IBIS WERKLOCATIES 2005 De stand in planning en uitgifte van bedrijventerreinen 1 januari 2005

Transcriptie

1 IBIS WERKLOCATIES 2005 De stand in planning en uitgifte van bedrijventerreinen 1 januari 2005 ARCADIS en Stec Groep In opdracht van het Ministerie van VROM December 2005

2 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 1 1. DOEL EN POSITIE Doelstelling IBIS Uitvoering en verwerking Non-respons Positionering ten opzichte van andere databestanden en prognoses 5 2. KENMERKEN VAN BEDRIJVENTERREINEN Definitie bedrijventerreinen Kantoorlocaties Andere locaties voor bedrijfsontwikkeling 9 3. BEDRIJVENTERREINEN Aanbod Plannen Historische uitgifte KWALITEIT Onderscheid naar typologie Prijsgegevens Veroudering en herstructurering KANTORENLOCATIES Voorraad Historische realisatie Huurprijsgegevens 53

3 6. AANDACHTSPUNTEN IBIS IN DE TOEKOMST Veroudering van bedrijventerreinen Typologie en afbakening IBIS Kantoren en IBIS CONCLUSIES Kengetallen bedrijventerreinen Kengetallen kantorenvoorraad 59 DEFINITIES 60 Bedrijventerreinen 60 Kantorenlocaties 64 BIJLAGEN 65 Bedrijventerreinen op COROP-niveau 65 Kantorenlocaties op COROP-niveau 66

4 VOORWOORD Planning van bedrijventerreinen heeft veel aandacht Planning van bedrijventerreinen staat de laatste jaren zeer in de belangstelling: er is veel discussie over de benodigde hoeveelheid ruimte voor bedrijventerreinen. Het gaat dan niet zozeer om de raming van het aantal hectare, maar om de manier van bedrijventerreinplanning. Door het telkens ontwikkelen van nieuwe bedrijventerreinen met een lage grondprijs, kan er te veel aanbod ontstaan wat kwaliteitsverlies en leegloop van bestaande terreinen in de hand werkt. Vanuit meerdere oogpunten is dit een ongewenste ontwikkeling voor de bestaande voorraad. De aanleg van nieuwe bedrijventerreinen die voldoen aan de eisen en wensen van gebruikers is echter ook van cruciaal belang voor de economische ontwikkeling van steden, regio s en Nederland als geheel. Een duidelijk spanningsveld dus. Voor de achtentwintigste keer inzicht in de planning en uitgifte van bedrijventerreinen In het licht van deze discussie is het plezierig dat voor de achtentwintigste keer IBIS Werklocaties verschijnt in opdracht van het Ministerie van VROM in nauwe samenwerking met alle provincies, ARCADIS en Stec Groep. Voor de vijftiende keer zijn kantoorlocaties meegenomen in het IBIS-onderzoek. De landelijk gehouden enquête bedrijventerreinen en kantorenlocaties is de bron van het Integraal Bedrijventerreinen Informatiesysteem: IBIS (zie ook de website voor alle uitkomsten: ARCADIS en Stec Groep coördineren IBIS de komende vier jaar ARCADIS en Stec Groep zijn voor vier jaar aangesteld als procesmanager en zijn verantwoordelijk voor de verwerking en analyse van de door de provincies geïnventariseerde enquête-uitkomsten. Dit jaar ziet de publicatie Werklocaties er dan ook iets anders uit dan u gewend bent. ARCADIS en Stec Groep proberen dit jaar ook uitgebreider stil te staan bij de context van IBIS, niet alleen aan de feitelijke resultaten. De relevantie van IBIS wordt daarmee vergroot, denken wij. Jeannette Schuddeboom Irene van Winkel Peter van Geffen ARCADIS Ministerie van VROM Stec Groep IBIS Werklocaties

5 1. DOEL EN POSITIE In dit hoofdstuk leest u over het doel van landelijke inventarisatie van werklocaties en de positie van IBIS Werklocaties ten opzichte van andere databestanden. Eerst wordt (in paragraaf 1.1) kort stilgestaan bij het doel van IBIS en de uitvoering en verwerking van data (in paragraaf 1.2).Vervolgens staan de belangrijkste noties over non-respons bij de inventarisatie door provincies in paragraaf 1.3. Tot slot wordt IBIS nog gepositioneerd ten opzichte van andere databestanden en prognoses (in paragraaf 1.4). 1.1 Doelstelling IBIS Het doel van de IBIS-inventarisatie is tweeledig: inventariseren van en informeren over alle uitgiftes op nieuwe bedrijvenlocaties in Nederland alsmede de planning van nieuwe bedrijventerreinen. Provincies en gemeenten vullen de database voor eigen gebruik, maar ook voor een groot aantal andere gebruikers: (hogere) overheden gebruiken IBIS om beleid te maken, de uitgifte van terreinen te monitoren ten opzichten van de prognoses (Bedrijfslocatiemonitor); gemeenten en regio s gebruiken IBIS om de regionale markt te monitoren, gemeentelijk of regionaal beleid te maken en de ontwikkeling van nieuwe terreinen invulling te geven; bedrijven (eindgebruikers) kunnen vaststellen waar nog terreinen beschikbaar zijn voor vestiging. Veel provincies hebben zeer goed ontwikkelde internetsites beschikbaar op basis van IBIS-enquêtes; vastgoedmarktpartijen kunnen de schaarste in regio s vaststellen en kijken wat voor aanbod in een bepaalde regio kan worden verwacht. IBIS wordt steeds vaker ook gebruikt om meer te weten te komen over de veroudering van bedrijventerreinen. Dit wordt al structureel gemeten in de vragenlijst. Met ingang van volgend jaar wordt de vraagstelling uitgebreid, zo hebben de provincies onderling afgesproken. IBIS Werklocaties

