Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

Transcriptie

1 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008 Opdrachtgever: Productschap Tuinbouw ECORYS Etienne van Nuland Erwin Hazebroek Peter Donker van Heel Rotterdam, 15 mei 2009

2

3 ECORYS Nederland BV Postbus AD Rotterdam Watermanweg GG Rotterdam T F E asb@ecorys.com W K.v.K. nr ECORYS Arbeid & Sociaal Beleid T F NUL/RG EA18050rapdef

4 NUL/RG EA18050rapdef

5 Inhoudsopgave Voorwoord 7 Samenvatting en conclusies 9 1 Inleiding Achtergrond en doel onderzoek Opzet van het onderzoek Werkgeversenquête Werknemersenquête Leeswijzer 17 2 Structuur van de werkgelegenheid Inleiding Aantal bedrijven Aantal werkzame personen in direct dienstverband per branche Opbouw personeelsbestand Eigenaren en meewerkende gezinsleden Werknemers in vaste dienst en in tijdelijke dienst Stagiairs en bbl ers Samenvattend overzicht opbouw personeelsbestand Uitzendarbeid Beroep op uitzendarbeid Kenmerken van werknemers in vaste dienst Werknemers in vaste dienst naar persoonskenmerken Werknemers in vaste dienst naar functie en dienstverband 36 3 Ontwikkeling arbeidsmarkt Inleiding Verwachting toekomst Instroom Uitstroom Saldo in- en uitstroom Vacatures Wervingsmethodes Knelpunten 51 NUL/RG EA18050rapdef

6 4 Personeelsbeleid, scholing en imago Inleiding Arbeidsverhoudingen Aspecten van het personeelsbeleid Aandeel scholing Bijdrage werkgever scholing Opleidingsfondsen Oordeel over scholing Werknemers in vaste dienst naar opleidingsniveau Imago 70 5 Werknemers Inleiding Motieven, aantrekkelijkheid tuinbouw Opleiding en scholing Personeelsbeleid in bedrijf Imago Arbeidsomstandigheden Toekomst 86 Bijlage 1 Responsoverzicht 89 NUL/RG EA18050rapdef

7 Voorwoord Voor u ligt de Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw Deze monitor is uitgevoerd door ECORYS in opdracht van het Productschap Tuinbouw. De monitor bevat gegevens die zijn voortgekomen uit een telefonische enquête onder bijna werkgevers en ruim werknemers. Het veldwerk is uitgevoerd door bureau Mediad in het laatste kwartaal van De onderzoekers bedanken hierbij alle werkgevers en werknemers die hun medewerking hebben verleend aan de telefonische enquête. De begeleidingscommissie van het onderzoek bestaat uit vertegenwoordigers van werkgevers- en werknemersorganisaties: Mw. M. Bense, dhr. J.H. de Boer, dhr. R.P. Troost en dhr. L.A.M. Welschen. Een speciaal woord van dank gaat uit naar onze directe opdrachtgever, de heer J.C. Boon van het Productschap Tuinbouw, die (al jaren) met grote inzet de voorbereiding en de begeleiding van dit onderzoek voor zijn rekening neemt. Etienne van Nuland, Erwin Hazebroek, Ting Li en Mathijn Wilkens (allen van ECORYS) hebben het onderzoek uitgevoerd. Peter Donker van Heel ECORYS Projectleider Rotterdam, mei 2009 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

8

9 Samenvatting en conclusies Doel en opzet onderzoek In 2008 is voor de zesde maal de Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw uitgevoerd. Deze monitor vindt elke twee jaar plaats. Ten behoeve van de monitor is bij netto werkgevers en werknemers uit de primaire en de niet-primaire sectoren binnen de tuinbouw een telefonische enquête afgenomen. Zij zijn geïnterviewd over de arbeidsmarkt en arbeidsgerelateerde onderwerpen in de sector. Totaalbeeld De werkgelegenheid in de tuinbouwsector is in 2008 licht gestegen ten opzichte van 2006 met 1,6 procent. Het aantal bedrijven is afgenomen met bijna vijf procent. De stijging in de werkgelegenheid heeft betrekking op de niet-primaire kolom. In de primaire kolom zijn zowel de werkgelegenheid als het aantal bedrijven afgenomen. Het aantal vaste krachten is toegenomen en het aantal tijdelijke krachten is ongeveer gelijk gebleven. Het aantal eigenaren en meewerkende gezinskrachten is echter gedaald. Verder is er een lichte stijging te zien in het aandeel bbl ers in de werkgelegenheid. Gebruik uitzendwerk Inleen- en uitzendkrachten zijn van groot belang voor de tuinbouwsector. Dit is voornamelijk het geval in de primaire kolom. Dit komt doordat de productie meer onderhevig is aan schommelingen en uitzendarbeid gebruikt wordt om de pieken op te vangen. In de primaire kolom heeft 41 procent van de werkgevers aangegeven gebruik te maken van uitzendwerk. In de niet-primaire is dit percentage duidelijk lager (19%). Voor de bedrijven die aangegeven hebben gebruik te maken van uitzendarbeid geldt dat gemiddeld 32 procent van hun totale loonsom hieraan besteed wordt. Naast het piekmotief wordt uitzendwerk vaak structureel ingezet. In bijna tien procent van de gevallen wordt gebruik gemaakt van uitzendarbeid met als doel om nieuw personeel te werven. Instroom gelijk, uitstroom afgenomen De instroom van vaste krachten in het totale aantal vaste krachten, het instroompercentage, is ten opzichte van 2006 met acht procent onveranderd gebleven. Het uitstroompercentage is gedaald ten opzichte van 2006 en bedraagt, evenals het instroompercentage, acht procent. Dit zorgt er voor dat het saldo van de instroom- en uitstroompercentages nagenoeg nul bedraagt. Vacatures In de periode dat de interviews zijn afgenomen (het laatste kwartaal van 2008) heeft de economische crisis in de sector kennelijk nog niet gezorgd voor een daling van het aantal Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

