INVENTARISATIELIJST PSYCHODIAGNOSTISCHE MIDDELEN T.B.V. KINDEREN EN VOLWASSENEN MET EEN ERNSTIGE MEERVOUDIGE BEPERKING (EMB) (werkdocument)

Transcriptie

1 INVENTARISATIELIJST PSYCHODIAGNOSTISCHE MIDDELEN T.B.V. KINDEREN EN VOLWASSENEN MET EEN ERNSTIGE MEERVOUDIGE BEPERKING (EMB) (werkdocument) EMB: zij die een ernstige verstandelijke beperking en tenminste een visuele en/of auditieve, en/of motorische beperking hebben. Inventarisatie van het gebruik in de dagelijkse praktijk: 1. Welke diagnostische middelen worden gebruikt? 2. Waar loopt men tegenaan? 3. Hoe gaat men hier mee om?

2 27 januari 2006 Projectgroep Diagnostiek LZMG / NVO Vera Jonker Sonja Joosten Marjolein van Keulen Angela Mintjes Kim de Gooijer Saskia Damen

3 Inhoudsopgave Inleiding en samenvatting blz. 4 Algemeen geldende tekortkomingen en aanpassingen bij het gebruik blz. 8 van psychodiagnostische middelen bij EMB Hoofdstuk 1 Cognitief ontwikkelingsniveau en Sociale redzaamheid blz. 9 Hoofdstuk 2 Sociaal-Emotionele Ontwikkeling blz. 26 Hoofdstuk 3 Communicatie en Taal blz. 30 Hoofdstuk 4 Persoonlijkheid en Gedrag blz. 35 Hoofdstuk 5 Autisme, Dementie en Psychiatrische stoornissen blz. 42 Hoofdstuk 6 Overige, niet-specifieke onderzoeksmiddelen blz. 49 Bijlagen 1. Literatuur blz Klankbordgroep blz. 52 3

4 Inleiding en samenvatting Voor u ligt de inventarisatielijst PSYCHODIAGNOSTISCHE MIDDELEN t.b.v. kinderen en volwassenen met een ernstige meervoudige beperking (EMB). Deze lijst is tot stand gekomen op initiatief van de netwerkgroep Lichamelijk-Zintuiglijk-Meervoudig-Gehandicaptenzorg (LZMG), die onderdeel is van de Nederlandse Vereniging voor Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO). Gestimuleerd door ontwikkelingen van de NVO, waarbij de nadruk lag op het indienen van inhoudelijke projecten door de leden, startte de netwerkgroep LZMG een projectgroep op het gebied van diagnostiek. De leden van deze projectgroep besloten een inventarisatie te houden van gebruikte onderzoeksmiddelen onder collega s in verschillende zorginstellingen in Nederland. Het betrof het gebruik van onderzoeksmiddelen bij de doelgroep kinderen en volwassenen met Ernstig Meervoudige Beperkingen (EMB). Daarbij ging het vooral om de ervaringen van de deskundigen bij deze specifieke doelgroep: wat zijn de beperkingen van de gebruikte middelen en hoe gaat men daar als professional mee om. 1. Werkwijze Als definitie van EMB werd gehanteerd: zij die een ernstige verstandelijke beperking en tenminste een visuele en/of auditieve, en/of motorische beperking hebben. Aan de orthopedagogen/ psychologen werkzaam met deze doelgroep werden de volgende vragen gesteld: 1. welke diagnostische middelen gebruikt u? 2. waar loopt u tegenaan? 3. hoe gaat u hier mee om? De genoemde onderzoeksmiddelen zijn vervolgens gebundeld onder zes categorieën, ieder afzonderlijk behandeld in een hoofdstuk: 1. cognitief ontwikkelingsniveau en sociale redzaamheid 2. sociaal-emotionele ontwikkeling 3. communicatie en taal 4. persoonlijkheid en gedrag 5. autisme, dementie en psychiatrische stoornissen 6. overige niet-specifieke onderzoeksmiddelen (meer kwalitatieve onderzoeksmiddelen, zoals interview, observatie en anamnese) Met uitzondering van de laatste categorie met meer kwalitatieve middelen, zijn de genoemde onderzoeksmiddelen per categorie weer onderverdeeld in a. tests b. schalen c. overig (niet genoemd in literatuurbronnen en COTAN). Deze onderverdeling (a,b,c) is ook weer terug te vinden in de verschillende hoofdstukken van dit rapport. Bij elk genoemd middel hebben wij een korte beschrijving gemaakt van het onderzoeksmiddel. Er is gekozen voor een korte beschrijving, aangezien het ons veel meer ging om een neerslag te geven van ervaringen (tekortkomingen, aanpassingen) van het gebruik van psychodiagnostische middelen bij de doelgroep EMB dan om een uitputtende 4

5 beschrijving te geven van de onderzoeksmiddelen zelf. Immers, hiervoor kan men terecht bij de handleidingen van de onderzoeksmiddelen en literatuur. Wel hebben we gekeken naar beschikbare informatie over de geschiktheid en bruikbaarheid van de middelen bij deze doelgroep. Hiervoor hebben we vooral gebruik gemaakt van de testhandleidingen en van het boek van Kraijer en Plas ( Psychodiagnostiek bij verstandelijke gehandicapten en Handboek psychodiagnostiek en verstandelijke beperking ). Daarnaast zijn verschillende relevante websites geraadpleegd ( en is gekeken naar de beoordelingen van de middelen in de COTAN. Door een aantal collega s die benaderd zijn voor deze inventarisatie, werden onderzoeksmiddelen genoemd die zich richten op cliënten met een ontwikkelingsniveau ouder dan 4 jaar. Wij hebben (gezien de doelgroep) besloten de meeste van deze middelen, samen met een aantal verouderde tests/schalen, niet op te nemen in de inventarisatie. 2. Bevindingen Aan vele collega s in heel het land zijn de inventarisatielijsten gestuurd. De één was sneller met het invullen en terugsturen dan de ander, maar uiteindelijk na veel coördinatiewerk van de projectgroepleden is er een grote groep klankbordleden ontstaan. Zeker 32 collega s (zie Bijlage 2) hebben de moeite genomen om de inventarisatielijst in te vullen. De projectgroepleden hebben vervolgens in verschillende bijeenkomsten alle resultaten gescoord en gebundeld. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste bevindingen. Er zijn nauwelijks onderzoeksmiddelen bedoeld voor mensen met een verstandelijke beperking die tevens een auditieve, en/of visuele, en/of motorische beperking hebben. De meest genoemde tests en schalen zijn niet genormeerd voor de doelgroep EMB. Veel tests en schalen zijn niet of beperkt geschikt voor de doelgroep EMB: - Bij afname van intelligentietests ziet men dezelfde beperkingen als bij mensen met verstandelijke beperkingen, echter deze gelden nog sterker: ze vragen concentratievermogen en taakgerichtheid, en zijn te lang. De gestandaardiseerde wijze van afnemen sluit niet aan bij de betrokkene. Zo kan men bij dove kinderen geen verbale opdrachten geven, kunnen blinde kinderen geen testmateriaal zien en kunnen motorisch beperkte kinderen geen handelingen met het materiaal verrichten. Daarnaast: Ligt de ontwikkelingsleeftijd van vooral tests, maar ook van schalen vaak te hoog. Zijn er ook bij schalen veel items die uitvallen vanwege visuele-, auditieve- of motorische beperkingen. Het is onduidelijk wat de effecten van deze beperkingen zijn op de scores. Een andere beperking is dat bepaalde tests en schalen specifiek ontwikkeld zijn voor een bepaald leeftijdbereik: meestal de kinderleeftijd. Hierdoor: zijn niet alle items passend bij de kalenderleeftijd van de onderzochte, terwijl de ontwikkelingsleeftijd wel overeenkomt met de doelgroep waar de test voor gemaakt is (bijv. zeer jonge kinderen). Tests en schalen voor (zeer) jonge kinderen blijken overigen wel veel te worden toegepast bij ook volwassen cliënten met EMB kan men bij volwassenen geen IQ berekenen. De tabellen met leeftijdequivalenten van Kraijer en Plas kunnen als goed alternatief dienen. De vertaalslag naar de meervoudige beperking is dan echter nog niet gemaakt. 5

