AB Werkt juni 2017 WHITEPAPER ROBOTISERING EN DE ARBEIDSMARKT

Transcriptie

1 AB Werkt juni 2017 WHITEPAPER

2 INHOUDSOPGAVE Samenvatting 1 1. De vierde industriële revolutie 2 2. Schets technologische ontwikkelingen 3 3. Impact op bedrijven 3 Kritische factoren 4 4. Schets van de arbeidsmarkt 4 5. Werkgelegenheid of werkloosheid? 5 Werkgelegenheid door de jaren heen 6 Effect van technologie op bedrijfstakken 6 6. Welke beroepen zijn dadelijk hot? Welke not? Kansen en bedreigingen 7 Waar zijn kansen? 7 Markt voor persoonlijke dienstverlening 8 Ambachtseconomie 8 Circulaire economie 8 Welke beroepen verdwijnen? Welke komen er voor in de plaats? 8 Kan men zich aanpassen? 9 Wat betekent dit voor onze maatschappij? 9 7. Impact op uw bedrijf en uw HR-beleid 10 Het effect op organisaties 10 Een wendbare organisatie 10 Betrekken van medewerkers 10 Arbo en veiligheid 10 Een leven lang leren 10 Tot slot 11 AB Werkt juni 2017

3 De kranten staan er de laatste jaren vol van. Robots pikken de banen van de mensen in. Banen verdwijnen. Wat betekent de verdergaande robotisering voor de Nederlandse arbeidsmarkt? En wat betekent dit voor de huidige generatie ondernemers? Is de robot een bedreiging of juist een zegen? Alle antwoorden zijn er niet. Het is wel duidelijk dat we in een transitiefase zitten. Belangrijk dus om oog te hebben voor de trends zodat we klaar zijn voor de toekomst. Ook al weten we niet helemaal hoe die toekomst er uit ziet. SAMENVATTING Er is al heel wat gezegd en geschreven over de effecten van robotisering op de arbeidsmarkt. Gaat de robot de mens verdringen op de arbeidsmarkt? Wat betekent dit voor de werkgelegenheid? Welke kansen komen er voor de ondernemer? Welke functies gaan verdwijnen, waar komt veel vraag naar? En wat betekent dit voor de HR-invulling van een organisatie? Als maatschappij zijn we in de vierde industriële revolutie beland. In deze fase worden robots en kunstmatige intelligentie aan elkaar gekoppeld waardoor ongekende mogelijkheden ontstaan. De machines gaan met elkaar communiceren. De technologische ontwikkeling gaat snel. Door de toenemende rekenkracht van computers, wordt er meer mogelijk. Dit leidt tot technologieën die de maatschappij veranderen. Tendens op de arbeidsmarkt laat zien dat het opleidingsniveau in Nederland stijgt. Het aantal lageropgeleiden neemt af. Tegelijkertijd verwacht de OESO dat de vraag naar hoger opgeleiden stijgt. Wat de impact van de technologische ontwikkeling is op de werkgelegenheid: daar lopen de meningen over uiteen. Sommigen verwachten juist een toename van werkgelegenheid, anderen vrezen een afname met alle gevolgen van dien. Historische cijfers laten zien dat vorige industriële revoluties juist zorgden voor meer werkgelegenheid. Ook nam de welvaart in de loop van de tijd toe. Kansen liggen met name in de zorg, ICT, techniek, verduurzaming van de economie, persoonlijke dienstverlening en de ambachtseconomie, is de verwachting. Banen die verdwijnen zijn bijvoorbeeld: chauffeurs (vanwege zelfrijdende auto s), telemarkteers (vanwege andere marketingmogelijkheden), maar ook de functie van radioloog zal er anders uit gaan zien omdat robots gecombineerd met artificial intelligence scans veel beter kunnen lezen. Nieuwe functies zijn: data scientists, digital marketing, drone piloot, 3-D specialist. Om goed toegerust te zijn voor de veranderingen, is wendbaarheid essentieel. Persoonlijkheidskenmerken die nodig zijn om mee te kunnen gaan met aanpassingen zijn: flexibel, sociaal, empathisch en het vermogen om cognitief, systematisch en oplossingsgericht te denken en werken. Daarnaast zijn cognitieve vaardigheden als rekenen, taal en wiskunde belangrijk. Voor de HR-functie van de organisatie betekent het dat men mensen al in een vroeg stadium moet betrekken bij veranderingen. Zorg voor medezeggenschap, organiseer training zodat mensen zich nieuwe vaardigheden eigen kunnen maken. Het vraagt ook een andere vorm van leiderschap waarbij de medewerker juist gestimuleerd wordt een grotere verantwoordelijkheid te nemen. AB Werkt juni

