewegingsuitslag Verstoring in de timing Hypokinesie Minder automatische
Stoornissen van het bewegingssysteem Bradykinesie Trager / kleinere bewegingsuitslag Verstoring in de timing Hypokinesie Minder automatische bewegingen Akinesie Bevriezen Rigiditeit Verhoogde spiertonus,
Nadere informatieParamedische begeleiding bij Multiple Sclerose. Neurologie
Paramedische begeleiding bij Multiple Sclerose Neurologie Inleiding U bent in behandeling bij de neuroloog en de MS-verpleegkundige in het MSbehandelcentrum. De ziekte MS is een chronische ziekte waarbij
Nadere informatieDYSARTHRIE, VERBALE APRAXIE EN DYSFAGIE
DYSARTHRIE, VERBALE APRAXIE EN DYSFAGIE DYSARTHRIE, VERBALE APRAXIE EN DYSFAGIE SPREEK- EN SLIKPROBLEMEN TEN GEVOLGE VAN HERSENLETSEL www.hersenletsel.nl Dysarthrie, verbale apraxie en dysfagie Dysarthrie
Nadere informatieVoeding bij chronische longziekten
Voeding bij chronische longziekten Voeding bij chronische longziekten Goede lichamelijke conditie Veel mensen met chronische longziekten (ook wel COPD genoemd) hebben voortdurend last van hun aandoening.
Nadere informatieVerschijnselen van droge mond
Een droge mond Inleiding Iedereen heeft wel eens tijdelijk last van een droge mond, bijvoorbeeld na langdurig spreken. Maar droge mond kan ook langdurig zijn of zelfs blijvend. Dat kan slecht zijn voor
Nadere informatieLogopedie bij slikproblemen
PATIËNTEN INFORMATIE Logopedie bij slikproblemen Dysfagie Aerofagie 2 PATIËNTENINFORMATIE Door middel van deze informatiefolder wil het Maasstad ziekenhuis u informeren over logopedie bij slikproblemen.
Nadere informatieAdviezen bij slikproblemen
Adviezen bij slikproblemen 2 Inleiding In deze folder vindt u adviezen die u kunnen helpen het slikken zo makkelijk mogelijk te maken. Houding - Zorg dat u goed rechtop op de stoel zit. - Zorg ervoor dat
Nadere informatieUITLEG INSPIRATIESESSIE SLIKPROBLEMEN BIJ MENSEN MET DEMENTIE
UITLEG INSPIRATIESESSIE SLIKPROBLEMEN BIJ MENSEN MET DEMENTIE Hogeschool Rotterdam Maris van Sluijs, MSc, kerndocent Logopedie, februari 2018 Deze uitleg hoort bij de PowerPoint van de Inspiratiesessie
Nadere informatieSlikstoornis. Dysfagie INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN
Slikstoornis Dysfagie INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN INHOUD 1. INLEIDING...4 2. WAT IS DYSFAGIE?...5 3. WAT ZIJN SYMPTOMEN VAN EEN SLIKSTOORNIS?...7 4. WAT IS OORZAAK VAN EEN SLIKSTOORNIS?...7 5. WAT
Nadere informatieHulp bieden bij eten en drinken bij platligging of halfzittende houding
OPDRACHTFORMULIER Hulp bieden bij eten en drinken bij platligging of halfzittende houding Naam student: Datum: Voordat je gaat oefenen 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen
Nadere informatieNormale ontwikkeling van de mondfuncties
Normale ontwikkeling van de mondfuncties -Reflexen in het mondgebied (zuigen aan de borst of uit de fles) -Leren eten van een lepel -Leren kauwen -Leren drinken uit een beker Reflexen in het mondgebied
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson Wat kan Amaris Theodotion u bieden?
De ziekte van Parkinson Wat kan Amaris Theodotion u bieden? Informatie voor cliënten, patiënten, familieleden en mantelzorgers WAT KAN DE PARKINSON PROJECTGROEP (PPG) VOOR U ALS PARKINSON-PATIËNTEN BETEKENEN?
