Over de auteurs. Voorwoord. DEEL I. DE BURGERRECHTELIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN BESTUURDERS IN EEN VZW Tom VANRAES 1. Inleiding 3

Transcriptie

1 deel0.fm Page ix Monday, November 22, :30 AM INHOUDSOPGAVE Over de auteurs Voorwoord v vii DEEL I. DE BURGERRECHTELIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN BESTUURDERS IN EEN VZW Tom VANRAES 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 1. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid 5 Hoofdstuk 2. De invloed van de nieuwe VZW-wet op de burgerrechtelijke aansprakelijkheid in de VZW 7 Afdeling 1. Algemeen 7 Afdeling 2. Wijzigingen 7 A. Drie bestuursorganen Prokurasysteem 7 1. Drie bestuursorganen 7 2. Invoering van het prokura-systeem 8 3. Orgaan van dagelijks bestuur 9 4. Orgaan van vertegenwoordiging 9 B. Residuaire bevoegdheden voor raad van bestuur 10 C. Kwijting aan de bestuurders 10 D. Beperkte aansprakelijkheid van de leden 11 Hoofdstuk 3. De burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de leden van een VZW 13 Afdeling 1. Onderscheid werkelijke leden toegetreden leden 13 Afdeling 2. Beperkte aansprakelijkheid van de leden 14 A. Principe: beperkte aansprakelijkheid 14 B. Uitzonderingen op dit algemeen principe VZW in oprichting Specifieke oprichtersaansprakelijkheid in de VZW? Aansprakelijkheid na nietigheid van de VZW Persoonlijke aansprakelijkheid leden bij niet-vermelding optreden namens VZW 19 ix

2 deel0.fm Page x Monday, November 22, :30 AM Hoofdstuk 4. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de bestuurders van de VZW 21 Afdeling 1. Bestuursorganen 21 Afdeling 2. Principe: geen persoonlijke aansprakelijkheid voor de bestuurders 23 Afdeling 3. Interne aansprakelijkheid (aansprakelijkheid van de bestuurders ten aanzien van de VZW) 25 A. Principe 25 B. Aansprakelijkheid wegens bestuursfouten 27 C. Aansprakelijkheid wegens inbreuken op de VZW-wet (en de uitvoeringsbesluiten) en de statuten 28 D. Beoordeling van de fout Het criterium van de goede huisvader ( bonus pater familias ) Beoordeling in concreto marginale toetsing Geen post factum-beoordeling Bezoldigd of onbezoldigd bestuurder Uitoefening opdracht in ondergeschikt verband 32 C. Omvang van de schade 33 D. Wie kan de vordering instellen? 34 E. Tegen wie kan de vordering worden ingesteld? 35 F. Kan de vzw haar bestuurders ook buitencontractueel aanspreken? Probleemstelling samenloop Belang Kan een VZW haar bestuurder(s) buitencontractueel aanspreken? 37 G. Interne aansprakelijkheid van bestuurders van VZW s in de praktijk 38 Afdeling 4. Externe aansprakelijkheid: aansprakelijkheid van de bestuurders t.a.v. derden 39 A. Principe 39 B. Volstaat een gewone bestuursfout? 41 C. Fout Schending van een specifieke wettelijke norm Schending van de algemene zorgvuldigheidsplicht 44 a. Strafrechtelijke inbreuk 45 b. Flagrante fouten van bestuurders 46 c. Contracteren met derden wetende dat nakoming contract quasi onmogelijk is kennelijk onredelijk een deficitaire activiteit voortzetten 46 D. Beoordeling van de fout De onrechtmatige daad moet persoonlijk op de bestuurder rusten Het principe van de goede huisvader De marginale toetsing Geen post factum-beoordeling 51 x

