Concept-Uitvoeringsagenda New Towns Almere

Transcriptie

1 Concept-Uitvoeringsagenda New Towns Almere Datum: 28 oktober 2009 Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

2 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding 3 2. Almeerse context 7 3. Uitvoeringsagenda Sociale stijging en onderwijs 10 Businesscase I: vergroot ontwikkelingskansen voor kinderen en jongeren 11 Businesscase II: koester sociaal kapitaal, organiseer maatschappelijke participatie Vanzelfsprekende veiligheid 25 Businesscase I : veiligheid en jeugd Fysieke preventie in wijken 34 Businesscase I :fysieke acupunctuur openbare ruimte, toelichting Businesscase II: versterken en vernieuwen van het (zelf) beheer, toelichting 3.4 Bruisende centrumvoorzieningen 37 Businesscase I: Schipperplein 37 Bijlage 1 Wijkbeschrijvingen 39 Bijlage 2 Nadere Uitwerking businesscase 3.1.I en 3.1.II Sociale stijging en onderwijs 46 Bijlage 3 Nadere uitwerking businesscase 3.3.I Fysieke acupunctuur openbare ruimte 51 Nadere uitwerking businesscase 3.3.II Versterken en vernieuwen van het (zelf) beheer 57 Bijlage 4 Vernieuwingsaanpak de Wierden 59 Bijlage 5 Nadere uitwerking businesscase I, Schipperplein 62 Bijlage 6. Overzicht vragen aan het Rijk 64 Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

3 1. Inleiding Hoe 5 steden groeiden tot steden Almere, Apeldoorn, Ede, Haarlemmermeer en Zoetermeer zijn steden die allemaal explosief zijn gegroeid sinds de Tweede Wereldoorlog. Deze groei is door een aantal dominante maatschappelijke en beleidsmatige trends veroorzaakt (zie ook Buitenwijk Reijndorp e.a. 1998). Tot het midden van de jaren 60 van de vorige eeuw veranderde de Nederlandse maatschappij in rap tempo. Het waren de jaren van wederopbouw waarin de welvaart van huishoudens enorm groeide.. Hand over hand nam ook de individualisering, emancipatiemogelijkheden, consumptiegedrag en mobiliteit toe. De toenemende mobiliteit van de bevolking was de motor achter de suburbanisatietrend die toen ontstond. In korte tijd werd de woonlocatie van huishoudens sterker bepaald door bereikbaarheid dan door nabijheid van bijvoorbeeld de arbeidsplaatsen van de leden van het huishouden. De gemeenten Zoetermeer (49%), Haarlemmermeer (36%), Ede (50% ) en Apeldoorn (32%) groeiden tussen 1945 en 1960 enorm hard. Ede en Zoetermeer verdubbelden zelfs in 15 jaar, in onderstaande tabel wordt de fasering van de groei per stad duidelijk: Almere Apeldoorn Ede Haarlemmerme Zoetermeer er fase sprongsgewijze groei inwonertal: max. + 42% + 66% + 118% + 994% % + 6% + 17% + 46% + 30% % + 3% + 7% + 25% 4% Het woningbouwprogramma werd vanaf dit moment in alle vijf de steden gekenmerkt door het bouwen van (veelal grondgebonden) woningen voor gezinnen. Een uitzondering hierin is Zoetermeer met een hoge mate gestapelde woningbouw. Met de eerste Nota Ruimtelijke Ordening kwam tussen 1950 en 1960 de moderne Nederlandse ruimtelijke ordening tot volle bloei. Het beleidsconcept gebundelde deconcentratie werd geïntroduceerd. Deze beleidsambitie was de basis voor de toekomstige groei van Zoetermeer, Haarlemmermeer en Almere. Het onvermogen van provincies (o.a. Gelderland en Utrecht) om de groei van niet-groeikernen af te remmen en de praktijk die vaak toch weerbarstiger bleek dan de mooie prognoses, had als gevolg dat de steden Ede en Apeldoorn bleven (door)groeien. In deze steden droeg natuurlijke aanwas van de bevolking sterker bij tot groei van de steden dan in Zoetermeer, Haarlemmermeer en Almere, maar was tegelijkertijd sprake van een grote instroom vanuit de rest van Nederland. Er werd gewerkt met planstempels waarin de wijkgedachte was terug te vinden, maar deze planstempels zijn één van de hoofdoorzaken van de eenzijdige en identiteitloze opbouw van veel van de wijken binnen de vijf gemeenten; allemaal programmatisch gelijk wat betreft aard, omvang en ruimtelijke samenstelling (strikte functiescheiding). Op haar beurt leidt deze eenzijdigheid weer tot een gebrekkig imago, staat de binding van mensen aan hun woonomgeving vaak onder druk en is nauwelijks sprake van een (wijk)economie. In de loop van de jaren 60 werd volop ingezet op de productie van eengezinswoningen en het stimuleren van eigenwoningbezit. Door de dan tot volle wasdom gekomen welvaart ontstond een suburbanisatiestroom van sociaaleconomisch krachtige mensen naar de nieuwbouwlocaties. De periode zijn de hoogtijdagen van de groeikernen. 1 In 1977 kreeg een aantal gemeenten in de nabijheid van grote steden de status van groeikern: een kern die een sterke groei moet doormaken, vooral ten behoeve van een nabijgelegen (grote) stad, indien deze groei exponentieel groot is in vergelijking met de omvang van die kern zelf, zoals geformuleerd in de Verstedelijkingsnota. Almere, Haarlemmermeer en Zoetermeer maakten onderdeel van dit verstedelijkingsprogramma. Overigens was de speciale aandacht van het rijk voor de groeikernstatus van korte duur, want nog geen tien jaar later werden de groeikernen al weer als gewone gemeenten behandeld. Daarmee stopte na verloop van enige jaren niet alleen het 1 De tekst in deze paragraaf is grotendeels ontleend aan het essay dat Arnold Reijndorp, hoogleraar aan de Han Lammers leerstoel ( UVA/INTI), samen met Stefan Metaal schreef voor het symposium De vernieuwing van de Nieuwe Stad. Een in 2008 door de gemeenten Capelle aan den Ijssel, Nieuwegein en Spijkenisse georganiseerd symposium over de vernieuwingsopgave in groeikernen. De tekst is niet van toepassing op Apeldoorn en Ede. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

4 gezamenlijk optrekken naar het rijk, maar kwam er ook een eind aan de uitwisseling van ervaringen. Een belangrijk gegeven in de snelle uitbouw van de nieuwe steden is dat deze zich voltrok in de eerste helft van de jaren tachtig, een periode van economische recessie. De groei moest worden gerealiseerd tegen het economische tij in. Met als gevolg dat de woningvoorraad relatief goedkoop is gebouwd, de omgeving schraal aangelegd, het voorzieningen niveau beperkt en de bevolking overwegend laag opgeleid. Overigens zijn dezelfde kernmerken terug te vinden in wijken van Apeldoorn en Ede. Met de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening en de VINEX zette de omvangrijke groei van deze steden vanaf midden jaren 90 gewoon voort. Van groei naar beheer Deze vijf steden staan voor de opgave zich door de stedelijke vernieuwing te verduurzamen. Niet alleen in termen van ecologische of fysieke duurzaamheid, maar juist op sociaal gebied (binding en sociaal verband) en economisch (werken in de wijk, waardebehoud gebouwde omgeving).daarbij willen zij niet in de extremen te vervallen, zoals we die de afgelopen 15 jaar hebben gezien in de stedelijke vernieuwing. Grootschalige sloop van wijken of transformaties van de stad staan niet op het programma, want de noodzaak en middelen daarvoor ontbreken. Zo n aanpak, een preventieve stedelijke vernieuwingsaanpak, is echter nog onontgonnen terrein binnen de stedelijke planning. Nederland is een land dat goed is in bouwen, zo hebben we bewezen na Deze steden zijn daarvan het levende bewijs. Maar we zijn nog steeds niet heel bekwaam in het beheren van wat we hebben. Het laten versloffen van het sociaal en fysiek beheer is, zowel in de stadsvernieuwing als herstructurering, in de afgelopen decennia in heel wat gevallen de aanleiding geweest voor de uiteindelijke vernieuwingsoperaties. Juist deze steden kunnen de laboratoria zijn voor de stedelijke vernieuwing van de toekomst, want zij staan er relatief goed voor. Kansen en bedreigingen zijn nog veel meer met elkaar in evenwicht zijn. In hun uitvoeringsagenda s presenteren de vijf steden hoe zij deze preventieve vernieuwingsopgave in de periode ter hand willen nemen. Zij willen de kraamkamer worden voor de stedelijke vernieuwaanpak van toekomst. De ontwikkelingsgeschiedenis van de vijf steden heeft geleid tot een gelijkvormigheid van inhoud en vorm tussen de gemeenten en dit zorgt voor een vernieuwingsopgave in alle vijf de steden. Wanneer naar de ontwikkelingen op sociaal-economisch en maatschappelijk gebied wordt gekeken, wordt duidelijk dat de economische situatie relatief gunstig is en de steden veelal zijn ontdaan van zeer diepzittende sociale problematiek. Daar staat tegenover dat de dynamiek niet altijd even positief is. Een trend is die van een gebrekkige diversiteit, in aanwezige huishoudens, in inkomens, in voorzieningen, in woningaanbod, et cetera. Trends die bij het uitblijven van een antwoord kunnen leiden tot een neerwaartse spiraal en verdere verslechtering van de identiteit en imago. Alle steden willen de aantrekkelijkheid van hun stad waarborgen en vergroten en de mogelijkheden van sociale stijging faciliteren. Hiermee wordt bedoeld dat de inwoners in de bestaande stad zich kunnen ontplooien en een stapje verder kunnen komen in de maatschappij De steden hebben nu te weinig mogelijkheden om kansrijke jongeren aan zich te binden: vaak moeten zij voor deze stap verder naar een andere stad. Alhoewel de eenvormigheid zich in alle steden profileert staan de steden in essentie allemaal voor de opgave om zichzelf te vernieuwen, wetende dat ze te maken hebben met een compleet andersoortige vernieuwingsopgave dan die we hebben leren kennen in de afgelopen 15 jaar. New Town-verkenningen Het besef dat veel steden die na 1945 snel zijn gegroeid zich geplaatst zien voor een omvangrijke en bovendien andersoortige vernieuwingsopgave, begint ook langzaam door te dringen in de landelijke politiek. Op 5 december 2007 heeft de Tweede Kamer de motie Ortega (31200 XVIII, 30) aangenomen. Daarin verzoekt de kamer aan de regering om in de geest van de motie- Adelmund, het huidige overleg met de G31, het IPO en de VNG over de evaluatie van het Grotestedenbeleid en over de contouren van het stedelijk beleid na 2009 te verbreden met de vijf plusgemeenten die nu (nog) geen deel uitmaken van het Grotestedenbeleid (Haarlemmermeer, Almere, Apeldoorn, Ede en Zoetermeer) 2. De minister heeft op 6 december in een brief aan de kamer aangegeven positief tegenover de motie te staan (Kamerstuk XVIII, 40, blz. 7). De VNG ondersteunt bij brief van 8 januari 2008 de lijn van het rijk. Zij geeft daarbij enkele 2 De verwijzing is naar motie Adelmund 21062, 131. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