10 vacatures. Een deel van die vacatures is moeilijk vervulbaar, maar de problemen blijven beperkt. Driekwart van de werkgevers ondervindt geen probleem in de werving. Dit komt overeen met ander vacature onderzoek 1, waaruit volgde dat 25 procent van de agrarische moeilijk vervulbare vacatures heeft. Volgens dat onderzoek had van de onderzochte sectoren de agrarische sector het laagste aandeel moeilijk vervulbare vacatures. Aandeel bedrijven met medezeggenschap licht toegenomen Het aandeel bedrijven met een OR of PVT in de glastuinbouw is vijf procent en in de overige primaire sectoren twee procent. Deze percentages zijn relatief laag door het grote aandeel kleine bedrijven in de primaire kolom. In de niet-primaire kolom is dit percentage gemiddeld hoger. Ten opzichte van 2006 is het aandeel bedrijven met medezeggenschap licht gestegen. Van de bedrijven met 50 of meer werknemers heeft de helft een ondernemingsraad. Dit aandeel is lager dan het landelijke gemiddelde van 76 procent. Meer bedrijven met formeel werkoverleg In ongeveer de helft (48%) van de bedrijven in de tuinbouw vindt regelmatig formeel werkoverleg plaats. Dit aandeel is toegenomen ten opzichte van 2006, toen het 35 procent bedroeg. Scholing van werknemers verschilt per cluster van sectoren De sectoren met het grootste aandeel van bedrijven die werknemers scholen zijn de groothandel (36%), de glastuinbouw (30%) en de overige niet-primaire sectoren (31%). In de detailhandel wordt door relatief het kleinste aantal bedrijven gebruik gemaakt van scholing (11%). maar laat stijgende lijn zien volgens werkgevers Het aandeel bedrijven in de groothandel dat aan scholing van werknemers doet, laat een lichte stijging zien. Gemiddeld voor de tuinbouw is het percentage vast personeel dat scholing heeft gevolgd in de 12 maanden die aan de enquête voorafgingen, 17 procent. In 2006 was dit aandeel 14 procent Acht procent van de werkgevers in de tuinbouw geeft aan een schriftelijk vastgelegd scholings- en opleidingsplan te hebben. Net als in voorgaande jaren levert het merendeel van de werkgevers die hun werknemers scholing laten volgen een bijdrage in zowel tijd als geld. Werkgevers geven vaker een bijdrage in de vorm van geld dan in de vorm van werktijd. Verdere daling van bekendheid met opleidingsfondsen Het aandeel werkgevers in de tuinbouw dat bekend is met een opleidingsfonds uit de bedrijfstak is 41 procent. De bekendheid met opleidingsfondsen de laatste jaren gedaald. Eén op de zes werkgevers (17 %) geeft aan gebruik te hebben gemaakt van de opleidingsfondsen in het afgelopen jaar. Niveau middenkader Ongeveer een kwart van de werkgevers onderschrijft de stelling dat het middenkader onvoldoende gekwalificeerd is voor haar taken. Werkgevers in de boomkwekerij zijn het vaker eens met deze stelling. 1 P. Donker van Heel, M. van der Ende en E. Hazebroek, Vacatures in Nederland 2008, CWI, Amsterdam, december Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

11 Werknemers goed te motiveren voor gerichte vakopleiding, goed geschoold en deskundig personeel zeldzaam Een groot deel van de werkgevers in de primaire kolom (42%), en het merendeel van de werkgevers in de niet-primaire kolom (56%) is het eens met de stelling dat werknemers prima te motiveren zijn voor een voor een gerichte vakopleiding. Het aandeel werkgevers dat goed geschoold en deskundig personeel zeldzaam vindt, is 62 procent in de primaire kolom en 57 procent in de niet-primaire kolom. Groene opleiding van belang voor werkgever Een meerderheid van de werkgevers in de tuinbouw geeft aan een groene opleidingsachtergrond voor werknemers belangrijk te vinden. Bijna driekwart van de werkgevers in de primaire kolom is het eens met de stelling dat het moeilijk is om werknemers met een groene opleiding te werven. Opleidingsniveau vaste krachten De helft van de werknemers in de tuinbouw heeft een opleiding op mbo-niveau 1 of 2 (inclusief vmbo, lbo en mavo). Voor heel Nederland bedraagt dit aandeel 18 procent. Net als in 2006 heeft ruim een derde (37%) van de werknemers een opleiding op mbo-niveau 3 of 4 (inclusief havo en vwo). Voor de beroepsbevolking is dit 44 procent. Het aandeel werknemers met basisonderwijs als hoogst genoten opleiding is licht toegenomen ten opzichte van 2006 en bedraagt acht procent. Een ruime meerderheid (61%) van de werkgevers in de primaire kolom is van mening dat het werk in de sector een negatief imago heeft. Voor de niet-primaire kolom is dit 38 procent. Werknemers over de werksituatie Werknemers vinden een goede relatie met collega s het belangrijkst. Ook een goede relatie met de werkgever, de zekerheid van een vaste baan, een goed salaris, contacten met andere mensen en een veilige werkomgeving worden belangrijk gevonden. Werknemers het meest tevreden zijn over zowel de relatie met collega s als de relatie met de baas. Werknemers in de primaire kolom hun werksituatie licht positiever beoordelen dan werknemers in de niet-primaire kolom. Vooral het oordeel over het krijgen van voldoende verantwoordelijkheden en voldoende doorgroeimogelijkheden relatief sterk is toegenomen ten opzichte van Beroepsgerichte scholing Zowel in de primaire als niet-primaire kolom vindt een daling plaats van het percentage werknemers dat een beroepsgerichte cursus heeft gevolgd. Veruit het grootste deel van de werknemers geeft aan dat scholing volledig door de werkgever vergoed wordt. Een derde van hen antwoordt dat scholing volledig binnen werktijd gevolgd wordt. Net als in 2004 en 2006 geeft 42 procent van de werknemers aan bereid te zijn om scholing te volgen. Het percentage bedrijven met een vastgelegd opleidings- en scholingsplan is sterk toegenomen, vooral in de niet-primaire kolom. Voor de tuinbouwsector als geheel is dit aandeel 34 procent. Een hoog percentage werknemers geeft aan geen belemmeringen te ondervinden voor het volgen van scholing. Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