4 1. De vierde industriële revolutie Experts zeggen dat we aan de vooravond staan van de vierde industriële revolutie. De eerste industriële revolutie was de introductie van stoom, de tweede elektriciteit en de derde de informatietechnologie (ICT). In deze derde revolutie werd het hele productieproces geautomatiseerd en namen robots een plek in aan de lopende band. In de vierde revolutie gaat het vooral om de manier waarop de machines met elkaar communiceren. De kunstmatige intelligentie biedt vele mogelijkheden en zorgt dat alles met elkaar en met internet is verbonden. Ofwel het wordt een cyber-fysiek systeem. Om te kunnen zorgen dat een revolutie succesvol is, is een vooruitziende blik nodig. Investeren in de nieuwe technologie, zorgen voor de juiste infrastructuur en tegelijkertijd ook zorgen dat iedereen aangehaakt blijft en kan profiteren van de vooruitgang. AB Werkt juni

5 2. Schets technologische ontwikkelingen De rekenkracht van computers neemt toe waardoor er steeds meer mogelijk is. Daarbij worden de kosten van computertechnologie steeds lager. Volgens de wet van Moore zal de snelheid van chips in onze computers zich elke twee jaar verdubbelen terwijl de kosten gelijk blijven. Zo is de rekenkracht in onze kleine mobiele telefoon vele malen groter dan de grote computers uit de jaren negentig, tegen een fractie van de kosten. Geleerden zijn het er overigens niet over eens of de wet van Moore nog lang stand houdt of dat er op een andere manier een versnelling gaat plaatsvinden. Het McKinsey Global Institute heeft 12 disruptieve technologieën benoemd that will transform life, business, and the global economy. De helft daarvan is gebaseerd op ICT ontwikkelingen. 3. Impact op bedrijven Traditioneel gezien vindt in de industrieën in Europa hoogwaardige innovatie plaats, China en India zorgen voor de (goedkope) fabricage. Dit is echter steeds minder vanzelfsprekend. De fabriek 4.0. staat daar waar innovatie van productieprocessen én productie plaats vindt. De vraag is waar dat zal zijn. Niet voor niets dat landen en regio s er alles aan doen om een aantrekkelijke vestigingsplaats te zijn voor bedrijven en personeel. De vierde industriële revolutie heeft niet alleen flinke gevolgen voor de maakindustrie. Ook andere sectoren worden geraakt. Denk bijvoorbeeld aan de land- en tuinbouw waar ICT precisielandbouw mogelijk maakt. De detailhandel ondervond de gevolgen van de impact van internet op ons winkelgedrag die verschillende grootwinkelbedrijven de kop kostte. Dankzij het internet is de deeleconomie sterk in opkomst met succesverhalen als Uber (marktwaarde 50 miljard dollar) en AirBNB (waarde 25 miljard dollar). Daarnaast zien we dat er door de digitalisering diensten steeds meer worden verbonden aan het industriële product of machines as a service waarbij het industriële product wordt verkocht als onderdeel van een dienst. Bijvoorbeeld: een bedrijf in verlichting verkoopt geen armaturen en losse lampen maar verkoopt verlichting als dienst. Het bedrijf blijft eigenaar van de lampen en armaturen en zorgt er dus voor zo kosten- en energie-efficiënt mogelijke producten in te zetten. AB Werkt juni