5 criteria aan die volgens haar van belang zijn bij de bepaling welke steden zouden moeten worden betrokken bij het toekomstig stedenbeleid: Steden met aanzienlijke omvang Grootschalige investeringsopgave (verleden, heden, toekomst) Objectief waarneembare sociale, economische en maatschappelijke problemen of achterstanden Aanwezigheid van een preventieve opgave Regionale functie (centrumgemeente). Sinds de indiening van de motie Ortega is er in goed partnership tussen de vijf betrokken gemeenten en het ministerie van VROM gewerkt. Bovendien is de voorzitter van de vijf gemeenten aanwezig geweest bij het bestuurlijk overleg in maart 2008 tussen het rijk en de G4, de G27, IPO en VNG. Naar aanleiding van de motie Ortega is de positie en de (toekomstige) problematiek van de New Towns (Haarlemmermeer, Almere, Apeldoorn, Ede en Zoetermeer) in beeld gebracht. Het onderzoek naarde specifieke aspecten van New Towns is gebaseerd op drie bestanddelen: de stadsfoto, een analyse van de Leefbaarometer en eigen onderzoek van de vijf betrokken gemeenten. Op basis van dit onderzoek kan worden geconcludeerd dat de vijf steden momenteel relatief goed presteren. Op stedelijk niveau hebben de onderzochte steden ook te maken met problemen zoals: Bruisende Centrumvoorzieningen en stadscentra: Het niveau van stedelijke voorzieningen houdt de groei van de bevolking niet bij. (Hogere) onderwijsinstellingen worden node gemist. Daarnaast kan het gaan om culturele voorzieningen, maar ook om opvanghuizen voor daklozen en verslaafden. Wijken van waarde: Het is de ruimtelijke tegenhanger van het centrum: de grote nieuwe wijken zijn soms zeer saai en gelijkvormig. Stad van nieuwe kansen voor de volgende generatie: sociale stijging voor alle inwonetrs, voldoende kwalitatief onderwijs en werkgelegenheid om de migratie van jongeren uit de steden te voorkomen. Vanzelfsprekende veiligheid:: de leefbaarometer laat zien dat hoewel het in de New Towns nog redelijk veilig is, de onveiligheid en vooral de jongerenoverlast snel toeneemt. Er zijn overigens ook volop kansen. Groei geeft een dynamiek waarin innovatie mogelijk is. De bevolking, bedrijven en instellingen, bestuur en ambtelijk apparaat, zijn ingesteld op vernieuwing. Er heerst een pioniers mentaliteit. Een open houding om samen met andere partners te zoeken naar nieuwe oplossingen voor bovenlokale vraagstukken. Dat vertaalt zich in samenwerkingsverbanden op regionaal, landelijk en ook internationaal niveau. De trots en kennis die in Nederland is opgebouwd rond de waterwerken kan ook verbreed worden naar de nieuwe steden als wij er gezamenlijk in slagen daar goed voorbeeldgedrag te kunnen laten zien. In de wereld worden vele nieuwe steden gebouwd. De vijf steden kunnen daarvoor hun gezamenlijke kennis en expertise inzetten. Uitvoeringsagenda: preventie en beheer Op basis van de verschillende analyses en de onderkende stedelijke problematiek zijn de vijf Ortega-gemeenten betrokken bij het Nieuwe Stedenbeleid. Het nieuwe stedenbeleid vanaf 2010 heeft een themagerichte aanpak en richt zich voor de New Towns op preventie en beheer. Uit drie door VROM mede geïnitieerde analyses, namelijk de stadsfoto, de leefbaarometer en eigen aanvullend onderzoek blijkt de noodzaak de gebleken neerwaartse spiraal in o.m. de aantrekkelijkheid van de stad voor het human capital om te buigen door beleidskeuzes die langjarige inspanningen vereisen. De discussie met de maatschappelijke partners is van groot belang om met de rijksoverheid in de loop van het jaar tot een uitvoeringsagenda te kunnen komen. Deze vormt de input voor de uiteindelijk te maken afspraken. Met de brief Stedenbeleid vanaf 2010 heeft het kabinet de contouren van het nieuwe stedenbeleid op hoofdlijnen geschetst. In de brief Stedenbeleid vanaf 2010 zijn de volgende kaders gesteld: Decentraal om maatwerk beter mogelijk te maken, waaronder innovatieve aanpakken, en de Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

6 interbestuurlijke lasten te verminderen. Selectief: Focus op hardnekkige knelpunten, zowel voor wat gebieden (wijkaanpak) als thema s (ontkokering in relatie tot cumulatie-probleem-gezinnen, krimp en newtown); het kunnen zowel fysieke, als sociaal-economische thema s betreffen. Actief; Rijk is betrokken bij experimenten (met name gericht op innovatieve aanpakken) en vent deze ook uit. Vanuit partnerschap kan Rijk steden aanspreken: actieve agendering van kansen en problemen. Partnerschap: De relatie tussen Rijk en steden kenmerkt zich door partnerschap. Samen richten ze zich op complexe vraagstukken. Beide leveren oplossing. Het nieuwe stedenbeleid vanaf 2010 kent 4 onderdelen: 1. Decentralisatie van het huidige GSB met behoud van de verworvenheden (mogelijkheid integrale aanpak, meerjarige zekerheid en prestatieafspraken op hoofdlijnen). Decentralisatie leidt tot aantal decentralisatie-uitkeringen die voortkomen uit de BDU SIV en een decentralisatie-uitkering ISV. 2. Uitvoeren van het Wijkactieplan, inclusief aandacht voor de 40+ wijken. 3. Derde investeringstijdvak ISV ( ). 4. Uitvoeren van een themagerichte aanpak van complexe opgaven: gezamenlijk met steden verkennen en oplossen van vraagstukken: new towns, krimp, multi-probleemgezinnen ed. Ervaringen en goede voorbeelden uitventen. De vijf steden zullen bij nieuwe uitkeringen van het rijk worden betrokken zoals dat ook recent is gebeurd met de leefbaarheidsgelden. De navolgende uitvoeringsagenda omvat een preventieplan (dat verder wordt) uitgewerkt in businesscases. De uitvoeringsagenda bevat een concreet maatregelpakket met een zakelijk karakter voor de stedelijke vernieuwing in de 5 steden voor de periode Uit de uitvoeringsagenda komt naar voren welke doorbraken per thema worden gerealiseerd en tegelijk maken de business cases duidelijk welke allianties nodig zijn met het rijk, tussen de gemeenten onderling en op lokaal niveau. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