12 Personeelsbeleid Werknemers zijn geënquêteerd over verschillende aspecten van het personeelsbeleid binnen het bedrijf waar ze werkzaam zijn. Van de werknemers geeft 63 procent aan op regelmatige basis werkoverleg te voeren, zegt 78 procent te weten wie er zitting heeft in de OR of PVT en is 57 procent van mening dat er daadwerkelijk sprake is van medezeggenschap. Ongeveer de helft van de werknemers heeft wel eens een functioneringsgesprek gehad. In de niet-primaire kolom heeft 40 procent te maken gehad met gericht verzuimbeleid. Dit is een stijging ten opzichte van Een derde van de werknemers in de niet-primaire kolom heeft voorts te maken gehad met coaching. Dit percentage ligt lager in de primaire kolom. Werkdruk en imago Een kleiner aandeel werknemers dan in 2006 ervaart dat zij met te weinig mensen zijn om het werk aan te kunnen. Werknemers vinden het werk minder zwaar en minder saai en routinematig dan in Ook beschouwen de werknemers het werk als zijnde veiliger dan in Het aandeel werknemers dat vindt dat de sector een negatief imago heeft, is afgenomen. Die daling wordt geheel bepaald door de antwoorden van de werknemers in de primaire sector. Zowel in de primaire als niet-primaire kolom is ongeveer 14 procent bekend met Groen werkt. Van hen vindt 41 procent de campagne een goed initiatief. Dit is minder dan in 2006 het geval was. Inschaling volgens de cao Het grootste deel van de werknemers geeft aan dat hun functie is ingedeeld op basis van een cao functie-indeling. Relatief veel werknemers in de primaire kolom weten niet of zij ingedeeld zijn volgens een cao functie-indeling (26%). 12 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

13 1 Inleiding 1.1 Achtergrond en doel onderzoek Het Productschap Tuinbouw heeft, na metingen in 1998, 2000, 2002, 2004 en 2006 voor de zesde keer een arbeidsmarktmonitor laten uitvoeren. De monitor geeft inzicht in de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de primaire en niet-primaire tuinbouwkolom. De arbeidsmarktmonitor biedt aanknopingspunten voor het beleid van het Productschap, de brancheorganisaties en de werknemersorganisaties. Naast inzicht in de tuinbouwketen als geheel geeft de monitor ook gedetailleerde informatie over de ontwikkelingen in de afzonderlijke branches die samen de tuinbouwkolom vormen. De centrale doelstelling van de arbeidsmarktmonitor is het geven van inzicht in de belangrijkste ontwikkelingen in de tuinbouwketen op het gebied van werkgelegenheid, personeelsbeleid, opleiding en scholing. Daarmee levert de monitor een bijdrage aan een relevant, stuurbaar en evenwichtig arbeidsmarktbeleid. 1.2 Opzet van het onderzoek De arbeidsmarktmonitor bestaat uit een telefonische enquête onder werkgevers en werknemers in de primaire en niet-primaire sectoren binnen de tuinbouwkolom. Gegevens over aantallen bedrijven en de werkgelegenheid zijn gebaseerd op bestaande bronnen als CBS en LISA Werkgeversenquête Ten behoeve van de werkgeversenquête zijn voor de primaire kolom adresbestanden gebruikt van PROSU. PROSU is specialist op het gebied van agrarische adres- en bedrijfsinformatie. Ook in voorgaande jaren is van deze adresbestanden gebruik gemaakt. Er is voor elke te onderzoeken sector een steekproef getrokken uit dit bestand, gestratificeerd naar sector en omvang in aantallen werknemers. Voor de niet-primaire sector is de steekproef getrokken uit het LISA vestigingenregister. Het LISA vestigingenregister is een databestand met gegevens over alle vestigingen in Nederland waar betaald werk wordt verricht. Het vestigingenregister bevat actuele adresgegevens van werkgevers die op brancheniveau te onderscheiden zijn. Ook hieruit is een steekproef getrokken, waarbij is gestratificeerd naar sector en grootteklasse. Alleen werkgevers met minimaal 1 werknemer zijn benaderd. Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