6 Ook zien we een tendens naar hooggeautomatiseerde industrieën. Verplaatsten veel bedrijven hun productie naar lagelonenlanden, tegenwoordig zien we een tegengestelde beweging. Alleen is er in de nieuwe situatie nauwelijks behoefte aan werknemers, maar is alles geautomatiseerd en gerobotiseerd. De hooggeautomatiseerde scheerapparatenfabriek van Philips in Drachten is een voorbeeld van reshoring. Het bedrijf laat hiermee zien dat productie niet per definitie hoeft plaats te vinden in lagelonenlanden. Daarnaast zien we ook het zogenaamde Taylorisme in de dienstensector. In de vorige eeuw werd met de stopwatch in de hand de prestaties van arbeiders gemeten om zo de productiviteit te verbeteren en te bekijken welke activiteiten opgesplitst konden worden om zo efficiënter te produceren. In de dienstensector vindt nu dezelfde beweging plaats: taken worden waar mogelijk opgesplitst in simpele deeltaken, die eenvoudig geoutsourced, geoffshored of geautomatiseerd kunnen worden. Automatisering breidt zich daarmee uit van simpel fysiek werk (robotisering) naar kenniswerk van midden- en zelfs hooggeschoold personeel. De verwachtingen ten aanzien van de toekomst is onzeker. Sommigen gaan ervan uit dat slimme software en machines in toenemende mate ook niet-routinewerk kunnen overnemen, terwijl anderen sceptisch zijn over de mogelijkheden daarvan en het tempo waarin dat gebeurt. Kritische factoren Een aantal kritische factoren zijn van invloed op de mate van succes voor de implementatie van nieuwe technologieën: Tekorten aan huidig en toekomstig (ICT) talent; Ondernemers die achterblijven in de toepassing van innovatieve ICT kennis en technologie; De noodzaak van investeringen in infrastructuur; Toenemende cyberdreiging. 4. Schets van de arbeidsmarkt De huidige technologische ontwikkelingen vragen meer kennis en bieden vooral kansen voor de hoger opgeleiden. Het opleidingsniveau in Nederland is de afgelopen jaren gestegen. In 2016 was 29% van de beroepsbevolking hoger opgeleid. Een stijging van ruim 4,5%. Het aandeel lageropgeleiden nam iets af. De middelbaar opgeleiden bleven min of meer constant en vormen met bijna 40% nog steeds de grootste groep op de arbeidsmarkt. De OESO verwacht dat de vraag naar hoger opgeleiden in 2025 zal stijgen tot 45%. De vraag naar lager en middelbaar opgeleid personeel zal afnemen met 4 tot 6 %. We zagen de afgelopen decennia al dat vooral mensen met een mbo-opleiding te maken kregen met veel veranderingen. Ook hoger opgeleid personeel ontkomt daar echter niet aan. Zo zien we dat ook complexere administratieve werkzaamheden prima kunnen worden gedaan in bijvoorbeeld India of Tsjechië. CBS AB Werkt juni