7 De inhoudelijke thema s in deze uitvoeringsagenda s zijn: Centrumvoorzieningen en stadscentra, grote woonwijken, sociale stijging en veiligheid in de wijken. De thema s zijn gekozen op basis van de verschillende onderzoeken, gesprekken met VROM en de rondetafelgesprekken die hebben plaatsgevonden. Dit is een uitvoeringsagenda, voor ieder thema wordt uiteindelijk afzonderlijk bekeken hoe aan te sluiten bij het landelijke beleid. Voor sociale stijging wordt een aanvraag ingediend via de weg van de BDU SIV, veiligheid maakt aanspraak op gelden vanuit het veiligheidsfonds en voor de fysieke aanpak wordt subsidie aangevraagde uit het preventiebudget van VROM/WWI. Belangrijk voor het slagen van de uitvoeringsagenda is de bereidheid van het rijk soepel om te gaan met regelgeving die de uitvoering in de weg staat. Voor de langere termijn denken de vijf steden graag mee over invulling van de zogenaamde sleutelprojecten. Per thema is een aantal businesscases geformuleerd. Sommige businesscases hebben het karakter van experimenten, anderen zijn heel concreet en uitvoeringsgericht. Belangrijke principes voor de businesscases zijn: Van curatief naar preventief De burger is aan zet: van consumenten naar producent Ondernemer betrekken bij de publieke zaak Netwerksamenwerking van instellingen Bevorderen van publiek ondernemerschap via het belonen van waardecreatie en van verminderde collectieve afwenteling Verkorting van collectieve geldstromen waardoor verband tussen inspanning en resultaat inzichtelijk wordt. Bovendien wordt rond ieder thema wordt een leergemeenschap opgericht die de projecten steunt en evalueert. Het doel van de leergemeenschap is er voor te zorgen dat goede projecten navolging krijgen, fouten worden verbeterd en ervaringen worden opgebouwd en gedeeld. Belangrijk is bij deze aanpak te leren zien welke projecten het meest kansrijk zijn, wat de gevolgen zijn voor de rolverdeling tussen de diverse partijen en wat de te verwachten (maatschappelijke) kosten en baten zijn. Deze aanpak is open. Andere New Towns worden nadrukkelijk uitgenodigd deel te nemen. Het rijk wordt naast financiering en ruimte voor experimenten gevraagd mee te doen en denken aan dit leerproces en de voorwaarden voor samenwerking te scheppen Het gaat hierbij om de inzet van expertise, het organiseren van bijeenkomsten en inhoudelijke begeleiding van de gezamenlijk uit te voeren business cases. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

8 2. Almeerse context Van overloopgemeente naar grote stad In de Tweede Nota over de Ruimtelijke Ordening (1966) besloot het Rijk tot de ontwikkeling van Almere. Van meet af aan was het de bedoeling om een stad van inwoners te bouwen. Almere moest, naast het tegengaan van de ongebreidelde suburbanisatie en bouwen in open en groene ruimten, zorgen voor gevarieerde woonmilieus en het op gang helpen van de stadsvernieuwing (in Amsterdam). In 1976 betrokken de eerste 24 huishoudens hun nieuwe woning in De Werven in Almere Haven. De eerste groeifase van Almere viel samen met het groeikernenbeleid van de Rijksoverheid. De ontwerpfilosofie van kleinschaligheid, humaan en menselijk bouwen drukken in de eerste 10 jaar nadrukkelijk een stempel op Almere. Met de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening (1988) en Vierde Nota Extra (1992) kreeg Almere opnieuw een belangrijke taak toebedeeld in woningbouwproductie en door de VINEX groeide de stad verder door. De meerkernige opzet uit het structuurplan van 1983 bood de mogelijkheid om steeds te bouwen overeenkomstig de dan geldende maatschappelijke en economische eisen en in het tempo dat op dat moment werd verlangd. Uitzonderingen zijn Overgooi, Noorderplassen-West en Vogelhorst, maar deze pasten wel weer binnen de in gang gezette kwaliteitsslag. Met de VINEXtaakstelling verschoof de aandacht van kwantiteit naar kwaliteit. Met eindigen van de VINEX/VINAC omstreeks 2010 is invulling gegeven aan de structuurplannen uit 1983 en Daarmee eindigt de groei van Almere waarschijnlijk niet, want Almere staat aan de vooravond van een nieuwe groeiopgave: de schaalsprong. De schaalsprong is de verdere (door)groei van Almere naar inwoners. Op verzoek van het Rijk heeft Almere onderzocht hoe de stad kan groeien met woningen en arbeidsplaatsen. De groei moet zorgen voor de ingrediënten zodat een complete stad kan ontstaan. En dat is nodig, want de sociaaleconomische en maatschappelijke ontwikkeling van de stad vraagt om aandacht en de verdubbeling van de stad in slechts twintig jaar tijd heeft effecten op de bestaande wijken. Almere staat voor de ambitieuze opgave: én groeien én versterken en vernieuwen van bestaande wijken. Een opgave die ook duidelijk zal doorklinken in de uitvoeringsagenda van Almere. Staat van de stad en wijkvernieuwing Almere is uniek en wordt goed gewaardeerd door haar inwoners. Het ruimtelijke, sociale en culturele profiel van de stad heeft in de afgelopen 30 jaar vorm gekregen door allerlei factoren, waarvan de overloop uit Amsterdam en economie en arbeidsmarkt van de Noordvleugel belangrijke zijn. In 30 jaar is, over de keper beschouwd, een kwalitatief goede stad gebouwd waar mensen prettig suburbaan kunnen wonen. Veel Almeerders hebben werk en de meeste (basis- )voorzieningen zijn aanwezig. Wijkpeilingen laten ook zien dat veel bewoners hun woning en woonomgeving waarderen. De waardering is ook stabiel, al vinden veel Almeerders dat het onderhoud van de stad achterblijft en dat de stad onveiliger wordt. Op het gebied van veiligheid weet Almere haar relatief gunstige positie te behouden, maar er zijn punten van zorg. Almere is geen tekentafelmodel meer, maar een middelgrote stad met een ontluikende kwetsbaarheid. Trends en ontwikkelingen openbaren zich in volle omvang in buurten en wijken. Ook Almeerse wijken hebben te maken met problemen op het gebied van criminaliteit, verslavingsproblemen, dak- en thuisloosheid, vereenzaming, et cetera. Wijken moeten niet alleen worden onderhouden (fysieke veroudering en schoon, heel en veilig ), maar moeten, om concurrerend te blijven en leefbaarheidsproblemen te voorkomen, ook worden aangepast. De aanpak van specifieke huishoudens vereist veelal een integrale (vaak ook keten-)aanpak van onderwijs, integratie, participatie, jeugdzorg, criminaliteit en veiligheid. Ook onze partners maken zich zorgen over de vitaliteit van de bestaande stad. Zij zien de emancipatiemachine die Almere was haperen, selectieve in- en doorstroom en steeds grotere problemen met mensen op het gebied van werk, schulden, schooluitval en stress. Deze sociale en maatschappelijke ontwikkelingen vallen op veel plekken samen met een (zichtbare) veroudering van de woonomgeving. En dat is niet gek, want veel wijken zijn jaar oud en de openbare ruimte wordt vandaag de dag anders gebruikt dan deze ooit bedoeld is. Problemen op het gebied van integratie, leefbaarheid en overlast openbaren zich juist in de openbare ruimte. In de openbare ruimte en op het gebied van voorzieningen ligt voor de stad een Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