14 In totaal zijn netto telefonische enquêtes afgenomen onder werkgevers. Het responspercentage is 51 procent. Dit responspercentage is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Alle werkgevers hebben vooraf een brief ontvangen van het Productschap Tuinbouw, waarin de telefonische enquête is aangekondigd. De brief is vergezeld door een bijlage met een aantal vragen die alvast konden worden voorbereid. Op deze manier is de betrouwbaarheid van de antwoorden vergroot. Tabel 1.1 laat de verdeling van de respons uit de werkgeversenquête over de verschillende deelsectoren zien. De tabel geeft de verdeling van respondenten weer op basis van antwoorden uit de enquête. De sectorindeling van PROSU en LISA bleek zeer goed te corresponderen met de sector die het bedrijf zelf aangaf. In de laatste kolom is het totale aantal bedrijven gegeven per sector (bronnen CBS en LISA). De precieze verdeling van aantal bedrijven binnen de drie deelsectoren die samen de groothandel sierteelten uitmaken is onbekend en berust op een schatting. Tabel 1.1 Respons werkgevers naar branche Branche Aantal respondenten Aantal bedrijven 2007 Opengrondsgroentebedrijf Glasgroenten Opengrondsbloemenbedrijf Glasbloemen bedrijf incl. potplanten Bloembollenbedrijf Paddenstoelenbedrijf (champignons) Fruitbedrijf Boomkwekerijbedrijf Uitgangsmateriaal Primair totaal Industrie (fruit en groenteverwerkend bedrijf) Groothandel sierteelten w.v. Groothandel bloemen w.v. Groothandel bloembollen w.v. Groothandel boomkwekerij (incl. teelt boomkwekerijproducten) 27 5 Groothandel groenten en fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen en planten Ambulante handel / markt- en straathandel Hoveniersbedrijf Tuincentrum Niet-primair totaal Totaal tuinbouw N.B.: De uitkomsten voor de sectoren industrie en de afzonderlijke groothandels bloembollen en boomkwekerijen dienen als indicatief te worden beschouwd. 2 Het gaat hier om veredeling, vermeerdering en opkweek van plantaardig uitgangsmateriaal. 14 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

15 De resultaten van de enquête zijn gewogen naar sector en grootteklasse. Voor het primaire deel is daarvoor gebruik gemaakt van cijfers van het CBS. Voor het nietprimaire deel is gewogen met behulp van LISA-cijfers over Het wegen is gebeurd door een vermenigvuldigingsfactor te berekenen op basis van de aantallen bedrijven per sector en per grootteklasse uit de enquête vergeleken met CBS- en LISA-cijfers. Hierdoor ontstaat een representatief en proportioneel beeld van de gehele sector en clusters van sectoren, naar sector en grootteklasse. De respons is voldoende om statistisch verantwoorde uitspraken te doen voor de sector als geheel en voor de primaire en niet-primaire sector afzonderlijk. Ook voor de meeste deelsectoren zijn de aantallen hoog genoeg om statistisch verantwoorde uitspraken te doen, vooral omdat ook grotere bedrijven voldoende vertegenwoordigd zijn. Voor de industrie en de afzonderlijke groothandels bloembollen en boomkwekerijen moeten de antwoorden als indicatief worden beschouwd, omdat er soms te weinig waarnemingen zijn. In het bijlagenrapport wordt uitgebreid ingegaan op de responsverantwoording. In het vervolg van deze monitor zullen wij voornamelijk uitgaan van een clustering van onderstaande sectoren. In een aparte bijlage zijn de resultaten van alle afzonderlijke sectoren weergegeven. De clustering is weergegeven in tabel 1.2. Tabel 1.2 Clustering sectoren Primair Glastuinbouw Overig primair Niet-primair Groothandel Detailhandel Overige niet-primaire sectoren Glasgroentenbedrijf Glasbloemenbedrijf Opengrondsgroentebedrijf Opengrondsbloemenbedrijf Bloembollenbedrijf Paddenstoelenbedrijf Fruitbedrijf Boomkwekerijbedrijf Uitgangsmateriaal (zaad) Groothandel sierteelten Groothandel groenten en fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen en planten Ambulante handel Industrie Hoveniersbedrijf Tuincentrum In de enquête onder werkgevers zijn de volgende onderwerpen aan de orde gekomen: achtergrond; structuur van de werkgelegenheid; uitzendwerk; samenstelling van de werkgelegenheid; Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