7 Door internet verandert de relatie tussen werkgever en werknemer. De inzet van flexibele arbeid, in de vorm van nulurencontracten, oproepkrachten, tijdelijke contracten, uitzendkrachten en zzp ers, neemt al jaren toe. Deze zogenaamde flexibele schil steeg tussen 2007 en 2014 van zo n 20 tot 25 %. Door het mobiele internet zijn bijvoorbeeld de kosten van het vinden en inhuren van zzp ers sterk verlaagd en is het aantal freelancers dat via apps op afroep beschikbaar is, sterk toegenomen. 5. Werkgelegenheid of werkloosheid? Frey en Osborne, onderzoekers uit Oxford, voorspelden in 2013 dat 47% van alle banen in de Verenigde Staten binnen twintig jaar overgenomen zou worden door computers en robots. Onderzoeken in Nederland tonen vergelijkbare percentages aan. Het zijn niet alleen de laaggeschoolde mensen die te vrezen hebben voor hun baan. Telemarkteers, verzekeraars en technische wiskundigen zijn over een tijd overbodig. De bekende econoom Keynes introduceerde in het midden van de vorige eeuw de term technologische werkloosheid. Zijn theorie is dat dit een tijdelijk iets is waarna er weer nieuwe banen ontstaan. De geschiedenis laat tot nu toe zien dat dit steeds het geval is. De mijnwerker en lantaarnopsteker verdwijnt, de webdesigner en programmeur komt daarvoor in de plaats. Is dat nu ook weer het geval of is het nu structureel anders? Een onderzoeksbureau in Amerika vroeg experts op het gebied van kunstmatige intelligentie, robotica en economie wat hun voorspelling is hoe robotisering de economie tot 2025 zal beïnvloeden. 52 % van deze experts was optimistisch, 48% juist zeer bezorgd over de toekomst. De ene stroming denkt dat innovatie zorgt voor economische groei, banengroei en een acceptabele verdeling van de welvaart. De andere denkt dat technologie tot een neerwaartse spiraal leidt: innovatie leidt tot een verhoging van de arbeidsproductiviteit en daarmee tot minder werk en een scheve verdeling van de welvaart. AB Werkt juni

8 Werkgelegenheid door de jaren heen Tot nu toe heeft nieuwe technologie altijd geresulteerd in toenemende welvaart en voldoende werkgelegenheid. In de recessieperiodes in de jaren 30 en 80 in de vorige eeuw en na 2008 nam de werkgelegenheid af. Dit werd niet veroorzaakt door technologische ontwikkelingen. In periodes waarin de technologie zich lijkt te versnellen zien we juist een sterk groeiende werkgelegenheid. Dit lijkt te suggereren dat hoe meer technologische innovatie, hoe beter. Ook als deze in eerste instantie arbeidsbesparend is. Werkgelegenheid in Nederland sinds 1900 (werkzame beroepsbevolking) Bron: Goos, M. (2015) in: De mens tussen mens en machine. Tegelijkertijd werd de gemiddelde werkweek korter. In het begin van de 20e eeuw moesten mensen gemiddeld 60 uur per week werken, in de jaren 50 was dit 48 uur, tegenwoordig is een voltijdsbaan circa 36 uur. Voor een deel is dit het gevolg van technologie, die de productiviteit heeft opgestuwd. Doordat ook vrouwen meer zijn gaan werken, bedraagt een gemiddelde werkweek in Nederland nu 28,8 uur. Effect van technologie op bedrijfstakken Met name in de landbouw en industrie is door technologische ontwikkelingen vanaf midden jaren 90 een daling in de werkgelegenheid. In dezelfde periode kwamen er juist banen bij in de zorg, zakelijke diensten en ICT. De verwachting is dat deze ontwikkeling zich tot 2020 zal voortzetten: voortzettend baanverlies in de financiële sector, de industrie en bouw, terwijl er met name in de zorg en ICT meer banen komen. Onderzoek laat zien over het geheel genomen ICT-investeringen een duidelijk effect hebben op de werkgelegenheid en dat robots nauwelijks effect hebben op het aantal ontslagen. Hoe de werkgelegenheid in Nederland zich ontwikkelt, hangt af van de plaats waar de productie plaats zal vinden. We zagen al eerder dat reshoring steeds meer voorkomt waarbij bedrijven die eerder hun productie naar lageloonlanden hebben verplaatst, deze weer terughalen naar ons land. Dit wordt met name mogelijk gemaakt door nieuwe en geavanceerde technologieën. Een goed voorbeeld is VDL-NedCar die in het Limburge Born Mini s voor BMW produceert, mede door een hypermoderne fabriek met robots. AB Werkt juni