6 1.2 Uitvoering en verwerking De verspreiding van de IBIS-enquête vindt jaarlijks plaats door de provincies in nauwe samenwerking met het Ministerie van VROM/DG Ruimte. De provincies sturen de enquêtes naar alle gemeenten. De werkwijze verschilt per provincie: digitale of papieren enquête, alleen IBIS-vragen of een uitgebreidere vragenlijst. In 2005 telt de inventarisatie 467 gemeenten. De gemeenten is gevraagd naar de situatie per 1 januari van het jaar 2005 en over de uitgifte respectievelijk de realisatie in het voorafgaande jaar: Alle provincies deden in 2005 helemaal mee, met uitzondering van Noord-Holland. Deze provincie besloot de enquête dit jaar niet uit te zetten. Voor een aantal Noord-Hollandse bedrijventerreinen is op andere wijze actuele informatie verkregen (bruto en netto oppervlaktegegevens en uitgiftecijfers van vorig jaar), voor een deel echter moesten we volstaan met de data van vorig jaar. Net als in de voorgaande jaren zijn veel van de onderliggende data voor iedereen beschikbaar. De nieuwe website is hiervoor ingericht. Overschrijving voorgaande publicaties Zoals in alle voorgaande jaren gebruikelijk was, vervangen ook de data van deze publicatie weer de data verschenen in eerdere publicaties. Hiervoor hebben we twee redenen. Ten eerste heeft herindeling van gemeenten, zoals die ook dit jaar weer heeft plaatsgevonden zeker op het niveau van gemeenten en regio s invloed op de interpretatie van de data. En daarnaast kunnen, op aanwijzing van de provincies soms ook historische data gewijzigd zijn en dus achteraf aangepast worden in de IBIS-database. Aansprakelijkheid ARCADIS en Stec Groep besteedden veel aandacht aan de samenstelling van de database IBIS 2005 en het daaruit voortvloeiende rapport IBIS Werklocaties Desondanks kunnen het Ministerie van VROM/DG Ruimte, ARCADIS en Stec Groep geen aansprakelijkheid aanvaarden voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in de database en onderliggende publicatie. IBIS Werklocaties

7 Opdrachtgever Opdrachtgever voor IBIS Werklocaties is het Ministerie van VROM/DG Ruimte: Ministerie van VROM/DG Ruimte IPC 350 Postbus GX s-gravenhage Toelichting Nadere informatie over IBIS Werklocaties is te vinden op de website U kunt hier de publicatie Werklocaties 2005 vinden en desgewenst downloaden. Ook het bijbehorende databestand vindt u op de website. Voor aanvullende vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met: Jeannette Schuddeboom (ARCADIS) Laura Engelbertink (Stec Groep) Postbus 264 Postbus AG Arnhem 6503 CE Nijmegen j.schuddeboom@arcadis.nl l.engelbertink@stec.nl Non-respons Net als in voorgaande jaren moeten we rekening houden met non-respons. Omdat IBIS een landelijke dekking heeft en we daarom uitgaan van een volledige invulling van alle data, zijn waar nodig de data uit voorgaande jaren getransporteerd naar het IBIS databestand van dit jaar. Waar het gaat om uitgiftedata van bedrijventerreinen en realisatie van kantoorvloer vierkante meters worden de data uit het voorgaande jaar niet (!) overgenomen. In de tabellen blijven deze dus leeg. De oppervlaktegegevens zoals bekend uit het voorgaande jaar worden wel overgenomen. IBIS Werklocaties

8 De belangrijkste redenen voor non-respons zijn: gemeenten werken niet mee of leveren data te laat aan: data aangeleverd na de sluitingsdatum van dit jaar (1 december 2005) dan wel wijzigingen na deze datum zijn niet meer meegenomen; gemeenten en provincies hechten meestal veel maar soms ook minder waarde aan de enquête. Dit betekent dat per provincie, maar ook per gemeente de kwaliteit van de data kunnen verschillen. 1.4 Positionering ten opzichte van andere databestanden en prognoses Op het vlak van de uitgifte en het aanbod van bedrijventerreinen is IBIS Werklocaties de meest omvattende en actuele inventarisatie. Vanwege het belang van voorraadbeheer en de vooruitberekening van de benodigde aantallen hectare bedrijventerrein is een landelijke inventarisatie onontbeerlijk. Maar naast IBIS Werklocaties zijn er nog andere databestanden die iets zeggen over het aantal bedrijven, vestigingen en bedrijfsruimten en over kantoren. Handelsregister Kamer van Koophandel Kamers van Koophandel geven actuele informatie van alle Nederlandse bedrijven, verenigingen en stichtingen in het handelsregister. Deze informatie is via de website van de Kamers van Koophandel ( te raadplegen. In het handelsregister staat vermeld wat de werkelijke activiteiten zijn van iedere onderneming. Informatie over de omvang van een onderneming staat ook geregistreerd in het handelsregister. Dat wil zeggen het aantal personen dat gemiddeld vijftien uur per week werkzaam is in de onderneming. Als de eigenaar en/of familieleden meewerken in de onderneming worden deze ook meegerekend. Verder geeft het handelsregister actuele informatie over: jaarrekeningen, concernrelaties, bedrijfsprofielen, uittreksels, adressen, mutatie en historie. LISA regionale werkgelegenheidsregisters (beheer: ETIN Adviseurs) LISA is een databestand met gegevens over alle vestigingen in Nederland waar betaald werk wordt verricht. De kerngegevens per vestiging hebben een ruimtelijke component (adresgegevens) en een sociaaleconomische component (werkgelegenheid en economische activiteit). LISA registreert overigens ook vestigingen van de overheid, het onderwijs, de gezondheidszorg en de vrije beroepsbeoefenaars. Het LISA vestigingenregister bevat informatie over circa vestigingen in Nederland. Per vestiging is een IBIS Werklocaties

9 activiteitencode (standaardbedrijfsindeling, SBI 93) beschikbaar. LISA is een initiatief van de Stichting LISA. De stichting vertegenwoordigt 18 regionale werkgelegenheidsregisters die hun bestanden in LISA inbrengen. Bedrijfslocatiemonitor (BLM) Ruimtelijk Planbureau De Bedrijfslocatiemonitor maakt prognoses van de ruimtebehoefte aan nieuwe terreinen in de verschillende regio s in Nederland. Dit gebeurt op basis van prognosemodellen waarin onder meer de groei in economische sectoren, productiestructuren en ruimtebehoefte per sector worden gecombineerd. Rond de jaarwisseling komen de nieuwe BLM-resultaten beschikbaar. Tot voor kort voerde het Centraal Planbureau de BLM uit, dit gaat nu over naar het Ruimtelijk Planbureau. Database Bedrijfsruimtegebruikers Nederland Stec Groep In 2002 ontwikkelde de Stec Groep de Database Bedrijfsruimten Nederland, met informatie over wensen en eisen van bedrijven. De database en hieruit samengestelde publicatie Bedrijfsruimtegebruikers in Beeld beantwoord vragen als: welke bedrijven vragen bedrijfsruimte, hoeveel dan en hoe moet het pand er vervolgens uitzien? Hiermee kan de vraag naar bedrijfsruimte en bedrijventerreinen beter worden gesegmenteerd. En dit verspreid over geheel Nederland. Bedrijfsruimtegebruikers zijn in de definitie van de Stec Groep bedrijven met een vestiging waarvan meer dan 50% van het totale vloeroppervlak bestaat uit pure bedrijfsruimte. Eventuele kantoor- of showroom/winkelvloeren zijn daarmee minder dan de helft van het totaal aantal vierkante meters. De nieuwe publicatie van 2005 is een gezamenlijk product van de Stec Groep en de NVB Vereniging voor ontwikkelaars & bouwondernemers. Transactiecijfers bedrijfsruimte Naast de uitgiftecijfers van IBIS bestaan er transactiedata van makelaars over bedrijfsruimte. Welke huur- en kooptransacties zijn er op de bedrijfsruimtemarkt geweest in een bepaalde periode? IBIS is daarmee een monitor van uitgiftes op de grondmarkt, transactiedatabases geven informatie over de markt voor gebouwen: de vastgoedmarkt. Kantorenvoorraad Kantorenatlas Nederland (Bak) Wat betreft kantorenlocaties is de rol die IBIS Werklocaties speelt een beperktere dan waar het gaat om de bedrijventerreinen. Immers, in IBIS worden alleen de kantorenlocaties met een totaal volume van meer dan m² bruto vloeroppervlak (b.v.o.) opgenomen. Vaak ook heeft het bijhouden van de IBIS Werklocaties