6 Een ander knelpunt is dat veel schalen slechter discrimineren naarmate het niveau lager is. Dit betekent dat het moeilijk te onderzoeken is of er verschillen zijn opgetreden in iemands functioneren tussen verschillende afnamen, of er verschillen zijn tussen deelgebieden van het functioneren etc. Tenslotte ontbreken goede instrumenten om psychiatrische stoornissen te diagnosticeren bij de doelgroep EMB. Het blijkt bij deze doelgroep zeer moeilijk om diagnoses als ADHD, Autisme e.d. vast te stellen vanwege de complexiteit van de beperkingen die op elkaar inwerken. Ondanks de grote beperkingen van de psychodiagnostische middelen bij de doelgroep EMB worden de middelen wel gebruikt in de praktijk van diagnostisch onderzoek. Uit de vele aanpassingen blijkt dat er een aantal veel voorkomende manieren zijn die de diagnostici toepassen om met de beperkingen om te gaan en tot verantwoorde bevindingen te komen. Hieronder volgen de belangrijkste aanpassingen : 1. Bij de interpretatie en verslaglegging nauwkeurig rekening houden met de beperkingen van de gebruikte onderzoeksmiddelen. 2. Psychodiagnostische onderzoeksmiddelen zoveel mogelijk gestandaardiseerd afnemen. Als dat niet lukt, dan de aanpassingen zo goed mogelijk vastleggen en omschrijven in de verslaglegging. 3. De resultaten van de gebruikte middelen kwalitatief analyseren en beschrijven. 4. Gebruik diagnostische middelen vooral procesmatig: om verschillen tussen herhaalde afnamen van één persoon te kunnen signaleren en om verschillen tussen deelgebieden te meten. 5. Gebruik meerdere diagnostische middelen in het diagnostisch onderzoek. 6. Gebruik van diagnostische middelen aanvullen met: - Observatie aan de hand van ontwikkelingsstadia beschreven in de literatuur (bijvoorbeeld Piaget). - Observatie aan de hand van DSM-IV criteria (bij vermoeden van psychiatrische diagnostiek) - kwalitatieve middelen (observatie, interview, anamnese ed.) 7. Bij vermoeden van autisme of psychiatrische diagnostiek inschakelen van externe deskundigheden. 3. Voorlopige Aanbevelingen: De inventarisatie van gebruikte psychodiagnostische middelen maakte overduidelijk hoe weinig specifieke middelen voorhanden zijn voor de doelgroep EMB. Tegelijk ook dat er een veelheid is van middelen die desondanks worden gebruikt bij de doelgroep. De geraadpleegde deskundigen gaven in het algemeen blijk van veel kennis over de beperkingen van de gebruikte middelen. Zij bleken bovendien verschillende manieren te hebben ontwikkeld om met deze beperkingen om te gaan. Op grond van het materiaal kunnen wij als projectgroep een aantal voorlopige aanbevelingen doen. Wij gaan de bevindingen en aanbevelingen voorleggen tijdens de studiemiddag van het LZMG op 19 januari en hopen hierop tijdens deze middag en wellicht in de periode daarna reacties te krijgen vanuit het werkveld. Op grond hiervan willen wij onze conclusie en aanbevelingen aanpassen. Bovendien zijn wij benieuwd welke ideeën er leven om met de aanbevelingen aan de slag te gaan. 6

7 Onze voorlopige aanbevelingen zijn: 1. De inventarisatielijst aanbieden aan een poule van deskundigen. 2. Vanuit een specifiek onderdeel van de grotere doelgroep EMB (bijvoorbeeld visueelverstandelijk beperkten, visueel-auditief beperkten) concreet maken per onderzoeksmiddel: a. welke hiaten te verwachten zijn. b. welke aanpassingen verantwoord zijn. 3. Meer publicatie van zogenaamde best practice modellen op het gebied van diagnostiek bij EMB. 4. Ontwikkeling van specifieke psychodiagnostische middelen bij de doelgroep EMB. Deze middelen zouden bij voorkeur tot stand kunnen komen op grond van samenwerking tussen universiteiten en zorginstellingen. Wij willen iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan deze voorlopige inventarisatie (o.a. de mensen genoemd in Bijlage 2 Klankbordgroep, de geraadpleegde directe collega s van de werkgroepleden, de NVO) hiervoor hartelijk danken. December 2005 Projectgroep Diagnostiek LZMG / NVO: Vera Jonker Sonja Joosten Marjolein van Keulen Angela Mintjes Kim de Gooijer Saskia Damen 7

8 Algemeen geldende tekortkomingen en aanpassingen bij het gebruik van diagnostische middelen bij EMB In de volgende hoofdstukken wordt per psychodiagnostisch onderzoeksmiddel vermeld welke tekortkomingen men ervaart in het gebruik bij de doelgroep EMB en welke aanpassingen dan worden gedaan. Een aantal opmerkingen zijn dusdanig algemeen, dat we ze hier vooraf vermelden. Algemene opmerkingen m.b.t. tekortkomingen van diagnostische middelen bij het gebruik bij EMB Voor de meeste tests heb je een bepaald concentratievermogen nodig Voor de meeste tests heb je een bepaalde taakgerichtheid nodig Een intelligentietest op de computer zou veel motorische beperkingen kunnen ondervangen Veel kinderen met een ernstige of diepe verstandelijke beperking kun je geen verbale opdrachten geven. Door een bijkomende beperking (motorisch, visueel of auditief) wordt het testen extra moeilijk Er ontbreekt een goed instrument t.a.v. psychiatrische diagnostiek bij verstandelijk beperkten Bij jonge kinderen en MCG cliënten is de psychiatrische problematiek moeilijk te diagnosticeren vanwege interferentie van verstandelijke beperkingen en het moeilijk uit elkaar kunnen halen van diagnoses zoals autisme verwante stoornissen, ADHD e.d. Algemene opmerkingen m.b.t. aanpassingen in het gebruik bij de doelgroep EMB Observatie aan de hand van ontwikkelingsstadia beschreven in de literatuur (bijvoorbeeld Piaget). We moeten ons er zeer van bewust zijn dat diagnostiek zeer veel nauwkeurigheid vraagt (dus bv. scores checken/ narekenen) Je probeert zoveel mogelijk gestandaardiseerd af te nemen. Als dat niet lukt dan de aanpassingen die je doet zo goed mogelijk omschrijven in je verslaglegging. M.b.t. psychiatrische problematiek observeren met een klinische blik en DSM-IV in je achterhoofd Items aanpassen en/of kwalitatief analyseren. Observaties zijn belangrijk, en het moet handelingsgericht zijn. Bij vermoeden van autisme of psychiatrische diagnostiek inschakelen van externe deskundigheden. Resultaten duidelijk uitleggen aan ouders en medewerkers Aanvulling met observaties door de orthopedagoog Meerdere malen afnemen en de tijd nemen. Gebruik maken van observaties Keuze laten leiden door verstandelijke 1eeftijd 8