9 belangrijke culturele opgave (levendigheid, ontmoeten, et cetera). Maar dit is een omvangrijke opgave, want grote delen van Almere zijn jaar oud. De woningvoorraad vraagt minder aandacht, maar deze zal in de loop van de komende 10 jaar wel meer aandacht moeten krijgen. Veel wijken kennen een gebrekkige woningbouw- en woonmilieudifferentiatie waardoor zij slecht zijn toegerust op nieuwe ontwikkelingen. De noodzaak om de concurrentiekracht van wijken op peil te houden wordt door de voorgenomen schaalsprong alleen groter. Nieuwe woonmilieus zorgen voor doorstroom in de bestaande stad, want Almeerders maken graag wooncarrière. Ten eerste zorgt de doorstroom voor een versnelde veroudering van wijken. Ten tweede is de doorstroom vaak selectief, want de uitstroom bestaat uit succesvolle (draagkrachtige) huishoudens en de instroom uit huishoudens (uit de regio) met een lagere sociaal-economische positie. Met name wijken die nu al vatbaar zijn voor selectieve instroom zullen dat blijven. Almere wil de eerste Nederlandse stad worden waar grootschalige sloop en nieuwbouw als gevolg van sociale problemen voorkomen kan worden, ook al zet de schaalsprong de concurrentiekracht van wijken sterk onder druk. Versterken concurrentiekracht wijken Om over genoeg concurrentiekracht te beschikken en de diversificatie van de bevolking aan te kunnen, moeten de kwaliteiten van wijken maximaal benut worden, sociaal, economisch, functioneel en esthetisch. Door toepassing van sociale en ruimtelijke acupunctuur moeten wijken gaan excelleren in het faciliteren van het dagelijks leven. Er moet geïnvesteerd worden in de mensen, de functies, gebouwen en werkgelegenheid. Hierover zijn de gemeente en partners in de stad (corporaties, onderwijs, welzijn/zorg en politie) het eens. Dat laat onverlet, en dat moet zeer nadrukkelijk worden gezegd, dat Almere op stedelijk niveau staat voor majeure opgaven op het gebied van economie (werkgelegenheid), kwaliteit van het onderwijs en bereikbaarheid. Opgaven waarvoor de oplossingen grotendeels op stedelijk niveau gevonden moeten worden, maar die de situatie in wijken wel beïnvloeden. Via de gebiedsprogramma s werkt Almere samen met haar partners aan het preventief versterken van wijken, al gebied de eerlijkheid dat sommige aanpakken curatief van aard zijn. Doelstelling van de gebiedregie is dat gebieden zich ontwikkelen op basis van de kansen, problematiek en marktpotentie van die gebieden zelf, zonder daarvoor grootschalige ruimtelijke ingrepen te plegen. Wij noemen dit natuurlijke vernieuwing. In onze aanpak staat de sociaal-economische ontwikkeling voorop en is fysiek faciliterend. Gewenste veranderingen krijgen vorm door samenwerking tussen bewoners, corporaties, het maatschappelijk middenveld en ondernemers, en ideeën en initiatieven blijven daar waar ze thuishoren, bij hun eigenaar in de gebieden. Daarbij is het belangrijk om goed oog te houden voor de probleempockets in wijken, want veel problemen concentreren zich in deelgebieden, terwijl een veel groter gebied er last van heeft. In verschillende wijken gaat de vernieuwingsaanpak veel verder dan schoon, heel en veilig. Om deze wijken leefbaar te houden moet de vernieuwing zich daar in een heel ander tempo voltrekken dan de hiervoor beschreven natuurlijke vernieuwing. 10 Almeerse wijken verkeren in de gevarenzone, waarvan er 3 integraal vernieuwd worden, namelijk De Wierden in Almere Haven, de Bouwmeesterbuurt in Almere Buiten en de Stedenwijk in Almere Stad-West. Doel van de Integrale Wijkaanpak is: een gezamenlijk en op elkaar afgestemde aanpak van alle bij de wijk betrokken partijen, gericht op het fundamenteel versterken van het algemene toekomstperspectief van (individuele) bewoners, de woon-, werk- en leefomgeving, de woningen en het imago van de buurt. En met succes, want de leefbaarometer wijst uit dat deze (experimentele) aanpak waarmee wij 5 jaar geleden zijn begonnen in deze 3 wijken is aangeslagen, want de leefbaarometer laat een positieve dynamiek zien voor de periode De aanpak slaat aan! Beheer en preventie in Almere: een schaalsprong in wijkaanpakken Hoe gaat Almere de preventie- en beheeropgave verder gaat uitbouwen? Wat Almere met deze uitvoeringsagenda duidelijk wil maken is dat het er van overtuigd is dat het samen met haar partners en het ministerie van VROM/WWI in meer wijken negatieve ontwikkelingen op gebied van leefbaarheid succesvol kunnen aanpakken. Voor onze 3 wijken die integraal vernieuwd worden, zijn de middelen, hoewel lastig, beschikbaar, maar dit geldt niet voor de andere 7 aandachtswijken. De gemeente Almere en lokale partners, samenwerkend in de gebiedsteams van de stadsdelen, willen ook de 7 andere wijken preventief vernieuwen. Alle partners in de stad Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

10 weten van elkaar dat de middelen, menskracht en denkkracht daarvoor grotendeels ontbreken. Met de uitvoeringsagenda willen wij duidelijk maken dat wij in de komende jaren, naast de 3 prioriteitswijken, de preventieve vernieuwing ook gaan inzetten in andere wijken. Dit willen wij doen door heel gericht, op een acupunctuurachtige wijze, te werken aan de sociaaleconomische, sociaal-maatschappelijke en ruimtelijke kwaliteit in wijken. Daarbij gebruik makend van de best practices van onszelf en elders uit Nederland. We willen de experimentele aanpak waarmee we al bezig zijn, uitrollen naar meer aandachtwijken. De andere aandachtswijken waar wij aandacht aan willen besteden zijn: - Centrum, De Hoven en De Werven in Almere Haven - Staatsliedenwijk, Kruidenwijk, Waterwijk en Danswijk in Almere Stad - Molenbuurt, Oostvaardersbuurt en Eilandenbuurt in Almere Buiten. In de aanpak van deze wijken zullen wij voortborduren op de 3 integrale wijkaanpakken. Compleet nieuwe experimenten zullen remmend werken in dit toch nog fragiele proces. Bovendien sluit zo n werkwijze aan bij de adviezen van de VROM-raad en de RMO. Beide adviesorganen van het Rijk houden in recente adviezen een krachtig pleidooi om in de stedelijke vernieuwing te werken met een gerichte aanpak en niet zozeer een wijkgerichte aanpak. Almere boekt nu al successen door dichtbij de inwoners van wijken te werken aan de vernieuwing van wijken, maar de aanpak van meer wijken is een complexe opgave en gaat de draagkracht van Almere te boven. Almere is zich er als jonge stad echter ook terdege bewust van haar eigen verantwoordelijkheid. Ja, de stad is jong, maar Almere is er van bewust dat het beheerniveau op het niveau van een middelgrote stad moet liggen en de organisatie moet daar op toegerust zijn. Ja, Almere weet ook dat het versneld moet leren hoe het efficiënt en effectief de stad vernieuwt. En ook zal dit bijna altijd een coproductie zijn met de bevolking en lokale partners. Almere werkt de opgave op het gebied van preventie en beheer uit langs de lijnen van sociale stijging en onderwijs, veiligheid en jongeren en preventief fysiek beheer. Het geld uit bijvoorbeeld het 40+ budget van het ministerie van Wonen, Werken en Integratie, maar ook uit de andere subsidietrajecten willen wij inzetten om onze vernieuwingsaanpak op korte termijn uit te rollen in verschillende andere Almeerse aandachtswijken. Een volumesprong in wijkaanpakken. Zo willen wij op de terreinen van werken, leren, integratie en veiligheid het woon- en leefklimaat in stand houden en waar nodig voorzien van nieuwe impulsen. In de kwantiteit zit ons inziens ook een deel van de innovatie. Wanneer het de Almeerse partners en het Rijk lukt om met bescheiden bedragen de preventieve aanpak opnieuw uit te rollen, dan is dit een radicaal andere uitkomst dan de stedelijke vernieuwing van de laatste 15 jaar. Stimulansen, dwarsverbanden en samenhang Het mag duidelijk zijn dat het preventiebudget slechts een fractie is van het totale bedrag dat nodig is om de wijken te kunnen vernieuwen. Voor de onderhandelingen met het kabinet over de schaalsprong Almere zijn de kosten voor de fysieke vernieuwing geschat op 75 miljoen. Op basis van de goede ervaringen in de 3 prioriteitswijken is Almere overtuigd van het nut van het preventiebudget: extra inzet zorgt gelijk voor een verbetering in het leefklimaat. Almere boekt nu al successen door dichtbij de inwoners van wijken te werken aan de vernieuwing van wijken, maar de aanpak van meer wijken is een complexe opgave en gaat de draagkracht van Almere te boven.. Deze stelling wordt ondersteund in het onderzoeksrapport van Cebeon ontwikkeling van de financiele positie van Almere zonder schaalsprong werd het volgende geconstateerd: geschoond voor incidentele componenten is er in 2010 in totaliteit sprake van een structureel tekort aan algemene middelen in de toekomst zijn extra structurele uitgaven nodig voor vervanging ( groot onderhoud) en de realisatie van voorzienieningen, die vanwege wegvallende geldstromen uit de algemene middelen zullen moetn worden gefinancierd. Almere gaat ervan uit dat door de preventieve aanpak de kosten voor beheer, onderhoud, en probleemoplossing tbv de leefsituatie veel lager zullen zijn dan de cutatieve aanpak in een ( te ) laat stadium. Voor de volledigheid is het ook nog goed op te merken dat Almere, o.a. via EFRO-subsidies, ook zoekt naar extra investeringsmiddelen voor de 3 prioriteitswijken. Ondanks dat de uitvoeringsagenda met haar thema s op zichzelf zijn uitgeschreven, zijn de Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

11 agendaonderdelen op deze uitvoeringsagenda in samenhang met elkaar bekeken en uitgewerkt. Dat komt ook door de manier waarop ons is gevraagd de stedelijke vernieuwingsagenda te verwoorden. Een pleidooi voor een acupunctuurachtige aanpak betekent nooit dat ontwikkelingen/initiatieven losgezongen mogen raken van een groter geheel. De verwevenheid met het bredere perspectief, andere disciplines en het handelen van partners stond en staat niet ter discussie. En de rode draad, ook qua fysiek aanpak, is het vraagstuk van de sociale stijging. Mensen moeten meedoen, geactiveerd worden en zich verbonden voelen met de wijk en met elkaar. De hoofdboodschap van de uitvoeringsagenda is besproken met verschillende directeuren en bestuurders van maatschappelijke partners in de stad. Zij onderschrijven de analyse en werkwijze voor de stedelijke vernieuwingsopgave. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

