PROVINCIE ANTWERPEN. Kanton Kapellen FOTOREPERTORIUM VAN HET MEUBILAIR VAN DE BELGISCHE BEDEHUIZEN JAAK JANSEN

Transcriptie

1 FOTOREPERTORIUM VAN HET MEUBILAIR VAN DE BELGISCHE BEDEHUIZEN PROVINCIE ANTWERPEN Kanton Kapellen JAAK JANSEN MINISTERIE VAN NEDERLANDSE CULTUUR KONINKLIJK INSTITUUT VOOR HET KUNSTPATRIMONIUM BRUSSEL 1977 PROVINCIE ANTWERPEN CULTUURDIENST ANTWERPEN

2

3 WOORD VOORAF In 1967 hebben de Ministers van Cultuur, op initiatief van de Heer Pierre Wigny, aan het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium de dringende opdracht toevertrouwd een volledig, maar summier repertorium samen te stellen van het kunstbezit van het land. Dit repertorium, onder de vorm van korte identificatienotities aangevuld met fotografische opnamen, moet hoofdzakelijk een BEVEILIGINGSINVENTARIS zijn, de eerste fase in de organisatie van een meer doelmatige bescherming van het kunstbezit. Moet men inderdaad niet de opsomming maken van wat men bezit om er de schatten van te onderkennen en een actie te voeren voor hun bescherming of hun behoud, gesteund op hun waarde en onveiligheid? Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium is belast met het opstellen van die inventaris omdat het reeds meer dan dertig jaar ervaring heeft in dit soort onderneming en reeds vijfhonderdvijftigduizend inventarisfoto's bezit. Negen kunsthistorici, één per provincie, zijn belast met het prospecteren van de kantons, terwijl negen particuliere fotografen de fotodocumentatie moeten samenstellen, dit als een vorm van beschrijving die sneller en doelmatiger is dan een geschreven tekst. Het werk werd aangevat in die sector van ons patrimonium die het meest in gevaar was, namelijk de kerken waarvan het meubilair dreigt te verdwijnen of veranderingen te ondergaan ingevolge de wijzigingen van de liturgie in Het resultaat van deze eerste fase van de beveiligingsinventaris krijgt vaste vorm door de publikatie, voor elk van de tweehonderd tweeëntwintig gerechtelijke kantons, van een aflevering van het Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Deze publikatie begon in 1972 met de kantons Limbourg en Maasmechelen. Op die wijze zal het F otorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, dank zij de doeltreffende steun van de Ministers van Cultuur, zich stilaan ontwikkelen tot een nuttig werkinstrument voor hen die als taak hebben ons nationaal kunstpatrimonium te beschermen en te valoriseren. Het maakt namelijk de onmisbare basis uit voor de rangschikking van de kunstwerken, waarvan de beveiliging en de valorisatie moeten georganiseerd worden volgens de hiërarchie van de waarden. René SNEYERS Directeur

4

5 INLEIDI NG Het Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen is een versnelde inventaris, die zo volledig mogelijk tracht te zijn. Het neemt alle voorwerpen op die een artistieke, oudheidkundige, historische of volkskundige waarde hebben en maakt aldus niet alleen het werkinstrument uit waarop aangedrongen wordt door de verantwoordelijken voor de beveiliging van het nationaal kunstbezit, maar vormt tevens een rijke documentatie voor de kunstgeschiedenis. De werkmethode voor dit Fotorepertorium is dezelfde als die voor de inventaris die reeds sedert dertig jaar door het Instituut wordt samengesteld, maar beperkt de systematische opzoekingen en wetenschappelijke controles, die een remmende werking hebben, om slechts de essentiële identificatiegegevens te behouden. De voorbereiding, die voor elke provincie gedaan wordt door een kunsthistoricus, blijft bij een snelle raadpleging van de archieven, inventarissen, repertoria en andere gepubliceerde documenten die toelaten de kunstwerken te lokaliseren en te identificeren. Tijdens de prospectie ter plaatse worden er aan de reeds bekende voorwerpen een aanzienlijk aantal toegevoegd die in die werken nog niet werden vermeld. De opnamen, van het formaat 56 x 72 mm, worden gemaakt door particuliere fotografen volgens de "opdrachtformulieren " -het programma - opgemaakt door de prospectors. De fotografische afdrukken (13 x 18 cm) worden gekleefd op grote analytische steekkaarten (30 X 24 cm), die de identificatiegegevens van het voorwerp en het negatiefnummer vermelden. Zij worden alfabetisch gerangschikt per gemeente in de fototheek van het Archief, waar elke navorser ze kan raadplegen aan de hand van de typologische, de iconografische en de auteurscatalogi. Gelijktijdig met het opnemen van de fotodocumenten in het Archief wordt de inventaris ervan gepubliceerd; die bevat tevens de fotografische opnamen gemaakt vóór die van het Repertorium. De publikatie gebeurt, voor elke provincie, PER GERECHTELIJK KANTON. De gemeenten worden alfabetisch gerangschikt, rekening houdend met de samenvoegingen, afschaffingen en nieuwe naamgevingen, ingevoerd voor De bedehuizen worden onderverdeeld in parochiale kerken en kapellen bestemd voor de eredienst enerzijds en in minder belangrijke bidplaatsen, zoals wegkapellen of calvariebergen, anderzijds ; om die laatste groep te onderscheiden zijn de inleidende notities gedrukt in een kleiner lettertype. In elk van de twee categorieën verloopt de rangschikking van de bedehuizen alfabetisch volgens de naam van de patroonheilige ; die wordt eventueel gevolgd door de naam van de afgeschafte gemeente of de vroegere benaming van de gemeente, evenals de naam van het gehucht of de wijk ; die laatste bepalen alleen de alfabetische rangschikking ingeval twee bedehuizen dezelfde patroonheilige hebben in één gemeente. In enkele gevallen komt een bedehuis niet voor in de publikatie, 3