9 Hoofdstuk 1 Cognitief ontwikkelingsniveau en Sociale redzaamheid TESTS Opmerking vooraf: - bij meerdere tests waarbij testmateriaal wordt gebruikt wordt vermeld dat men soms het testmateriaal aanpast ten behoeve van de afname bij cliënten met een motorische beperking. 1. KID-N Omschrijving: Kent Infant Development Scale. Vragenlijst voor normale kinderen tot 14 maanden, jonge kinderen met motorische en/of cognitieve beperkingen en kinderen tot 8 jaar met EMB. Meet het ontwikkelingsniveau aan de hand van 5 subschalen: motoriek, cognitie, sociaal gedrag, zelfredzaamheid, taal. Doelgroep onze sector: jonge kinderen met ernstige motorische en/of cognitieve beperkingen en kinderen met ernstige meervoudige beperkingen tot ongeveer 8 jaar. Bruikbaarheid EMB: redelijk bruikbaar bij meervoudig beperkte, zeer diep verstandelijk beperkte kinderen tot ongeveer 10 jaar, diep verstandelijk beperkte kinderen tot ongeveer 5 jaar, en ernstig verstandelijk beperkte kinderen tot ongeveer 4 jaar. Geeft goede indicatie voor niveau van functioneren. Profiel is gering, werk met totaaluitslag of afzonderlijke itemuitslagen. Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie goed - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit ha ndleiding goed - normen onvoldoende - betrouwbaarheid goed - begripsvaliditeit onvoldoende - criteriumvaliditeit onvoldoende Er zijn veel vragen en vragen worden herhaald. Intensief en moeilijk om in te vullen, met name voor ouders Er worden vaak 2 antwoordmogelijkheden ingevuld, waardoor de lijst moeilijk te scoren is Items kunnen verschillend geïnterpreteerd worden door afzonderlijke invullers De resultaten geven soms een te algemeen beeld Items zijn gerelateerd aan de vroegkinderlijke ontwikkeling, sommigen niet geschikt voor oudere kinderen en volwassen, ook als ze wel een zeer laag ontwikkelingsleeftijd hebben. Hierdoor is er vaak bij oudere kinderen geen meetbare ontwikkeling vast te stellen, terwijl er wel kwalitatieve ontwikkeling te zien is 9

10 Voorwaardelijke opbouw (terwijl er soms hiaten zijn in de ontwikkeling) Niet geschikt voor visuele en/of auditieve beperkingen Mensen met een motorische beperking scoren vaak laag op motoriek en zelfredzaamheid; dit drukt de score Bij ernstige motorische problemen is het lastig mentale capaciteiten betrouwbaar in kaart te brengen Aanpassingen m.b.t. doelgroep: Gebruik voor kinderen met EMB tot 20 jaar; interpreteren van resultaten, vooral onderscheid tussen ontwikkelingsleeftijd en chronologische leeftijd (ervaringsjaren) Terughoudendheid met het trekken van conclusies t.a.v. het ontwikkelingsniveau. Komen tot inschatting en beschrijvingen Resultaten aanvullen met observatiegegevens Doel van het verkregen resultaat goed aan ouders uitleggen 2. BOS 2-30 Omschrijving: Bayley ontwikkelingsschalen. Test voor kinderen van 2 tot 30 maanden die de motorische en mentale ontwikkeling meet. De test bestaat uit een mentale schaal, een motorische schaal, een gedragsobservatielijst en een vragenlijst naar achtergrondvariabelen. Er kan een ontwikkelingsindex (OI) berekend worden voor de verbale ontwikkeling en/of de non-verbale ontwikkeling. Doelgroep onze sector: jonge kinderen functionerend op alle vier niveaus van verstandelijke beperking; diep en ernstig verstandelijk beperkten, eventueel meervoudig beperkte kinderen tot omstreeks 10 jaar. Bruikbaarheid m.b.t. EMB: de BOS 2-30 is de enige in ons taalgebied beschikbare en goed onderbouwde ontwikkelingstest voor zeer jonge kinderen, te gebruiken voor vroegtijdige onderkenning van ontwikkelingsproblemen. De test wordt, aanvechtbaar, toegepast bij jonge verstandelijk gehandicapte kinderen die qua kalenderleeftijd, maar wél qua ontwikkelingsleeftijd binnen het bereik van de normtabellen vallen, maar er is geen deugdelijk alternatief. Het advies is om standaard, bij alle kinderen met ontwikkelingsproblemen, de volledige Mentale schaal van de Niet-verbale versie toe te passen. (Kraijer, van der Plas, 1999). Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie goed - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding goed - normen voldoende - betrouwbaarheid voldoende - begripsvaliditeit voldoende - criteriumvaliditeit voldoende Geeft geen IQ Minder geschikt voor motorisch beperkten Bij problemen in de senso-motorische integratie is er geen gerichtheid op het materiaal Verbale schaal niet geschikt voor auditieve beperkingen 10

11 Items zijn gerelateerd aan de vroegkinderlijke ontwikkeling, sommigen niet geschikt voor oudere kinderen en volwassen met een laag ontwikkelingsniveau Minder geschikt voor visueel beperkten: bij slechtziendheid, CVS (Cerebrale Visus Stoornis) is er geen gerichtheid op het materiaal Bij laag niveau cliënten moeilijk te gebruiken Ontwikkelingsindex (OI) gebruiken als alternatief voor IQ Eén of meerdere subtests afnemen, die geschikt zijn voor de doelgroep Testmateriaal aanpassen aan specifieke beperkingen Nadruk op kwalitatieve analyse (sterkte-zwakte analyse) Tabellen Kraijer gebruiken om de ruwe scores om te zetten in leeftijdsequivalenten Bij visusproblematiek de aangepaste versie BOS 2-30 VISIO gebruiken 3. BSID-II-NL (ofwel de BOS-R 1-42) Omschrijving: Bayley Scales of Infant Development Second Edition Nederlandse versie. Test voor kinderen van 0;1 tot 3;6 jaar, die de motorische en mentale ontwikkeling meet. De test bestaat uit een mentale schaal, een motorische schaal, een gedragsobservatielijst en een vragenlijst naar achtergrondvariabelen. Er kan een ontwikkelingsindex (OI) berekend worden. Doelgroep onze sector: jonge kinderen functionerend op alle niveaus van verstandelijke beperking; diep en ernstig verstandelijk beperkte kinderen tot omstreeks 10 jaar; bij jeugdigen en volwassenen met een diepe verstandelijke beperking is toepassing van een baby- en peutertest alleen onder veel voorbehoud mogelijk. Bruikbaarheid en toepasbaarheid in onze zorgsector: de BOS-R 1-42 is de enige in ons taalgebied beschikbare, recentelijk genormeerde en goed onderbouwde ontwikkelingstest voor zeer jonge kinderen. De test wordt- volgens Kraijer terecht met uitzondering van onderdeel GO- ook veel toegepast bij verstandelijk beperkte kinderen die wat kalenderleeftijd betreft niet meer binnen het bereik van de normtabellen vallen, wat ontwikkelingsleeftijd betreft wel. Dit is en blijft een aanvechtbare werkwijze waarbij de BOS-R 1-42 zeker niet slechter is dan de KID-N of de Ordinale Schalen. Een wezenlijke toevoeging aan de test is de Niet-verbale versie. Volgens Kraijer behoort deze bij alle kinderen met ontwikkelingsproblemen, als het enigszins mogelijk is naast de volledige Mentale Schaal, standaard toegepast te worden. Van belang is te vermelden dat de auteurs plannen hebben ook een Niet-Motorische en een Niet-Visuele versie van de BOS-R 1-42 te ontwikkelen. Als dit in voldoende mate mogelijk blijkt te zijn dan zou de gebruikswaarde -speciaal in onze sector met zijn grote aantal meervoudig beperkte mensen- nog toenemen. Cotan: nog niet ter beoordeling aangeboden Soms vreemde resultaten, omdat de items niet op chronologische leeftijd zijn gerangschikt Ingewikkelde afnameprocedure en moeilijke scoring Voor zeer ernstig motorisch beperkten zijn vele items niet afneembaar. Alleen de mentale schaal is af te nemen, waarbij een aantal items motorisch nog te moeilijk is Moeilijke af te nemen bij kinderen met motorische beperking, zij hebben een tragere reactie 11