9 Of de vierde technologische revolutie leidt tot hogere werkloosheid, daar zijn de geleerden het niet over eens. Ja, er verdwijnen banen maar er komen andere banen voor terug. Mede doordat er andere behoeftes en mogelijkheden ontstaan. 6. Welke beroepen zijn dadelijk hot? Welke not? Kansen en bedreigingen In vorige technologische revoluties werd vooral laaggeschoold, fysieke arbeid getroffen door mechanisering en automatisering. Nu neemt IT cognitief routinewerk over zoals administratief werk, het maken van berekeningen, boekhouden, het bewaken van processen of het beoordelen van producten. Dat is ook een gevolg van het eerder genoemde digitaal Taylorisme: het opknippen van werk in deeltaken die te outsourcen, offshoren of te automatiseren zijn. Ook globalisering speelt hierbij dus een rol. Kun je een handeling offshoren, dan is de eerste stap gemaakt richting het automatiseren van taken. Artificiële intelligentie (AI) ontwikkelt zich de laatste jaren snel. Door het analyseren van grote hoeveelheden data worden patronen ontdekt en hier worden vervolgens regels en acties aan verbonden. AI leert en ontwikkelt zelf, zonder hulp of inmenging van de mens. De mogelijkheden zijn legio: optimaliseren van online zoekmachines en resultaten, opzoeken van jurisprudentie, creditcard fraude ontdekken en zelfrijdende auto s besturen. Maar ook scans en röntgenfoto s van patiënten accurater beoordelen dan de radioloog. Routinematig werk is het gemakkelijkst over te nemen door artificiële intelligentie. Dat kan dus zowel laag- en hooggeschoold werk zijn. Door technologische veranderingen kan de aard van het werk veranderen. Er zijn minder mensen nodig voor de uitvoering maar juist meer voor programmeer- en controleertaken. Waar zijn kansen? Waar kansen liggen, is nog niet helemaal duidelijk. Voor een deel zullen deze te vinden zijn in de zorg, ICT, techniek, verduurzaming van de economie, persoonlijke dienstverlening en de ambachtseconomie. AB Werkt juni

10 Markt voor persoonlijke dienstverlening Mensen ervaren een hoge tijdsdruk om alle rollen en taken te combineren. Met name werkende hoogopgeleiden hebben de behoefte taken op privégebied uit te besteden. De verwachting is dat er een groei zal zijn in deze diensten. Denk aan online bestellen van boodschappen en maaltijden, kinderopvang, schoonmaak etc. Veel van deze diensten worden online georganiseerd via platforms zoals Uber en Marktplaats. De verwachting is dat de groei voor persoonlijke dienstverlening door gaat zetten. Ambachtseconomie Nederland telde in 2011 circa ondernemingen in de ambachtseconomie: goed voor banen en een omzet van ruim 110 miljard euro. Deze sector biedt ruimte aan mensen met een praktijkgerichte lagere of middelbare opleiding. Sowieso is er een tekort aan vaklieden, zoals loodgieters. Daarnaast is vakmanschap met een revival bezig: er is weer meer aandacht en waardering voor plaatselijke, vaak kleinschalige bierbrouwerijen, schoenmakers die zelf schoenen maken, meubelmakers, koks en voor andere taken en beroepen waarbij creativiteit en dienstverlening hand in hand gaan. Circulaire economie Diverse studies zien dat een circulaire economie waarin veel efficiënter met grondstoffen en materialen wordt omgesprongen per saldo ook banengroei kan opleveren. Berekeningen lopen uiteen van een netto werkgelegenheidswinst van tot banen in Nederland. Welke beroepen verdwijnen? Welke komen er voor in de plaats? Er is geen eenduidige lijst van beroepen die gaan verdwijnen en nieuwe beroepen die hiervoor terug zullen komen. Feit is dat al het werk dat geautomatiseerd kan worden, op een of andere manier gaat verdwijnen. Onderstaand een lijst van beroepen die verdwijnen, juist opkomen of belangrijker worden. Verdwijnen of veranderen Arbeiders Vrachtwagenchauffeurs Machinisten Telemarketeers Notarissen en accountants Verpleegsters. Deel van de zorg wordt door een robot uitgevoerd. Verpleegster meer voor mens-tot-mens contact. Hypotheekadviseurs Brugwachters Taxi chauffeurs Vertalers Verslaggevers Advertentieverkopers Beurshandelaren Komen of veranderen Data scientist Cyber security specialist Domotica Smart home Internet of Things specialist Digital marketing & design Gezondheidszorg Longevity coach (o.g.v. lifestyle, voeding, beweging) Drone piloot 3-D specialist HR Leraren Koks AB Werkt juni