6 4 omdat het meubilair ervan niet belangrijk is of omdat de kerk wegens restauratie niet toegankelijk was op het ogenblik van de prospectie. Een korte INLEIDENDE NOTITIE situeert elk bedehuis samen met zijn meubilair in het archeologisch en historisch kader aan de hand van elementaire gegevens het ontstaan, de voornaamste bouwf azen, het bouwkundig type, de naam van de bouwmeester, enz. De RUBRICERING is gebaseerd op een SYSTEEM VAN TREFWOORDEN dat, spijts zijn onvolmaaktheden, sedert jaren zeer goede diensten bewijst aan het Archief van het Instituut. Door dit systeem worden de documenten in drie categorieën ondergebracht : het gebouw, 'de architecturale details en het meubilair. In de EERSTE GROEP worden onder de trefwoorden EXTERIEUR en INTERIEUR respectievelijk de algemene buiten- en binnenopnamen van het gebouw samengebracht. Ze vertegenwoordigen nooit de volledige inventaris van de architectuur van het bedehuis, maar geven er toch een duidelijk beeld van en situeren tevens het meubilair binnen het gebouw. Daarenboven laten de vroeger gemaakte opnamen niet zelden toe het meubilair te identificeren dat intussen verwöest werd door oorlog of brand, of weggenomen werd ingevolge de liturgische vernieuwingen. De TWEEDE GROEP, gerangschikt onder het trefwoord ARCIIlTECTUUR (detail), brengt alle architecturale details samen die aan de hand van ondertrefwoorden worden gerubriceerd. Die detailopnamen maken hoofdzakelijk deel uit van de reeds bestaande documentatie en werden slechts in enkele gevallen aangevuld bij gelegenheid van het samenstellen van het Repertorium. De DERDE GROEP rangschikt de fotografische opnamen van het meubilair volgens trefwoorden en ondertrefwoorden. De VOORWERPEN ONDER HETZELFDE TREFWOORD gegroepeerd, worden in princiep chronologisch onderverdeeld, met uitzondering van de trefwoorden SCHILDERIJ en SCULPTUUR, waaronder de rangschikking alfabetisch gebeurt volgens de auteursnaam, vervolgens per school en ten slotte chronologisch voor de anoniemen. Wanneer bij een DUBBEL TREFWOORD slechts één voorwerp wordt beschreven, komt het trefwoord dat aan het ontbrekend voorwerp beantwoordt tussen haakjes te staan. Ingeval op EENZELFDE FOTOGRAFISCHE OPNAME meerdere voorwerpen voorkomen die onder VERSCHILLENDE TREFWOORDEN kunnen geëxploiteerd worden, dan wordt elk van die voorwerpen onder zijn respectief trefwoord beschreven en wordt een verwijzing gemaakt naar de andere trefwoorden. Elk voorwerp dat in het Repertorium wordt opgenomen, is GEÏDENTIFICEERD OP EEN SUMMIERE WIJZE aan de hand van zijn essentiële karakteristieken : de benaming, de kunstenaar, de iconografische voorstelling, de herkomst, de datering, de stijl, de materie, de techniek en de afmetingen (hoogte, breedte, dikte). Behoudens anders vermeld, zijn de afmetingen van de schilderijen genomen binnen de lijst.