12 Moeilijk af te nemen bij spraakafwezigheid Er zijn geen aanpassingen voor kinderen met een visuele beperking. Hierdoor kan er onvoldoende een zorgvuldige meting bij deze kinderen plaatsvinden Bij slechtziendheid, CVS of problemen in de senso-motorische integratie is er geen gerichtheid op het materiaal Items zijn gerelateerd aan de vroegkinderlijke ontwikkeling en sommigen zijn daarom niet geschikt voor oudere kinderen/ volwassen ook al hebben zij een zeer laag ontwikkelingsniveau Moet vaak meerdere malen worden afgenomen Plaatjes in het testboek staan te dicht bij elkaar Vanuit Rijksuniversiteit Groningen is men bezig om het testmateriaal aan te passen aan motorisch beperkten; er komt een low-motor versie van de BSID-II-NL Items die afhankelijk zijn van motoriek op een andere manier aanbieden en hiermee rekening in de scoring en interpretatie Bij motorisch beperkte kinderen werken met blikrichting Bij motorisch beperkte kinderen de tijdsfactor uitschakelen, niet meerekenen Bij motorisch beperkte kinderen kijken naar de hoogst behaalde score en dit koppelen aan leeftijd. Geen score berekenen, maar niveau schatten op basis van itemniveau Bij motorisch beperkte kinderen kijken of er een poging in de goede richting wordt gedaan Alleen mentale schaal afnemen, indien motorisch niet mogelijk dan niet afnemen Bij motorisch gehandicapte: geven van enige motorische hulp, indien inzicht blijkt Plaatjes die te dicht bij elkaar staan zelf kopiëren en uitknippen 4. SON-R 2½ - 7 Omschrijving: Snijders-Oomen niet-verbale intelligentietest. Meet de algemene intelligentie bij kinderen van 2½ tot 7 jaar die gehandicapt zijn m.b.t. taal-, spraakontwikkeling en communicatie; gehoorgestoorde en dove kinderen; allochtone; moeilijk testbare kinderen; kinderen tot 8 jaar met cognitieve achterstand en oudere zwakbegaafde kinderen/volwassenen. Doelgroep onze sector: kinderen, jeugdigen en volwassenen waar een ontwikkelingsleeftijd vanaf omstreeks 2;4 vermoed wordt. Voor kinderen zal dit over het algemeen betekenen functioneren op de grens matig/licht of op licht verstandelijk beperkt niveau; voor volwassenen functioneren op ernstig, matig of licht verstandelijk beperkt niveau. Bruikbaarheid onze sector: Kraijer waarschuwt voor het feit dat je onvolledig intelligentieonderzoek verricht, wanneer er naast de verstandelijke beperking sprake is van ernstige slechthorendheid of doofheid, en/of van spraak-/taalproblemen (bijvoorbeeld een taalstoornis, mondmotorische problemen of een PDD). Naast de SON-R 2 ½-7, zullen dan de Reynell-Schlichting taaltests afgenomen moeten worden. Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie goed - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding goed - normen goed - betrouwbaarheid goed - begripsvaliditeit goed - criteriumvaliditeit goed 12

13 Tijdrovend Geeft geen informatie over de verbale ontwikkeling Heeft geen geheugen onderdeel Niet geschikt voor mensen zonder restvisus Niet geschikt voor een ontwikkelingsleeftijd onder de 2½ jaar De performale schaal is niet geschikt voor mensen met een motorische beperking IQ onder de 50 is niet vast te stellen. Moeilijk af te nemen bij laag niveau cliënten (IQ < 45) Cliënt moet enige taakgerichtheid hebben Doorverwijzing naar logopedie om taal in beeld te brengen Gebruik van geheugenitems van andere tests Slechts enkele onderdelen afnemen Aanpassing van plaatjes (contrast vergroten) of materiaal Items op een andere manier aanbieden Schatting maken van de referentieleeftijd en IQ Bij motorisch beperkte kinderen werken met blikrichting en ja/nee vragen Bij IQ onder 45 soms wel onderdelen te gebruiken. Ook andersoortige onderzoeksmiddelen gebruiken Bij motorisch gehandicapte kinderen gebruik maken van eye-pointing 5. WPPSI-R Omschrijving: Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence, voorlopige versie (1997). Meet de algemene intelligentie van kinderen van 4;0 tot 7;5 jaar. Doelgroep onze sector: kinderen van 4;0 tot 7;5 jaar. Indien te moeilijk, uitwijken naar GOS 2 ½-4 ½. Er is overlap in leeftijdsbereik met de WISC-R; bij de zwakkeren gebruikt men de WPPSI-R, bij de sterkeren de WISC-R. Bruikbaarheid onze sector: Vanwege uiteenlopende prestaties per vaardigheid, kunnen intelligentiemetingen die berusten op één enkel domein een ernstig vertekend beeld geven. Een verschil tussen V-IQ en P-IQ is niet zeldzaam. Het boek van Kraijer geeft een tabel voor omzetting van scores, wanneer de onderzochte persoon buiten de normtabel valt. De factor afleidbaarheid (zoals in de WISC-R) wordt niet meegenomen. Het is raadzaam altijd de gehele WPPSI-R af te nemen. De test biedt mogelijkheden tot observatie. Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie onvoldoende (geen informatie) - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding voldoende - normen onvoldoende (Ned. normgroep te klein) - betrouwbaarheid onvoldoende (geen gegevens per normgroep) - begripsvaliditeit voldoende - criteriumvaliditeit onvoldoende (geen onderzoek) 13