10 kantorenbestanden minder prioriteit bij gemeenten en is het uiteindelijk databestand van lagere kwaliteit van dat van bedrijventerreinen. Overigens werkt de kantorenmarkt wezenlijk anders dan de markt voor bedrijfsruimte: ontwikkelaars investeren in professionele gebouwen op goede locaties, beleggers richten zich op creatie en behoud van waarde van kantorenpanden en kantorenlocaties. Dit maakt dat inventarisatie van kantorenlocaties in IBIS steeds meer van de werkelijkheid verwijderd raakt. Ook beperken gemeenten zich in toenemende mate tot randvoorwaarden en voorwaarden voor kwaliteit. Naast IBIS bestaat de Kantorenatlas Nederland van Bak, een particulier initiatief dat op het niveau van gemeenten en provincies uitspraken doet over kantorenvolumes, op kantorenlocaties maar ook op solitaire locatie, verspreid in de stad. Voordeel hiervan is dat Bak een goede inschatting geeft van de kantoorvloer vierkante meters; bij IBIS gaat het veelal om een herberekening van het aantal hectare in combinatie met een floor space index (f.s.i.) bijvoorbeeld of aantal bouwlagen. IBIS Werklocaties

11 2. KENMERKEN VAN BEDRIJVENTERREINEN In dit hoofdstuk leest u over de definities die IBIS Werklocaties hanteert voor bedrijventerreinen (paragraaf 2.1) en kantoorlocaties (paragraaf 2.2). Tot slot (in paragraaf 2.3) wordt nog kort stilgestaan bij het type locatie voor bedrijfsontwikkeling: (collectieve) bedrijventerreinen en solitaire locaties. 2.1 Definitie bedrijventerreinen IBIS Werklocaties inventariseert bedrijventerreinen die in hun oorspronkelijke opzet groter zijn dan één hectare bruto terrein en zowel grond voor uitgifte beschikbaar hebben, of op termijn krijgen, of volledig uitgegeven zijn. De eenheid van registratie is het terrein zelf, niet het geldende bestemmingsplan. Immers op één bedrijventerrein kunnen meerdere bestemmingsplannen van toepassing zijn. Daarnaast is met de term bedrijfsbestemming aangegeven dat het hier gaat om een terrein dat vanwege zijn bestemming geschikt is voor gebruik door handel, nijverheid, commerciële dienstverlening en industrie. Onder deze beschrijving vallen ook (delen van) bedrijventerreinen die gedeeltelijk bestemd zijn en geschikt zijn voor kantoorruimte. In de inventarisatie zijn terreinen expliciet bestemd voor ziekenhuizen, instellingen voor onderwijs, rioolwaterzuivering, gemeentehuizen en politiebureaus niet meegenomen. Ook terreinen bestemd voor grondstof, olie- en gaswinning en ten behoeve van waterwinning, agrarische bedrijven, agrarisch aanverwante bedrijven en afvalstort vallen niet onder de inventarisatie. Deze bestaande definiëring doet onder provincies, gemeenten en andere gebruikers van IBIS steeds vaker stof opwaaien. De huidige definitie wordt inmiddels bijna 15 jaar gebruikt. Terwijl we steeds vaker mengvormen zien van bedrijfsruimte en kantoren, bedrijfsruimte en retail, bedrijfsruimte en voorzieningen. En ook het overheidsbeleid is steeds meer gericht op functiemenging en het reduceren van monofunctionele locaties. Maar waar ligt de grens tussen bedrijventerrein en een andere werklocatie? Wat voor type locaties zijn nu echt belangrijk bij IBIS? Deze strategische discussie zal in 2006 worden gevoerd in een apart hiervoor opgerichte werkgroep en naar verwachting invloed uitoefenen op de inventarisatie vanaf IBIS Werklocaties

12 2.2 Kantoorlocaties IBIS Werklocaties inventariseert kantorenlocaties met een bestaand en te realiseren kantoorvloeroppervlakte van minimaal m² b.v.o. samen. IBIS definieert een kantoor als: een gebouw waarin werkzaamheden worden uitgevoerd die voornamelijk zijn gericht op (administratieve) verwerking van informatie en niet op vervaardiging, bewerking en/of opslag van goederen. Voor kantoren bestemde percelen worden in de inventarisatie meegenomen. Niet tot een kantoor worden voorzieningen als ziekenhuizen en onderwijsinstellingen gerekend. Als echter de administratie ervan in een apart gebouw is gevestigd dan is wel sprake van een kantoorpand. De kantoren worden geclusterd per kantorenlocatie. Kantorenlocaties en bedrijventerreinen mogen gemengd zijn. Zo komt het dus voor dat: een terrein oorspronkelijk is gepland als bedrijventerrein en in de loop der jaren tot kantorenlocaties is verworden (en vice versa); een terrein dat is opgenomen als bedrijventerrein ook een groot oppervlak aan kantoorvloer telt. 2.3 Andere locaties voor bedrijfsontwikkeling In IBIS gaat het nadrukkelijk om bedrijventerreinen. Individuele bedrijfspanden worden in de inventarisatie niet meegenomen. Hiermee stuiten we op het tweede discussiepunt, dat van de solitaire terreinen. Naast de formele, collectieve locaties (nu opgenomen in IBIS) zijn bedrijven in meer dan de helft van de gevallen buiten bedrijventerreinen gevestigd 1. Dit betekent dat het een terrein betreft verspreid in de wijk of elders in de stad gelegen. Soms worden deze terreinen, waar doorgaans maar één bedrijf gevestigd is, door gemeenten en provincies wel meegenomen in IBIS, maar soms ook niet. Ook hier is een eenduidige definitie in noodzakelijk. We delen de locaties waar bedrijven gevestigd zijn op in twee typen: bedrijven kunnen gevestigd zijn op een formeel, collectief bedrijventerrein of daarbuiten, op een zogenaamde informele of solitaire locatie. Daarnaast heeft de vestigingsplaats een geografische dimensie in de stad: bedrijven zijn gevestigd op een centrumlocatie, verspreid in een woonwijk, aan de rand van de stad (langs uitvalswegen) of aan de snelweg. 1 Bron: inschatting Stec Groep, mede op basis van de database Bedrijfsruimtegebruikers Nederland (2002 en 2005). IBIS Werklocaties