12 3. Uitvoeringsagenda 3.1 Sociale Stijging en onderwijs Achtergrond De Almeerse ontwikkeling op sociaal-economisch gebied is aanbeland op een kantelpunt, want de ontwikkelingen op sociaal-economisch gebied zijn niet positief. Redenen waarom Almere de sociale en economische aspecten van de stad zo nadrukkelijk op de voorgrond plaatst. Als one issue-stad loopt de stad risico s, omdat de eenzijdigheid van woningvoorraad en bevolking zorgt voor selectieve aantrekkingskracht en een gebrekkige maatschappelijke, economische en culturele dynamiek. Almere huisvest voornamelijk upper middle class en lower middle class huishoudens, het opleidingsniveau van Almeerders is lager dan gemiddeld in Nederland en neemt af. Door het gebrek aan aantrekkingskracht loopt het aanwezige human capital terug, terwijl dit human capital een belangrijke drager is voor de vitaliteit van een stad. Dit onderstreept gelijk het belang van de sociaal-economische ontwikkeling. In de stadsfoto van Almere wordt over bovenstaande onder meer vermeld : De meest omerkelijke conclusie uit de stadsfoto is dat de voorraad menselijk kapitaal in Almere afgemeten aan het aandeel hoogopgeleiden en de omvang van de creatieve klasse in 1998 nog hoger was dan gemiddeld in de steden die zich verenigd hebben in de G27, terwijl die voorraad menselijk kapitaal in 2008 lager was dan gemiddeld in die traditionele steden. In diezelfde periode was de bevolkingsgroei in Almere het grootst van alle Nederlandse steden. Uit de meest recente cijfers blijkt het volgende: Tabel 1.1.9: Onderwijsdeelname in leerjaar 3 voor Almere en Nederland (bron: Cfi). schoolsoort Almere Nederland praktijkonderwijs 3% 3% 4% 4% 5% 3% Vmbo totaal: 66% 63% 62% 57% 55% 52% Lwoo 19% 18% 20% 18% 17% 12% Basisberoepsgericht 8% 6% 7% 5% 6% 5% Kaderberoepsgericht 19% 15% 15% 13% 12% 11% Theoretisch (en Gemengd) 20% 24% 20% 21% 20% 24% Havo en Vwo totaal: 31% 34% 34% 39% 40% 44% Havo 15% 17% 17% 18% 19% 21% Vwo 16% 17% 17% 20% 20% 23% aantal (=100%) Urgentie Almere staat aan het begin van een enorme opgave: de verdubbeling van de stad tot een inwoner aantal van inwoners. In dit bestek gaat het te ver om alle randvoorwaarden die hiervoor vereist zijn te noemen. Duidelijk zal zijn dat de kwaliteit van de bestaande stad, ook voor wat betreft de kwaliteit van de huidige inwoners, hun niveau, leefstijl, zelfredzaamheid e.d. om verbetering vraagt. Gegeven het feit dat vanaf 2010 de grote uitbreiding start zal de urgentie om de negatieve trend te keren duidelijk zijn. Juist nu de gezamenlijke inspanningen van de gemeente en haar maatschappelijke partners voorzichtig de eerste vruchten lijkt af te werpen, iis het van belang op stevig door te kunnen gaan op de ingeslagen weg. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

13 Naast het gemiddeld lagere opleidingsniveau in het voortgezet onderwijs zijn verder de volgende, onderwijsgerelateerde, negatieve trends gesignaleerd: de prestaties van de basisschoolleerlingen zijn gemiddeld genomen lager dan landelijk, Drie op de tien basisscholen staan in verband hiermee onder verscherpt toezicht van de onderwijsinspectie. Overigens heeft het onderwijs sinds een jaar of twee een stevige aanpak hierop ontwikkeld, die positieve effecten lijkt te hebben. De komende jaren vraagt dit echter over de hele linie nog alle hands aan dek. Zowel uit onze de stadsfoto Almere, maar ook uit eigen gegevens ( Sociale Atlas 2009 ) blijkt dat 10 % van de jongeren in Almere een lager opleidingsniveau heeft dan de volwassenen. Dit is een ooverleg vindt nog plaatserkelijke ontwikkeling, die landelijk niet gesignaleerd wordt. De stijging van het hogere opleidingsniveau van de beroepsbevolking is landelijk 6%, terwijl dit in Almere daalde met 4 %. Daarentegen steeg in Almere het middelbaar opleidingsniveau tot 51% tegenover 45 % landelijk. De daling van het aantal laagopgeleiden verloopt in Almere weer langzamer dan landelijk. Het risico op voortijdig schoolverlaten wordt door de onderwijsinspectie geschat op 1.5 keer zo hoog als landelijk, maar inmiddels daalt dat risico behoorlijk, zo blijkt uit de laatste VSV monitor (2009). Almere heeft opdracht gegeven tot een (nader) onderzoek naar de negatieve trends. Sociale stijging voltrekt zich overigens niet alleen via het onderwijs, maar kent meerdere domeinen: Naast leren en, in het verlengde daarvan werken, zijn ook de domeinen ontplooiing, wonen en veiligheid onderwerp van interventie om de ontwikkelingsmogelijkheden van bewoners in Almere te vergroten. Het domein Wonen wordt vooral uitgewerkt in de businesscase Beheer en Preventie: de fysieke aanpak. De andere domeinen komen aan de orde binnen het thema sociale stijging. Doorbraak en allianties Almere wil langs de verschillende domeinen de sociale stijging van inwoners in de bestaande stad stimuleren. Hier is met de maatschappelijk partners in de stad een eerste aanzet voor gemaakt. Ook ambtelijk en bestuurlijk is hiervoor veel steun. De aanpak loopt via diverse lijnen l, waarbij de samenwerking op het snijvlak van onderwijs, werk, maatschappelijke participatie en zorg cruciaal is. Het integratiekader van zo n samenhangende investering is daar waar dat kan, de wijk; dit is immers het schaalniveau waar mensen het makkelijkst een eerste stap (kunnen) zetten op weg naar sociale stijging. Daar waar dat beter past wordt ook de schaal van het stadsdeel of een cluster van wijken (b.v. voor culturele ontplooiing), of de stad (b.v. voor hoger onderwijs) als uitgangspunt genomen. In de al bestaande wijkaanpakken zijn steeds allianties gesmeed die passen bij de opgave per wijk en de betrokkenheid van maatschappelijke organisaties bij de wijk. Vaak zijn de maatschappelijke organisaties niet op wijkniveau georganiseerd. Wel zijn ze altijd gemotiveerd en in staat om op wijkniveau maatwerk te leveren, passend bij de vraag en de (unieke) mogelijkheden op wijkniveau. Kenmerkend voor de Almeerse integrale wijkaanpak is dat het startpunt ligt, ook in sociaal opzicht bij het behouden en versterken van de sterke kanten van de wijk: De bestaande sociale structuren, aanwezige. natuurlijke hulpbronnen en kracht van de wijk zijn de basis waarop verder gebouwd wordt. In die zin kun je spreken van preventief sociaal beheer waarbij daar waar nodig gericht één of meerdeere instrumenten worden ingezet, passend bij de vraag uit de betreffende wijk. Altijd nemen bewoners zelf een cruciale rol in de Integrale Wijkaanpak. Soms vervullen ze de ambassadeursrol, soms functioneren ze als kritisch geweten,, soms zijn ze een inspirerend voorbeeld voor andere buurtbewoners en vaak zetten ze zich vrijwillig in om onderdelen van de aanpak tot een succes te maken. De businesscases Bij de uitwerking van de businesscases is gewerkt aan de hand van twee doelgroepen, die overigens ook weer alles met elkaar te maken hebben: Jeugd (van 0 tot 24 jaar) en volwassenen (24+). De businesscases zijn opgebouwd rond de instrumenten die binnen Almere ontwikkeld zijn en worden. In bijlage 2 zijn enkele voorbeelden opgenomen van in een specifieke wijk ontwikkelde of ingezette aanpakken ter illustratie. In de nadere uitwerking zullen de businesscases ondermeer verrijkt worden met de kennis en informatie die ons is aangereikt tijdens de dialoogsessies met het Rijk. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