14 Slechts bij een klein gedeelte van de cliënten bruikbaar Cliënt moet wel enige taakgerichtheid hebben In de test zitten verbale en visuele componenten Onderzoeker heeft stimulerende houding nodig M.b.t. de score leeftijdsequivalenten gebruiken/ naast overige informatie leggen 6. Griffiths Omschrijving: Ontwikkelingstest voor kinderen van 0 tot 2 jaar. Heeft 5 aparte schalen: a. grofmotorische ontwikkeling, b. persoonlijke/ sociale ontwikkeling, c. taal/spraakontwikkeling, d. oog/hand coördinatie en e. omgang met materialen Er kan een algemeen ontwikkelingsquotiënt berekend worden (OQ) met een gemiddelde van 100 en een standaarddeviatie van 13. In het boek van Kraijer wordt genoemd dat deze test inmiddels is verouderd. Cotan: -- Verouderde test Kinderen met een zintuiglijke beperking scoren uitzonderlijk hoog vergeleken bij de KID-N en de BSID-II-NL Alleen nog gebruikten ter vergelijking, bij kinderen die eerder met dit instrument getest zijn 7. RAKIT Omschrijving: Revisie Amsterdamse Kinder Intelligentie Test, meet het algemene intelligentieniveau en cognitieve structuur bij kinderen van 4;2 tot en met 11;1. Doelgroep onze sector: Kinderen van 4;2 tot en met 11;1 en matig en licht verstandelijk beperkte personen die een vergelijkbare ontwikkelingsleeftijd hebben. Bruikbaarheid onze sector: In het boek van Kraijer worden verschillende opmerkingen gemaakt over de bruikbaarheid van deze test, ook worden er vergelijkingen gemaakt met andere tests. Cotan: - Uitgangspunten bij testconstructie: goed - Testmateriaal goed - Handleiding goed - Normen goed - Betrouwbaarheid goed - Begripsvaliditeit goed - Criteriumvaliditeit goed Bij ernstig motorische beperkingen zijn maar weinig subtests betrouwbaar af te nemen Niet mogelijk een algeheel IQ te berekenen. Tempowaardering. 14

15 Bijna nooit volledige test af te nemen. Kwetsbaar materiaal Geen 1eeftijdsadequate test af te nemen. Handelen is moeilijk Te abstracte en complexe instructie Materiaal is niet aantrekkelijk Klassenobservaties en uitgebreide testobservaties toevoegen Eventueel een vragenlijst (VABS of KID-N) laten invullen om profielbeeld te krijgen van de verschillende ontwikkelingsgebieden Per onderdeel bekijken; rekening houden met eventueel onvolledig beeld. Materiaal eventueel aanpassen door het bijvoorbeeld te verstevigen ( middels plastificeren) Keuze laten leiden door verstandelijk 1eeftijd Bij ernstig motorisch gehandicapte kinderen vervallen bepaalde subtests, namelijk Doolhoven, Geheugenspan en Schijven Bij de subtest Geheugenspan wordt het kader vaak niet gebruikt Voor Visueel beperkten: gebruik van alleen verbale onderdelen die geen visus vragen 8. LDT Omschrijving: Leidse Diagnostische Test. Meetpretentie: bepaling van de intelligentie (algemeen cognitief ontwikkelingsniveau) alsmede het niveau van een aantal cognitieve functies binnen drie leerkanalen t.b.v. de diagnostiek van leermoeilijkheden en cognitieve ontwikkelingsstoornissen. Populatie: kinderen van 4 tot 8 jaar. In het boek van Kraijer wordt deze test niet meer besproken, omdat de normen meer dan vijfentwintig jaar oud zijn. Ten tweede is de LDT een moeilijke opgave juist voor onze doelgroep, vooral vanwege het zware accent op de geheugenfunctie en het concentratievermogen. Het instrument is al jaren geleden uit de handel genomen en wordt het nog slechts op enkele plekken gebruikt. Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie goed - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding goed - normen goed - betrouwbaarheid voldoende - begripsvaliditeit voldoende - criteriumvaliditeit voldoende Tempowaardering is vaak niet uitvoerbaar Bijna nooit is de volledige test af te nemen Kwetsbaar materiaal Geen leeftijdsadequate test af te nemen. Het vereiste handelen is moeilijk voor deze doelgroep 15

16 Per onderdeel bekijken. Rekening houden met onvolledig beeld Materiaal aanpassen door het bijvoorbeeld te verstevigen ( middels plastificeren) Keuze laten leiden door verstandelijk 1eeftijd (als 1eeftijdadequate test te moeilijk zal zijn) 9. Gross vormbord Omschrijving: Een variant op het Séguin vormbord: een kistje met 9 verschillende uitsparingen en negen bijbehorende blokken in de vorm van kruis, vierkant ster etc. Door het kind worden drie pogingen gedaan de b lokken door het bijbehorend gat te duwen. Hierbij worden de benodigde tijd en aantal fouten genoteerd. Dit wordt vergeleken met decielnormen, waarna de vorm bordleeftijd kan worden bepaald. Meetpretentie: globaal niveau cognitieve ontwikkeling. Populatie: kinderen van 2;8 jaar tot 6;3 jaar. -- Cotan: - Uitgangspunten bij testconstructie: voldoende - Testmateriaal goed - Handleiding goed - Normen voldoende - Betrouwbaarheid voldoende - Begripsvaliditeit goed - Criteriumvaliditeit onvoldoende Tekortkomingen/aanpassingen: Is bij slechtzienden af te nemen; responstijd zegt meer over slechtziendheid dan over niveau. 10. BRT Omschrijving: Binckhorst Rosmalen Test. In het boek van Kraijer wordt vermeld dat de BRT niet onder de aanbevolen instrumenten valt vanwege te weinig ondersteunende research en/of het niet gepubliceerd zijn hiervan. Cotan: -- Normering ontbreekt BRT over drie i.p.v. over vijf onderdelen berekenen SCHALEN 11. VABS Omschrijving: Vineland Adaptive Behavior Scales (niet te verwarren met de Vineland; VSMS), met een Amerikaanse normering. De schalen meten de sociale redzaamheid voor kinderen en jeugdigen (5-18 jaar). Er is een Survey-versie (225 items) en een Expandedversie (468 items). De Nederlandstalige experimentele versie is onder te verdelen in 4 delen (Communicatie, Dagelijkse Vaardigheden, Socialisatie en Motoriek). 16

17 Doelgroep onze sector: Voor de VABS wordt vermeld dat praktisch alle leeftijden en niveaus in aanmerking komen, waarbij de sociale (deel)quotiënten in de tabel nooit < 20 uitkomen en voor de jongste leeftijden niet < 77. Er kan gewerkt worden met leeftijdsequivalenten. De normen voor verstandelijk beperkte mensen zijn alleen in percentielen (binnen de eigen populatie) uitgedrukt. Bruikbaarheid onze sector: De originele VABS is goed onderbouwd, maar niet aangepast en genormeerd aan ons taalgebied. De VABS-Z ondervangt dit probleem (maar wordt nog niet in de laatste versie van Kraijer s boek genoemd, enkel als experimentele versie). De interviewer dient gekwalificeerd en getraind te zijn. Cotan : -- Op sommige gebieden (te) grote stappen Het is een experimentele versie Vragenlijst is lang en dient in interviewvorm te worden afgenomen. Dit is zeer tijdrovend en vaak niet haalbaar Beoordelaar moet het kind goed kennen, anders is de afname niet betrouwbaar De lijst lijkt zeer streng te scoren. Indruk dat kinderen met een normale ontwikkeling met een achterstand uit deze lijst komen Geeft inschatting, geen exacte bepaling Niet geschikt voor doelgroep. Geeft onvoldoende informatie, teveel items zijn niet van toepassing Bij ernstige motorische problematiek is het lastig om de mentale capaciteiten goed betrouwbaar in kaart te brengen Motoriekschaal niet voor iedereen in te vullen Bij taalitems wordt niet gekeken naar alternatieve communicatie Differentieert weinig bij laag niveau cliënten Vragenlijst meegeven ter invulling aan ouders en medewerkers Vrije interpretatie/invulling van items Komen tot inschatting en beschrijvingen. Nuanceringen maken in de conclusie. Nadruk op kwalitatieve analyse (sterkte-zwakte analyse). Zo min mogelijk de verkregen ontwikkelingsleeftijden noemen Analyse op itemniveau en goed doorvragen bij de beoordelaars Gebruik bij kinderen met EMB die aan bovengrens van KID-N zitten Gebruik in enkel geval bij diagnosticeren autisme 12. Vineland-Z Omschrijving: Bewerking van de Vineland Adaptive Behavior Scales, voor kinderen van 5 t/m 18 jaar met een matige of ernstige/diepe verstandelijke beperking. Meet de sociale redzaamheid. De Z staat voor de versie die speciaal is ontwikkeld voor kinderen en jeugdigen met een verstandelijke beperking (A.A. de Bildt en D. W. Kraijer, 2003), met een Nederlandse normering. De VABS-Z omvat 225 items, verdeeld over drie domeinen (Communicatie, Dagelijkse Vaardigheden en Socialisatie), die elk weer zijn onderverdeeld in aandachtsgebieden. Het wordt in een open interview afgenomen. Kraijer : -- 17

18 Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie goed - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding goed - normen goed - betrouwbaarheid goed - begripsvaliditeit goed - criteriumvaliditeit goed Beoordelaar moet het kind goed kennen, anders is de afname niet betrouwbaar Afname bij buitenlandse ouders met tolk is ondoenlijk Aanpassingen/ aanpassingen Geen gemeld 13. SRZ en SRZ-i Omschrijving: Sociale Redzaamheidschaal voor Zwakzinnigen.. Meet de sociale redzaamheid, onderverdeeld in zelfredzaamheid, taalgebruik, taakgerichtheid en sociale gerichtheid, bij KDV- en DVO-deelnemers, ZML-leerlingen en INR-bewoners. De SRZ-i is de interviewvorm. Doelgroep onze sector: - bezoekers kinderdagcentra 4-7 jaar; - ZMLK-schoolleerlingen 7-18 jaar; - inrichtingbewoners 7-40 jaar; - dagcentra voor volwassenendeelnemers 17 jaar en ouder; - de gehele Nederlandse populatie personen van grens diep-ernstig tot en met grens matiglicht verstandelijk beperkt van 4 jaar en ouder. Bruikbaarheid onze sector: SRZ wordt zeer veel gebruikt. Mogelijkheden voor toepassing en interpretatie: o.a. vaststelling van niveau van sociaal redzaam functioneren en sterkte-/zwakteanalyse, evaluatie van individuele behandeling, herhaaldelijke afname om ontwikkeling/(sluipende)achteruitgang vast te stellen. Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie goed - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding goed - normen voldoende - betrouwbaarheid goed - begripsvaliditeit goed - criteriumvaliditeit goed Ruwe meting Soms is het zo dat uit de 4 antwoordalternatieve geen enkele passend is Beoordelaar moet het kind goed kennen, anders is de afname niet betrouwbaar Mensen met een motorische beperking scoren vaak laag op zelfredzaamheid en taakgerichtheid Niet bedoeld voor mensen met een visuele beperking. Deze mensen scoren vaak laag op sociale vaardigheden en bij zelfredzaamheid op mobiliteit 18

19 Soms is groei te zien op een subschaal, maar een achteruitgang in de standaardscore (i.v.m. de leeftijdsnorm) Discrimineert nauwelijks voor de doelgroep EMB: zo is achteruitgang niet te meten, omdat veel cliënten al heel minimaal scoren Aanpassingen De verkregen scores duidelijk uitleggen aan betrokkenen Nadruk op kwalitatieve analyse (sterkte-zwakte analyse), inschattingen en beschrijvingen Gebruik voor het volgen van de ontwikkeling van oudere cliënten en het vroegtijdig opsporen van signalen m.b.t. dementie Gebruik SRZ-screeningsgegevens uitsluitend voor management Alleen vergelijken met zichzelf Bij zeer jonge kinderen gebruiken van SRK 14. SRK Omschrijving: Sociale Redzaamheidschaal voor Kinderdagverblijfbezoekers. Meet de sociale vaardigheid van kinderen met een verstandelijke handicap van 3 t/m 6 jaar, die een kinderdagverblijf bezoeken en kent de subschalen zelfstandigheid, taal en taalgebruik, sociale gerichtheid, angst Doelgroep onze sector: bezoekers kinderdagcentra 3-6 jaar. Bruikbaarheid onze sector: goed toepasbaar, behalve voor mensen met een diepe verstandelijke beperking. Uitslagen van SRZ en SRK zijn in hoge mate inwisselbaar. Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie voldoende - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding goed - normen voldoende - betrouwbaarheid goed - begripsvaliditeit voldoende - criteriumvaliditeit voldoende Ruwe meting Beoordelaar moet het kind goed kennen, anders is de afname niet betrouwbaar Soms is groei te zien op een subschaal, maar een achteruitgang in de standaardscore (i.v.m. de leeftijdsnorm) Bij mensen met een ernstige motorische problematiek is het lastig om de mentale capaciteiten betrouwbaar in kaart te brengen Weinig differentiëren laag niveau Niet geschikt voor visueel beperkten De verkregen scores duidelijk uitleggen aan ouders Komen tot inschatting en beschrijvingen Alleen vergelijken met zichzelf 19

20 15. GOS 2½ - 4½ Omschrijving: Groningse Ontwikkelingsschalen. Meet de algemene ontwikkelingsstand van kinderen van 2½ tot 4½ jaar. Doelgroep onze sector: kinderen van 2;6 t/m 4;6 en ernstig en matig verstandelijk beperkte personen, die een vergelijkbare ontwikkelingsleeftijd hebben. Bruikbaarheid onze sector: het boek van Kraijer bevat een tabel voor de omzetting van ruwe subtestscores in leeftijdsequivalenten voor onderzochte personen die buiten de normtabel vallen. De samenhang tussen de uitslagen van de GOS en de RAKIT is hoog. Cotan: beoordeling uitgangspunten bij testconstructie goed - kwaliteit testmateriaal goed - kwaliteit handleiding goed - normen goed - betrouwbaarheid goed - begripsvaliditeit goed - criteriumvaliditeit onvoldoende (geen onderzoek) Sommige items zijn niet geschikt voor cliënten met een motorische beperking Verbale subtests zijn niet geschikt voor auditief en communicatief beperkten. Werkt met grove normen, hierdoor kan bij een vraag goed de score opeens aanzienlijk hoger uitvallen bij bepaalde onderdelen Niet geschikt voor oudere cliënten. Enigszins kinderlijke subtests Bepaalde items niet afnemen, kijkend naar de beperking van de cliënt Bij de interpretatie en het advies, dat naar aanleiding daarvan wordt gegeven de nodige relativeringen plaatsen Afname alleen bij kinderen of alleen gebruiken bij oudere cliënten ter globale indicatie 16. Ordinal scales of psychological development Omschrijving: Ordinale schalen (voor het bepalen van de psychologische ontwikkeling in de sensori-motorische periode volgens de uitgangspunten van Piaget). Doelgroep onze sector: (diep en ernstig) verstandelijk beperkte kinderen en jeugdigen met een ontwikkelingsleeftijd tot omstreeks 2;0. Bruikbaarheid onze sector: Vanwege kleine leeftijdsbereik slechts beperkt toepasbaar. Het is de vraag of het verkregen profiel een betere ingang geeft voor het stimuleren van de ontwikkeling van diep verstandelijk beperkte kinderen en jeugdigen. Hiervoor zou verder onderzoek gedaan moeten worden. Er worden nog een tweetal kritiekpunten genoemd; de gevonden totale geschatte ontwikkelingsleeftijd wijkt af van die bepaald met de BOS 2-30 en er is té weinig aandacht besteed aan het contact en de communicatie (inclusief de bijzonderheden en de tekorten hierin) bij deze categorie mensen. Cotan: - Uitgangpunten bij testconstructie: goed - Testmateriaal: voldoende - Handleiding: goed 20

21 - Normen: onvoldoende - Betrouwbaarheid: onvoldoende - Begripsvaliditeit: voldoende - Criteriumvaliditeit: onvoldoende Niet speciaal voor visueel beperkten Alleen lage niveaus Is vaak aan te passen per situatie aan vrijwel iedere individuele cliënt 17. GTI Omschrijving: Gedrags Taxatie Instrument. In het boek van Kraijer wordt aangegeven dat het hier niet zozeer om een meetinstrument gaat als wel om een stappenlijst, met name voor mensen met een diepe verstandelijke beperking. De betrouwbaarheid is goed, echter met uitzondering van factor Emotioneel communicatief gedrag ( slechts 3 items). Cotan: Er zijn normen ontwikkeld, deze zijn echter zeer grof. Waarschijnlijk kan aan de normen en het uiteindelijke factorenprofiel slechts een beperkte waarde worden toegekend. Tijdrovend Vooral bij mensen met zeer ernstige verstandelijke beperking en visuele handicap vallen veel items af Afname test moeilijk als de diagnosticus de cliënt niet goed kent Gebruik GTI samen met spelbegeleidster, die kinderen goed kent (geeft aanvullende informatie op schalen) NIET BEOORDEELD DOOR COTAN/KRAIJER 18. Reynell-Zinkin Omschrijving: De Reynell-Zinkin is een test voor jonge visueel gehandicapte kinderen van 0 t/m 48 maanden. De test bestaat uit zes ontwikkelingsschalen: sociale aanpassing, sensomotorisch begrip, exploratie van de omgeving, reactie op geluid, vocalisaties en expressieve taal, structuur en expressieve taal, woordenschat en inhoud. Bij deze zes schalen horen verschillende materialen, waarmee de items verduidelijkt worden. Geschiktheid voor de doelgroep: De test is bedoeld voor kinderen met een visuele beperking. De test wordt afgenomen bij de cliënt, aangepast aan de mogelijkheden en medewerking van de cliënt. Alle opvallende uitingen en gedragingen van het kind dienen genoteerd te worden. Bruikbaarheid voor de doelgroep: De test is niet gestandaardiseerd voor verstandelijke, auditieve en motorische beperkingen en kalenderleeftijd. Voorwaardelijke opbouw (terwijl er soms hiaten zijn in de ontwikkeling) Scores komen relatief hoog uit Grote stappen tussen items 21

22 Ruwe meting Alleen gestandaardiseerd voor jonge kinderen met een visuele beperking. M.n. bij een kalenderleeftijd beneden de 2 jaar begin je niet aan testen (soms móet je wel voor de Commissie van Indicatiestelling) Afname in interviewvorm Voorzichtig omgaan met kwantitatieve scores Nadruk op kwalitatieve analyse (sterkte-zwakte analyse) Alleen door gz-psychologen 19. Oregon Omschrijving : Ontwikkelingsschaal die het globale ontwikkelingsniveau meet. De schaal is bedoeld voor mensen met een verstandelijke beperking met een maximale ontwikkelingsleeftijd van ongeveer drie jaar. De schaal bestaat uit 6 subschalen: cognitieve ontwikkeling, taalontwikkeling, zelfredzaamheid, sociale ontwikkeling, fijne motoriek en grove motoriek. Geschiktheid m.b.t. doelgroep (EMB): de schaal is aangepast voor blinde en slechtziende mensen. Items zijn oplopend in moeilijkheidsgraad en komen globaal overeen met de loop van de ontwikkeling van een jong kind (0 t/m 3 jaar). Cotan: -- Tekortkomingen Niet gestandaardiseerd voor verstandelijke, auditieve, motorische beperking en kalenderleeftijd De versie voor slechtzienden is experimenteel. Er is geen versie voor kinderen en volwassenen met een auditieve beperking Het profiel klopt soms niet (hiaten) M.n. bij een kalenderleeftijd beneden de 2 jaar begin je niet aan testen Items zijn gerelateerd aan de vroegkinderlijke ontwikkeling, sommigen zijn niet geschikt voor ouderen Er is een voorwaardelijke opbouw van items, terwijl er soms hiaten zijn in de ontwikkeling Afname in interviewvorm Voorzichtig omgaan met kwantitatieve scores Nadruk op kwalitatieve analyse (sterkte-zwakte analyse) 20. SPT Omschrijving: Symbolic Play Test Doelgroep: kinderen; 1-3 jaar. Meetpretentie: vermogen receptieve en actieve taalontwikkeling. Nog nader te omschrijven. -- Cotan: -- Niet erkend Alleen voor intern gebruik Een grove schatting maken van de referentieleeftijd 22

23 21. SLB Omschrijving: Schaal voor Laag niveau Bewoners. Nader te omschrijven. -- Cotan: -- Normering ontbreekt. Analyse op itemniveau en erop doorvragen bij begeleiders. 22. French Omschrijving: French Pictorial Test of Intelligence (1964). Leeftijdsgroep: 4;0 tot 8;0 jaar. Te gebruiken bij zeer ernstig motorisch beperkte kinderen. Een test die meerdere ontwikkelingsgebieden test en die heel goed bruikbaar is bij ernstig motorisch beperkte niet sprekers die communiceren via oog aanwijzen. De test is echter zeer oud. wordt niet in Kraijer vermeld. Cotan: -- Niet erkend Tijdrovend Geen 23. Profielschets Timmers-Huijgens (ervaringsordening) Omschrijving: Is gebaseerd op een theorie die uitgaat van verschillende ervaringsordeningen: lichaamsgeboden, associatief, structurerend en vormgevend. Geen normeringen. -- Cotan: -- Niet altijd bekend bij begeleiders/ouders Uitleg geven en daarmee motiveren 24. Kleine stapjes Omschrijving: Kleine Stapjes is een Early Intervention Programma voor kinderen met een ontwikkelingsachterstand tot een leeftijd van vier jaar. Kleine Stapjes is bedoeld voor ouders van kinderen met een ontwikkelingsachterstand. Middels een overzicht van opeenvolgende ontwikkelingsstappen op 4 ontwikkelingsgebieden (grove motoriek, fijne motoriek, receptieve taal, persoonlijke en sociale vaardigheden) kan bekeken worden wat de volgende ontwikkelingsstap is voor een kind. Daarna kan gekeken worden in het programma hoe deze volgende stap gestimuleerd kan worden. Nauw verwant met het Macquarie Programm voor 23

24 kinderen met een ontwikkelingsachterstand in het kader van het Down s Syndrome Programm op de Macquarie-universiteit in Sydney. Wordt niet vermeld. Cotan: -- Tijdrovend Afname test moeilijk als de diagnosticus de client niet goed kent Wordt ingevuld door spelbegeleidster (deze geeft aanvullende informatie) 25. Maxfield Buchholz schalen Omschrijving: Meet sociale redzaamheid. Is gestandaardiseerd voor visueel gehandicapte kinderen. Geschiktheid voor de doelgroep (EMB): het normeringsonderzoek is uitgevoerd bij kinderen met een specifieke visuele aandoening (RLF/ROP) en dit is niet representatief voor de totale doelgroep kinderen met een visuele beperking. Er zijn geen normeringen voor andere doelgroepen. Cotan: -- Ruwe meting Vooral vergelijking met zichzelf 26. Diverse Gunzburg-schalen Omschrijving: meet vorderingen in de sociale ontwikkeling. Doelgroep: kinderen, jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking van 6-65 jaar. -- Cotan: -- Ruwe meting Niet voor visueel beperkten Vooral vergelijking met zichzelf Dient als onderlegger bij individuele streeflijsten 27. Portage Omschrijving: Nog nader te omschrijven. Het Portage Programma Nederland (PPN) is bedoeld om gezinnen met kinderen van nul tot zes jaar te begeleiden bij (dreigende) opvoedingsproblemen. De opvoedingsproblemen hangen samen met de ontwikkeling van het kind of met de omgang met het kind. Bij dit programma wordt onder meer een zogenoemde vaardighedenlijst gebruikt. Hierin zijn 580 vaardigheden opgenomen, verdeeld over zes ontwikkelingsdomeinen: vroege ontwikkeling, sociale ontwikkeling, zelfredzaamheid, taalontwikkeling, motorische ontwikkeling en de cognitieve ontwikkeling. 24

25 28. VMS Omschrijving: nog te omschrijven Cotan: Tekortkomingen/ Beperkingen zijn ingecalculeerd; aan de verworven gegevens wordt géén absolute waarde toegekend. Het is slechts één van de middelen t.b.v. de beeldvorming 29. Ontwikkelingsanamnese t.b.v. cognitief onderzoek Omschrijving: niet nader omschreven. Bij testen die niet gericht zijn op motorische en visuele problemen Bij testen; kwetsbaar materiaal Bij testen en schalen; normeringen vaak niet als geschikt gezien, verschil kalenderleeftijd/ ontwikkelingsleeftijd Subschaal afnemen en met name beschrijven omdat de normering vaak niet meer voldoende van toepassing is Beschrijven en inschatten 25

26 Hoofdstuk 2 Sociaal Emotionele Ontwikkeling TESTS 1. NCKS Omschrijving: Nijmegen-California Kinder Sorteertechniek (Lier, P.A., Haselager, G.J.T., Hoeben, S.M., Lieshout, C.F.M. van, 1993). Doelgroep: kinderen, jongeren, kleuters; 2,6-18 jaar. Meetpretentie: sociaal-emotionele en persoonlijkheidsontwikkeling. Schalen: egoveerkracht, creativiteit, zelfwaardering, vitaliteit, ego-broosheid, ego-overcontrole, egoundercontrole, depressiviteit, positief en negatoef sociale competentie, sociale waardering, levendigheid. -- Cotan: Uitgangspunten bij testconstructie goed Kwaliteit van testmateriaal goed Kwaliteit van handleiding goed Normen onvoldoende (te kleine normgroepen, niet representatief en/of representativiteit is niet te beoordelen) Betrouwbaarheid onvoldoende (geen onderzoek) Begripsvaliditeit onvoldoende (geen onderzoek) Criteriumvaliditeit onvoldoende (geen onderzoek) Tekortkomingen/aanpassingen: geen gemeld 2. HTP Omschrijving: House-Tree-Person techniek. Bestemd voor jeugdigen en volwassenen. Voor het bepalen van persoonlijkheidsaspecten en van aspecten van de interactie van betrokkene met de omgeving. Doelgroep onze sector: Voor kinderen, jeugdigen en volwassenen vanaf een ontwikkelingsleeftijd van minder dan 1;0, blindheid/ernstige slechtziendheid en ernstige motorische beperkingen aan armen en handen vormen een contra-indicatie. Bruikbaarheid onze sector: Een juiste interpretatie van de tekenresultaten zonder inachtneming van de kalenderleeftijd en het niveau van de onderzoekspersoon is niet mogelijk. Cotan: -- Tekortkomingen geen gemeld. 26

27 SCHALEN 3. TVZ Omschrijving: Temperamentschaal Voor Zwakzinnigen. Doelgroep kinderen, jeugdigen en volwassenen, ernstig en matig verstandelijk beperkt niveau; jaar. Meetpretentie: op gestandaardiseerde en zo objectief mogelijke wijze meten van het temperament, ofwel die persoonskenmerken die betrekking hebben op het hoe van het gedrag. Schalen: intensiteit, stemming, aanpassing, toenadering, prikkelgevoeligheid, doorzettingsvermogen. Geschiktheid en bruikbaarheid onze doelgroep: volgens Kraijer en Plas (2002) waarschuwen voor het gebruik bij individuele diagnostiek van mensen met een lichte of juist diepe verstandelijke beperking. Cotan: Uitgangspunten goed Testmateriaal/Handleiding goed/goed Normen goed Betrouwbaarheid voldoende Begrips-/Criteriumvaliditeit goed/voldoende Tekortkomingen/ geen gemeld. 4. SEO Omschrijving: Sociaal-Emotionele Ontwikkelingslijst door A. Došen. Theoriegestuurde vragenlijst, uitgaand van de emotionele ontwikkeling van 0 tot 11 jaar. Voor het vaststellen van de sociaal-emotionele ontwikkelingsfase waarin betrokkene zich bevindt, uitmondend in een omgangs- of behandelingsadvies. Experimentele versie. Nog niet genormeerd. Geschiktheid en bruikbaarheid doelgroep: Volgens Kraijer en Plas (2002) is de lijst bruikbaar voor verstandelijk beperkte kinderen, jeugdigen en volwassenen van alle vier niveaus van functioneren. De SEO lijkt wel verdiensten te hebben, wel is er nog veel psychometrische onderbouwing nodig evenals onderzoek naar de samenhang tussen verkregen uitslag en een aantal hulpvraagtypen. Cotan: -- Sterk gestuurd vanuit theorie, als een soort checklist. Zwaar theoretisch en weinig empirisch instrument De theorie is nergens overzichtelijk omschreven De vragenlijst is alleen door een in Došen theorie goed ingevoerde gedragswetenschapper af te nemen Vraagt veel voorkennis over de normale sociaal-emotionele ontwikkeling Normen ontbreken, de lijst is al jaren experimenteel Handleiding ontbreekt. Items zijn vaak niet eenduidig en voor meerdere interpretaties vatbaar. Door de brede interpretatiemogelijkheden verschijnen soms profielen die vreemd aan doen of de cliënt overschatten. Afname en interpretatie zijn veelal natte vinger werk De lijst kan slechts in een interview worden afgenomen. Dit kost veel tijd (45 tot 60 minuten) Sociaal emotioneel ontwikkelingsniveau is vaak lager dan het cognitief niveau, dus voor de doelgroep EMB is er bijna altijd een ontwikkelingsleeftijd van maximaal 12 maanden 27