13 We zien hierbij een nauwe relatie met de spreiding over formele en informele locaties. Formele bedrijvenlocaties vinden we immers meer aan de randen van de stad en nabij snelwegen, bedrijven op informele locaties bevinden zich veelal in wijken en in het stadscentrum. Grofweg is 40% van alle bedrijven met bedrijfsruimte nu gevestigd op een formeel bedrijventerrein. Dit betekent dat circa 60% zit op een solitaire locatie. Op formele, collectieve bedrijventerreinen zijn naar verhouding meer bedrijven gevestigd die zich bezighouden met kantoorachtige en groothandelsactiviteiten. De ontsluiting (ook voor vrachtverkeer) is op deze formele bedrijvenlocaties doorgaans beter dan op locaties elders in de stad. Op bedrijventerreinen worden vaker grotere kavels uitgegeven voor bedrijfspanden met een groter grondoppervlak. Maar de voornaamste reden zit in de nabijheid van andere bedrijven; leveranciers en klanten. Voor groothandelsbedrijven omdat overslag en (lichte) assemblage dichtbij en dus effectief en kostenbesparend is. Dit is, om andere redenen, ook belangrijk voor bedrijven met meer kantoorachtige activiteiten. Deze bedrijven willen en kunnen liever op meer centrale, stedelijk gelegen locaties werken. Deze bedrijven geven veelal de voorkeur aan een in het zicht gelegen locatie, goed bereikbaar voor klant en werknemer en veroorzaken bovenal weinig of geen overlast. Nu is het nog zo, dat niet alle solitaire terreinen evengoed worden bijgehouden in de IBIS-inventarisatie. Omdat een provincie hieraan minder prioriteit geeft of simpelweg omdat bepaalde locaties bij de gemeente of provincie niet bekend zijn. In de loop der jaren komen die solitaire terreinen soms wel, soms niet in IBIS Werklocaties terecht. Het is belangrijk dat alle provincies op dezelfde manier met bedrijventerreinen omgaan. Wel is voor het in beeld brengen van de solitaire locaties een grote inzet van de gemeenten en provincies vereist. Hier werken we in 2006 gezamenlijk aan een verbetering. IBIS Werklocaties

14 3. BEDRIJVENTERREINEN In dit hoofdstuk leest u de belangrijkste conclusies uit de inventarisatie van 2005 voor bedrijventerreinen. Paragraaf 3.1 gaat over aanbod: hoe groot is de huidige voorraad aan bedrijventerrein en welk deel daarvan is nog uitgeefbaar. Ook leest u over de historie. Paragraaf 3.2 geeft een overzicht van plannen, hoeveel hectare wordt (bijvoorbeeld per provincie en van welk terreintype) de komende jaren ontwikkeld, hoeveel binnen vijf jaar en hoeveel pas na vijf jaar? Paragraaf 3.3 ten slotte staat stil bij de historische uitgifte. 3.1 Aanbod Totale voorraad bedrijventerreinen: circa hectare bruto Nederland telt 1 januari bedrijventerreinen, opgenomen in IBIS Werklocaties. Het gaat dan om hectare bruto en hectare oppervlak. Het aantal hectare dat (nog) uitgeefbaar is bedraagt landelijk: Tabel 1: voorraad aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari 2005) Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare) bruto: netto: netto uitgegeven oppervlak: Toelichting: voorde provincie Noord-Holland zijn met netto en bruto oppervlaktegegevens en het totaal aantal uitgegeven hectare (peildatum 2005) voor zover mogelijk cijfers doorberekend en meegenomen in: voorraad, uitgeefbaar oppervlak (waar verdeling tussen terstond en niet terstond uitgeefbaar niet bekend is, zijn geen gegevens opgenomen), uitgifte, prijs- en kwaliteitgegevens. Minder bedrijventerreinen in aantal, wel meer oppervlak Was in 2004 het totaal aantal hectare bedrijventerrein nog circa hectare (bruto), het afgelopen jaar is daar bijna 500 hectare nieuw terrein aan toegevoegd. Dit is bijna vergelijkbaar met het aantal nieuw toegevoegde hectare in de periode (van hectare in 2003 naar hectare in 2004). IBIS Werklocaties

15 Een van de redenen voor de toename van het aantal hectare terrein is de samenvoeging van bedrijventerreinen. Ook zijn dit jaar bovengemiddeld veel bedrijventerreinen uit de IBIS database afgevoerd en opnieuw als kantorenlocatie opgevoerd. Deze bedrijventerreinen, die de functie van (voorheen) bedrijventerrein hebben verloren worden door enkele provincies (waaronder Zuid-Holland) dit jaar als kantorenlocatie meegenomen. Tabel 2: voorraad aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari) Indicator Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (bruto hectare) Oppervlak (netto hectare) Uitgegeven oppervlak (netto hectare) Totaal uitgeefbaar oppervlak: ruim hectare Het totaal aantal hectare dat (nog) uitgeefbaar is, bedraagt in hectare. Dit betekent een kleine stijging van het aantal hectare ten opzichte van vorig jaar, 2004: 1%. Overigens nam het aantal uitgeefbaar hectare de afgelopen jaren wat af. Was in 2000 nog hectare uitgeefbaar, in 2004 was dit nog (maar) hectare. Dat het aantal uitgeefbare hectare weer oploopt heeft vooral te maken met aanleg van nieuwe bedrijventerreinen, waardoor nieuwe hectaren aan de voorraad worden toegevoegd en daarmee ook aan het uitgeefbaar oppervlak. Overigens is het aantal terreinen waarop nog grond uitgegeven kan worden wel licht gedaald. IBIS Werklocaties

16 Figuur 1: totaal uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari 2005) Aantal bedrijventerreinen in hectare netto Totaal uitgeefbaar in handen van particulier: hectare Het totaal aantal hectare bedrijventerrein dat per 1 januari 2005 in handen is van een particulier en nog uitgeefbaar, is hectare. Deze hectaren liggen verspreid over 351 bedrijventerreinen. Tabel 3: totaal uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari 2005) Indicator Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare netto) Uitgeefbaar door gemeente Uitgeefbaar door particulier Totaal uitgeefbaar IBIS Werklocaties