14 Businesscase 1: Vergroot de ontwikkelingskansen voor kinderen en jongeren Achtergrond Zoals al eerder aangegeven, blijken Almeerse jeugdigen in opleidingsniveau achter te blijven bij hun leeftijdsgenoten in Nederland. Dat manifesteert zich helder in de uitstroomgegevens van de middelbare school. Dit gegeven vormt een risico voor zowel de optimale ontwikkeling van individuele jongere als van de stad. Een preventieve aanpak van deze problematiek begint vroeg en dicht bij huis. Bovendien is het een opgave die meerdere invalshoeken kent en waarvoor gebruikt kan en moet worden van verschillende preventiestrategieën. De integrale wijkaanpak vormt een uitstekend kader waarbinnen de verschillende preventiestrategieën bepaald en op elkaar afgestemd worden. Er zal daarbij altijd sprake zijn van een mix van collectieve en individueel gerichte aanpakken. Ter illustratie: Om betere opleidingsniveaus te realiseren is het van belang dat de kwaliteit van het onderwijs in het algemeen op orde is. Daarnaast is het zaak dat een jeugdige zo min mogelijk beperkt wordt in zijn ontwikkeling door individuele factoren. Het basisonderwijs heeft een sterke kwaliteitsimpuls nodig. Zoals uit de informatie van de onderwijsinspectie blijkt, is het met de kwaliteit matig gesteld. Er is geen scherp inzicht in de kwaliteiten en zorgbehoeftes van de leerlingen en te weinig systematische analyse van de vorderingen en het effect van onderwijsprogramma s. De resultaten van leerlingen van een fors aantal basisscholen aan het eind van de basisschool zijn onder het Nederlands gemiddelde. Een schrale troost is dat de tendens wel aansluit bij een van de conclusies van de commissie Dijsselbloem: een achteruitgang in de beheersing van rekenen en taal. Ook in het voortgezet onderwijs openbaren zich zorgwekkende ontwikkelingen, zoals een groot aantal voortijdige schoolverlaters, een te kleine doorstroom naar het vwo en een hoog percentage aan leerlingen dat leerwegondersteunend onderwijs nodig heeft. Als eerste stap op weg naar beter onderwijs heeft Almere in samenspraak met de schoolbesturen een Lokaal Educatieve Actieagenda ontwikkeld. In deze agenda worden vier programma s benoemd, met daar aan gekoppeld zes actiepunten, die de kwaliteit van het basisen voortgezetonderwijs in vier jaar tijd zichtbaar moeten verbeteren. Deze vier programma s zijn: 1. Kwaliteitsimpuls zwakke scholen; 2. goede overgang van basis naar voortgezet onderwijs; 3. Naadloze overgang van VMBO naar MBO; 4. onderzoek, analyse en monitoring. Bij deze eerste, belangrijke, stap kan het niet blijven. Ook het rijk kan een bijdrage leveren aan het oplossen van deze onderwijsproblematiek door mede in het licht van de aanbevelingen van de commissie Dijsselbloem de kwaliteitsaanpak op de meest zwakke scholen te ondersteunen en middelen beschikbaar te stellen om de resultaten van die aanpak te verbreden en te generaliseren naar kennis van en methoden voor effectieve interventies en aanpakken om de kwaliteit van het (basi) onderwijs daadwerkelijk en duurzaam te verbeteren. Ook zou het interessant zijn om te onderzoeken of er, buiten de onderwijsinhoudelijke aspecten, andere, sociaal/economische aspecten wellicht specifiek zijn voor Almere die een van aantoonbare invloed zijn op de kwaliteit van het onderwijs en/of de opbrengsten van het onderwijs. Kinderen en jongeren moeten de kans krijgen zich optimaal te ontwikkelen in en vanuit hun directe leefomgeving. Op die manier kunnen zij zich aan hun stad verbinden en vormen zij een belangrijk deel van het sociaal kapitaal van Almere. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende mogelijke instrumenten die ingezet kunnen worden om de ontwikkelingskansen van kinderen en jongeren te vergroten. Dit wil niet zeggen dat alle instrumenten in iedere prioriteitswijk zullen worden ingezet. De kracht van de integrale wijkaanpak zit hem, ook in sociaal opzicht, in het op acupunctuur-achtige wijze inzetten van het juiste instrument in de betreffende wijk. Bepalend daarbij zijn de vraag uit de wijk, maar ook de specifieke mogelijkheden en kansen die de wijk heeft. Kwaliteitsaanpak zwakke scholen Achtergrond De tegenvallende opbrengsten van het Almeerse onderwijs en de bevindingen van de Onderwijsinspectie, zaosl hierboven geschetst Ambitie Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

15 In twee jaar tijd hebben alle Almeerse basisscholen die op dit moment (sept. 09) onder verscherpt toezicht staan van de Onderwijsinspectie deze positie verbeterd, zodanig dat zij alle onder het basisarrangement vallen. Evt. andere scholen die in de loop van deze twee jaar extra toezicht nodig hebben zijn in traject genomen voor eenzelfde kwaliteitsaanpak. In de eerste twee jaar van de aanpak wordt, naast de directe interventies in de betreffende scholen, gewerkt aan veralgemenisering van de opgedane kennis en ervaring tot duurzame kennis en methoden voor het onderwijs. Deze kennis zal ingezet worden en verspreid worden op alle niveaus: bij de schoolbesturen, de scholen en met name de leerkrachten zelf, de onderwijsondersteuningsorganisaties, de PABO etc. Organisatie De projectorganisatie draait op de spil van de aanpak: het expertteam dat de scholen bezoekt en samen met het team en de directeur de analyse en het verbeterplan maakt. Dit expertteam wordt logistiek en organisatorisch ondersteund door een projectgroep, bestaande uit ambtenaren van de gemeente en medewerkers van de schoolbesturen. De onderwijsinspectie en de onderwijsondersteuningsorganisaties zullen het project volgen. De kennis en vaardigheden die in het project gebracht worden door het expertteam worden wetenschappelijk begeleid, gevolgd en waar nodig bijgestuurd vanuit de meest actuele wetenschappelijke inzichten m.b.t. effectieve interventies door de Universiteit van Twente. Het geheel valt onder sturing van de stuurgroep Lokaal Educatieve Agenda, bestaande uit gemeente en schoolbesturen. Het ministerie van Oc&W heeft aagegven met on in gesprek te willen over deze problematiek en aanpak Financiering Projectuitvoering en organisatie 1,2 miljoen gemeente Almere Uitvoering verbeterplannen schoolbesturen, evt, ondersteund met schoolbegeleidingsmiddelen van de gemeente Wetenschappelijke begeleiding worden momenteel nog middelen voor gezocht Tijdslijn Het project is in september 2009 van start gegaan en loopt t/m augustus 2012 De Brede School Achtergrond In de verschillende wijkaanpakken hebben de Brede Scholen een centrale rol; niet in de eerste plaats als gebouw maar veel meer als centraal samenwerkingsverband. In de eerste plaats wordt via de school een groot deel van de wijkbewoners bereikt. Naast kinderen en hun ouders, komen ook andere (oudere) buurtbewoners in beeld via activiteiten die door en in de brede scholen georganiseerd worden. Hoe steviger het samenwerkingsverband is, hoe meer er mogelijk wordt en hoe minder belangrijk de grenzen van de individuele organisaties blijken te zijn. Bovendien kan in bredeschoolverband meer aandacht van de school uitgaan naar het onderwijs zelf omdat andere organisaties, binnen of buiten school, de verantwoordelijkheid op zich nemen voor de zorg- en hulpverlening aan kinderen en hun ouders of een aantrekkelijk pakket aan binnen- of buitenschoolse activiteiten op het gebied van sport, cultuur en/of vrije tijd. Ambitie Alle signaalwijken (dit is een nieuwe term: eerder spraken we over aandachtswijken) verdienen een Brede School, afgestemd op de mogelijkheden en vragen in de wijk. Hierbij staat de ontwikkeling van kinderen in de wijk centraal; niet alleen cognitief, maar ook sociaal-emotioneel en met oog voor de talenten en mogelijkheden van ieder kind. De school kan zo optimaal investeren op haar primaire taak: het geven van goed onderwijs. Verder vormt de Brede School ook het hart van de zorgstructuur rondom kinderen en hun omgeving. Hiervoor is een zorgcoördinator beschikbaar en zijn er heldere afspraken gemaakt met de ketenpartners op dit terrein. Daarnaast biedt de Brede School ook mogelijkheden aan ouders en andere buurtbewoners. In de gebouwen van de Brede School wordt de mogelijkheid geboden voor activiteiten op het terrein van ontmoeting, ontplooiing en vrije tijdsbesteding voor de wijk. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