Nadere informatieDieet bij COPD. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl
Dieet bij COPD Informatie voor patiënten F0521-1011 mei 2014 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44 44
Nadere informatiehoofd, hals en zenuwstelsel info voor patiënten Slikstoornissen na een CVA
hoofd, hals en zenuwstelsel info voor patiënten Slikstoornissen na een CVA Inhoud 01 Inleiding... 04 02 Wat is een slikstoornis of dysfagie?... 04 03 Mogelijke oorzaken... 04 04 Het slikcentrum en sliknetwerk
Nadere informatieCoby Wijnen diëtist VSN
netwerk diëtisten voor spierziekten Coby Wijnen diëtist VSN voeding groei en onderhoud weerstand en conditie lekker en gezellig secundaire gevolgen spierziekten minder bewegen gevolgen voor voeding: gewicht
Nadere informatiePROBLEEMGEBIED ETEN EN DRINKEN. ZORGPLANNEN INDELING SENSOMOTORIEK Mond Hoofd / Romp Arm / Hand Cognitief
INHOUD ZORGPLANNEN INDELING SENSOMOTORIEK Mond Hoofd / Romp Arm / Hand Cognitief INTERVENTIEBESCHRIJVINGEN Eten en drinken met mondcontrole met veel facilitatie Eten en drinken met mondcontrole met gemiddelde
Nadere informatieKennisclip Signaleren van ondervoeding bij dementie. Kathleen Paal, diëtist MoveDis, voedings- en bewegingspraktijk
Kennisclip Signaleren van ondervoeding bij dementie Kathleen Paal, diëtist MoveDis, voedings- en bewegingspraktijk Inhoud 1. Hoe vaak komt ondervoeding voor? 2. Oorzaken en gevolgen van ondervoeding 3.
Nadere informatieNederlandse Richtlijn Slikstoornissen bij de ziekte van Huntington Auteur: mw. dr. A (Anne-Wil) Heemskerk
Nederlandse Richtlijn Slikstoornissen bij de ziekte van Huntington Auteur: mw. dr. A (Anne-Wil) Heemskerk Inleiding Onlangs is een Europese richtlijn met betrekking tot slikproblemen bij de ziekte van
Nadere informatieParkinsoncafe Breda 27-09-2013
Parkinsoncafe Breda 27-09-2013 Stoornissen van het bewegingssysteem Bradykinesie Trager / kleinere bewegingsuitslag Verstoring in de timing Hypokinesie Minder automatische bewegingen Akinesie Bevriezen
Nadere informatieAls eten een opgave wordt..
Als eten een opgave wordt.. Bent u onbedoeld afgevallen of geniet u niet meer van het eten zoals vroeger? Duurt het eten steeds langer en wordt het wegslikken van vlees een hele klus? Ervaart u (samen)
Nadere informatieInstructies voor het invullen van de SWAL-QoL (NL)-vragenlijst
Instructies voor het invullen van de SWAL-QoL (NL)-vragenlijst Deze vragenlijst is ontwikkeld om te bepalen in welke mate uw slikprobleem invloed heeft op de kwaliteit van uw dagelijks leven. Neemt u rustig
Nadere informatieInformatiebundel Eten en drinken
Informatiebundel Eten en drinken Dienst logopedie Salvatorrusthuis Welzijnscentrum vzw Inhoudstabel 1. Inleiding 2. Het normale en abnormale slikproces 3. Slikproblemen herkennen 4. Hoe eten geven aan?
Nadere informatieDaarbij kan er sprake zijn van minder eten door bijvoorbeeld: toenemende vermoeidheid; kortademigheid; minder beweging; angst; depressie.
Voeding bij COPD Inleiding Een gezond, afwisselend eetpatroon is voor iedereen goed. Voedsel is immers de brandstof van ons lichaam. Klachten als kortademigheid, vermoeidheid en hoesten kunnen uw lichamelijke
Nadere informatieZorgen voor een naaste met slikproblemen
Zorgen voor een naaste met slikproblemen Amylase Resistant Features F O R S A F E R S WA L L O W I N G 30081201_slikstoornis_NL_A5.indd 1 21/11/12 15:14 De begeleiding van een naaste die lijdt aan slikstoornissen
Nadere informatieParamedische begeleiding bij de ziekte van Parkinson. Neurologie
Paramedische begeleiding bij de ziekte van Parkinson Neurologie Inleiding U bent in behandeling bij de neuroloog en de Parkinsonverpleegkundige in het ziekenhuis in verband met de ziekte van Parkinson.