17 Terstond uitgeefbaar: 5.773, niet terstond: In de voorraadgegevens maken we een onderscheid in hectare bedrijventerrein dat terstond (direct) uitgeefbaar is en hectaren die niet terstond uitgeefbaar zijn (dus niet op korte termijn). Dit is het geval, bijvoorbeeld waar het gaat om het bouwrijp maken van grond voor bedrijven, onteigening of (delen) van bedrijventerrein waarvoor (nog) planologische procedures lopen. Het totaal aantal hectare dat terstond, dus direct uitgeefbaar was, is Dit is wat meer dan in het voorgaande jaar, Het aantal niet terstond uitgeefbare hectare is in Dit is ook wat meer dan in Tabel 4: totaal uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari) Indicator Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare netto) Tabel 5: terstond uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari) Indicator Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare netto) Tabel 6: niet terstond uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari) Indicator Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare netto) IBIS Werklocaties

18 Figuur 2: uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari 2005) (in aantal bedrijventerreinen) niet terstond uitgeefbaar terstond uitgeefbaar Toelichting: uitgeefbaar inclusief Noord-Holland. Waar verdeling tussen terstond en niet terstond uitgeefbaar niet bekend is, zijn geen gegevens opgenomen Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

19 Zuid- en Noord-Holland, Groningen, Noord-Brabant en Gelderland grootste uitgeefbaar oppervlak Het totaal aantal uitgeefbaar oppervlak is het grootst in Zuid-Holland (1.499 hectare) en dit verspreid over 182 terreinen. Utrecht telt de minste terreinen met uitgeefbare kavels (54); het gaat in totaal om 411 hectare uitgaafbaar terrein. Tabel 7: uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari 2005) Provincie Totaal uitgeefbaar (hectare netto) Terstond uitgeefbaar (hectare netto) Niet terstond uitgeefbaar (hectare netto) Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

20 Figuur 3: uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari 2005) (in hectare netto) niet terstond uitgeefbaar terstond uitgeefbaar Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

21 Uitgeefbaar aantal hectare vanaf 2000 stabiel, met uitzondering van Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Holland Het aantal uitgeefbaar hectare is de afgelopen in de meeste provincies relatief stabiel gebleven, met uitzondering van de provincies Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Holland. Een (licht) stijgende lijn vinden we in de provincies Gelderland en Drenthe. Een (licht) dalende lijn vinden we in de provincies Groningen, Noord- Brabant, Flevoland en Utrecht. In deze provincies is minder hectare bedrijventerrein beschikbaar voor uitgifte. Wanneer wel constante vraag naar nieuw bedrijventerrein is, neemt hier de schaarste toe. Dit is bijvoorbeeld het geval in Utrecht, waar het uitgeefbaar oppervlak ook de afgelopen vijf jaar relatief laag was. Figuur 4: totaal uitgeefbaar aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari) (in hectare netto) Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

22 3.2 Plannen Naast de harde voorraad aan bedrijventerreinen zijn er ook plannen voor nieuwe locaties. De provincies nemen deze zogenaamde zachte plannen ook in de IBIS-inventarisatie mee. Dit om ook inzicht te krijgen in de lange termijn planning en voorraadsituatie van bedrijventerreinen. Let wel, de planvorming kan uiteenlopen van een eerste locatiestudie tot een concreet plan. We onderscheiden in planproces voor de ontwikkeling van een nieuw bedrijventerrein, drie verschillende fasen van planvorming: locatie in studie: potentiële bedrijventerreinlocatie die zich nog in de ideeënfase bevindt. Er is al een oppervlakte-indicatie en een voorzichtige fasering opgesteld; plan in voorbereiding: gemeente heeft besloten een gekozen locatie verder uit te werken in een voorontwerp bestemmingsplan bedrijventerreinen ten behoeve van het artikel 10 (bro)-overleg ; voorontwerp plan: laatste fase vóór de formele planprocedure. Er is een principe-uitspraak over het plan en uitgesproken is het plan verder in procedure te brengen. Daarnaast kan het planstadium ook nog onbekend zijn. Overigens voldoet het plan nog niet aan de formele definitie van een bedrijventerrein volgens IBIS. Mogelijk is een bedrijventerrein dat dit jaar wel als zijnde plan is opgenomen in IBIS 2006 uit de planneninventarisatie verdwenen, simpelweg omdat het plan geen doorgang heeft gevonden. Totaal aantal plannen: 441 In totaal leverden de provincies dit jaar 441 plannen aan. Dit aantal is meer dan het aantal in 2004, toen er 400 plannen waren. Het jaar daaraan voorafgaand (2003) leverden provincies een vergelijkbaar aantal plannen (398) aan. Dit betekent een lichte toename van circa 10%. Dit betekent overigens niet, dat alle genoemden plannen ook als nieuw bedrijventerrein in de IBIS-database terechtkomen. Wel schetst het een beeld van de planactiviteit van gemeenten. De provincies Limburg en Utrecht gaven dit jaar geen plannenlijst aan de IBIS-inventarisatie mee. Van deze provincies nemen we in de volgende tabellen en figuren de plannenregistratie van het voorgaand jaar mee, IBIS Werklocaties

23 om toch te kunnen komen tot een totaalbeeld. Een deel van deze plannen zal echter weer van de plannenlijst verdwenen zijn, andere plannen zijn nieuw maar dus nog niet opgenomen in de lijst van dit jaar. Merendeel plannen bekend als locatie in studie: 36% Circa 36% van de plannen is nog bekend als locatie in studie. Dit betekent dat het potentiële bedrijventerreinlocaties zijn, die zich nog in de ideeënfase bevinden. Als plan in voorbereiding zijn 28% van de bedrijventerreinen opgegeven. Een veel kleiner aantal, (16%) als voorontwerp plan: de gekozen locatie wordt uitgewerkt in een voorontwerp bestemmingsplan. Overigens is nog een groot deel van de plannen in een onbekende planfase. Dit kan zijn een fase voorafgaand aan de studiefase, maar ook tussen verschillende stadia in. Figuur 5: aantal plannen naar planfase (in % op totaal) 20% 36% 16% Locatie in studie Plan in voorbereiding Voorontwerp plan 28% Onbekend Noord-Brabant en Zuid-Holland meeste plannen De provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland hebben de meeste plannen voor nieuwe bedrijventerreinen, respectievelijk 108 en 102. Gelderland telt ook nog veel plannen (71). De minste plannen hebben de provincies Zeeland (5), Groningen (15) en Drenthe (16). Dit is voor een deel te verklaren door het aanbod aan bedrijventerrein en de vraag: de provincies kennen amper schaarste. IBIS Werklocaties