16 instroom; uitstroom; vacatures, werving en aansluiting beroepsonderwijs; arbeidsverhoudingen; scholing en bijscholing; imago Werknemersenquête Voor de werknemersenquête zijn twee typen bestanden gebruikt: bestanden van Colland voor de primaire sector; bestanden van CNV en FNV voor de niet-primaire sector. In totaal zijn enquêtes afgenomen onder werknemers. Voor de werknemers in de niet-primaire sector is mogelijk sprake van enige selectiviteit aangezien de enquête is gehouden onder vakbondsleden. Het gaat daarbij veelal om oudere werknemers en mannen. Uit eerder onderzoek in de vleessector waarbij een vergelijking kon worden gemaakt van antwoorden van vakbondsleden en andere werknemers is gebleken dat meningsvragen over de kwaliteit van de arbeid voor deze twee groepen werknemers geen grote verschillen gaven. Bij het beschouwen van de resultaten dient er in elk geval rekening mee gehouden te worden dat het om een specifieke groep werknemers gaat. Het responspercentage bedraagt 72 procent. Tabel 1.3 geeft de respons per sector weer. De uitkomsten van het werknemersonderzoek zijn gewogen naar de leeftijdsverdeling zoals deze per sector is gebleken in het werkgeversonderzoek (zie hierboven). Dit heeft er toe geleid dat de resultaten representatief zijn naar sector en leeftijd, met de toevoeging dat in het primaire deel de resultaten afkomstig zijn van vakbondsleden. De aantallen zijn echter relatief klein in vergelijking met de totale populatie van werknemers. Om die reden kunnen de resultaten alleen als indicatief worden beschouwd. Vergelijking met voorgaande jaren laat overigens een eenduidig beeld zien. Tabel 1.3 Respons naar sector (werknemersenquête) Sector Aantal respondenten Opengrondsgroentebedrijf 90 Glasgroentenbedrijf 101 Opengrondsbloemenbedrijf 82 Glasbloemen bedrijf incl. potplanten 140 Bloembollenbedrijf 129 Paddenstoelenbedrijf (champignons) 108 Fruitbedrijf 106 Boomkwekerijbedrijf 107 Uitgangsmateriaal (uitgangsmateriaal) zaad n.v.t. Totaal primair Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

17 Sector Aantal respondenten Industrie (fruit en groenteverwerkend bedrijf) n.v.t. Veilingen 134 Groothandel sierteelten 215 Groothandel groenten en fruit 144 Detailhandel AGF 30 Detailhandel bloemen en planten 77 Ambulante handel / markt- en straathandel n.v.t. Hoveniersbedrijf 112 Tuincentrum 95 Totaal niet-primair 807 Totaal Leeswijzer De opbouw van dit rapport is als volgt. Hoofdstuk 2 betreft de structuur van de werkgelegenheid in de sector. Hoofdstuk 3 gaat in op de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de tijd. In hoofdstuk 4 komt het personeelsbeleid aan de orde, evenals scholing en het imago van de bedrijfstak als werkgever. In hoofdstuk 5 ten slotte komen de meningen van de werknemers over de kwaliteit van de arbeid aan bod. De meeste resultaten zijn in percentages weergegeven. Wanneer het gaat om procentuele verdelingen over sectoren, kan het voorkomen dat de tabellen niet precies optellen tot 100 procent. Dit wordt veroorzaakt door afronding van de percentages in de tabellen op hele procenten. Er is voor gekozen de nauwkeurigheid van de cijfers in de tabellen te laten prevaleren boven het laten optellen van de tabellen tot exact honderd procent. Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

18

19 2 Structuur van de werkgelegenheid 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de omvang en structuur van de werkgelegenheid in de tuinbouwsector. Voor het grootste deel is hiervoor gebruik gemaakt van de uikomsten van het werkgeversonderzoek. Voor de totalen in de primaire kolom is gebruik gemaakt van cijfers van het CBS (het aantal bedrijven, het aantal werkzame personen, vaste en tijdelijke krachten, eigenaren en meewerkende gezinsleden). Voor de totalen in de nietprimaire kolom is gebruik gemaakt van cijfers van LISA. 2.2 Aantal bedrijven Tabel 2.1 en 2.2 geven een overzicht van het aantal bedrijven in de primaire en nietprimaire kolom over de jaren 1998, 2000, 2002, 2004, 2006 en In tabel 2.1 is het absolute aantal bedrijven weergegeven. Tabel 2.2 laat de relatieve ontwikkeling zien sinds Het volgende kan worden waargenomen: Het aantal bedrijven in de tuinbouw sector is over de periode afgenomen met een kleine vijf procent. De afname is in lijn met de dalende trend in het aantal bedrijven van de afgelopen jaren. Tussen 2006 en 2008 is het aantal bedrijven iets sneller gedaald dan in de periode De sterkste daling heeft echter plaatsgevonden tussen 2000 en Het aantal bedrijven in de primaire kolom is teruggelopen naar , een daling van 35 procent sinds Het aantal bedrijven in de niet-primaire kolom is sinds 1998 redelijk stabiel. De sterke afname in de detailhandel wordt gecompenseerd door een sterke toename van de hoveniersbedrijven. Tussen 1998 en 2008 is het aantal bedrijven in deze branche toegenomen met 68 procent. Dit is het gevolg van de sterke stijging van het aantal eenmansbedrijven/zzp ers in deze branche. Binnen de primaire kolom is het aantal paddenstoelen bedrijven relatief het sterkst afgenomen. Sinds 2000 is dit aantal meer dan gehalveerd. Verder nemen de aantallen glasgroente, opengrondsgroente en glasbloemen bedrijven af met 50, 44 en 41 procent ten opzichte van Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

20 Tabel 2.1 Aantal bedrijven per branche (1998, 2000, 2002, 2004, 2006 en 2008) Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Veiling Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen boomkwekerij Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen/planten Supermarkten Ambulante handel groenten en fruit bloemen en planten Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw. 3 Onder veilingen vallen de volgende bedrijven: Bloemkwekerij: bestaande veilingen Flora, Oost-Ned.TFA. Groenten/fruit: Voorheen als veiling bekende organisaties waaronder Greenery en Fruitmasters; maar exclusief nieuwe telersverenigingen. Bollen: CNB, Hobaho. 20 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