3 deel0.fm Page xi Monday, November 22, :30 AM 5. Bestuurders beheren andermans vermogen Uitoefenen van de opdracht in ondergeschikt verband 52 E. Oorzakelijk verband 53 F. Schade 53 G. Omvang van de schadevergoeding 55 H. Quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent 55 I. Wie kan een vordering op grond van artikel 1382 B.W. instellen tegen de bestuurders van een VZW? 57 J. Tegen wie kan de vordering worden ingesteld? 58 Hoofdstuk 5. Technieken om het risico op burgerrechtelijke bestuursaansprakelijkheid te beheersen 61 Afdeling 1. Ondoeltreffend verweer 61 Afdeling 2. Overzicht van mogelijke beschermingstechnieken 62 A. Kwijting (décharge) 62 B. Ontslag (en publicatie) 64 C. De verzekering van bestuurdersaansprakelijkheid 66 D. Exoneratieclausules 67 E. Vrijwarings- of waarborgregeling (pacte de garantie) en afstand van regres 69 F. De uitoefening van het bestuurdersmandaat door een vennootschap met beperkte aansprakelijkheid 70 G. De verjaring 72 H. Delegatie 73 Besluit 75 DEEL II. DE STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE VZW EN HAAR BESTUURDERS & DE DELEGATIE ALS INSTRUMENT OM DEZE VERANTWOOR- DELIJKHEID TE BEHEERSEN Ingrid VERSCHUEREN 77 Hoofdstuk 1. De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de VZW 81 Inleiding 81 Afdeling 1. Het toepassingsgebied van de wet van 4 mei A. De privaatrechtelijke rechtspersonen 82 1) Vennootschappen 82 a. Handelsvennootschappen met volkomen en onvolkomen rechtspersoonlijkheid 82 b. Tijdelijke en stille handelsvennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid 83 xi

4 deel0.fm Page xii Monday, November 22, :30 AM c. De commerciële maatschappen en burgerlijke vennootschappen die niet de vorm van een handelsvennootschap hebben aangenomen 83 d. De vennootschappen in oprichting Verenigingen 85 a. Verenigingen met rechtspersoonlijkheid 85 b. De VZW in oprichting is niet strafrechtelijk verantwoordelijk 86 c. Verenigingen zonder rechtspersoonlijkheid zijn niet strafrechtelijk verantwoordelijk 87 B. De publiekrechtelijke rechtspersonen Algemeen Immuniteit voor politieke publiekrechtelijke rechtspersonen 88 C. De gemeentelijke VZW Algemeen Geen strafrechtelijke immuniteit 92 Afdeling 2. De toerekening van een misdrijf aan de VZW en/of een natuurlijke persoon 92 A. De materiële toerekening Het misdrijf heeft een intrinsiek verband met de verwezenlijking van het doel van de VZW Het misdrijf heeft een intrinsiek verband met de waarneming van de belangen van de VZW Uit de concrete omstandigheden blijkt dat het misdrijf voor rekening van de VZW werd gepleegd 96 B. De morele toerekening 97 C. Het probleem van de wettelijke toerekening en conventionele toerekening 99 Afdeling 3. Cumul van de strafrechtelijke verantwoordelijkheden artikel 5, alinea 2 van het Strafwetboek 101 Afdeling 4. Decumul van de strafrechtelijke verantwoordelijkheden: veroordeling van de persoon die de zwaarste fout heeft begaan 106 A. Voorwaarden 106 B. De decumul-regeling voert een strafuitsluitende verschoningsgrond in 108 C. De burgerlijke aansprakelijkheid na toepassing van de decumulregeling Voor de burgerlijke rechter Voor de strafrechter 110 Afdeling 5. De lasthebber ad hoc 111 A. Wanneer kan een lasthebber ad hoc worden aangesteld? Tijdens het strafonderzoek Voor het vonnisgerecht 113 B. Wie kan men tot lasthebber ad hoc aanstellen? 113 xii