24 Figuur 6: aantal plannen naar planfase (in aantal plannen) Onbekend Voorontwerp plan Plan in voorbereiding Locatie in studie Noord- Brabant Zuid- Holland Gelderland Friesland Overijssel Flevoland Noord- Holland Drenthe Groningen Zeeland IBIS Werklocaties

25 Realisatie: merendeel binnen vijf jaar Het merendeel van de bedrijventerreinen wordt volgens plan binnen vijf jaar uitgevoerd. Dit wil overigens niet zeggen dat de opgegeven plannen ook daadwerkelijk uitgevoerd zal worden. Conjuncturele schommelingen, pieken en dalen in de uitgifte en politieke besluitvorming zijn alle van invloed op de uiteindelijke omzetting van een plan in de uitwerking van een bedrijventerrein. De plannenregistratie geeft slechts de intentie aan! Figuur 7: aantal plannen naar jaar van uitvoering (in aantal plannen) 33% 1% 9% 57% Binnen vijf jaar Na vijf jaar Pas na minimaal tien jaar Onbekend IBIS Werklocaties

26 3.3 Historische uitgifte Uitgifte 2004: 656 hectare Na vier jaren van daling is in 2004 de uitgifte van bedrijventerrein weer gestegen. Met een uitgifte van 656 hectare is de uitgifte in 2004 met 20% gestegen ten opzichte van de uitgifte in 2003 (547 hectare). Het gaat zowel om uitgifte van grotere kavels ineens als om uitgifte aan meer gebruikers. Het aantal bedrijventerreinen waar grond werd uitgegeven aan bedrijven lag in 2004 op 457. Dit betekent dat ten opzichte van het voorgaand jaar (2003) de uitgifte weer op meer bedrijventerreinen is uitgegeven (2003: 346)! Tabel 8: uitgifte aan bedrijventerreinen vorig jaar (peildatum 1 januari 2005) Uitgifte in 2004 Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare netto) Totaal IBIS Werklocaties

27 Uitgifte 2004 naar provincie: Zuid- en Noord-Holland met Groningen en Overijssel aan kop Van de provincies gaven Zuid- en Noord-Holland (respectievelijk 76,40 en 64,00 hectare) en Groningen (76,37 hectare) en Overijssel (75,39 hectare) in 2004 de meeste grond uit. Flevoland (24,23 hectare) de minste. Tabel 9: uitgifte aan bedrijventerreinen vorig jaar (peildatum 1 januari 2005) Provincie Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare netto) Groningen 30 76,37 Friesland 51 41,52 Drenthe 25 33,59 Overijssel 43 75,39 Flevoland 23 24,23 Gelderland 38 51,49 Utrecht 11 30,02 Noord-Holland 54 64,00 Zuid-Holland 53 76,40 Noord-Brabant 55 67,35 Zeeland 33 51,03 Limburg 41 65,10 Algemeen: uitgifte neemt na daling weer iets toe Zoals al eerder gemeld, gaven in 2004 de provincies als geheel wat meer grond uit dan in de daarvoorgaande jaren gebruikelijk. Waren de jaren 1999 en 2000 in het onderstaand overzicht vette jaren voor alle provincies, in 2001 zette al een daling in de uitgifte in. Voor een belangrijk deel kunnen we dit verklaren door de conjuncturele schommeling. Daarnaast kan meer uitgeefbaar bedrijventerrein ook meer uitgifte betekenen, onder meer omdat dit een verhuisbeweging op gang brengt. IBIS Werklocaties

28 Figuur 8: uitgifte aan bedrijventerreinen in voorafgaand jaar (peildatum 1 januari) (in hectare netto) Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord- Holland Zuid-Holland Noord- Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

29 De provincies waar in 2004 ten opzichte van 2003 meer hectare bedrijventerrein is uitgegeven zijn: Groningen +104% Drenthe +60% Utrecht +88% Overijssel +48% Limburg +32% Zeeland +26% Noord-Holland +2% De provincies waar in 2004 ten opzichte van 2003 minder hectare bedrijventerrein is uitgegeven zijn: Friesland -23% Flevoland -45% Gelderland -27% Zuid-Holland -16% Noord-Brabant -6% IBIS Werklocaties

30 Tabel 10: uitgifte aan bedrijventerreinen in voorafgaand jaar (peildatum 1 januari) Provincie Oppervlak (hectare netto) Groningen 92,27 76,58 58,15 43,20 37,44 76,37 Friesland 152,78 128,60 80,58 72,58 53,67 41,52 Drenthe 62,59 61,43 46,57 45,58 21,01 33,59 Overijssel 133,28 110,39 115,62 102,52 50,94 75,39 Flevoland 88,52 49,89 69,86 51,32 44,07 24,23 Gelderland 173,31 120,17 104,66 72,57 70,81 51,49 Utrecht 25,48 52,10 21,35 20,60 15,97 30,02 Noord-Holland 183,38 111,18 64,15 81,03 62,93 64,00 Zuid-Holland 169,60 123,00 106,50 68,00 91,10 76,40 Noord-Brabant 329,43 318,44 153,62 120,11 72,03 67,35 Zeeland 61,56 72,22 19,38 155,66 40,56 51,03 Limburg 98,42 117,21 133,32 76,83 49,20 65,10 IBIS Werklocaties

31 Tabel 11: uitgifte aan bedrijventerreinen in voorafgaand jaar (peildatum 1 januari) exclusief zeehavens Provincie Oppervlak (hectare netto) Groningen 80,87 67,66 46,63 39,77 31,00 49,91 Friesland 152,78 128,60 80,58 63,38 40,47 41,52 Drenthe 62,59 61,43 46,57 45,58 21,01 33,59 Overijssel 133,28 110,39 115,62 102,52 50,94 75,39 Flevoland 88,52 49,89 69,86 51,32 44,07 24,23 Gelderland 173,31 120,17 104,66 72,57 70,81 51,49 Utrecht 25,48 52,10 21,35 20,60 15,97 30,02 Noord-Holland 117,81 103,22 30,95 46,73 50,23 17,80 Zuid-Holland 157,90 114,80 100,80 65,70 90,60 76,40 Noord-Brabant 288,53 263,27 124,64 101,37 64,67 65,58 Zeeland 39,82 32,42 17,96 36,22 20,32 45,43 Limburg 98,42 117,21 133,32 76,83 49,20 65,10 IBIS Werklocaties