21 Tabel 2.2 Indexcijfer aantal bedrijven (1998 = 100) Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Veiling Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen boomkwekerij Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen/planten Supermarkten Ambulante handel groenten en fruit bloemen en planten Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw. 2.3 Aantal werkzame personen in direct dienstverband per branche Tabel 2.3 geeft het aantal werkzame personen weer in de primaire en niet-primaire kolom (werknemers op de loonlijst, inclusief eigenaren en meewerkende gezinskrachten). Te zien is dat de werkgelegenheid in de tuinbouw toeneemt met 1,6 procent ten opzichte van 2006 naar personen. De stijging wordt in zijn geheel bepaald door de nietprimaire kolom. In de primaire kolom neemt de werkgelegenheid juist af. Daar gaat de daling van het aantal bedrijven samen met een daling van het aantal werkzame personen. Hoewel het aantal bedrijven ook in de niet-primaire kolom licht is terug gelopen, is het totale aantal werkzame personen gestegen. Op brancheniveau zien we dat: 4 Bij een indexcijfer wordt het startjaar, hier 1998, als 100 procent beschouwd. De cijfers in de daarop volgende jaren zijn procentuele stijgingen of dalingen ten opzichte van dit startjaar. In 2005 is de omvang van het aantal bedrijven bijvoorbeeld nog maar 84 procent ten opzichte van Het aantal bedrijven is dus met 16 procent gedaald. Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

22 Het aantal werkzame personen in de opengrondsgroente en de fruitteelt is toegenomen. De werkgelegenheid in de primaire kolom is het sterkst gedaald in de glastuinbouw. Het aantal werkzame personen in de niet-primaire kolom is gestegen in de industrie, de groothandel groente en fruit, bij de hoveniers en in de tuincentra. Voor de hoveniers geldt dat er vanaf 2000 een continue stijging te zien is. Tabel 2.3 Aantal werkzame personen in direct dienstverband, inclusief gezinskrachten per branche (1998, 2000, 2002, 2004, 2006 en 2008) a), exclusief inleen- en uitzendkrachten, en exclusief supermarkten Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Veiling Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen boomkwekerij Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen/planten Supermarkten Ambulante handel groenten en fruit bloemen en planten Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw. 22 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

23 Tabel 2.4 Indexcijfer werkzame personen per branche (1998 = 100) Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Veiling Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen boomkwekerij Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen/planten Supermarkten Ambulante handel groenten en fruit bloemen en planten Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw. 2.4 Opbouw personeelsbestand In deze paragraaf wordt de opbouw van het personeelsbestand beschreven. Er wordt achtereenvolgens ingegaan op het aantal eigenaren en meewerkende gezinsleden, de verdeling vaste en tijdelijke krachten en het aantal stagiairs en bbl ers Eigenaren en meewerkende gezinsleden Het aantal eigenaren en meewerkende gezinsleden is sterk gedaald ten opzichte van de eerdere metingen (tabel 2.5 en 2.6). In de primaire kolom is vanaf 1998 een dalend aantal eigenaren en meewerkende gezinsleden te zien. De afname is het grootst in de glastuinbouw, waar het aantal gedaald is met 7,3 procent ten opzichte van Ook in de opengrondsgroente neemt het aantal eigenaren en meewerkende gezinsleden af. De dalingen zijn in lijn met het afnemende aantal bedrijven in de glastuinbouw en de opengrondsgroente. Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

24 Tabel 2.5 Eigenaren en meewerkende gezinsleden Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen/planten Ambulante handel Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw. Tabel 2.6 Indexcijfers eigenaren en meewerkende gezinsleden (1998 = 100) Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

25 Detailhandel bloemen/planten Ambulante handel Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw a) De cijfers van de niet-primaire sector zijn gebaseerd op de resultaten van de enquête, gecorrigeerd op basis van een gecombineerde trend van aantal bedrijven en eigenaren en meewerkende gezinsleden. Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw Werknemers in vaste dienst en in tijdelijke dienst Tabel 2.7 en tabel 2.8 tonen het aantal werknemers in vaste en in tijdelijke dienst sinds Werknemers in vaste dienst zijn werknemers met een contract voor onbepaalde tijd. Werknemers in tijdelijke dienst zijn werknemers die wel in dienst zijn van het bedrijf, maar een contract hebben voor bepaalde tijd. Uit tabel 2.7 volgt dat het aantal vaste werknemers in de primaire kolom licht gestegen is ten opzichte van In de opengrondsgroente is het aantal vaste werknemers in de afgelopen twee jaar relatief sterk toegenomen (+38%). Ook het aantal vaste medewerkers in de fruitteelt neemt dit jaar sterk toe (+19%). In de niet-primaire kolom geldt dit voor de hoveniers (+17%). In de paddenstoelen is echter een grote daling in het aantal vaste krachten te zien (-26%). Per saldo heeft er in de tuinbouw als geheel een stijging plaatsgevonden in het aantal vaste werknemers. Tabel 2.7 Aantal vaste werknemers Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Veiling Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen boomkwekerij Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