11 Kan men zich aanpassen? Met een deel van de beroepsbevolking gaat het nu goed. De participatiegraad en arbeidsproductiviteit van de mensen die werken zijn hoog. De verwachtingen zijn ook goed, mits men bereid en in staat is om zich voortdurend aan te passen. Er wordt een grotere dynamiek verwacht. Dit vraagt meer mobiliteit, binnen en buiten ondernemingen en mogelijk ook vaker wisselingen tussen zelfstandig ondernemerschap en werken in loondienst. Wendbaarheid is essentieel! Persoonlijkheidskenmerken die nodig zijn om mee te kunnen gaan met aanpassingen zijn: flexibel, sociaal, empathisch en het vermogen om cognitief, systematisch en oplossingsgericht te denken en werken. Daarnaast zijn cognitieve vaardigheden als rekenen, taal en wiskunde belangrijk. Hoe groot de groep is die hier probleemloos doorkomt, is voor onderzoekers moeilijk te voorspellen. In het algemeen kan gesteld worden dat de groep hoger opgeleiden tot 40 jaar de meeste kansen hebben. Zij zijn opgegroeid met computers. Wat betekent dit voor onze maatschappij? De positieve effecten van robotisering op onze maatschappij zijn alleen te realiseren als alle partijen binnen de samenleving samenwerken en zich tijdig aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Belangrijk zijn een inclusieve arbeidsmarkt waarin zoveel mogelijk mensen de gelegenheid krijgen naar vermogen een productieve bijdrage te leveren. Een goede balans in wendbaarheid aan de ene kant en werk- en inkomenszekerheid aan de andere kant is belangrijk voor een effectieve integratie van nieuwe digitale technologieën. Deze voorwaarden zijn van groot belang om ervoor te zorgen dat er ook sprake is van de redelijke welvaartsverdeling waar eenieder van mee kan profiteren. AB Werkt juni