32 Tabel 12: uitgifte aan bedrijventerrein vorig jaar (peildatum 1 januari 2005) Provincie Terrein voor zware industrie Zeehaventerrein Oppervlak (hectare netto) Gemengd Hoogwaardig bedrijventerrein bedrijvenpark Distributiepark Groningen 16,15 26,46 32,69 1,07 0 Friesland 0, ,75 2,47 2,70 Drenthe 7,75-20,10 5,17 0,57 Overijssel 13,19-54,56 6,74 0,30 Flevoland 0,10-18,30 2,83 3,00 Gelderland 0-50,40 1,09 0 Utrecht 0-26,42 3,60 - Noord-Holland -15,90 46,20 15,30 10,80 7,60 Zuid-Holland ,30 7,20 19,90 Noord-Brabant 12,72 1,77 52,45 0,41 0 Zeeland 0-17,20 43,23 2,20 - Limburg 12,69-41,90 1,91 8,60 Toelichting: uitgifte inclusief Noord-Holland, waar ook correctie op voorgaande ja(a)r(en) heeft plaatsgevonden. Negatieve uitgiftes zijn meegenomen (bijvoorbeeld Zeeland). IBIS Werklocaties

33 Gemiddelde jaarlijkse uitgifte tussen 28 en 177 hectare per jaar De gemiddelde jaarlijkse uitgifte van bedrijventerrein schommelt per provincie sterk. Zo geeft de provincie Utrecht in de periode het minste aantal hectare per jaar uit (circa 28 hectare) en de provincie Noord-Brabant de meeste (circa 177 hectare). Dit betekent een verschil van bijna 150 hectare per jaar. Figuur 9: gemiddelde jaarlijkse uitgifte aan bedrijventerreinen (peildatum 1 januari) (in hectare netto) Uitgifte in hectare per jaar 176, ,29 98,02 98,84 94,45 105,77 90, ,13 54,65 62, , Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord- Holland Zuid- Holland Noord- Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

34 4. KWALITEIT In dit hoofdstuk leest u de belangrijkste conclusies uit de inventarisatie van 2005 over kwaliteiten van bedrijventerreinen. IBIS Werklocaties houdt voor bedrijventerreinen meer gegevens bij dan voor kantorenlocaties. Dit hoofdstuk gaat over kwaliteit: typologieën (paragraaf 4.1), prijsgegevens (paragraaf 4.2) en staat van veroudering (paragraaf 4.3). 4.1 Onderscheid naar typologie IBIS Werklocaties onderscheidt vijf typen bedrijventerreinen: bedrijventerrein voor zware industrie (A): dit is een bedrijventerrein waar vestiging van alle soorten bedrijvigheid is toegestaan (inclusiesief milieuhinderlijke bedrijven) en waar minimaal bedrijvigheid in hindercategorie vijf is toegestaan; zeehaventerrein (B): bedrijventerrein met een laad-/loskade langs diep vaarwater, toegankelijk voor zeeschepen; gemengd bedrijventerrein (C): terrein met een hindercategorie één tot en met vier, bestemd voor reguliere bedrijvigheid en niet behorend tot de terreinen die zijn getypeerd als hoogwaardig bedrijvenpark of distributiepark; hoogwaardig bedrijvenpark (D): bedrijventerrein dat specifiek is bestemd voor bedrijven met hoogwaardige (productie- en/of R&D-) activiteiten; distributiepark (E): bedrijventerrein dat specifiek is bestemd voor transport- en distributiebedrijven. De huidige typologie, op basis van aanbodkenmerken is de meest gebruikte typologie bij de planning van bedrijventerrein. Het grootste deel van de gemeenten en regio s hebben deze indeling in vijf typen bedrijventerreinen overgenomen in de lokale en regionale bedrijventerreinenstrategie en -planning. Voorraad: hectare is gemengd, hectare is hoogwaardig Nederland telt (peildatum 1 januari 2005) hectare bruto bedrijventerrein, verspreid over terreinen die zijn opgenomen in IBIS Werklocaties (waarvan een deel overigens kan worden bestempeld als solitaire locatie, hierover in hoofdstuk twee meer). IBIS Werklocaties

35 van deze voorraad is hectare gelegen op een gemengd bedrijventerrein (3.200 bedrijventerreinen). Dit komt neer op 61% van de voorraad in hectare en 88% van de bedrijventerreinen; van deze voorraad is hectare gelegen op een zeehaventerrein (58 bedrijventerreinen). Dit komt neer op 20% van de voorraad in hectare en 2% van de bedrijventerreinen; van deze voorraad is hectare gelegen op een terrein voor zware industrie (144 bedrijventerreinen). Dit komt neer op 11% van de voorraad in hectare en 4% van de bedrijventerreinen; van deze voorraad is hectare gelegen op een hoogwaardig bedrijvenpark (140 bedrijventerreinen). Dit komt neer op 4% van de voorraad in hectare en 4% van de bedrijventerreinen; van deze voorraad is hectare gelegen op een distributiepark (61 bedrijventerreinen). Dit komt neer op 4% van de voorraad in hectare en 2% van de bedrijventerreinen. Tabel 13: voorraad aan bedrijventerreinen naar terreintype (peildatum 1 januari 2005) Type bedrijventerrein Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare bruto) Zware industrieterrein 144 4% % Zeehaventerrein 58 2% % Gemengd bedrijventerrein % % Hoogwaardig bedrijvenpark 140 4% % Distributiepark 61 2% % Onbekend 13 0% 187 0% IBIS Werklocaties

36 Gebruikers zijn eerder tevreden over de kwaliteit van het terrein dan beleidsmakers. Van alle bedrijfsruimtegebruikers vindt 14% dat het bedrijf is gevestigd op een terrein met een hoogwaardige uitstraling 2. Het aandeel hoogwaardige bedrijvenparken in IBIS is slechts 4% (4% van het aantal bedrijventerreinen in hectare). Bedrijven zien het terrein dus veel eerder als hoogwaardig en zijn daarmee ook eerder tevreden dan beleidsmakers. Overigens zegt 7% van de bedrijfsruimtegebruikers op een terrein voor zware industrie gevestigd te zijn. Figuur 10: voorraad aan bedrijventerreinen naar terreintype (peildatum 1 januari 2005) (in hectare bruto) 4% 4% 11% Zware industrieterrein 20% Zeehaventerrein Gemengd terrein Hoogwaardig bedrijvenpark Distributiepark 61% Onbekend 2 Bron: Stec Groep (2005), Bedrijfsruimtegebruikers in Beeld, Nijmegen. IBIS Werklocaties

37 Tabel 14: voorraad aan bedrijventerreinen naar terreintype (peildatum 1 januari 2005) Provincie Zware industrieterrein Aantal Hectare bruto Zeehaventerrein Aantal Hectare bruto Gemengd terrein Hoogwaardig bedrijvenpark Aantal Hectare bruto Distributiepark Onbekend Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Zeeland Limburg Aantal Hectare bruto Aantal Hectare bruto Aantal Hectare bruto IBIS Werklocaties