5 deel0.fm Page xiii Monday, November 22, :30 AM C. Hoe wordt een lasthebber ad hoc aangesteld? Ambtshalve Bij verzoekschrift 117 D. De rechtsmiddelen tegen de aanstelling van een lasthebber ad hoc Tijdens het strafonderzoek Voor het vonnisgerecht 118 Afdeling 6. De sancties 119 A. De geldboete als hoofdstraf De geldboete bij overtredingen (en gecontraventionaliseerde wanbedrijven) De geldboete bij wanbedrijven en misdaden 123 a. De wet voorziet enkel in een boete als straf 123 b. De wet voorziet in een vrijheidsstraf en een geldboete of slechts één van beide straffen 124 c. De wet voorziet in een levenslange vrijheidsstraf 125 B. De bijkomende straffen De bijzondere verbeurdverklaring Het tijdelijke of definitieve verbod een werkzaamheid die deel uitmaakt van het maatschappelijk doel van de rechtspersoon, te verrichten De tijdelijke of definitieve sluiting van één of meerdere inrichtingen van een rechtspersoon De ontbinding van de rechtspersoon wanneer deze opzettelijk is opgericht om de strafbare werkzaamheden te verrichten waarvoor hij werd veroordeeld of wanneer hij opzettelijk van zijn doel is afgewend om dergelijke werkzaamheden te verrichten De bekendmaking of verspreiding van de beslissing op kosten van de veroordeelde rechtspersoon 129 Afdeling 7. De strafmaat 130 Afdeling 8. De strafvervolging en strafuitvoering bij ontbinding en vereffening van de rechtspersoon 131 A. De strafvervolging bij ontbinding/vereffening van de VZW 131 B. De strafuitvoering bij ontbinding/vereffening van de VZW 132 Afdeling 9. Voorlopige maatregelen ten aanzien van de VZW 133 Hoofdstuk 2. De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de bestuurders van de VZW 135 Inleiding 135 Afdeling 1. Vervolging voor het misdrijf misbruik van vertrouwen 136 A. De constitutieve bestanddelen 137 B. Aanverwante misdrijven: subsidieafwending, subsidieheling en (poging tot) subsidiebedrog 144 xiii

6 deel0.fm Page xiv Monday, November 22, :30 AM 1. Algemene verplichting volgend uit artikel 1 K.B. 31 mei Subsidiefraude in de vorm van subsidieheling Subsidiefraude in de vorm van (poging tot) subsidiebedrog Subsidiefraude in de vorm van subsidieafwending Bestraffing in geval van recidivisme De verbeurdverklaring 147 Afdeling 2. Misbruik van vennootschapsgoederen door bestuurders van een VZW 148 A. De constitutieve bestanddelen De hoedanigheid van de dader: bestuurder in rechte of in feite Het gebruik van de goederen of van het krediet van de VZW 150 a. Het gebruik 150 b. Goederen Hoewel de daders wisten dat zulks op betekenisvolle wijze in het nadeel was van de VZW en van die van zijn schuldeisers of vennoten Met bedrieglijk opzet Voor persoonlijke rechtstreekse of indirecte doeleinden 153 Hoofdstuk 3. De delegatie als instrument om de strafrechtelijke aansprakelijkheid te beheersen 155 Inleiding 155 Afdeling 1. Het strafrechtelijk risico en de delegatie van bevoegdheden 156 Afdeling 2. De rechtsgeldige delegatie 160 A. De grondvoorwaarden Afwezigheid van fout en bedrog De delegatie dient duidelijk, expliciet en precies zijn De gedelegeerde dient de delegatie te aanvaarden en toute connaissance de cause Bekwaamheid, gezag en middelen Autonome beslissingsmacht van de gedelegeerde Regelmatig toezicht door de delegerende 163 B. De vormvoorwaarden 164 Afdeling 3. Toepassingsgebied van de delegatie 165 A. Wie kan delegeren? Rechtspersonen en natuurlijke personen Subdelegatie 165 B. Aan wie kan men delegeren? Personen binnen en buiten de VZW Co-delegatie Cumul van delegaties 166 xiv