12 7. Impact op uw bedrijf en uw HR-beleid Robotisering en verdergaande digitalisering zijn ook van belang voor het HR-beleid van uw organisatie. Belangrijk is medewerkers in een vroeg stadium te betrekken bij de invoering van nieuwe technologieën. Het effect op organisaties Door de hoge snelheid waarmee technologische innovaties elkaar opvolgen en de verwevenheid van de technologieën onderling, is het belangrijk om zeer wendbaar te zijn. Dat vraagt het nodige van de organisatie én van het personeel. Zorg voor medezeggenschap, organiseer trainingen zodat mensen zich nieuwe vaardigheden eigen kunnen maken en stel randvoorwaarden op over de kwaliteit en de wensen. Mocht er door sanering toch minder werk overblijven, neem dan contact op met professionals die mensen van werk naar werk kunnen begeleiden. Een wendbare organisatie Functies en banen zijn steeds vaker opgeknipt in diverse taken en klussen, die afzonderlijk kunnen worden verricht, geautomatiseerd, of vanuit een andere locatie kunnen worden gedaan. De cognitieve routinetaken worden steeds meer geautomatiseerd, andere taken kosten juist meer tijd dan voorheen. Denk aan het programmeren en monitoren van apparaten, het onderzoeken van uitzonderingsgevallen in het productieproces, de interactie met collega s en klanten en creatieve taken. Dit soort veranderingen zal in diverse ondernemingen leiden tot een herziening van bestaande functies. Er komt ook meer ruimte voor kleinschalige ondernemingen en voor kleine zelfstandigen. Klanten krijgen meer behoefte aan goederen en diensten op maat. Dit vraagt meer wendbaarheid van een organisatie en een andere vorm van samenwerken. Betrekken van medewerkers Sociale innovatie is belangrijk om te zorgen dat nieuwe technologische ontwikkelingen kunnen worden geïmplementeerd. Dit vraagt om een ander soort leiderschap: een managementstijl waarbij een grotere verantwoordelijkheid ligt bij de medewerkers. Dit stimuleert motivatie, creativiteit en ondernemerschap. Gebruik tools om slimmer te werken en zorg voor een flexibele organisatie waarbij teams in wisselende samenstelling worden ingezet, afhankelijk van de opdracht of taak. En stimuleer co-creatie zowel intern als extern. Dit zorgt er voor dat innovatie gemakkelijker toegepast wordt, zorgt voor een hogere productiviteit en leidt bovendien tot een hogere medewerkerstevredenheid. Arbo en veiligheid Belangrijk is ook om oog te hebben voor de belangen van werknemers die te maken krijgen met automatisering. Een veilige werkomgeving, toezicht op een veilig aantal werkuren om overbelasting te voorkomen, zorgdragen voor bijscholing, maar ook over het waarborgen van privacy. Bij een vast dienstverband zijn dit soort zaken meestal goed geregeld. Belangrijk is om ook aandacht te hebben voor de flexibele schil zoals de zzp er of uitzendkracht. Een leven lang leren Actuele kennis, sociale vaardigheden, digivaardigheden en 21st century skills zoals kritisch en creatief denken, zullen door technologische ontwikkelingen een steeds centralere rol spelen in uiteenlopende functies en beroepen. Als organisatie is het belangrijk dit te stimuleren en te ontwikkelen. In het belang van organisatie en medewerker. AB Werkt juni

13 TOT SLOT Veel is nog ongewis. Toch is het klip en klaar dat we als maatschappij in een fase zijn beland die nieuwe inzichten van ons allen vraagt. Het heeft grote impact op alle onderdelen van ons leven: van de manier waarop we onze bedrijven organiseren en leiden tot de vraag hoe we ons HR goed inrichten. Meer dan ooit is duidelijk dat we hier alleen een succes van kunnen maken als we iedereen meenemen in deze ontwikkelingen. Dat vraagt ook verantwoordelijkheid van ons als werkgever. Door niet alleen de vruchten te plukken van de verdergaande technologische ontwikkeling maar óók verantwoordelijkheid te dragen voor de medewerker en zorgen dat hij of zij ook klaar is voor de vierde technologische revolutie. Als personeelsvoorziener ziet AB Werkt het mede als haar taak om te zorgen dat mensen klaar zijn voor de toekomst. Door hen te inspireren en te motiveren en te investeren in opleiding en ontwikkeling. Zodat er niemand aan de kant hoeft te staan. AB Werkt Juni 2017 Deze whitepaper is geschreven door AB Werkt op basis van diverse bronnen en ter gelegenheid van het congres van het LWV: Limburg Happening. Bronnen: Voor deze Whitepaper zijn diverse bronnen gebruikt. Erken, H. [et al.] (2016) Arbeidsmarkteffecten van ICT-investeringen en robotkapitaal, Special, Rabobank Research Economisch Onderzoek WRR De Robot de baas door Robert Went, Monique Kremer en André Knottnerus. Amsterdam University Press 2015 Verkenning en werkagenda digitalisering; Mens en technologie: samen aan het werk Sociaal-Economische Raad, 2016 Hoe robotisering de arbeidsmarkt verandert, Visma Software De match tussen mens en machine door Bas ter Weel. Artikel uit Beleid en Maatschappij 2015 Werken aan de robotsamenleving, door Rinie van Est en Linda Kool. Rathenau Instituut 2015 Website CBS AB Werkt juni

14 Hoofdkantoor AB Werkt Mussenberg 5, 6049 GZ Herten