Nadere informatieKauw- en slikproblemen
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Kauw- en slikproblemen Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 28 91 11 Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/32744 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32744 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Heemskerk, Anne-Wil Title: Dysphagia in Huntington s disease Issue Date: 2015-04-15
Nadere informatieAfasie. Doel voorlichting. Voorbeeld 2. Voorbeeld 1. Inhoud 9-10-2013. Voorlichting RST Zorgverleners. Spraak- en taalproblemen bij ouderen
Voorlichting RST Zorgverleners Inhoud Spraak- en taalproblemen bij ouderen Afasie Dysartrie Verbale apraxie Dysfagie Datum, Instelling Plaats Door Baukje Dijk, logopedist Doel voorlichting Na deze bijeenkomst
Nadere informatieROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES. Gebracht door Nadieh Verhoest
ROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES Gebracht door Nadieh Verhoest Programma Nationaal kankerplan Kankercachexie Voedingsplan bij cachexie Andere voedingsrichtlijnen Nationaal kankerplan L. Onkelinx
Nadere informatieDe Eetpoli Diagnostisch Centrum Voedingsproblemen
De Eetpoli Diagnostisch Centrum Voedingsproblemen 17 maart 2018 Nee-Eten contactdag Drs. Hilde Krom, arts-onderzoeker Dr. Angelika Kindermann, kinderarts-mdl INLEIDING INLEIDING Fysiologie Respiratoir
Nadere informatieSlikproblemen. Informatiebrochure patiënten
Slikproblemen Informatiebrochure patiënten 1. Wat zijn slikproblemen...4 2. Hoe verloopt slikken...4 3. Wat is een slikprobleem...5 4. Hoe ontstaat een slikprobleem...5 5. Hoe slikproblemen verhelpen...5
Nadere informatieRICHTLIJN ETEN EN DRINKEN STICHTING VILENTE VERPLEEGHUIS PIETER PAUW
RICHTLIJN ETEN EN DRINKEN STICHTING VILENTE VERPLEEGHUIS PIETER PAUW Titel Richtlijn Eten en Drinken Doel Deze richtlijn biedt houvast voor verzorgenden en behandelaars bij de verzorging en behandeling
Nadere informatieIntroductie. Inleiding
Introductie Hanneke Kalf en Paul van Keeken Inleiding Veilige en gevarieerde voeding die in voldoende mate aanwezig is, is een voorwaarde voor een gezond bestaan. Tegelijk is eten en drinken onderdeel
Nadere informatieRichtlijn voeding bij de ziekte van Parkinson
Richtlijn voeding bij de ziekte van Parkinson Versie voor mensen met parkinson M.J.M.D van Asseldonk H.C. Dicke J.I. Hoff B. van Harten B.R. Bloem S.H.J. Keus M. Munneke Inhoud Algemene informatie... 3
Nadere informatieWegwijs in afasie voor beginnend personeel bij neurologie Inhoudelijke aspecten van afasie
Wegwijs in afasie voor beginnend personeel bij neurologie Inhoudelijke aspecten van afasie 1 Wat ik zeggen wil Eigenlijk wil ik zeggen, wat de bloemen mij zeiden, die ik kreeg, toen ik weer een dagje thuis
Nadere informatieLogopedie bij Parkinson. Maril van Kimmenade, logopedist MUMC+ 14 juni 2016
Logopedie bij Parkinson Maril van Kimmenade, logopedist MUMC+ maril.van.kimmenade@mumc.nl 14 juni 2016 Ziekte van Parkinson Moeite met verstaanbaar spreken ± 70% Moeite met slikken ± 40% Moeite met speekselbeheersing
Nadere informatieKennisclip Praktische tips voor goede voeding bij dementie. Kathleen Paal, diëtist MoveDis, voedings- en bewegingspraktijk
Kennisclip Praktische tips voor goede voeding bij dementie Kathleen Paal, diëtist MoveDis, voedings- en bewegingspraktijk Inhoud 1. Hoe vaak komt ondervoeding voor? 2. Oorzaken en gevolgen van ondervoeding
Nadere informatieParamedische begeleiding bij de ziekte van Parkinson. Neurologie
Paramedische begeleiding bij de ziekte van Parkinson Neurologie Inleiding U bent in behandeling bij de neuroloog en de Parkinsonverpleegkundige in het ziekenhuis in verband met de ziekte van Parkinson.