7 deel0.fm Page xv Monday, November 22, :30 AM C. Wanneer kan men delegeren? Rechtsdomeinen Wettelijke toerekening 167 D. Wat kan men delegeren? 168 Afdeling 4. Gevolgen van een geldige delegatie 168 DEEL III. FISCUS EN (BESTUURDERS VAN) VZW S Bart COOPMAN 171 Hoofdstuk 1. Risico s inzake directe belastingen 173 Afdeling 1. Wanneer is een vzw onderworpen aan de rechtspersonenbelasting of aan de vennootschapsbelasting? 173 A. Welke criteria liggen aan de basis van het onderscheid tussen rechtspersonenbelasting en vennootschapsbelasting? Onderworpenheid aan de vennootschapsbelasting Onderworpenheid aan de rechtspersonenbelasting De criteria van onderscheid 179 a. De alleenstaande of uitzonderlijke verrichtingen 180 b. Beleggen van fondsen ingezameld in het kader van de statutaire opdracht 181 c. Bedrijvigheden die slechts bijkomstig op nijverheids-, handelsof landbouwverrichtingen betrekking heeft of niet volgens nijverheids- of handelsmethoden wordt uitgevoerd Besluit 185 B. De overgang van de rechtspersonenbelasting naar de vennootschapsbelasting Algemeen Gevolgen voor de aansprakelijkheid van de bestuurder Gevolgen inzake boekhoudverplichtingen 189 Afdeling 2. Aansprakelijkheid van bestuurders voor de belastingschulden van de VZW 191 Afdeling 3. Het fiscaal regime van vergoedingen betaald door de VZW aan haar bestuurders 197 A. Inleiding 197 B. Kan een bestuurder van een VZW als bedrijfsleider kwalificeren? 198 Afdeling 4. het fiscaal regime van vergoedingen betaald door de VZW aan andere personen dan bestuurders 202 A. Inleiding 202 B. Vergoedingen betaald aan vrijwilligers Vrijwilligersvergoedingen betaald aan natuurlijke personen 203 a. Welke vrijwilligers worden bedoeld? 204 xv

8 deel0.fm Page xvi Monday, November 22, :30 AM b. Welke activiteiten viseert de circulaire? 205 c. Welk bedrag van de ontvangen vergoeding is vrijgesteld? 206 d. Welke zijn de verplichtingen in hoofde van de VZW en in hoofde van de vrijwilliger? 208 e. Kunnen bestuurders van VZW s deze forfaitaire onkostenvergoedingen genieten? Verzekeringsuitkering ontvangen door een vrijwilliger na een ongeval tijdens het vrijwilligerswerk Vrijwilligersvergoedingen betaald aan rechtspersonen Specifieke regelingen 211 a. Stewards 211 b. Controleurs, kassiers en verantwoordelijken van bij de K.B.V.B. aangesloten voetbalclubs 212 c. Spelers en medewerkers van amateurploegen in lagere afdelingen 212 d. Brandweerlieden en vrijwilligers van de civiele bescherming 213 C. Vergoedigen aan allerhande personen en de verplichting voor de VZW om fiches op te stellen Inleiding Wat zijn de gevolgen van een gebrek aan of laattijdige indiening van de vereiste fiches en samenvattende opgaven? Uitzonderingen op de verplichting tot opmaak van fiches Aanslag geheime commissielonen en andere sancties Bij wijze van conclusie: een concrete toepassing voor vergoedingen betaald aan derden 219 Hoofdstuk 2. (Bestuurders van) VZW s en indirecte belastingen 221 Afdeling 1. VZW en BTW 221 A. De belastingplichtige in BTW-termen Eenieder Het uitoefenen van een economische activiteit die bestaat in het leveren van in het WBTW bedoelde goederen en/of het verrichten van diensten enerzijds en in het doen van intracommunautaire verwervingen anderzijds Activiteit geregeld en zelfstandig uitoefenen Met of zonder winstoogmerk Hoofdzakelijk of aanvullend 227 B. Voorbeelden en gevolgen van de belastingplicht 227 C. De zogenaamde maatstaf van heffing 228 D. BTW-vrijstellingen Een greep uit een aantal BTW-vrijstellingen die niet alleen voor VZW s gelden 231 xvi

9 deel0.fm Page xvii Monday, November 22, :30 AM 2. Vrijstellingen die alleen voor instellingen zonder winstoogmerk gelden 232 E. Mogelijke sancties op de miskenning van de BTW-wetgeving 239 Afdeling 2. VZW en registratierechten 241 Afdeling 3. De VZW en het Wetboek der Successierechten 244 A. De VZW ontvangt een legaat 244 B. Het non-profit duo-legaat 246 C. De patrimoniumtaks 247 Bibliografie 251 Trefwoordenregister 265 xvii

10 deel0.fm Page xviii Monday, November 22, :30 AM