16 De verschillende betrokken organisaties stemmen hun pedagogisch en didactisch beleid zo veel mogelijk op elkaar af en werken met doorgaande leerlijnen, bij voorkeur voor kinderen van 2,5 tot 18 jaar. Organisatie Afhankelijk van de mogelijkheden en vraag in de wijk kunnen verschillende partners deel uit maken van een Brede Schoolsamenwerkingsverband. Naast onderwijsinstellingen (al dan niet van meerdere denominaties) zijn eigenlijk altijd de welzijnsstichting (peuterspeelzaalwerk en buitenschoolse activiteitencoördinatie) en een organisatie voor kinderopvang (kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang) partners. Verder kunnen de jeugdgezondheidszorg, culturele organisaties of sportverenigingen partners zijn. Voor het gebruik van de gebouwen van het samenwerkingsverband buiten schooltijden blijkt een beheerder die integraal verantwoordelijk is voor alle inroostering, beheer en klein onderhoud een cruciale succesfactor. Ook voor de regie is een combinatiefunctie nodig. Voor een toelichting hierop wordt verwezen naar bijlage 3. Financiering Afhankelijk van de mate waarin de betrokken gebouwen nu al geschikt zijn om ook buiten schooltijd gebruikt te worden door derden, zijn mogelijk aanpassingen nodig aan het gebouw (extra tussendeur, ontsluiting, aanpassing van alarm, en dergelijke). Kosten: gemiddeld per nieuwe Brede School Per Brede School zijn verder de volgende kosten per jaar aan de orde: Activiteitencoördinatie (16 uur per week) Activiteitenbudget / Specifieke kosten Regie brede school (combinatiefunctie, 8 uur per week) Integraal beheer (18 uur per week) (de overige benodigde 18 uur worden gedekt door de samenwerkingspartners of corporaties) Bij de brede scholen in de signaalwijken hoort een extra voorziening voor kinderen met beperkte (financiële) mogelijkheden en ontwikkelingskansen: de dagarrangementen. Dit is een welzijnsvoorziening: kinderen worden in een huiskamer opgevangen en kunnen deelnemen aan activiteiten. De dagarrangementen zijn een belangrijke pijler binnen de sociale cohesie in de buurt.. Kosten per brede school, bij 3 groepen van kinderen, voor-, tussen- en naschools Daarnaast maakt de gemeente ook ondersteunings- en organisatiekosten, voor inzet stedelijk consulent, waarborging kwaliteit, inzet bibliotheek, evaluatie e.d. Kosten bij 9 brede scholen per jaar: Benodigde middelen bij 15 (zie hieronder onder tijdslijn) brede scholen, prijspeil 2009: Activiteitencoördinatie: Activiteitenbudget: Regie Brede School : Dagarrangementen: Integraal beheer: Ondersteuning/organisatie: totaal Dekking op dit moment voor 9 Brede Scholen Brede Schoolbeleid gemeente per jaar Dagarrangementen per jaar in 2009 en 2010, daarna Combinatiefuncties per jaar Eigen middelen partners OVERLEG VINDT NOG PLAATS per jaar per school totaal in 2009 en 2010, daarna Dekking Rijk (claim) voor 9/10 brede scholen ) Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

17 Hier zal tzt een aanvraag voor worden gedaan ikv Rijksregeling Brede Scholen Tijdslijn 2009: Doorontwikkelen 9 Brede Scholen in bestaande Integrale Wijkaanpakken 2010: Uitbreiding met 1 Brede Schoolsamenwerkingsverband (vanuit Combinatiefuncties) 2011: Uitbreiding met nog eens 2 Brede Schoolsamenwerkingsverbanden 2012: Uitbreiding met 2 Brede Schoolsamenwerkingsverbanden 2013: Uitbreiding met 1 Brede Schoolsamenwerkingsverband. Het Oké-zorgnetwerk in Almere Achtergrond De gemeente Almere heeft in 2005 met een scala aan maatschappelijke partners een samenwerkingsmodel en denkkader ontwikkeld, het zogenoemde Oké-punt en de Almeerse Zorgpiramide voor de zorg aan jeugd. De genoemde basisstructuur - als drager voor de 5 WMO-functies rondom opvoeden en opgroeien van kinderen en ondersteuning van ouders - omvat de volgende elementen: Een fysiek punt voor ouders en jongeren waar ze terechtkunnen voor vragen bij opvoeding en opgroeien, het OKé-punt, gekoppeld aan 15 gezondheidscentra verdeeld over Almere; (Informatie en adviesfunctie voor ouders en jongeren) Afspraken over netwerksamenwerking tussen maatschappelijke partners op de domeinen zorg, onderwijs, veiligheid en welzijn; Het Almeerse opschalingsmodel: dit houdt in dat er een procescoördinator ingeschakeld wordt wanneer 4 of 5 professionals betrokken zijn bij een kind of een gezin; deze functionaris coördineert het proces van signalering tot en met coördinatie van interventies, evaluatie en afschaling; wanneer desondanks het proces van hulpverlening stokt, kan een brandpuntfunctionaris met doorzettingsmacht worden ingeschakeld; Uitbreiding van aantal én capaciteit van beschikbare interventies en programma s, zo veel mogelijk bewezen effectief of veelbelovend, voor niet-geïndiceerde hulp en ondersteuning van jongeren en gezinnen; Afspraken over integrale scholing op vroegsignalering en gespreksvoering met ouders en netwerksamenwerking op stadsdeelniveau en met integrale samenstelling van deelnemers; Inzet op communicatie en netwerkversterking voor professionals, o.a. middels een jaarlijkse werkconferentie. Gemeente en maatschappelijke partners hebben bovenstaande afspraken belegd in het Actieplan Almere Ketenzorg Jeugd; dit Actieplan is uitgevoerd en verder ontwikkeld en in de jaren Belangrijke procesvoorwaarde was het gegeven dat al werkende weg deze nieuwe werkwijze en manier van samenwerken in de praktijk werd beproefd en al doende ook bijstelling en evaluatie plaatsvond. Gelijktijdig werd medio 2008 een proces van herijking van het integrale Jeugdbeleid gestart om opnieuw te kijken welke prioriteiten voor de eerstkomende vijf jaar op het brede thema Jeugd dienden te worden benoemd. De gemeente trok dit proces in nauwe samenwerking met maatschappelijke ketenpartenrs. Ambitie De gemeente en de maatschappelijke partners in de domeinen zorg, onderwijs, veiligheid en welzijn hebben actief de omslag gemaakt naar inzet op vroegsignalering en preventie. Hierdoor zullen op den duur minder kinderen, jongeren en gezinnen een beroep doen op zwaardere vormen van hulp en ondersteuning. Integrale aanpak op de leefdomeinen van jongeren is het devies vanuit de principes: - van curatief naar preventief; - de burger is aan zet; - netwerksamenwerking van maatschappelijke partners, lokale en provinciale overheid. Deze omslag ondersteunt de gekozen preventiestrategieën van vanzelfsprekende veiligheid en wijken van waarde. (nieuwe vormen van preventie, betere signalering door samenwerking van instellingen en integrale aanpak in sociaal en fysiek domein; ontwikkeling sociale acupunctuur in wijken en opzetten van collectief particulier opdrachtgeverschap). Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

18 De basisvoorzieningen voor kinderen en jongeren op orde brengen zodat zij gezond en kansrijk kunnen opgroeien, een startkwalificatie behalen en een actieve plek in de samenleving verwerven. Door integrale aanpak en integraal jeugdbeleid versterking van de inzet op onderdelen om sociale stijging, minder hulpbehoevendheid en versterking van eigen kracht in te zetten. Om de meerwaarde van deze innovatieve werkwijze te realiseren, hebben de maatschappelijke partners en de gemeente grote behoefte aan vrije ruimte, los van bestaande, veelal verkokerde wet- en regelgeving en financiële verantwoordingskaders. Partners en gemeente willen deze integrale aanpak en samenwerking via gemeenschappelijke voorzieningen en gezamenlijke programma s daadwerkelijk gestalte te geven. Twee voorbeelden: Vier instellingen op het gebied van residentiële geïndiceerde Jeugdzorg, Jeugd-GGZ, straf- en civielrechtelijke jeugdzorg en speciaal voortgezet onderwijs voor cluster 3 en 4 leerlingen hebben een overeenkomst gesloten om de toekomstige voorziening voor gesloten jeugdzorg (civielrechtelijk) gezamenlijk te bouwen en een geïntegreerd programma te bieden aan de jongeren die hier tijdelijk verblijven. Bindende noemer is het concept van een duurzame jeugdzorg, zowel qua gebouw als qua behandeling, onderwijs en begeleiding van jongeren naar een zelfstandige plek in de maatschappij. Momenteel lopen de betrokken organisatiesj echter aan tegen belemmeringen om deze ambitie te realiseren omdat bestaande wet- en regelgeving en financieringsvoorwaarden niet geënt zijn op een integrale aanpak. Ander voorbeeld: Almere heeft zeer weinig zelfstandige vormen van speciaal onderwijs, omdat hiervoor destijds geen toestemming werd verleend. Vooruitlopend op landelijke ontwikkeling is in Almere via het experiment van de Stichting Gewoon Anders (SGA = een samenwerkingsverband tussen bijna alle schoolbesturen in Almere) inzet gepleegd op het plaatsen van leerlingen binnen het reguliere onderwijs met aanvullende ondersteuning en begeleiding. In het kader van Passend Onderwijs is opnieuw door schoolbesturen en organisaties op het gebied van jeugdzorg en jeugdhulpverlening bekeken welke mogelijkheden er zijn om pilots Passend Onderwijs te starten, die naadloos aansluiten op de ontwikkelde Oké-netwerksamenwerking en de ambitie tot een integrale aanpak. Hier speelt met name een belemmerende rol dat vanwege de specifiek situatie in Almere de bekostiging van vormen van speciaal onderwijs via het SGA-model minder gunstig uitpakt dan in gemeenten met een traditioneel opgebouwd speciaal onderwijs. Ook hier hebben gemeente in haar verantwoordelijkheid voor passende onderwijshuisvesting en de andere partners op onderwijs en zorg dringend behoefte aan een bekostigingsstructuur, die enerzijds recht doet aan het experimentele karakter, anderzijds de risico s van deze proeven van Passend Onderwijs niet eenzijdig op schoolbesturen en gemeente afwentelt. De rode draad bij deze voorbeelden is de behoefte om samen met het rijk te onderzoeken hoe deze innovatieve samenwerkingsvormen en een integrale aanpak daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden binnen de beschikbare financiële kaders maar met een maximale regelruimte qua verantwoording en wet- en regelgeving. Organisatie De organisatie van het integraal jeugdbeleid is belegd bij de betrokken gemeentelijke diensten en de belangrijkste maatschappelijke partners met een trekkersrol voor de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. In het programma Jeugd worden de doelstellingen uit de programmabegroting van de raad geïntegreerd met de 5 prioriteiten van het herijkte jeugdbeleid (2009). Daarnaast vindt er voor 3 aandachtswijken een gebiedsgerichte vertaling plaats op het thema Jeugd. Momenteel wordt deze aanpak nog verder ontwikkeld als onderdeel van een werkwijze waarbij maatschappelijke vraagstukken via een integrale benadering en samen met partners in de stad worden beantwoord. Op strategisch, tactisch en operationeel niveau vindt er overleg plaats over Jeugd als breed thema in een gezamenlijke setting van gemeente en maatschappelijke partners. Deze overleggen op de drie niveaus sturen op borging van het Oké-zorgnetwerk, op implementatie van coördinatie van zorg en het opschalingsmodel, op de Okézorgnetwerksamenwerking én op de verbindingen tussen de domeinen zorg, onderwijs, veiligheid Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