38 Tabel 15: voorraad aan bedrijventerreinen naar terreintype (peildatum 1 januari 2005) Provincie Zware industrieterrein Zeehaventerrein Gemengd terrein Hoogwaardig bedrijvenpark Distributiepark Onbekend Aantal Hectare bruto Aantal Hectare bruto Aantal Groningen 11% 5% 7% 13% 5% 5% 6% 4% 3% 1% 0% 0% Friesland 6% 5% 5% 1% 8% 6% 6% 3% 2% 2% 8% 23% Drenthe 5% 7% 0% 0% 3% 4% 5% 7% 2% 1% 0% 0% Overijssel 5% 4% 0% 0% 11% 10% 10% 9% 5% 2% 46% 41% Flevoland 1% 3% 0% 0% 2% 4% 6% 14% 3% 3% 0% 0% Gelderland 15% 7% 0% 0% 13% 14% 9% 10% 2% 2% 15% 22% Utrecht 1% 2% 0% 0% 4% 5% 4% 3% 0% 0% 0% 0% Noord-Holland 24% 23% 41% 16% 6% 7% 16% 11% 28% 28% 0% 0% Zuid-Holland 0% 0% 21% 40% 17% 15% 22% 24% 38% 30% 0% 0% Noord-Brabant 9% 16% 2% 13% 18% 20% 8% 6% 11% 9% 0% 0% Zeeland 8% 4% 24% 17% 7% 3% 5% 6% 0% 0% 0% 0% Limburg 15% 24% 0% 0% 6% 7% 3% 3% 6% 22% 31% 14% Nederland 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Hectare bruto Aantal Hectare bruto Aantal Hectare bruto Aantal Hectare bruto IBIS Werklocaties

39 Figuur 11: voorraad aan bedrijventerreinen naar terreintype (peildatum 1 januari 2005) (in hectare bruto) Zware industrieterrein Zeehaventerrein Gemengd terrein Hoogwaardig bedrijvenpark Distributiepark Onbekend Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord- Holland Zuid-Holland Noord- Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

40 4.2 Prijsgegevens Grond voor bedrijven kan worden verkocht of verhuurd of in erfpacht worden uitgegeven (dit komt met name voor bij haventerreinen). Indien sprake is van een bedrijfspand dat aan een gebruiker wordt verhuurd, kan ook een huurprijs bekend zijn. De markt voor bedrijfsruimte wordt van oudsher gekenmerkt door een hoog percentage eigenaargebruikers (tweederde van de bedrijfsruimtegebruikers in Nederland heeft zijn bedrijfspand in eigen bezit 3 ). Logischerwijze is het merendeel van de grond dan ook in handen van de gebruiker en kent IBIS vooral grondprijzen. In IBIS is onderscheid gemaakt naar soort prijs voor de grond en/of het vastgoed: verkoop-, erfpacht- en/of huurprijs. Op lokaal/regionale bedrijventerreinen is dit veelal een verkoopprijs voor het eigendom, terwijl dit op zeehaventerreinen veelal een canonprijs voor de erfpacht is of een huurprijs voor de grond. We maken onderscheid in een minimale en een maximale vraagprijs per vierkante meter (excl. btw) voor de nog uit te geven terreindelen. Van bedrijventerreinen waarvan de netto oppervlakte gelijk is aan het netto oppervlak van reeds uitgegeven terreinen, worden de prijsgegevens uit de database verwijderd omdat het terrein helemaal is uitgegeven. De gemiddelden worden alleen berekend op basis van de terreinen waar de prijsgegevens van bekend zijn. Overigens is van een groot aantal terreinen (nog) geen grondprijs bekend. Daarnaast stellen veel gemeenten de gegevens niet ter beschikking vanwege strategische belang en onderhandelingsposities met ondernemers en of projectontwikkelaars. Verkoopprijs grond: gemiddeld 87 tot 109 per m² kavel De gemiddelde prijs voor grond op bedrijventerreinen varieert van 31 (minimale grondprijs Groningen) tot 214 (maximale grondprijs Zuid-Holland) per m² kavel. Gemiddeld voor alle provincies samen, ligt de verkoopprijs op 87 tot 109 per m² kavel. In de Randstedelijke provincies ligt de grondprijs, niet verwonderlijk, hoger dan in de rest van het land. Dit hangt vooral samen met schaarste en een grotere vraag naar bedrijfsruimte en bedrijventerrein. Het gaat om de drie provincies Utrecht, Noord-Holland en Zuid- Holland. 3 Bron: Stec Groep (2005), Bedrijfsruimtegebruikers in Beeld, Nijmegen. IBIS Werklocaties

41 Tabel 16: voorraad aan bedrijventerreinen naar verkoopprijs grond in per m² kavel (peildatum 1 januari) Provincie Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Zeeland Limburg IBIS Werklocaties

42 4.3 Veroudering en herstructurering In de IBIS-inventarisatie is een vraag opgenomen over de staat van veroudering en herstructurering op bedrijventerreinen. Op basis van de BLM-publicatie Veroudering van bedrijventerreinen, een structuur voor herstructurering heeft IBIS Werklocaties een definitie van veroudering en herstructurering opgesteld, aan de hand waarvan gemeenten kunnen bepalen of een bedrijventerrein verouderd is en zo ja of er op (korte dan wel lange termijn) herstructurering plaats vindt. De huidige IBIS-vraag is een combinatie van beide aspecten. Dit betekent dat een terrein kan zijn verouderd, kan worden geherstructureerd dan wel al is geherstructureerd of überhaupt (nog) niet is verouderd. 27% van de bedrijventerreinen is verouderd, een deel daarvan wordt geherstructureerd (5%) Tabel 17: voorraad aan bedrijventerreinen naar staat van veroudering en herstructurering (peildatum 1 januari 2005) Staat van veroudering en herstructurering Bedrijventerreinen (aantal) Oppervlak (hectare bruto) Terrein niet verouderd % % Terrein is verouderd, geen herstructureringsplannen % % Terrein is verouderd, er bestaan herstructureringsplannen 303 8% % Terrein wordt momenteel geherstructureerd 165 5% % Terrein is na 1990 geherstructureerd 78 2% % Onbekend % % Herstructurering Onder het begrip herstructurering vallen alle eenmalige ingrepen op het bedrijventerrein die tot doel hebben veroudering van het terrein als geheel te bestrijden en die niet tot regulier onderhoud behoren. De ingrepen kunnen betrekking hebben op elk van de vier aspecten van veroudering: ruimtegebruik, aanzicht, ontsluiting en milieuhygiëne (BLM). IBIS Werklocaties