26 Detailhandel bloemen/planten Ambulante handel Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw. Het aantal tijdelijke werknemers in de primaire kolom is de afgelopen twee jaar licht afgenomen met vijf procent. In de niet-primaire kolom is het aantal tijdelijke krachten met 9 procent toegenomen, wat er per saldo voor dat het aantal gelijk is gebleven ten opzichte van Op brancheniveau zijn er relatief grote stijgingen te zien in de paddenstoelen en de industrie. Tabel 2.8 Aantal tijdelijke werknemers Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Totaal primair Industrie Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen boomkwekerij Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen/planten Ambulante handel Hoveniersbedrijf Tuincentrum Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw Stagiairs en bbl ers In Nederland bestaan verschillende opleidingen die gericht zijn op de tuinbouwsector. Het mbo-onderwijs kan verlopen ofwel via de bol ofwel de bbl-route. In de bol-route 26 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

27 volgen leerlingen dagonderwijs en wordt stage gelopen in de praktijk. In de bbl-route zijn leerlingen in dienst van het bedrijf en volgen ze tegelijkertijd hun opleiding. Tabel 2.9 geeft een overzicht van de leerlingaantallen in een aantal opleidingen. De aantallen zijn in elk van de opleidingsrichtingen gestegen ten opzichte van het vorige schooljaar. Tabel 2.9 Onderwijs mbo-groen, leerlingenaantallen 2004/ / /2007 Plantenteelt Bol Bbl Bloemschikken Bol Bbl Groene ruimte Bol Bbl Overige agrarische richtingen Totaal agrarische sector Bol Bbl Bron: Ministerie LNV/Aequor. Tabel 2.10 en 2.11 geven inzicht in het aantal stagiairs en bbl ers, evenals hun aandeel in de werkgelegenheid. Het volgende kan hierover gesteld worden: In de glastuinbouw nemen zowel het aantal stagiairs als bbl ers af, terwijl in de overige primaire branches deze aantallen toenemen. Het aandeel stagiairs in de werkgelegenheid neemt daarmee licht af, terwijl het aandeel bbl ers licht toeneemt. Het aantal stagiairs en bbl ers in de detailhandel neemt ten opzicht van 2006 fors af van naar 720. In de groothandel en overige niet-primaire branches veranderen de aandelen stagiairs en bbl ers in de werkgelegenheid relatief weinig. Het absolute aantal plaatsen voor stagiairs en bbl ers neemt in totaal behoorlijk af ten opzichte van 2006, namelijk van naar (-24%). Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

28 Tabel 2.10 Indicatie voor aantal stagiaires in oktober Indicatie aantal stagiairs Aandeel stagiaires in werkgelegenheid Indicatie aantal stagiairs Aandeel stagiaires in werkgelegenheid Glastuinbouw ,0% 390 0,7% Overige Primair 910 1,5% ,7% Totaal primair ,7% ,4% Groothandel 200 0,7% 310 1,0% Detailhandel ,2% 720 3,3% Overige nietprimair ,4% ,3% Totaal niet-primair ,4% ,7% Totaal tuinbouw ,6% ,5% Tabel 2.11 Indicatie voor aantal bbl ers in oktober Indicatie aantal bbl ers Aandeel bbl ers in werkgelegenheid Indicatie aantal bbl ers Aandeel bbl ers in werkgelegenheid Glastuinbouw 650 1,0% 340 0,6% Overige Primair 510 0,8% 830 1,3% Totaal primair ,9% ,1% Groothandel 190 0,7% 210 0,7% Detailhandel ,9% 440 2,0% Overige niet-primair ,3% ,2% Totaal niet-primair ,7% ,1% Totaal tuinbouw ,8% ,1% Samenvattend overzicht opbouw personeelsbestand Tabel 2.12 geeft een samenvattend overzicht voor 2008 van de opbouw van het reguliere personeelsbestand in de tuinbouw. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen gezinskrachten (eigenaren en meewerkende gezinsleden) en werknemers. De werknemers zijn verdeeld in vaste krachten en tijdelijke krachten. Voor de tuinbouwketen als geheel blijkt dat 16 procent van de werkgelegenheid wordt vervuld door eigenaren en meewerkende gezinsleden. Voor de primaire kolom ligt dit percentage hoger (23%); voor de niet-primaire kolom lager (11%). Het aandeel eigenaren en meewerkende gezinsleden wordt hier voornamelijk opgedreven door de bedrijven in de fruitteelt, de opengrondsbloemen, de opengrondsgroente en boomkwekerijen. Verder is in de niet-primaire kolom te zien dat het aandeel eigenaren en meewerkende gezinsleden relatief laag is in de industrie en de groothandels. In de ambulante handel is het aandeel juist hoog (49%). 28 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

29 De onderstaande tabel moet als volgt worden gelezen. De kolom gezinskrachten plus de kolom werknemers tellen op tot 100 procent. Daarna wordt weergegeven hoeveel procent van de werknemers een vast dientverband heeft en hoeveel een tijdelijk. In 2008 bedraagt het aandeel vaste werknemers in de tuinbouw 64 procent. Het aandeel vaste werknemers is het hoogst in de groothandels sierteelten en de hoveniersbedrijven. In de fruit- en bloembollenteelt is het aandeel vaste werknemers met respectievelijk 30 en 33 procent het laagst. Tabel 2.12 Relatieve opbouw personeelsbestand Gezinskrachten Werknemers Waarvan vast Waarvan tijdelijk Opengrondsgroente Glasgroente Opengrondsbloemen Glasbloemen Bloembollen Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal Primair Industrie Groothandel sierteelten bloemkwekerij bloembollen Groothandel groenten/fruit Detailhandel AGF Detailhandel bloemen/planten Ambulante handel Hoveniersbedrijf Tuincentrum Niet-primair Totaal tuinbouw Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw. 2.5 Uitzendarbeid Beroep op uitzendarbeid Naast vaste en tijdelijke dienstverbanden wordt personeel ingehuurd dat niet bij het eigen bedrijf in dienst is, maar bij een uitzendbureau of inleenbedrijf. Geschat wordt dat er in oktober 2008 in totaal inleen- en uitzendkrachten werkzaam waren in de tuinbouw, zie tabel Dit is een momentopname. Op jaarbasis zijn er meer inleen- en uitzendkrachten werkzaam geweest. Naar schatting gaat het in de gehele tuinbouwsector op jaarbasis om personen die zijn ingeleend, wat gelijk staat aan ongeveer Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw

30 fte. 5 Hiervan is gemiddeld 76 procent via het uitzendbureau geplaatst. Uitzendkrachten afkomstig uit Polen vormen hierin een grote groep, namelijk 58 procent. Het aandeel uitzendkrachten is het hoogst in de glastuinbouw (86%) en het laagst in de detailhandel (18%). Verder zien we dat slechts een klein gedeelte van de uitzendkrachten, gemiddeld één procent, afkomstig is uit Roemenië of Bulgarije. Er in de niet-primaire kolom wordt relatief veel gebruik gemaakt van freelancers, zzp ers en collegiale inleen. Tabel 2.13 Inzet inleenarbeid (indicatie) in oktober/november 2008 Inleen- en uitzendkrachten Via uitzend bureau (Waarvan uit Polen) Via payroll Freelance, zzp ers Collegiale inleen Overige inleen krachten Glastuinbouw % (58%) 10% 4% 0% 0% Overige primair % (61%) 4% 10% 3% 14% Totaal primair % (59%) 7% 6% 1% 6% Groothandel % (74%) 4% 6% 2% 4% Detailhandel % (19%) 0% 20% 21% 41% Overige niet-primair % (31%) 2% 18% 10% 5% Totaal niet-primair % (56%) 3% 12% 6% 6% Totaal tuinbouw % (58%) 6% 8% 3% 6% Het onderzoek onder werkgevers is afgenomen in oktober en november Dit zijn in de meeste branches binnen de tuinbouwketen geen piekmaanden. In andere maanden zijn er meer arbeidskrachten werkzaam. In tabel 2.14 is een beeld gegeven van het totale aantal arbeidskrachten dat werkzaam is in de piekperiode. Het gaat hier om een indicatie van de maximale inzet van arbeid tijdens de piekperiode. De schatting laat zien dat er in 2008 ongeveer personen in de primaire kolom werkzaam zijn en in de niet-primaire kolom. Omdat de piekperiodes in verschillende branches niet op hetzelfde moment vallen, zijn hier mogelijk arbeidskrachten dubbel geteld die in meerdere branches werken. Tabel 2.14 Indicatie van het aantal arbeidskrachten (inclusief inleenkrachten) werkzaam in de piekperiode Indicatie aantal arbeidskrachten Glastuinbouw Overige primair Totaal primair Groothandel Detailhandel Overige niet-primair Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Bron: Productschap Tuinbouw. 30 Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008

31 Tabel 2.15 bevat gegevens over het aantal bedrijven dat gebruik maakt van uitzendarbeid, uitgesplitst naar bedrijfsgrootte. In de primaire kolom heeft 41 procent van de bedrijven aangegeven uitzendkrachten in te zetten; in de niet-primaire kolom is dit 18 procent. Daarmee maakt gemiddeld 29 procent van de bedrijven in de tuinbouw gebruik van uitzendkrachten. Verder blijkt dat driekwart van deze bedrijven meer dan 50 werknemers in dienst heeft. Kleinere bedrijven maken minder gebruik van uitzendarbeid. Tabel 2.15 Aandeel bedrijven dat gebruik maakt van uitzendarbeid, naar bedrijfsgrootte 1-9 werknemers werknemers 50 en meer Totaal werknemers Glastuinbouw Overige Primair Totaal primair Groothandel a) Detailhandel Overige niet-primair Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Tabel 2.16 geeft inzicht in het aandeel inleenarbeid in de totale loonsom, alleen voor de bedrijven die aangegeven hebben hier gebruik van te maken. Uitspraken gelden dus niet voor alle bedrijven, maar uitsluitend voor bedrijven die gebruik maken van inleenarbeid. Te zien is dat in de primaire kolom, door de bedrijven die er gebruik van maken, een groot gedeelte van de loonsom wordt besteed aan uitzendarbeid. Gemiddeld bedraagt dit percentage 40 procent, wat overeenkomt met de meting van In de niet-primaire kolom is het percentage inleenarbeid in de totale loonsom met 14 procent aanzienlijk lager. Er heeft hier een daling plaatsgevonden ten opzichte van 2006, toen het aandeel nog 22 procent bedroeg. Voor tuinbouwbedrijven die gebruik maken van inleenarbeid wordt geschat dat gemiddeld 32 procent van hun loonsom hieraan besteed wordt. Tabel 2.16 Aandeel uitzendarbeid in loonsom bij bedrijven die gebruik maken van uitzendarbeid % Van de totale loonsom dat besteedt wordt aan uitzendarbeid per bedrijf Glastuinbouw Overige Primair Totaal primair Groothandel a) Detailhandel Overige niet-primair Totaal niet-primair Totaal tuinbouw Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw