Hoogbegaafdheid in het voortgezet onderwijs Omgaan met hoogbegaafde leerlingen in het voortgezet onderwijs
|
|
- Martina Gerda Coppens
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Profielproduct Naam auteur(s) Vakgebied R. van Baalen, MSc Aardrijkskunde Titel Hoogbegaafdheid in het voortgezet onderwijs Onderwerp Omgaan met hoogbegaafde leerlingen in het voortgezet onderwijs Profiel Ontwikkelaar Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep Onder en bovenbouw van het VWO Sleuteltermen Hoogbegaafdheid, begeleiding, versnellen, verrijken, onderwijsvormen Bibliografische referentie Van Baalen, R.(2012). Hoogbegaafdheid in het voortgezet onderwijs. Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. Studentnummer Begeleider(s) Ir. Jolanda Suijker Beoordelaar(s) indien T. Groenendijk, MSc bekend Opdrachtgever Dhr. Jaap de Haan, afdelingsdirecteur VWO, Scholengemeenschap De Nieuwe Veste, Coevorden.
2 Hoogbegaafdheid in het Voortgezet Onderwijs Docentenhandleiding hoogbegaafdheid en Scholengemeenschap De Nieuwe Veste, Coevorden Rosanne van Baalen MSc. ILO Universiteit van Amsterdam
3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Hoogbegaafdheid 2.1 Waarom aandacht voor hoogbegaafdheid? 2.2 Hoogbegaafdheid in Nederland 2.3 Hoogbegaafdheid, wat is dat nu eigenlijk? 2.4 Begeleiding van (hoog)begaafden 3. Visie 3.1 Visie De Nieuwe Veste 3.2 Uitwerking opdracht Commissie Talent 3.3 Visie commissie Talent 4. Begeleiding 4.1 Begeleiding op school: onderwijsvormen voor hoogbegaafden op De Nieuwe Veste 5. Conclusie 6. Aanbevelingen
4 1. Inleiding De laatste jaren wordt er in het onderwijs steeds meer aandacht besteed aan de ontwikkeling van onderwijs, dat specifiek gericht is op hoog-intelligente, hoogbegaafde of getalenteerde leerlingen. Ook vanuit de overheid wordt de potentie van deze leerlingen ingezien. Niet alleen wordt het nut van dergelijk onderwijs gezien voor de leerlingen zelf, maar óók het nut hiervan voor de samenleving en de arbeidsmarkt wordt benadrukt. Wanneer scholen onvoldoende voorzien in de specifieke behoeften van hoogbegaafde leerlingen, leidt dat onherroepelijk tot problemen, bijvoorbeeld onderpresteren. Om adequaat om te kunnen gaan met deze leerlingen in het voortgezet onderwijs, is het van belang dat docenten goed op de hoogte zijn van wat hoogbegaafdheid is. Tot voor kort werd er op De Nieuwe Veste nog weinig met hoogbegaafdheid gedaan. De reden hiervoor is dat de kennis over dit onderwerp nog ontoereikend aanwezig is op onze school. Dit is niet zo gek, aangezien het onderwerp hoogbegaafdheid nog niet zo lang aandacht krijgt in het Nederlandse onderwijssysteem. Tevens is het lastig een eenduidig antwoord te geven op de vraag, wat nu eigenlijk hoogbegaafdheid is. Om hier in de toekomst beter mee om te kunnen gaan is er vanuit de afdeling VWO in 2011 de werkgroep Commissie Talent opgericht. Deze werkgroep heeft onderzoek gedaan naar hoogbegaafdheid en de mogelijkheden voor verbeteringen in het onderwijs op De Nieuwe Veste om leerlingen, binnen de afdeling VWO, beter te kunnen voorzien van onderwijs op maat. Deze ontwikkeling past binnen de visie van De Nieuwe Veste op het bieden van modern onderwijs. In lijn met deze visie is het de bedoeling om aandacht te besteden aan de verschillende talenten van leerlingen, door iedere leerling een traject op maat te kunnen bieden. Het bijbehorende credo is; De Nieuwe Veste: ontwikkel(t) je talent goed. Hier valt dus ook de ontwikkeling van het talent van hoogbegaafde leerlingen onder. De docentenhandleiding, die nu voor u ligt, is het resultaat van een deel van het werk dat door de Commissie Talent is gedaan. Het doel van deze handleiding is het bieden van de nodige handvatten om de juiste begeleiding te kunnen geven aan hoogbegaafde leerlingen, zodat ook hun talent goed ontwikkeld kan worden.
5 2. Hoogbegaafdheid 2.1 Waarom aandacht voor hoogbegaafdheid? Iedere docent heeft wel een leerling bij wie hoogbegaafdheid wordt vermoed. Sommige van deze leerlingen zijn tevens, naar aanleiding van een test, hoogbegaafd bevonden. Van dergelijke leerlingen weet de docent dus zeker dat deze hoogbegaafd zijn. Volgens het CPS 1 zitten er in elke klas en op elke school hoogbegaafde leerlingen. Het gemiddelde in het primair onderwijs zou rond de 1-4 (hoog)begaafde leerlingen per klas liggen. In het voortgezet onderwijs zou dat aantal zelfs hoger liggen, vooral op het VWO en gymnasium. Toch ligt het aantal leerlingen, dat dit predicaat hoogbegaafd heeft verworven en het aantal leerlingen dat volgens de officiële onderzoeken hoogbegaafd zou zijn, mijlenver uit elkaar. Op onze school hebben we, binnen de afdeling VWO, ongeveer 5 leerlingen met het predicaat hoogbegaafd. Betekent dit dat wij blijkbaar minder hoogbegaafden op school zouden hebben, of houdt dit in dat wij het overgrote deel van deze leerlingen gewoon nog niet hebben ontdekt? Het is waarschijnlijker dat het hier gaat het om het laatste en dat zich op onze school verschillende leerlingen bevinden, waarvan het talent nog niet op de juiste manier wordt ontwikkeld. Om meer duidelijkheid te verschaffen over het onderwerp, zal hier worden ingegaan op wat hoogbegaafdheid nu eigenlijk inhoudt. Voordat op de definitie zal worden ingegaan, zal eerst enige aandacht worden besteed aan het begrip hoogbegaafdheid in Nederland in meer algemene zin. 2.2 Hoogbegaafdheid in Nederland In Nederland zijn er sinds enkele jaren verschillende instanties die zich bezig houden met (het onderzoek naar) hoogbegaafdheid. Vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) is er bijvoorbeeld in 2008 het project Excellentieprogramma PO gestart. Hiermee krijgen reguliere basisscholen steun voor innovatieve projecten die ruimte creëren voor talentvolle leerlingen i. De steun voor het voortgezet onderwijs moet o.a. gezocht worden in informatievoorziening die wordt gecoördineerd vanuit het Landelijk informatiepunt (hoog)begaafdheid, het CPS. Dit Landelijk informatiepunt: bundelt deskundigheid en informatie op het gebied van de opvang en begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen in het onderwijs en stelt deze beschikbaar aan iedereen die op onderwijskundig terrein met (hoog)begaafden in aanraking (kan) komen ii. Tevens wordt er vanuit een aantal andere erkende instanties iii en door verschillende auteurs iv voor informatievoorziening over hoogbegaafdheid gezorgd. Toch is volgens de directeur van het centrum voor begaafdheidsonderzoek in Nijmegen, Lianne Hoogeveen, in een artikel over hoogbegaafdheid in het onderwijs van het NRC, het Nederlandse onderwijssysteem op dit moment nog Onvoldoende in staat cognitief talent te signaleren en begeleiden. Tevens stelt zij dat De kinderen die goed presteren, meestal degenen zijn die zich het beste aan het schoolsysteem aanpassen. Leerlingen met zeer hoge intellectuele vaardigheden, zeker zij die ook nog zeer creatief zijn, lopen vaak vast door onbegrip en een demotiverend schoolprogramma v. De potentie van deze kinderen wordt vaak niet gezien en hierdoor niet ontwikkeld. Wanneer deze kinderen hier gelukkig mee zouden zijn, zou dit nog geen groot probleem vormen. Helaas is dit niet het geval. Uit verschillende bronnen blijkt dat deze kinderen hierdoor juist vaak diepongelukkig worden en slecht functioneren in hun dagelijks leven vi. Vanuit de maatschappij bestaat de sociale verplichting om hier iets aan te doen vii. 1 CPS Onderwijsontwikkeling en advies is een landelijke adviesorganisatie voor het onderwijs. Vanaf 1 januari 2012 zal het informatiepunt voor het voortgezet onderwijs bij SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, te vinden zijn.
6 Tevens missen we, volgens de Amerikaanse ontwikkelingspsychologe Rena Subotnik (American Psychological Association), door het niet ontwikkelen van de uitzonderlijke talenten van (hoog)begaafden, kansen die we niet zouden moeten missen. Subotnik et al. (2011) stelt dat het van essentieel belang is dat er aandacht wordt besteed aan kinderen met een (hoge) academische begaafdheid. Dit om (vrij vertaald) de mensen op te leiden die onze problemen van nu en straks op kunnen lossen. Vooral landen die over weinig natuurlijke hulpbronnen beschikken, zij noemt in haar artikel het voorbeeld van Singapore, doen er goed aan om hun bevolking goed op te leiden. Op deze manier kunnen ze als kenniseconomie toch een product bieden viii. Dit principe geldt natuurlijk ook voor een klein land als Nederland. Het goed opleiden van onze (hoog)begaafden is, ook in dit licht, een belangrijk punt. We zouden hier dus kunnen stellen dat, ondanks dat er vanuit verschillende hoeken voor informatieverwerving en voorziening wordt gezorgd, er een kloof bestaat tussen wat in theorie bekend is en in de praktijk wordt uitgevoerd. Daarvoor is een juiste definiëring van het begrip hoogbegaafdheid van belang. 2.3 Hoogbegaafdheid, wat is dat nu eigenlijk? Om een beter beeld te krijgen van wat hoogbegaafdheid inhoudt, is het goed om te beginnen met vast te stellen wat het niet is. Daarna wordt ingegaan op wat hoogbegaafdheid wel is en hoe het gedefinieerd kan worden. Wat is het niet Veel mensen hebben een bepaald beeld van hoogbegaafdheid en hoe je iemand die hoogbegaafd is zou kunnen herkennen. Wanneer je deze mensen vraagt naar wat dan de kenmerken zijn van iemand die hoogbegaafd is, zijn de meest voorkomende antwoorden dat iemand die hoogbegaafd is: een enorm hoog IQ heeft; niet hoeft te leren of hard hoeft te werken; alles vanzelf kan en geen hulp nodig heeft; arrogant en onvriendelijk is; goed is in alle disciplines; sociale problemen heeft; een boekenwurm is; als volwassene zeer succesvol (en rijk) wordt; uit een familie met allemaal heel intelligente mensen komt ix. Deze algemene opvattingen, sommige positief en andere negatief, kloppen niet allemaal (helemaal). Hiermee zorgen deze algemene opvattingen voor een vertekend beeld van hoogbegaafdheid. Dat dit vertekend beeld bestaat, komt niet voort uit onwil, maar uit gebrek aan kennis. Het gevaar van deze visie is, onder andere, dat hoogbegaafde kinderen zichzelf niet herkennen in dit beeld, hun ouders en leerkrachten evenmin. Het draagt eigenlijk niet bij aan iets positiefs op dit gebied x. Dat veel mensen incorrecte, negatieve stereotype beelden hebben, van wat hoogbegaafdheid is, heeft een negatieve invloed op de keuzes die leerlingen maken. Wanneer het niet cool is om hoge cijfers te halen en hard te studeren, omdat je dan een nerd bent en je er niet bij hoort, dan zullen leerlingen het niet ambiëren om de hoogst mogelijke resultaten te behalen xi. Mensen, en pubers in het bijzonder, zijn namelijk geneigd om sociaal wenselijk gedrag te vertonen, zodat ze juist wel tot een groep behoren. Daarom gedragen mensen zich het liefst zo
7 normaal mogelijk en passen zich aan de massa aan xii. Wanneer het normaal is om gemiddeld te scoren op school, zal dit de voorkeur hebben boven het streven naar een zo hoog mogelijke score xiii. Aan de andere kant kunnen ook positieve stereotype beelden een negatief effect hebben op de keuzes die leerlingen maken. Wanneer leerlingen het idee hebben dat alles vanzelf zou moeten gaan en dat ze daarom niet hoeven te leren of hoeven te oefenen om een hoger academisch niveau te kunnen bereiken, kan dit er voor zorgen dat ze hun potentieel nooit bereiken. Ze zullen dan altijd onder hun niveau blijven presteren xiv. Sommige onderzoekers gaan er van uit dat mensen die hoogbegaafd zijn fundamenteel anders zouden zijn dan normale mensen. Dit is een gedachte die onderzocht is, maar waar geen empirische bewijzen voor zijn gevonden. Uit onderzoek blijkt juist het tegenovergestelde, mensen die hoogbegaafd zijn verschillen in de basis niet van normale mensen. Er zijn wel een aantal factoren, die bepalen of iemand hoogbegaafd is, welke verschillen van het gangbare. Echter, de verschillen zijn niet zo groot dat gesteld kan worden dat hoogbegaafde personen per definitie anders dan normaal zouden zijn xv. Desondanks worden er door deze promotors van hoogbegaafdheid nog steeds negatieve stereotype beelden over hoogbegaafdheid aangegeven als kenmerken van hoogbegaafdheid. Zo zouden perfectionisme, gevoelens anders te zijn en extreme gevoeligheid kenmerken zijn van hoogbegaafdheid xvi. Echter, volgens onderzoek komen deze kenmerken helemaal niet voort uit de hoogbegaafdheid van een persoon, maar zijn juist het resultaat van de interactie van deze persoon met zijn thuis, de sociale gemeenschap en schoolomgeving die het verkeerde, negatieve, label aan hoogbegaafdheid hangen xvii. Als er op school en/of thuis geen begrip en geen aandacht is voor de hoogbegaafdheid van een kind, kunnen deze kinderen zich nietbegrepen gaan voelen; ze gaan zich afzonderen, nemen een houding aan, zetten een masker op om zichzelf te kunnen 'overschreeuwen'. Dit levert (natuurlijk) spanningen op die zich kunnen openbaren in agressief of onbeheerst gedrag. Een verkeerde aanpak kan sterk wisselende resultaten opleveren, concentratieproblemen of zelfs desinteresse, leidend tot onderpresteren xviii. Wanneer deze punten echter op de juiste manier zouden worden aangepakt, kunnen ze worden verholpen of zelfs voorkomen. Dit houdt dus in dat deze kenmerken niet per definitie toe te schrijven zijn aan hoogbegaafdheid xix. Het komt er dus op neer dat hoogbegaafdheid door onvoldoende kennis lang niet altijd tijdig als zodanig wordt herkend. Niet alleen de uitzonderlijk slimme en snelle leerling is per definitie hoogbegaafd xx. De algemene opvattingen zijn eerder een gevolg van hoe de buitenwereld met hoogbegaafdheid omgaat, dan dat de algemene opvattingen kenmerkend zijn voor hoogbegaafdheid. Nu weten we wat hoogbegaafdheid niet is, maar wat is hoogbegaafdheid dan wel?
8 Wat is het wel Zoals eerder genoemd klopten de algemene opvattingen die veelvuldig genoemd worden als kenmerken van hoogbegaafdheid niet helemaal. Zo ligt de focus bij hoogbegaafdheid meestal op het cognitieve aspect, het IQ, maar ook het sociaal emotionele aspect, het EQ, is heel belangrijk xxi. Toch blijft het belangrijkste kenmerk van hoogbegaafdheid een hoge intelligentie, waarbij het IQ in ieder geval hoger is dan 120. Hoe dit zich uit, verschilt van kind tot kind xxii. Hoogbegaafd zijn betekent bijvoorbeeld niet automatisch dat altijd hele goede cijfers en/of resultaten behaald worden! Zo telt de aanleg voor de discipline mee, maar ook de interesse in een onderwerp xxiii. Dat de algemene opvattingen over hoogbegaafdheid niet (helemaal) kloppen is niet vreemd. Ook vanuit de wetenschappelijke literatuur blijkt namelijk dat het lastig is om te definiëren wat hoogbegaafdheid is. Verschillende instanties, auteurs en onderzoekers hanteren allen andere definities. Allereerst zal hier in worden gegaan op een aantal definities c.q. modellen welke door Nederlandse instanties worden gebruikt. Volgens het CPS is het meest gangbare model in Nederland op dit moment het multidimensionale, dynamische model uit 2009 van Dr. L. Hoogeveen, werkzaam bij het CBO Nijmegen. Bij dit model wordt er van uitgegaan dat de prestaties van een leerling afhankelijk zijn van aangeboren capaciteiten, persoonsen omgevingsfactoren (zie figuur 1). Het model is gebaseerd op de theorie dat hoge (intellectuele) capaciteiten niet zonder meer leiden tot hoge (intellectuele) prestaties, maar dat dit mede afhankelijk is van persoonsfactoren (zoals de persoonskenmerken van een leerling) en omgevingsfactoren (zoals het gezin, de klas, vrienden, een emotionele ervaring, enzovoort) xxiv. Hoe werkt de verdeling van het IQ? Het IQ van kinderen is met behulp van testen te meten en uit te drukken in cijfers. Hoe de verdeling van het IQ zich verhoudt is te zien in tabel 1. Het gemiddelde IQ ligt op 100 en dit heeft ongeveer 84% van de mensen. Een IQ tussen de is normaal, waarbij wel moet worden opgemerkt dat een kind met een IQ van 110 een vlotte leerling zal zijn. Een leerling met een IQ van 80 en 70 zal erg veel moeite hebben met de stof en kinderen met een nog lager IQ zullen naar het speciaal onderwijs moeten. Een kind met een IQ van 120 is zeker in staat een universitaire studie te volbrengen. Een kind met een IQ van 130 is zeker hoogbegaafd. De geijkte testen gaan tot een IQ van 152. Daarboven zijn er geen betrouwbaar geijkte testen meer. Wat merkwaardig te noemen valt is dat men er van overtuigd lijkt dat kinderen met een IQ 40 punten lager dan gemiddeld speciale hulp nodig hebben, maar kinderen met een IQ 40 punten hoger dan gemiddeld hebben geen speciale hulp nodig. Tabel 1: IQ-waarden gemiddeld boven gemiddeld begaafd hoogbegaafd >150 zeer hoogbegaafd Figuur 1: Multidimensionaal, dynamisch model van hoogbegaafdheid, CBO Nijmegen, 2009.
9 Het LICH 2 gaat uit van de theorie van Renzulli gecombineerd met de theorieën van Mönks. Renzulli gaat uit van drie persoonskenmerken die bepalen of iemand hoogbegaafd is: hoge intellectuele capaciteiten (IQ hoger dan 130); doorzettingsvermogen om taak te volbrengen; creativiteit (bijv. het op originele wijze oplossen van problemen). Mönks voegt hier nog drie sociale-omgevingsfactoren, die van belang zijn voor de ontwikkeling van een hoogbegaafd kind aan toe: thuis; de sociale gemeenschap en ontwikkelingsgelijken (dit zijn niet noodzakelijk de leeftijdsgenoten, maar bij hoogbegaafde kinderen zijn dit bijvoorbeeld oudere kinderen); schoolomgeving. Uit deze gecombineerde theorie blijkt dat de drie persoonskenmerken in hoge mate aanwezig moeten zijn, wil men kunnen spreken van hoogbegaafdheid. Wat uit deze gecombineerde theorie afgeleid kan worden is dat de sociale omgeving van belang is voor de ontwikkeling van een hoogbegaafd kind. Dit houdt in dat wanneer er vanuit de sociale omgeving geen voeding komt, of een verkeerde voeding, het hoogbegaafde kind in zijn ontwikkeling belemmerd zal worden xxv. Hoewel de definities c.q. modellen van het CPS en het LICH al behoorlijk goed weergeven hoe we hoogbegaafdheid zouden moeten zien, zijn deze definities nog niet volledig genoeg. In een artikel van januari 2011 heeft Subotnik et al. vanuit psychosociale hoek een poging gedaan om hier wat meer duidelijkheid in te verschaffen. Om het probleem dat verschillende instanties, auteurs en onderzoekers allen andere definities hanteren te ondervangen hebben de auteurs getracht om op basis van meer dan 500 bronnen een definiëring te maken die zo volledig mogelijk is. De auteurs zijn gekomen tot de volgende definitie van hoogbegaafdheid: Giftedness (a) reflects the values of society; (b) is typically manifested in actual outcomes, especially in adulthood; (c) is domain specific; (d) is the result of the coalescing of biological, pedagogical, psychological, and psychosocial factors; and (e) is relative not just to the ordinary (e.g., a child with above-average art ability compared to peers) but to the extraordinary (e.g., an artist who revolutionizes a field of art) xxvi. Dit betekent (vrij vertaald) dat: een hoog IQ noodzakelijk is bij hoogbegaafdheid, maar dat dit niet toereikend is voor de ontwikkeling van uitzonderlijk talent. Verder gelden de mate van interesse in en bereidheid om hard te werken aan een bepaald domein als essentiële voorwaarden om de potentie om te zetten in uitzonderlijke resultaten en uiteindelijk het bereiken van excellentie in dit domein. Als derde voorwaarde wordt gesteld dat de persoon die begaafd is ook de juiste begeleiding in dit domein en psychosociale coaching krijgt, om doorzettingsvermogen en vasthoudendheid te leren. Om tot de ontwikkeling van het talent van de hoogbegaafde persoon te komen moet namelijk wel een behoorlijke hoeveelheid tijd en moeite worden geïnvesteerd door de hoogbegaafde persoon xxvii. Het verschil tussen slimme mensen en begaafde mensen ligt volgens Subotnik et al. (2011) in het feit dat degenen die begaafd zijn in zeer hoge mate bereid zijn opofferingen en te maken om hun creatieve doel te bereiken. 2 Het LICH: Landelijk InformatieCentrum Hoogbegaafdheid
10 Samenvattend zouden we kunnen stellen dat het bij hoogbegaafdheid gaat om: iemand met een hoog IQ, die de interesse en bereidheid heeft hard te werken om een niveau van excellentie te bereiken, die de juiste begeleiding krijgt en bereid is tijd te investeren en er moeite voor doet zijn talent te ontwikkelen. Nu duidelijk is geworden wat hoogbegaafdheid is, kunnen we gaan kijken naar hoe hoogbegaafde leerlingen het beste kunnen worden begeleid. 2.4 Begeleiding van (hoog)begaafden Ondanks dat mensen vaak denken dat het leren en de ontwikkeling van hoogbegaafden vanzelf gaat, hebben ook hoogbegaafde kinderen begeleiding nodig. Zowel op academisch vlak als op sociaal-emotioneel vlak moeten deze kinderen worden begeleid xxviii. Hoogbegaafde kinderen moeten, net zoals andere kinderen, leren omgaan met emoties, van zichzelf en van anderen. Ze moeten deze emoties leren te herkennen, te benoemen en op een passende manier te uiten xxix. Zo halen Subotnik et al. werk aan van Dweck (2006) om te laten zien dat mentale vaardigheden nauw verbonden zijn met prestaties. De rol van leraren en coaches wordt hierbij benadrukt. Subotnik et al. stellen (vrij vertaald) dat: Het werkt om kinderen te prijzen voor hun inzet en niet omdat ze zo slim zijn. Als je een kind prijst omdat het slim is, dan stimuleer je het om te denken: zo ben ik nu eenmaal. Dat nodigt niet uit tot hard werken. Zoals eerder aangegeven in de definitie van hoogbegaafdheid van Subotnik et al., is het wel zo dat de persoon aan wie de mogelijkheid om zich te ontwikkelen wordt geboden, deze mogelijkheid moet accepteren en zich hier voor in moet zetten. Begaafdheid moet goed worden begeleid en met overtuiging worden nagestreefd. Ook al zal het niet altijd duidelijk zijn of de inspanningen daadwerkelijk tot resultaten zullen leiden, het is in ieder geval duidelijk dat zónder de juiste begeleiding en inspanning de talenten in ieder geval onbenut en onontwikkeld zullen blijven xxx. Indien de sociale omgeving geen ruimte biedt aan een hoogbegaafd kind om zich te ontwikkelen, zal de hoogbegaafdheid in de kiem gesmoord worden. Dit heeft grote consequenties voor het zelfbeeld en de ontwikkeling van het kind. In het gunstigste geval voltooit het op latere leeftijd alsnog een studie xxxi. Een hoogbegaafd kind moet niet gedwongen worden zich 'normaal' te gedragen. Dwing je een kind dat hoogbegaafd is hier wel toe, dan kan het zich zo vervelen dat het letterlijk ziek wordt of zich onhandelbaar gaat gedragen xxxii. Kieboom (2007) geeft aan dat hoogbegaafdheid maatschappelijk gezien vaak nog erg moeilijk ligt en dat ouders (en docenten) al snel worden gezien als pusherig. Ze geeft aan dat dit vreemd is wanneer je dit onderwerp zou bekijken vanuit een andere invalshoek. De aanpak van getalenteerde kinderen vanuit verschillende disciplines is heel divers. Een kind met een buitengewoon muzikaal talent of atletisch vermogen wordt vaak ondergebracht bij een gespecialiseerde leraar of trainer. Dit gebeurt vaak al op jonge leeftijd. Vreemd is het dan eigenlijk wanneer je kijkt naar kinderen met academisch talent. Deze kinderen krijgen deze extra aandacht en/of begeleiding niet xxxiii. Als we kijken naar de aanpak van hooggetalenteerde kinderen in de sportwereld bijvoorbeeld, worden kinderen die hoog-getalenteerd zijn op een bepaald vlak in de sport, in groepjes gezet met kinderen, of soms zelfs volwassenen, met hetzelfde ontwikkelingsniveau. Leeftijd speelt hierbij geen rol xxxiv. In het onderwijs geldt deze opvatting niet, een kind moet zich in het onderwijs met leeftijdsgenoten bezig houden. Dit terwijl deze kinderen vaak helemaal geen aansluiting hebben met leeftijdsgenoten. Deze leeftijdsgenoten zitten namelijk helemaal niet op hetzelfde
11 academische ontwikkelingsniveau. Ook sociaal-emotioneel hebben hoogbegaafde kinderen vaak een betere aansluiting met oudere kinderen of zelfs met volwassenen. Kinderen van dezelfde leeftijd begrijpen hoogbegaafde kinderen niet, en andersom xxxv. Hoogbegaafde kinderen zouden er meer aan hebben als ze om zouden kunnen gaan met ontwikkelingsgelijken. Dat dit in de academische wereld niet de gewoonte is, zou op zijn minst aangemerkt kunnen worden als opvallend xxxvi. Het huidige systeem van identificatie en educatie van hoogbegaafde leerlingen werkt niet zoals het zou moeten werken. Er zou een systeem ontwikkeld moeten worden, dat de kloof tussen de potentie van een leerling en de mogelijkheid tot het leveren van uitzonderlijke prestaties verkleind door het bieden van de juiste mate van begeleiding en coaching. In een dergelijk systeem zouden er voorzieningen beschikbaar moeten zijn voor mensen die hoogbegaafd zijn, om ze door middel van training te helpen daadwerkelijk hun doelen te bereiken in het domein waar hun talent en interesse ligt xxxvii. Dit systeem zou niet alleen een uitkomst zijn voor hoogbegaafden, maar tevens voor begaafde leerlingen die vakspecifieke talenten tentoonspreiden. Deze leerlingen zouden hier ook van kunnen profiteren en zo een optimale prestatie kunnen leveren xxxviii. Wat voor systeem dat zou kunnen zijn zal worden behandeld in het volgende hoofdstuk. Eerst zal worden gekeken naar de visie van De Nieuwe Veste op onderwijs. Vervolgens zal, met specifieke aandacht voor hoogbegaafde leerlingen, inzicht worden verschaft in de visie en criteria van de Commissie Talent voor het onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen.
12 3. Visie 3.1 Visie De Nieuwe Veste In het strategisch beleidsplan van Scholengemeenschap De Nieuwe Veste worden maatwerk, excellente kwaliteit en goede aansluiting bij PO en tertiair onderwijs expliciet genoemd. De afdeling VWO heeft, na uitgebreid overleg binnen de afdeling, in het verlengde van dit plan voor schooljaar een commissie benoemd, die een plan van aanpak moet gaan ontwerpen om hoogbegaafde leerlingen op De Nieuwe Veste meer maatwerk te bieden. Dit is de Commissie Talent geworden. De opdracht vanuit de afdeling VWO voor de commissie Talent is het ontwerpen van een integrale aanpak voor slimme, talentvolle, hoogbegaafde leerlingen om hun talenten optimaal te ontwikkelen. 3.2 Uitwerking opdracht Commissie Talent Om de opdracht, die de Commissie Talent heeft gekregen, goed uit te kunnen werken, was het van belang om duidelijk te krijgen wat de visie van de commissie Talent is op hoogbegaafdheid en wat de werkgroep verstaat onder een integrale aanpak voor slimme, talentvolle, hoogbegaafde leerlingen. Allereerst is aan de hand van overleg vastgesteld wat voor aanpak de Commissie Talent graag zou willen uitwerken. Hierop is de Commissie gekomen tot de volgende wens: het ontwerpen van een apart programma voor de leerlingen van klas 1, gevolgd door een meerjarenprogramma voor klas 2, 3 en 4 waarbij de opdrachten in een vaste cyclus worden aangeboden. Het zou hierbij gaan om probleemgestuurd onderwijs, waarbij de leerlingen ook over de klassen heen met elkaar samenwerken aan bepaalde opdrachten. Hierbij zou een uitgangspunt kunnen zijn dat docenten een opdracht behorend tot hun specialisme in kunnen brengen, zodat optimaal gebruik kan worden gemaakt van de talenten van de collega s. Daarnaast is gekeken naar de visie van de werkgroepleden op hoogbegaafdheid. Dit om vast te kunnen stellen op welke leerlingen het te ontwerpen programma zou moeten worden toegespitst. In het eerste deel van deze handleiding heeft u kunnen lezen hoe hoogbegaafdheid gedefinieerd kan worden. In dit tweede deel van deze handleiding zal in worden gegaan op welke opties er zijn voor passend onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen. Hierop gebaseerd zal, rekening houdend met de mogelijkheden op onze school, een aanbeveling worden gedaan over welke onderwijsvormen het beste aansluiten bij de visie van onze school op het bieden van passend onderwijs aan onze hoogbegaafde leerlingen. 3.3 Visie commissie Talent Aan de hand van overleg van de Commissie Talent en de afname van vragenlijsten is getracht een beeld te vormen van de visie en de voorkeuren van de Commissie Talent voor de aanpak van (hoog)begaafde leerlingen op De Nieuwe Veste. Daarop is tot de volgende visie en voorkeuren gekomen: De Commissie Talent heeft de voorkeur voor een combinatie van twee mogelijke vormen van onderwijs: het verrijken van de leerstof binnen de klas en het buiten de klas deelnemen aan een vakoverstijgend project. Het project hoeft niet enkel toegankelijk te zijn voor leerlingen met een erkende hoogbegaafdheid. Het is belangrijker dat een leerling een hoog algemeen
13 vak gemiddelde heeft. De interesse en inzet voor studie zijn van belang. Ook moet de leerling zelf mee willen doen aan het project. Vanuit de afdelingsleiding is aangegeven, dat het realiseren van een aparte VWO+ klas in principe de voorkeur heeft, maar dat een dergelijke oplossing budget-technisch op dit moment niet haalbaar is. Tevens is aangegeven, dat het accent van een project, vanuit organisatorisch oogpunt, zal moeten liggen op het verrijken binnen de klas. Rekening houdend met de bovengenoemde visie en criteria van de Commissie Talent op een onderwijsprogramma voor hoogbegaafden op De Nieuwe Veste, zal nu aandacht worden besteed aan de mogelijkheden van het bieden van onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen.
14 4. Begeleiding 4.1 Begeleiding op school: onderwijsvormen voor hoogbegaafden op De Nieuwe Veste Zoals we eerder hebben gezien is het is van groot belang om hoogbegaafde leerlingen een onderwijsaanbod te doen dat is afgestemd op hun specifieke (pedagogische en didactische) behoeften en mogelijkheden. Als je als school echt iets wilt betekenen voor hoogbegaafde leerlingen is het essentieel een goed uitgestippeld kader te hebben. Zonder plan of visie kom je nergens xxxix. Ook het SLO 3 (2011) stelt dat: Het belangrijk is dat scholen niet ad hoc allerlei maatregelen nemen, maar beleid ontwikkelen betreffende het onderwijs aan (hoog)begaafde leerlingen. De wijze waarop scholen dit kunnen doen, zou volgens het CPS in ieder geval de componenten compacten en differentiatie moeten bevatten. Compacten houdt de mogelijkheid tot versnellen in, door óf de leerstof te comprimeren, óf de leertijd in te korten. Differentiatie betekent dat hoogbegaafde leerlingen andere opdrachten en activiteiten mogen uitvoeren dan hun klasgenoten en taken krijgen waarvan ze iets kunnen leren xl. Er zijn verschillende mogelijkheden om hoogbegaafde leerlingen in het onderwijs tegemoet te komen. Het CPS geeft aan dat er verschillende onderwijsarrangementen zijn xli. In de Informatiebrochure voor het VO van het CPS is een beschrijving opgenomen van verschillende onderwijsarrangementen. Deze worden als volgt getypeerd: 1. Compacten en verrijken (C&V): dit is een didactisch model waarbij (hoog)begaafde leerlingen de normale leerstof in compacte vorm krijgen aangeboden. Hierdoor komt ruimte vrij voor verrijkingsactiviteiten. De verrijkingsstof wordt in groepsvorm verwerkt. Hierdoor worden ook sociale vaardigheden getraind. 2. Het Draaideur model (DD): dit is een model waarbij (hoog)begaafde leerlingen, die de gewone leerstof in versneld tempo kunnen verwerken, reguliere lessen gedeeltelijk mogen missen om daarvoor in de plaats deel te nemen aan een verbredingstraject. 3. Leer(stof)lijnen model: dit is een model waarbij het (vak)programma wordt ingedikt en leerlingen ook kunnen versnellen. In de daardoor vrijkomende tijd, werken de leerlingen aan vrij te kiezen activiteiten. Er wordt gedifferentieerd naar belangstelling, wat voor leerlingen wisselende leerlijnperspectieven kan opleveren. 4. VWO+ programma s: bij dit soort programma s is een grote variatie te zien in soorten curricula, bijvoorbeeld tweetalig VWO of een VWO+ leerroute, naast het reguliere programma. Voor alle leerlingen geldt hetzelfde programma, dat is verzwaard ten opzichte van het gewone VWO-programma, in inhoud en soms ook in het aantal lesuren per week. Waar rekening mee moet worden gehouden, is het feit dat methodes, zoals het verrijken van de lesstof, veel energie en inzet van de vakdocent vergen. Daarnaast zal dit systeem het beste werken als niet alleen de hoogbegaafde leerlingen, maar ook de andere leerlingen die sterk zijn in het vak volgens deze methode werken. Soms krijg je hier ook tegenwerking, want niet alle verdieping zal leuk zijn. Dat zal de basisstof ook niet altijd zijn. Het gaat er om dat de leerlingen er van leren, dat moet het belangrijkste zijn xlii. Ondanks dat de onderwijsarrangementen verschillende namen hebben, zijn er veel overeenkomsten. Het DD-model en het Leerstoflijnen-model hebben bijvoorbeeld beide in de verrijkingssfeer geen vastomlijnd programma. Maatregelen zoals indikking, verrijking en 3 Het SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, is het landelijk informatiepunt over (hoog)begaafdheid.
15 versnelling, rekening houdend met mogelijkheden en voorkeuren van de leerling is bij alle onderwijsarrangementen in meer of mindere mate aan de orde xliii. Echter, niet alle genoemde mogelijkheden werken even goed. Het CPS geeft aan dat gesteld kan worden dat het uitbreiden en aanpassen van het curriculum door verbreding, indikken, verrijken en versnellen op zich geen voldoende garanties biedt voor een succesvol doorlopen van de school door hoogbegaafde leerlingen. Een totaal onderwijspakket waarin de school aandacht heeft voor onderwijsbeleid en organisatie, visie op onderwijs, didactiek en pedagogiek, de zorg en begeleiding van de hoogbegaafde leerlingen doordenkt en afstemt op de specifieke behoeften van hoogbegaafde leerlingen, levert mogelijk op termijn wel die garanties xliv. Dit is ook wat naar voren komt uit onderzoek van Subotnik et al. (2011). Zij stellen dat in het voortgezet onderwijs gebruik zou moeten worden gemaakt van 2 manieren van onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen: verrijking en versnelling. Subotnik et al. (2011) geven aan dat de onderwijsvormen verrijking en versnelling niet alleen de twee meest toegepaste onderwijsvormen om hoogbegaafde leerlingen te onderwijzen zijn. Tevens zijn dit onderwijsvormen die zowel nut hebben voor hoogbegaafde leerlingen als voor normale leerlingen. Uit onderzoek blijkt ook dat er een consensus bestaat over de effectiviteit van versnelling door hoogbegaafde leerlingen. Deze onderwijsvorm, van versnelling, geeft erg positieve resultaten. Wel geven de auteurs aan dat sociaal-emotionele coaching en begeleiding van de leerlingen die in een dergelijk traject worden opgenomen, vereist is. Zonder deze ondersteuning zullen de leerlingen niet de prestaties kunnen leveren, waartoe ze wel de potentie hebben.
16 5. Conclusie De laatste jaren wordt er in het onderwijs steeds meer aandacht besteed aan de ontwikkeling van onderwijs, dat specifiek gericht is op hoog-intelligente, hoogbegaafde of getalenteerde leerlingen. Ook vanuit de overheid wordt de potentie van deze leerlingen ingezien. Niet alleen wordt het nut van dergelijk onderwijs gezien voor de leerlingen zelf, maar óók het nut hiervan voor de samenleving en de arbeidsmarkt wordt benadrukt. Wanneer scholen onvoldoende voorzien in de specifieke behoeften van hoogbegaafde leerlingen, leidt dat onherroepelijk tot problemen, bijvoorbeeld onderpresteren. Om adequaat om te kunnen gaan met deze leerlingen in het voortgezet onderwijs, is het van belang dat docenten goed op de hoogte zijn van wat hoogbegaafdheid is. Om in de toekomst ook op De Nieuwe Veste beter met hoogbegaafdheid om te kunnen gaan is er vanuit de afdeling VWO in 2011 de werkgroep Commissie Talent opgericht. Volgens het CPS zitten er in elke klas en op elke school hoogbegaafde leerlingen. Het gemiddelde in het primair onderwijs zou rond de 1-4 (hoog)begaafde leerlingen per klas liggen. In het voortgezet onderwijs zou dat aantal zelfs hoger liggen, vooral op het VWO en gymnasium. Binnen de afdeling VWO op onze school hebben wij maar ongeveer 5 leerlingen, die het predicaat hoogbegaafd hebben. Dit zou betekenen dat er nog een flink aantal nietontdekte hoogbegaafden rond zou moeten lopen op onze school. Vreemd is dit niet, wanneer gekeken wordt naar het Nederlandse onderwijssysteem. Dit systeem zou op dit moment namelijk nog onvoldoende in staat zijn cognitief talent te signaleren en begeleiden. Tevens bestaat er, ondanks dat er vanuit verschillende hoeken voor informatieverwerving en voorziening wordt gezorgd, een kloof tussen wat in theorie bekend is en in de praktijk wordt uitgevoerd. Daarom is een duidelijke definiëring van hoogbegaafdheid van belang. Over hoogbegaafdheid bestaan verschillende algemene opvattingen, sommige positief en andere negatief, die niet allemaal (helemaal) kloppen. Hiermee zorgen deze algemene opvattingen voor een vertekend beeld van hoogbegaafdheid. Dat dit vertekend beeld bestaat, komt niet voort uit onwil, maar uit gebrek aan kennis. Om dit vertekend beeld te verhelpen is gekeken naar hoe hoogbegaafdheid te definiëren valt. Eerst is gekeken naar wat hoogbegaafdheid niet is. Hierna kon worden ingegaan op wat het wel is. Aan de hand hiervan is gesteld dat het bij hoogbegaafdheid gaat om: iemand met een hoog IQ, die de interesse en bereidheid heeft hard te werken om een niveau van excellentie te bereiken, die de juiste begeleiding krijgt en bereid is tijd te investeren en er moeite voor doet zijn talent te ontwikkelen. Indien de sociale omgeving geen ruimte biedt aan een hoogbegaafd kind om zich te ontwikkelen, zal de hoogbegaafdheid in de kiem gesmoord worden. Zoals er op dit moment op De Nieuwe Veste om wordt gegaan met hoogbegaafde leerlingen is niet toereikend. Dit wordt erkend door de schoolleiding en deze heeft aangestuurd op verandering. Volgens de afdelingsleiding is het momenteel niet mogelijk om een vakoverstijgend project te ontwikkelen in verband met beperkingen in het budget. De oplossingen zouden moeten worden gezocht in mogelijkheden binnen de klas van de hoogbegaafde leerling.
17 Onderzoek toont aan dat manieren van het bieden van onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen, zoals het verrijken van de lesstof en de mogelijkheid om een leerling te laten versnellen, de oplossingen zijn met de beste resultaten. Wat tevens uit onderzoek naar voren komt is het belang van sociaal-emotionele begeleiding. Het zou het beste zijn dat alle docenten, die omgaan met hoogbegaafde leerlingen, op de hoogte zijn van wat hoogbegaafdheid is. Tevens zouden deze docenten moeten leren hoe ze de leerlingen het beste kunnen benaderen en begeleiden. Op beide vlakken zouden docenten bijscholing moeten krijgen.
18 6. Aanbevelingen Op basis van de resultaten van het onderzoek zijn er een aantal aanbevelingen te doen over de aanpak van onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen op De Nieuwe Veste. Het gaat er hierbij om maatwerk, excellente kwaliteit en goede aansluiting bij PO en tertiair onderwijs te kunnen realiseren. Uit het onderzoek is gebleken, dat hoogbegaafde leerlingen baat hebben bij extra begeleiding en mogelijkheden op verrijking en versnelling in hun onderwijstraject. Binnen een plan van aanpak, gericht op het bieden van meer maatwerk aan hoogbegaafde leerlingen om hun talenten optimaal te ontwikkelen op De Nieuwe Veste, zouden de volgende punten moeten worden opgenomen: Investering in: - Bijscholing van, bij voorkeur, alle docenten die omgaan met hoogbegaafde leerlingen. Het is zeker aan te raden ten minste één docent uit het team de benodigde opleiding te laten volgen. - Het mogelijk maken van een verrijkingsproject dat vakoverstijgend kan worden uitgevoerd. Om dit te kunnen realiseren is het essentieel dat dit (vanuit de organisatie) wordt gebudgetteerd. Op dit moment zijn, budgettair gezien, niet alle plannen mogelijk. Wellicht is er een mogelijkheid om hier in de toekomst meer budget voor te krijgen. De wens van de Commissie Talent om een interdisciplinair project te realiseren, wordt dan ook mogelijk. Wanneer de schoolleiding inderdaad excellent onderwijs wil bieden aan iedere leerling, zal de aanvraag voor extra budget voor passend onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen, op basis van dit onderzoek, goed te verdedigen zijn. Sociaal-emotionele begeleiding is van groot belang. Alle docenten, die omgaan met hoogbegaafde leerlingen, moeten weten wat hoogbegaafdheid inhoudt en moeten leren hoe ze de leerlingen het beste kunnen benaderen en begeleiden. Willen de gewenste resultaten van het opleiden van hoogbegaafde leerlingen worden bereikt, dan houdt dit in dat een (toekomstige) investering in deze bijscholing zou moeten worden gedaan. De huidige visie op onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen van de Commissie Talent sluit niet aan bij wat momenteel budgettair realiseerbaar is voor de afdeling VWO. Dit houdt in dat, willen de plannen realiseerbaar worden, de visie en het budget dichter bij elkaar moeten komen te liggen. Er moeten dus aanpassingen worden gemaakt óf in de visie, óf in de budgettaire mogelijkheden, óf in beide. In de klas verrijken, is momenteel de beste optie om het gestelde doel te bereiken. Echter, deze oplossing zal mogelijk ook problemen met zich meebrengen. Het houdt onder andere in dat vakdocenten meer werk krijgen. Hier zal niet iedereen op zitten te wachten. Aan het draagvlak voor deze maatregel zal daarom veel aandacht moeten worden besteed.
19 Eindnoten i Rijksoverheid.nl, 2011 ii infohoogbegaafd.nl, 2011 iii deze instanties zijn: Het CBO (Centrum voor (Hoog)Begaafdheids Onderzoek), het LICH (Landelijk Informatie Centrum voor Hoogbegaafdheid) iv Kieboom, 2007; Van Nieuwstadt, 2011; Rijksoverheid.nl, 2011; Scholieren.com, 2007, 2011; Subotnik et al., 2011; T Hooft, 2007 v Van Nieuwstadt, 2011 vi Kieboom, 2007; Van Nieuwstadt, 2011; Rijksoverheid.nl, 2011; Scholieren.com, 2007, 2011; Subotnik et al., 2011; T Hooft, 2007 vii Subotnik et al., 2011; T Hooft, 2007 viii Subotnik et al., 2011 ix Voorbeelden uit Kieboom, 2007; Subotnik et al, 2011; T Hooft, 2007 x LICH.nl, 2011 xi Dweck (2006) in Subotnik et al xii Heatherton & Gazzaniga, 2005 xiii Kieboom, 2007 xiv Dweck (2006) in Subotnik et al., 2011 xv Subotnik et al., 2011 xvi Subotnik et al., 2011 xvii Subotnik et al. xviii LICH.nl,2011 xix Subotnik et al., 2011 xx Kieboom, 2007 xxi Kieboom, 2007 xxii LICH.nl, 2011 xxiii Kieboom, 2007 xxiv CPS.nl, 2011; Kieboom, 2007 xxv LICH.nl, 2011 xxvi Pp. 7, Subotnik et al., 2011 xxvii Subotnik et al, 2011 xxviii Kieboom, 2007; Van Nieuwstadt, 2011; Subotnik et al, 2011; T Hooft, 2007 xxix T Hooft, 2007 xxx Subotnik, 2011 xxxi LICH.nl, 2011; t Hooft, 2007 xxxii Kieboom, 2007 xxxiii Van Nieuwstadt, 2011 xxxiv Kieboom, 2007 xxxv Kieboom, 2007 xxxvi Kieboom, 2007 xxxvii Subotnik, 2011 xxxviii Subotnik et al.,2011; Kieboom, 2007 xxxix Kieboom, 2007; T Hooft, 2007 xl CPS, 2011 xli De Boer & Kamphof, 2005 xlii Kieboom,2007 xliii CPS.nl, 2011 xliv CPS, 2011
Tweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2005 2006 30 413 Regels betreffende pensioenen (Pensioenwet) Nr. 5 NOTA VAN VERBETERING Ontvangen 25 januari 2006 In het voorstel van wet (stuk nr. 2) worden
Nadere informatieBijlagen bij scriptie: Mariene archeologische verwachting voor de laatprehistorische. Noordzeekust
Bijlagen bij scriptie: Mariene archeologische verwachting voor de laatprehistorische periode langs de Nederlandse Noordzeekust Jade Schoon, s0724718 [ii] Inhoud Inhoud... iii Bronvermelding... v Bijlage
Nadere informatie(Hoog)begaafde protocol OBS Prins Claus
(Hoog)begaafde protocol OBS Prins Claus Linschoten juli 2017 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding... 3 Visie... 3 Doelgroep... 3 Signaleren... 4 Onderpresteerders... 4 Onderwijsbehoeften... 4 Begeleiding...
Nadere informatieMODULAIRE GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING RIJK VAN NIJMEGEN. Wijzigingsbesluit
MODULAIRE GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING RIJK VAN NIJMEGEN Wijzigingsbesluit 1 De colleges van burgemeester en wethouders en de raden van de gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Mook en Middelaar,
Nadere informatieBeleid voorsprongleerlingen/excellente leerlingen Juni 2014
Beleid voorsprongleerlingen/excellente leerlingen Juni 2014 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Doelgroep:2.1. Wat zijn excellente leerlingen 2.2 Definitie die we hanteren 2.3 Excellente leerlingen in de schoolpraktijk
Nadere informatieHOOGBEGAAFDHEID EN EXCELLENTIE
AANSLUITING PO-VO DIFFERENTIATIE HOOGBEGAAFDHEID EN EXCELLENTIE 22-4-2015 22-4-2015 (Hoog)begaafdheid en excellentie is een van de thema s waarop aansluiting tussen het PO en VO wordt gezocht. Dit document
Nadere informatieBeleid Meer - en Hoogbegaafdheid NUT Periode januari 2014 t/m januari 2016
Beleid Meer - en Hoogbegaafdheid NUT Periode januari 2014 t/m januari 2016 1 vastgesteld dd. 22 april 2014 door MT De missie Op de Nutsscholen geven wij eigentijds onderwijs, passend bij wat de leerlingen
Nadere informatieExcellente leerlingen die (niet) excelleren
Talent voor excelleren! KPC, 5 november 2009 Excellente leerlingen die (niet) excelleren Dr Lianne Hoogeveen Centrum voor Begaafdheidsonderzoek (CBO) www.ru.nl/socialewetenschappen/cbo http://www.youtube.com/watch?v=yuldyzvb_ny
Nadere informatieOnderwijs aan hoogbegaafde leerlingen in Rotterdam Een rapportage van Stichting Ouders010
Onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen in Rotterdam Een rapportage van Stichting Ouders010 Inleiding Het primair onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen heeft de laatste jaren steeds meer aandacht gekregen
Nadere informatieDE PLUSBUS. Informatiebrochure voor ouders
Informatiebrochure voor ouders DE PLUSBUS In deze brochure vindt u algemene & praktische informatie over de plusklas De Plusbus. De Plusbus is onderdeel van Stichting Palludara. Inhoud Hoogbegaafd, nou
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 33 756 Invoering van een verhuurderheffing over 2014 en volgende jaren alsmede wijziging van enige wetten met betrekking tot de nadere herziening
Nadere informatieKINDEREN DIE MEER KUNNEN
KINDEREN DIE MEER KUNNEN INLEIDING Op de IJwegschool staat het kind centraal. Het onderwijs wordt aangepast aan het kind en niet andersom. Doordat de leerkrachten handelingsgericht werken waarbij de onderwijsbehoeften
Nadere informatieCitation for published version (APA): Oderkerk, A. E. (1999). De preliminaire fase van het rechtsvergelijkend onderzoek Nijmegen: Ars Aequi Libri
UvA-DARE (Digital Academic Repository) De preliminaire fase van het rechtsvergelijkend onderzoek Oderkerk, A.E. Link to publication Citation for published version (APA): Oderkerk, A. E. (1999). De preliminaire
Nadere informatieKwadraatonderwijs. Kwadraat, passend onderwijs voor begaafde leerlingen
Kwadraatonderwijs Kwadraat, passend onderwijs voor begaafde leerlingen Hoogbegaafdheid is niet alleen luxe Alle Zevensterscholen verzorgen passend onderwijs. Dat betekent dat we streven naar de beste ontwikkelingskansen
Nadere informatieVOORSTEL VAN DECREET. van de heer Norbert De Batselier TEKST AANGENOMEN DOOR DE PLENAIRE VERGADERING
Zitting 2005-2006 14 juni 2006 VOORSTEL VAN DECREET van de heer Norbert De Batselier houdende aanpassing van diverse decreten aan de nieuwe benaming van de wetgevende vergaderingen van de gemeenschappen
Nadere informatieAlgemene inleiding. Twee voorbeelden van definities:
Protocol hoogbegaafdheid Rotterdamse Montessorischool December 2017 Inhoud Algemene inleiding... 3 Doel van het protocol... 4 Signalering... 5 Onderbouw... 5 Midden- en bovenbouw... 5 Kerndoelen en verrijking...
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 32 891 Wijziging van de Wet op de rechterlijke indeling, de Wet op de rechterlijke organisatie en diverse andere wetten in verband met de vermindering
Nadere informatieCultuurgemeenschap van België» vervangen door de woorden «Vlaamse Gemeenschap». HOOFDSTUK V. - Wijzigingen aan het decreet van 21 december 1976
VLAAMSE OVERHEID 23 JUNI 2006. - Decreet houdende aanpassing van diverse decreten aan de nieuwe benaming van de wetgevende vergaderingen van de gemeenschappen en gewesten (1) Het Vlaams Parlement heeft
Nadere informatieMet ingang van het schooljaar hanteert de Vosseschans structureel beleid rond het omgaan met hoogbegaafdheid.
Beleid rond begaafdheid voor leerlingen van De Vosseschans Met ingang van het schooljaar 2009-2010 hanteert de Vosseschans structureel beleid rond het omgaan met hoogbegaafdheid. Dit wil niet zeggen dat
Nadere informatieTALENTENPROGRAMMA/HOOGBEGAAFDENBELEID
TALENTENPROGRAMMA/HOOGBEGAAFDENBELEID Van het woord hoogbegaafd houden we niet zo, het zet de ene groep mensen op een hoger plan en anderen op een lager. Martine Delfos Deze uitspraak van Martine Delfos
Nadere informatieMaart 2012. Protocol (Hoog)begaafdheid. Doel van het protocol.
Maart 2012 Protocol (Hoog)begaafdheid Doel van het protocol. In dit protocol vinden leerkrachten handreikingen om (hoog)begaafde leerlingen (we noemen deze kinderen pluskinderen) te signaleren en te begeleiden.
Nadere informatieProtocol Meer - en Hoogbegaafdheid Nutsschool Hertogin Johanna-Poolster
Protocol Meer - en Hoogbegaafdheid 1 Nutsschool Hertogin Johanna-Poolster De missie van de Nutsscholen en de NHJ-Poolster Op de Nutsscholen geven wij eigentijds onderwijs, passend bij wat de leerlingen
Nadere informatie- school de Ontmoeting Jenaplanschool voor basisonderwijs
- school de Ontmoeting Jenaplanschool voor basisonderwijs Beleidsplan hoogbegaafdheid 2016 1 2 Beleidsplan (hoog)begaafde leerlingen Doel Op onze school stemmen we ons onderwijs zodanig op de behoeften
Nadere informatieSamenvatting Protocol Excellente leerlingen
Samenvatting Protocol Excellente leerlingen Visie In de visie van onze school staat dat wij streven naar een optimale ontwikkeling van ieder kind. Het uitgangspunt Voor leerlingen die een ontwikkelingsvoorsprong
Nadere informatieVersnellen zonder drempels. Jo Verlinden, BCO onderwijsadvies Marloes Ottink, IJsselgroep
Versnellen zonder drempels Jo Verlinden, BCO onderwijsadvies Marloes Ottink, IJsselgroep Programma Opening en welkom Brainstorm; wat weten we al over versnelling / verrijking? Wat is versnellen? Een korte
Nadere informatieCitation for published version (APA): Oderkerk, A. E. (1999). De preliminaire fase van het rechtsvergelijkend onderzoek Nijmegen: Ars Aequi Libri
UvA-DARE (Digital Academic Repository) De preliminaire fase van het rechtsvergelijkend onderzoek Oderkerk, A.E. Link to publication Citation for published version (APA): Oderkerk, A. E. (1999). De preliminaire
Nadere informatie(Hoog)begaafdenwijzer Lorentzschool.
(Hoog)begaafdenwijzer Lorentzschool. (Ontdek-boek over hoogbegaafdheid door Wendy Lammers van Toorenburg) 1 januari 2014 1. (Hoog)begaafdenbeleid op de Lorentzschool. In het hedendaagse onderwijs is omgaan
Nadere informatieHoofdstuk 1. Wijzigingen in verband met hervorming flexibele arbeid en ontslagrecht [Treedt in werking per ]
Bron: overheid.nl Tekst geldend op: 24-09-2014 Wet van 14 juni 2014 tot wijziging van verschillende wetten in verband met de hervorming van het ontslagrecht, wijziging van de rechtspositie van flexwerkers
Nadere informatieDe Begaafden Wijzer. Opzet cursus Excellent en begaafd (in het) onderwijs :
www.debegaafdenwijzer.nl Marijke Schekkerman Onderwijsdeskundige hoogbegaafdheid Korte Stammerdijk 17 1382 BL Weesp 06-22842667 debegaafdenwijzer@upcmail.nl Opzet cursus Excellent en begaafd (in het) onderwijs
Nadere informatieProtocol (Hoog)begaafdheid B.S. Mikado
Protocol (Hoog)begaafdheid B.S. Mikado 0 Inhoudsopgave: 1. Inleiding... blz. 2 2. Doelstelling... blz. 3 3. Doelgroepen... blz. 3 4. Signalering... blz. 4 5. Diagnostische fase... blz. 5 6. Overwegingen
Nadere informatieOpzet cursus Talentontwikkeling: Excellent en begaafd (in het) onderwijs :
Marijke Schekkerman Specialist in Gifted Education www.debegaafdenwijzer.nl e-mail: debegaafdenwijzer@upcmail.nl Opzet cursus Talentontwikkeling: Excellent en begaafd (in het) onderwijs : Aanleiding: Steeds
Nadere informatieWat is slim? Nederlands vwo 2018-I. Tekst 4
Tekst 4 Wat is slim? (1) Bij mijn overburen werd een steiger gebouwd door een stel sterke mannen. Ze riepen elkaar toe in een mengsel van Nederlands en Pools. Ik 5 stelde me voor dat ik een van hen zou
Nadere informatieMeer- of Hoogbegaafdheidsprotocol
Meer- of Hoogbegaafdheidsprotocol Het opzetten van een beleid voor hoogbegaafde kinderen vraagt kennis over wat hoogbegaafdheid is. Het moet onderscheid kunnen maken tussen een slim kind en een hoogbegaafd
Nadere informatieBeleid (hoog)begaafdheid. Hoe gaan we om met begaafde en hoogbegaafde kinderen op De Krommen Hoek
Beleid (hoog)begaafdheid Hoe gaan we om met begaafde en hoogbegaafde kinderen op De Krommen Hoek Uitgangspunt missie en visie n Het onderwijs wordt zodanig ingericht dat de leerlingen een ononderbroken
Nadere informatieMissie van de Oosteinder: Het verzorgen van primair onderwijs in Aalsmeer Oost vanuit een integratieve aanpak en katholieke geloofsovertuiging.
Missie van de Oosteinder: Het verzorgen van primair onderwijs in Aalsmeer Oost vanuit een integratieve aanpak en katholieke geloofsovertuiging. Wij zijn een katholieke school en daarom vinden het belangrijk
Nadere informatieProvinciale Staten van Noord-Holland
Provinciale Staten van Noord-Holland Voordracht 85 Haarlem, 15 november 2001 Onderwerp: Aanpassingsverordening Euro Bijlage: ontwerpbesluit Inleiding Het is noodzakelijk de provinciale verordeningen te
Nadere informatieProtocol leertijdverkorting
Marsstraat 2, 1716 WH Opmeer Postbus 53, 1715 ZH Spanbroek Tel: 0226 352552 directie.ruimteschip@skowestfriesland.nl R.K. Basisschool t Ruimteschip www.bsruimteschip.nl Protocol leertijdverkorting Doel:
Nadere informatieHet Stedelijk Lyceum Dé begaafdheidsprofielschool in de regio
Extra bij het magazine voor groep-8 leerlingen en hun ouders over Het Stedelijk Zutphen Het Stedelijk Lyceum Dé in de regio In dit nummer Tieners met talent Je eigen coach Maatwerk Vwo in 5 jaar 1 De enige
Nadere informatie3/12/2012. Hoogbegaafdheid is een zegen, toch geen probleem? EXTREEM SUCCESVOL
Hoogbegaafdheid is een zegen, toch geen probleem? EXTREEM SUCCESVOL 1 De realiteit 16 % haalt universitair diploma 30% met IQ > 130: vallen uit op school en op het werk 60% met IQ > 140: vallen uit op
Nadere informatieHoogbegaafdheid & school
Hoogbegaafdheid & school Linda Spaanbroek Alle Dagen Pauze info@alledagenpauze.nl ADHD? Meisje, 7 jaar beweegt vaak onrustig met handen of voeten staat dikwijls van haar plaats op, terwijl zij moet blijven
Nadere informatieKijk eens naar je eigen praktijk. Hoe en waar raakt onderzoekend leren aan jouw onderwijssituatie?
Onderzoekend leren; kansen voor uitdagend onderwijs aan excellente Dr. Marieke Peeters, projectmanager Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit WKRU Onderzoekend leren geeft hoogbegaafde de kans om de
Nadere informatieSuccesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015
- Missie/Visie - Succesvolle leerlingen in een kleurrijke omgeving februari 2015 Op AMS staat de leerling centraal. Dat betekent dat alles wat we doen er op gericht is om iedere leerling zo goed mogelijk
Nadere informatieFunctieprofiel. Leraar. op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE. Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling.
Functieprofiel Leraar op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling. April 2018 Specifieke competenties teamlid OBS Het Toverkruid
Nadere informatiePlan van aanpak voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong of (hoog)begaafde kinderen
Plan van aanpak voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong of (hoog)begaafde kinderen Inhoud Doelgroep 3 Signalering en diagnosticering 3 Het vertrekpunt 3 Onderwijskundige maatregelen 4 Verrijken en
Nadere informatieBeleid voorsprongleerlingen/excellente leerlingen Juni 2014
Beleid voorsprongleerlingen/excellente leerlingen Juni 2014 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Doelgroep: 2.1 Wat zijn excellente leerlingen? 2.2 Definitie die we hanteren 2.3 Excellente leerlingen in de schoolpraktijk
Nadere informatieSubsidiekader: Haagse aanpak (hoog)begaafdheid 2012 en 2013
Subsidiekader: Haagse aanpak (hoog)begaafdheid 2012 en 2013 1. Haagse aanpak (hoog)begaafdheid 1.1 Inleiding Alle kinderen en jongeren verdienen maximale kansen om het beste uit zich zelf te halen. Zo
Nadere informatieInterfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam
Paper 3: Onderzoeksinstrumenten Aantal woorden (exclusief bijlage, literatuur en samenvatting): 581 Jeffrey de Jonker Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Jeffrey de Jonker Biologie Differentiëren
Nadere informatieStellingen en uitleg over talentgerichte ontwikkeling op de basisschool
Stellingen en uitleg over talentgerichte ontwikkeling op de basisschool Stellingen Het begrip Talent zegt vooral iets over de capaciteiten van een leerling. Sommige leerlingen hebben meer talent dan anderen.
Nadere informatieProfiel Product Verantwoording. LOB (Loopbaan oriëntatie en begeleiding) Leraren Opleiding. Management & Organisatie
Opdracht: Profiel Product Verantwoording LOB (Loopbaan oriëntatie en begeleiding) Leraren Opleiding Management & Organisatie Naam auteur(s) Vakgebied Bart Deelen M&O Student nr 10761799 Titel Onderwerp
Nadere informatieOBS De Hobbitstee Leerdam
BELEIDSPLAN PLUSKLAS OBS De Hobbitstee Leerdam INHOUDSOPGAVE KORTE INLEIDING pagina 3 1. OMSCHRIJVING pagina 4 2. DOELEN pagina 5 3. BELEID pagina 6 3.1 Signalering 3.2 Kerndoelen 3.3 Verrijkingswerk 4.
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2004 2005 29 945 Vaststelling van regels voor overgangs- en invoeringsrecht voor de totstandkoming van de Wet medezeggenschap werknemers (Invoeringswet Wet
Nadere informatieMeerbegaafden protocol
Meerbegaafden protocol Kardinaal de Jongschool 1. Doelstelling Er zijn grote verschillen in begaafdheid, tempo en belangstelling van kinderen. Naast zorg voor kinderen die minder snel mee kunnen meekomen,
Nadere informatieProtocol (hoog)begaafden Prinses Julianaschool Versie 2, 2010
Protocol (hoog)begaafden Prinses Julianaschool Versie 2, 2010 INHOUD 1.Algemeen 1.1 Definitie 2. Begrippen 2.1 Compacten en verdiepen 2.2 Verrijken 2.3 Versnellen 2.4 Portfolio 3. Signalering via KIJK
Nadere informatieWet werk en zekerheid Geldend van t/m heden
Wet werk en zekerheid Geldend van 01-01-2016 t/m heden Wet van 14 juni 2014 tot wijziging van verschillende wetten in verband met de hervorming van het ontslagrecht, wijziging van de rechtspositie van
Nadere informatieOpen Huis op vrijdag 22 januari 2016 maandag 1 woensdag 3 donderdag 4 februari 2016 Afdelingsleider klas 1
(Hoog)begaafd? Met onderwijs op maat, uitdagingen in je eigen interesses en jaren ervaring in onderwijs aan (hoog)begaafden ben je bij ons aan het goede adres! (Hoog)begaafd? Wat is (hoog)begaafdheid nou
Nadere informatieAcadin voor talenten in uw klas!
Acadin voor talenten in uw klas! Dé digitale leeromgeving met uitdagend onderwijsaanbod voor talentvolle leerlingen. Acadin voor talenten in uw klas! In het Bestuursakkoord primair onderwijs (2014) staat
Nadere informatieBegaafdheid begeleiden!
Begaafdheid begeleiden! Hellevoetsluis 24 november 2014 Liesbet Gommans M.Sc. orthopedagoog / schoolpsycholoog Centrum voor Begaafdheidsonderzoek () www.ru.nl/its/cbo 1 Programma Introductie Leren..? Signaleren:
Nadere informatiePiter Jelles Strategisch Perspectief
Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03
Nadere informatieHET BELANG VAN EEN GOEDE
HET BELANG VAN EEN GOEDE VERBINDING PO-VO voor begaafde leerlingen Desirée Houkema - National Talent Centre of the Netherlands (NTCN) EEN GOEDE AANSLUITING PO-VO Inleiding Waarom (ook) aandacht m.b.t.
Nadere informatieZijnsluik en het handelen van de leraar
Zijnsluik en het handelen van de leraar prof. dr. Tessa Kieboom prof. dr. ir. Kathleen Venderickx WIE ZIJN WIJ? Oorsprong Centrum voor Begaafdheids onderzoek - Opgericht in 1998 door: prof. dr. Tessa Kieboom
Nadere informatieDyslexiebeleid De Nieuwe Veste
Dyslexiebeleid De Nieuwe Veste Coevorden, mei 2014 Wat is dyslexie? De definitie voor dyslexie is: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen of spellen
Nadere informatieInformatie Reflexis PlusKlas. De Wijzen uit het Oosten
Informatie Reflexis PlusKlas De Wijzen uit het Oosten Passend onderwijs Maart 2010: opdracht van Reflexisbestuur: beleid maken voor passend onderwijs voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong Een onderwijsaanpassing
Nadere informatieDOEN! - Praktische opdracht beschrijvende statistiek in 4HAVO. Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam
Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Doelgroep Sleuteltermen M.J.D. van den Bosch- Knip, Ir RBA Wiskunde DOEN! - Praktische opdracht beschrijvende statistiek in 4HAVO beschrijvende statistiek
Nadere informatieProbleembeschrijving
Naam auteur(s) Ir. N.C.Veerman Vakgebied Wiskunde Titel Motivatieproblemen in het volwassenonderwijs Onderwerp Het verhogen van de motivatie van leerlingen door eigen materiaal in te zetten. Opleiding
Nadere informatieDe dolfijngroep: zorg voor (hoog)begaafde kinderen
De dolfijngroep: zorg voor (hoog)begaafde kinderen TriVia biedt voor begaafde leerlingen in zogenaamde dolfijngroepen noodzakelijke begeleiding. We hebben gekozen voor de benaming dolfijngroep. Een dolfijn
Nadere informatieHoogbegaafdheid in de klas definities en herkenning
Hoogbegaafdheid in de klas definities en herkenning Karin Monster Pascal Groen 33 Fotografie Leo van Breugel Giftedness is not a problem to be solved, but an unique challenge to be nourished (Colangelo
Nadere informatieVoorwoord en doel van dit document
Inhoud Voorwoord en doel van dit document 1 2 Inleiding 3 4 (Hoog)Begaafdheid, een beschrijving 5 6 7 Profielen van hoogbegaafde leerlingen 1. 2. 8 3. 4. 5. 6. 9 Risico s voor hoogbegaafde leerlingen in
Nadere informatieHONOURS VOOR HAVO ALGEMENE INFORMATIE OVER HET HONOURS PROGRAMMA BIJ HET BATAAFS LYCEUM
HONOURS VOOR HAVO ALGEMENE INFORMATIE OVER HET HONOURS PROGRAMMA BIJ HET BATAAFS LYCEUM Informatiebrochure over het Honneursprogramma van de HAVO van het Bataafs Lyceum Versie 1.0 J. Ardesch, G.J. de Wilde,
Nadere informatieDe rode draad BPS-PO 2014 Een zelfbeoordelingsinstrument om na te gaan in hoeverre de school het keurmerk BPS benadert
De rode draad BPS-PO 2014 Een zelfbeoordelingsinstrument om na te gaan in hoeverre de school het keurmerk BPS benadert Voor u ligt de rode draad, een instrument om na te gaan in hoeverre uw school het
Nadere informatieOuders, school en leerling: Hoe word je educatieve partners?
Ouders, school en leerling: Hoe word je educatieve partners? prof. dr. Tessa Kieboom prof. dr. ir. Kathleen Venderickx WIE ZIJN WIJ? Oorsprong Centrum voor Begaafdheids onderzoek Opgericht in 1998 door:
Nadere informatieProtocol groepsindeling en -samenstelling CBS Groen van Prinsterer
Protocol groepsindeling en -samenstelling CBS Groen van Prinsterer Inleiding De school heeft tot taak het onderwijs zodanig in te richten dat de leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces kunnen
Nadere informatieAdministratie Diamant Politie
De resultaten van drie onderzoeksprojecten van het SOMA Dossier Administratie Diamant Politie We hebben de lezers steeds op de hoogte gehouden van de onderzoeks- projecten van het SOMA. We zijn dan ook
Nadere informatieTheoretisch kader De 21st century skills Onderverdeling in cognitieve en conatieve vaardigheden
Theoretisch kader: Zoals ik in mijn probleemanalyse beschrijf ga ik de vaardigheid creativiteit, van de 21st century skills onderzoeken, omdat ik wil weten op welke manier de school invloed kan uitoefenen
Nadere informatiePROFIELPRODUCT - VERANTWOORDING
PROFIELPRODUCT - VERANTWOORDING Naam auteur(s) Hofstee, R.H. MSc of Economics Vakgebied Algemene Economie Titel Vakgroepwerkplan Open Schoolgemeenschap Bijlmer Economie (3 H/V) Onderwerp Leerplan Profiel
Nadere informatieToezeggingen. en Pork) en de gemeente Vlagtwedde/O2SV (De Clockeslach, De Klimop, De Vlinder, Op d Esch, Plaggenborg en Willem Lodewijck).
Toezeggingen Aan: Raadsleden CC: Leden van het college, DT, Manager afdeling Samenleving Van: College van burgemeester en wethouders Opsteller: Marion Prins, beleidsmedewerker Onderwijs Datum: 17 september
Nadere informatieBasisarrangement begaafdheid deelregio Rheden Rozendaal
Basisarrangement begaafdheid deelregio Rheden Rozendaal Uitgangspunten Het uitgangspunt van het onderwijs aan (hoog)begaafde leerlingen is dat de leerlingen zich in de zone van naaste ontwikkeling positief
Nadere informatieBeleid VPCO - Plusklas
Beleid VPCO - Plusklas Versie 24-09- 2015 07 Inleiding Beide scholen van VPCO Rhenen hebben hun eigen Beleidsplan Meerbegaafdheid. Dit document is een bijlage bij deze school-specifieke beleidsplannen
Nadere informatieBeleid VPCO-Plusklas
Beleid VPCO-Plusklas Versie 14-07-2014 Inleiding Beide scholen van VPCO Rhenen hebben hun eigen Beleidsplan Meerbegaafdheid. Dit document is een bijlage bij deze school-specifieke beleidsplannen en omschrijft
Nadere informatieBELEIDSPLAN PLUSKLAS
BELEIDSPLAN PLUSKLAS Voor leerlingen die meer kunnen ontdekken OBS HET GROENE HART Januari 2012 BELEIDSPLAN PLUSKLAS Voor leerlingen die meer kunnen ontdekken Inleiding Gedurende de hele basisschool leggen
Nadere informatieHoogbegaafdheid in de praktijk
Hoogbegaafdheid in de praktijk De ervaringen en meningen van ruim 2600 leraren basis en voortgezet onderwijs Paulien Bakker Talent Nico van Kessel ITS Nijmegen Robert Sikkes Het Onderwijsblad Februari
Nadere informatieCollectie Ko Beuzemaker
Collectie Ko Beuzemaker 1940-1943 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg 31 1019 AT Amsterdam Nederland hdl:10622/arch00047 IISG Amsterdam 2015 Inhoudsopgave Collectie Ko Beuzemaker...
Nadere informatieLeerlingbegeleiding ADD: wat helpt volgens de leerlingen zelf?
PROFIELPRODUCT 2 - ABSTRACT Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Profiel Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Links Bibliografische referentie Studentnummer Begeleider(s) Beoordelaar(s) indien bekend
Nadere informatieKadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015
Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 33 891 Regels inzake de verzekering van zorg aan mensen die zijn aangewezen op langdurige zorg (Wet langdurige zorg) Nr. 144 AMENDEMENT VAN HET
Nadere informatieVerantwoord plus. Stichtingbeleidsnotitie Hoogbegaafden
Verantwoord plus Stichtingbeleidsnotitie Hoogbegaafden Versie: 29 september 2009 Inleiding Het beleid voor hoogbegaafde leerlingen vormt een onderdeel van het zorgplan van de individuele school. Iedere
Nadere informatieSWV Duin en Bollenstreek Infobijeenkomsten leerkrachten. Katwijk Noordwijk
SWV Duin en Bollenstreek Infobijeenkomsten leerkrachten Greetje van Dijk Jack Duivenvoorden Liesbeth Luycx Katwijk 31-5-2017 Noordwijk 7-6-2017 g.vandijk@onderwijsadvies.nl j.duivenvoorden@swv-db.nl liesbethluycx@gmail.com
Nadere informatieAantal personen < 65 jaar actief als percentage van het aantal personen met een uitkering (d.w.z. maakt gebruik v. re-integratievoorziening)
WIZ-Indicatoren Re-integratie Nr. Indicatoren niveau 1 I Aantal personen < 65 jaar actief als percentage van het aantal personen met een uitkering (d.w.z. maakt gebruik v. re-integratievoorziening) 52%
Nadere informatieOvergangsprotocol OPO Ameland Groep 1 tot en met 4
Overgangsprotocol OPO Ameland Groep 1 tot en met 4 januari 2010 5 januari 2011 informeren MT 26 januari 2011 informeren teams 10 maart 2011 voornemen besluit BC 22 maart 2011 besluitvormend GMR 21 april
Nadere informatieInleiding 4. Engels in het basisonderwijs 5. Words&Birds een verrijking van de les, een verbreding van de wereld 6. Wat is Words&Birds?
Inleiding 4 Engels in het basisonderwijs 5 Words&Birds een verrijking van de les, een verbreding van de wereld 6 Wat is Words&Birds? 6 Wat zijn de belangrijkste eigenschappen van Words&Birds? 6 Met welk
Nadere informatieGelukkig leren ontwikkelen: Talent HZM
Gelukkig leren ontwikkelen: Talent HZM Sinds 2011 verzorgt Huizermaat op Talent HZM passend onderwijs voor meer en hoogbegaafde leerlingen. Het onderwijs op Talent HZM is gebaseerd op een nieuw, eigen
Nadere informatieInhoud. Voorwoord... 10
Voorwoord................................................................... 10 Hoofdstuk 1 Wat weten we over leren? Wat is het nut van verrijking?.....................................................................
Nadere informatie01.I. algemene 01.II. verkeersindividuele 01.III. collectieve 01.IV. afhankelijkheid 01.V. arbeidsongevallen wet v.
0 1 O N G E V A L L E N I. algemene II. verkeersindividuele III. collectieve individuele 1. algemene 2. forfaitaire 3. gemeen (2) + (3) 4. individuele recht collectieve 01.I. algemene 01.II. verkeersindividuele
Nadere informatie2. Waar staat de school voor?
2. Waar staat de school voor? Missie en Visie Het Rondeel gaat uit van de Wet op het Basisonderwijs. Het onderwijs omvat de kerndoelen en vakgebieden die daarin zijn voorgeschreven. Daarnaast zijn ook
Nadere informatieSpreektekst Jaarverslag OCW
Spreektekst Jaarverslag OCW Ten eerste wil ik de rapporteurs bedanken. Naast de verbeterpunten waar de rapporteurs namens de hele commissie op in zullen gaan wil ik namens de VVD drie punten accentueren.
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
over Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20582 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Visser, Willem Gerrit Title: De classis Brielle 1574-1623 Issue Date: 2013-02-28
Nadere informatieProtocol begaafdheid op de Curtevenne
Parklaan 3, Kortenhoef Postbus 118, 1243 ZJ Kortenhoef (035) 656 10 19 info@curtevennesc hool.nl www.curtevennesch ool.nl Protocol begaafdheid op de Curtevenne Ieder kind uniek en toch lekker samen Niet
Nadere informatieVisie en beleid ten aanzien van beter presterende leerlingen
Visie en beleid ten aanzien van beter presterende leerlingen Inleiding Eén van de profielpijlers van De Duif is presteren. We proberen uit alle leerlingen te halen wat er in zit. Ons doel is om voor alle
Nadere informatie