Nadere informatieOC ENGELBEWAARDER AARTRIJKE VOEDINGS- EN SLIKPROBLEMEN VISIE EN LEIDRAAD
INLEIDING Bij personen met ernstig meervoudige beperkingen verloopt eten en drinken niet altijd vanzelfsprekend. Toch is het een behoefte die meermaals per dag vervuld moet worden. In deze visietekst staan
Nadere informatieInformatiebrochure Dysartrie. [Geef tekst op] Pagina 1
Informatiebrochure Dysartrie [Geef tekst op] Pagina 1 UZ Leuven 2 Beste familie, deze informatiebrochure bieden wij u aan naar aanleiding van de spraak-, taal - en/of slikproblemen die uw familielid momenteel
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Logopedie bij een neurologische aandoening
PATIËNTEN INFORMATIE Logopedie bij een neurologische aandoening Algemeen Door middel van deze informatiefolder wil het Maasstad ziekenhuis u informeren over logopedie bij een neurologische aandoening.
Nadere informatieMondgezondheid en Voeding betekent. iets met Eten en Drinken?!
Mondgezondheid en Voeding betekent. iets met Eten en Drinken?! José Veen kinderdietist en dietist VG 20-11-2015 Even voorstellen.. José Veen Roots in Wilhelmina Kinderziekenhuis UMC Utrecht Later gespecialiseerd
Nadere informatieVoedingsadvies bij een Nissen fundoplicatie
Patiënteninformatie Voedingsadvies bij een Nissen fundoplicatie rkz.nl De chirurg schrijft u na de operatie een voedingsadvies voor. Hierbij mag u de eerste week alleen dik vloeibaar en gemalen eten, zoals
Nadere informatieBehandeling van overmatig speekselverlies met Glycopyrronium
Behandeling van overmatig speekselverlies met Glycopyrronium In overleg met de behandelend arts van uw kind gaat uw kind behandeld worden met het medicijn Glycopyrronium. Deze folder geeft informatie
Nadere informatieZorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid. Monique Mertens Diëtist Orbis-thuis
Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid Monique Mertens Diëtist Orbis-thuis 1 Zorg om voeding bij dementie Droom en werkelijkheid Veel voorkomende problemen Veranderingen in voeding Oorzaken
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Logopedie bij een neurologische aandoening Afasie Communicatieproblematiek bij rechterhemisfeerletsel Dysartrie Dysfagie
PATIËNTEN INFORMATIE Logopedie bij een neurologische aandoening Afasie Communicatieproblematiek bij rechterhemisfeerletsel Dysartrie Dysfagie Door middel van deze informatiefolder wil het Maasstad ziekenhuis
Nadere informatieDienst geriatrie Gevecht tegen ondervoeding. Informatiebrochure voor de patiënt en de familie
Dienst geriatrie Gevecht tegen ondervoeding Informatiebrochure voor de patiënt en de familie INLEIDING Met ouder worden veranderen uw dagelijkse activiteiten en gewoonten. Het is niet altijd eenvoudig
Nadere informatieDe rol van voeding bij darmkanker
De rol van voeding bij darmkanker Stefanie Mortier Oncologisch centrum 26 maart 2015 Inhoud 1. Oorzaken 2. Preventie 3. De nog niet behandelde patiënt 4. Radio- en chemotherapie 5. Chirurgie 6. Herstel,
Nadere informatieVoedingsadviezen bij slikproblemen Slik 1 Imeldaziekenhuis
Voedingsadviezen bij slikproblemen Slik 1 Imeldaziekenhuis imelda omringt u met zorg Inhoud Waarom deze folder? 3 Wat betekent Slik 1? 3 Ontbijt en avondmaal 4 Middagmaal 5 Tussendoortjes en dranken 6
Nadere informatieALS team REVALIDATIE. Revalidatie bij ALS en PSMA. Inleiding
REVALIDATIE ALS team Revalidatie bij ALS en PSMA Inleiding ALS en PSMA zijn ziekten die niet vaak voorkomen. Het zijn spierziekten (neuromusculaire aandoeningen), die leiden tot het onvoldoende of niet
Nadere informatie