19 en welzijn. De ontwikkeling van de 5 prioriteiten binnen het integraal jeugdbeleid van de gemeente Almere heeft plaatsgevonden in de Kerngroep Jeugd (strategisch niveau) en de Adviesgroep Jeugd (tactisch niveau). Dit betreft een innovatieve werkwijze en een samenwerking die leidt tot het gezamenlijk benoemen van doelstellingen en beoogde resultaten en het ontwikkelen van indicatoren om deze resultaten periodiek aan af te meten. Tegelijkertijd vindt er een wisselwerking met de professionals in de dagelijkse praktijk plaats (o.a. via de werkgroep Jeugd op operationeel niveau) en wordt er een vertaalslag gemaakt van het integraal jeugdbeleid en de prioriteiten jeugd naar een gebiedsgerichte aanpak in drie aandachtswijken. Hierbij is continue aandacht geboden voor communicatie en benoemen van bestaande afspraken en werkwijze, zeker omdat in een New Town als Almere organisaties blijvend nieuw personeel aantrekken, die meegenomen dienen te worden in een succesvolle aanpak. De gemeente spreekt de maatschappelijke partners aan op het zelf verantwoordelijkheid nemen voor de aanpak van maatschappelijke opgaven. Het faciliteren en ondersteunen van dit proces is een taak van de gemeente; tegelijkertijd is de afspraak dat niet alleen de gemeente het voortouw neemt bij het ontwikkelen van een gezamenlijke visie en aanpak voor vraagstukken op de domeinen zorg, onderwijs, veiligheid en welzijn. Financiering De beschikbare financiën worden ingezet op: - de wettelijke verplichtingen voor de jeugdgezondheidszorg van 0 19 jaar en logopedie; - de informatie- en adviesfunctie voor ouders en 0ngeren via de OKépunt, website en Okételefoon; - coördinatie van zorg via de jgz-organisaties en via bekostiging van de nieuwe functies van procescoördinatoren (1,8 fte) en brandpuntfunctionaris (0,75 fte); - aanbod van lichte en middelzware vormen van zorg, ambulante hulpverlening en ondersteuning van gezinnen; - jeugd maatschappelijk werk en schoolmaatschappelijk werk In totaal gaat het om een inzet van ,-. op de 5 functies Jeugd binnen de wet maatschappelijke ontwikkeling. De gemeente bekostigt uit eigen gemeentelijke middelen ,-.; Het rijk betaalt ,-. via de brede doeluitkering jeugd en gezin. Uiteraard omvat het totale integrale jeugdbeleid ook andere financieringsbronnen via gemeentelijke middelen en rijksuitkeringen; deze zijn in het bovenstaande niet opgenomen. Tijdslijn In 2010 vindt een verdere doorontwikkeling plaats brede thema Jeugd; belangrijke elementen hierin zijn het borgen van de bestaande afspraken en werkwijze op tactisch en vooral ook operationeel niveau en het versterken van het draagvlak bij de werkers in de praktijk van alledag. Geïnvesteerd zal worden in de kwaliteitsverbetering van de zorgstructuur in het MBO. Daarnaast zal onderzocht worden hoe met name aan de doelgroep LVB, licht verstandelijk beperkten, en aan gezinnen met een geringe sociale redzaamheid, langdurige vormen van stut en steun kunnen worden geboden zonder deze mensen levenslang afhankelijk te maken van anderen. Verder wordt in 2010 gewerkt aan definiëren van concrete resultaten van de prioriteiten in het programma jeugd en daaraan gekoppelde indicatoren benoemen; het opschalingsmodel wordt geëvalueerd en de meerwaarde geborgd Uitvoering van de bestuurlijke programma s en het programma jeugd; de doelen en inhoud daarvan zijn afhankelijk van de uitkomsten van de gemeenteraadsverkiezingen. Leren in de wijk Achtergrond De woonwijken van Almere kenmerken zich door een karig voorzieningenaanbod, zowel Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober

20 maatschappelijk als commerciëel. Hierdoor laat de levensigheid te wensen over en ontbreken (voldoende0 mogelijkheden voor ontmoeting. Tegelijkertijd kent Amere een bovendemiddeld percentage VMBO- en MBO-leerlingen die in het kader van hun opleiding in de wijk werkervaring kunnen op doen. Ambitie Leerllingen houden binding met hun wijk en hun stad en dragen tegelijkerttijd bij aan het voorzieningenaanbod doordat zij functies in stand houden die niet commerciëel te exploiteren zijn en werkgevers leggen in een vroeg stadium contact met potentiële medewerkers. Organisatie Op dit moment zijn er al concrete voorbeelden in Almere van leerwerkbedrijven. Het ROC is een cruciale partner bij de ontwikkeling hiervan. De vorm van het leerwerkbedrijf is sterk afhankelijk van de opleidingen van het ROC in combinetie met de vraag en/of mogelijkheden in de wijk. Voorbeelden zijn: Een buurtrestaurant als onderdeel van een multifunctionele accommodatie waarin ook een brede school en een vrijetijdscentrum zijn ondergebracht, Sanmenwerking met de welzijnsstichting. Activiteiten begeleiding op de playgrounds in samenwerkingmet de VMBO school, de welzijnsstichting en de stichting Talent in Opleiding Daarnaast zijn er tal van mogelijkheden die nog verder uitgewerkt kunnen worden, bij voorbeeld op het terrein van de opleiding Orde & Veilighrid in combinatie met toezicht in de wijk of Welzijn & Begeleiding in combinatie met het activiteitenaanbod in de wijken. Financiering Omdat het hier maatwerk betreft, kan niet in algemene zin aangegven worden wat de leerwerkbedrijven kosten.. In de praktijk wordt een combinatie gemaakt van reguliere middelen vanuit het ROC, en de andere samenwerkingspartners en een deel subsidie vanuit de gemeente. Tijdslijn 2010 Uitbreiding met 1 leerwerkbedrijf 2011 Uitbreiding met 1 leerwerkbedrijf 2012 Uitbreiding met 1 leerwerkbedrijf 2013 Uitbreiding met 1 leerwerkbedrijf Talentontwikkeling Achtergrond Zoals uit de inleidende tekst van het thema Sociale Stijging al blijkt, heeft Almere een duidelijke opgave op het terrein van het verbeteren van de leerresultaten van haar leerlingen. In eerste instantei gaat de aandacht daarbij uit naar het wegwerken en voorkomen van achterstanden. Daarnaast kent Almere ook leerlingen die meer dan gemiddeld getalenteerd zijn. Deze leerlingen vragen net zo goed om een aanbod dat recht doet aan hun mogelijkheden en behoeften. Ambitie De leerlingen met een hoog IQ (>130) zijn in de praktijk niet zelden onderpresteerders die soms ook gedragsproblemen laten zien in de klas. Dit komt voor een belangrijk deel doordat binnen het reguliere onderwijs te weinig ruimte is om een aanbod te doen wat aansluit bij de behoefte van deze leerlingen. Vandaar dat in Almere gestart wordt met zogenaamde Lenardoklassen gekoppeld aan een reguliere basisschool. In de Leonardoklas (onder-, midden- en bovenbouw) krijgen kinderen in groepen van maximaal 15 leerlingen, onderwijs van speciaal getrainde leerkrachten.. Het onderwijs sluit aan bij de interesses en nintelligentie van de leerlingen. Op deze manier kunnen kinderen met bijzondere talenten zich in hun eigen stad naar vermogen ontwikkelen. Organisatie De Almeerse Scholengroep kiest ervoor om op verschillende basisscholen, verdeeld over de stad, Leonardoklassen te starten. Voor de uitwerking van dit onderwijsconcept wordt nauw samengewerkt met de Leonardostichting. Concept-uitvoeringsagenda GSB/New Towns Almere 28 oktober