7 Ingeval de notitie MEERDERE IDENTIEKE VOORWERPEN beschrijft, wordt naast het trefwoord het aantal vermeld dat op de fotografische opname voorkomt. Voor de opgave van de ICONOGRAFISCHE VOORSTELLINGEN, wordt de terminologie gebruikt die in het Archief in voege is. In princiep is elk iconografisch onderwerp vermeld dat op het voorwerp zichtbaar is, waarbij echter de voorstellingen die op de foto niet zichtbaar of fotografisch niet exploiteerbaar zijn tussen rechte haakjes worden geplaatst. Na elke notitie wordt het NEGATIEFNUMMER vermeld, gevolgd door het jaar van de opname. Ingeval een geïnventariseerd VOORWERP NIET GEFOTOGRAFEERD werd, krijgt het niettemin zijn normale plaats in de tekst maar wordt de notitie gevolgd door de vermelding "niet gefotografeerd". De meest voorkomende motiveringen voor het ontbreken van fotografische opnamen zijn de materiële onmogelijkheid de foto te maken (een grafplaat onder een biechtstoel) en de afkeuring van de opname om technische redenen of omdat zij niet beantwoordt aan de eisen van het opdrachtformulier. Indien het ensemble van het meubilair van een kerk niet kon worden gefotografeerd, bijvoorbeeld ingevolge restauratiewerken, dan wordt de lijst van het meubilair toch gepubliceerd, echter zonder negatiefnummers. De VOORWERPEN die zich NIET MEER TER PLAATSE bevinden op het ogenblik van de prospectie of van de fotografische zending, worden in het Repertorium opgenomen gevolgd door de vermelding " niet meer ter plaatse" of "waarschijnlijk niet meer ter plaatse". De wijze waarop de publikatie van het Repertorium is opgevat beantwoordt, in zijn summiere vorm, aan de opdracht die ons werd toevertrouwd. Daarbij mag echter niet uit het oog verloren worden dat de gelijktijdige raadpleging van de repertoriumlijsten en de fotodocumenten -de onmisbare aanvulling voor de identificatie van de voorwerpen -, aan de kunsthistorici een bron van opzoekingsmogelijkheden biedt, die door de toevoeging van de indexen van de voorwerpen, de onderwerpen en de kunstenaars nog verruimd zullen worden *. Raphaël v AN DE w ALLE Verantwoordelijke voor het Departement van het Fotoarchief * Die fotodocumentatie kan door het publiek geraadpleegd worden in de leeszaal van het Archief van het Instituut (Jubelpark I, ingang Renaissancelaan) op alle werkdagen van 9,30 u tot 12 u en van 14 u tot 17 u behalve op zaterdag. Fotografische afdrukken kunnen besteld worden in de leeszaal of per brief tegen volgend tarief : contactafdrukken E ( 9 x 12) = 4 BF C (24 x 30) = 35 BF A (13 x 18) = 15 BF D (30x40) = 50 BF B (18x24)=25 BF F (40x40)=65 BF De negatieven aangeduid met de letter M, van het formaat 56 x 72 mm, worden als vergrotingen van 13 x 18 cm geleverd. 5

8

9 LIJST DER AF KOR TIN GEN afk. alg. : afkomstig : algemeen b. : begin boven br. ca. cf. : breedte : circa : confer chronogr. : chronogram cl. : cliché d. : diepte diam. : diameter e. : einde ext ged. : exterieur : gedateerd kw. : kwart 1. : lengte links Lod. Lodewijk m. midden monogr. : monogram N. : noord(en) N.-0. N.-W. niet-geïd. 0. : onder : ooordoost(eo) : noordwest(en) 0. : oost(en) polychr. r. : niet-geïdentificeerd : polychroom : rechts gepolychr. : gepolychromeerd reprod. : reproduktie get. : getekend resp. : respectievelijk h. : helft toeg. : toegeschreven hoogte tot. : totaal H. : Heilige W. : west(en) HH. : Heiligen z. : zuid(en) herk. : herkomstig z.d. : zonder datum inscr. : inscriptie Z.-0. : zuidoost(en) int. inv. : interieur : inventaris Z.-W. : zuidwest(en) 7

10

11 TREFWOORDE NLIJST Dit classificatieplan is een uittreksel uit de trefwoordenlijst die in het Fotoarchief gebruikt wordt. Het tracht nochtans volledig te zijn met betrekking tot de rubrieken van het Repertorium. EXTERIEUR Tribune Hostiedoos Triforium Kelk INTERIEUR Troggewelf Kruis Tromp Kruis, Borst- ARCHITECTUUR (detail) Vakwerk Kruis, Processie- Baldakijn Venster en maaswerk Kruis, Triomf- Balk Waterspuwer Kruisbeeld Balkzool Windschoor Liturgische kam Band Zuil Liturgische waskan Basis Zwik Monstrans Bedaking Pateen Bevloering AFGIETSEL EN GAL V ANOPLASTIB Paternoster Bindsteen Pax Boog en bogenrij ALTAAR Pixis Boog- en gewelfaanzet Altaar Reliekhouder Bovendorpel Antependium Reliekschrijn Console Draagaltaar Schepbekken Credensnis Huisaltaar Spijkerboom Deur, Buiten- Thabor Fronton BEDEVAARTVAANTJE Wierookscheepje Fundering Wierookvat Gebint BIECHTSTOEL Wierookvatstaander Gewelf Wijwateremmer Kapiteel BLAZOEN Wijwaterkwast Karbeel Carte! ( obiit) Koepel Stamboom DECORATIE Kraagsteen Wapenschild Afsluiting Kraagstuk Beschilderd doek Kroonlijst BOEKBAND Deur, Binnen- Kruisbloem Houtwerk Makelaar C!!RAMJEK Lambrizering Muur Lederbekleding Muuropening COMMUNIEBANK Muurschildering Muurverband Nis Nis CuLTUSOBJECT Omlijsting Parket Aanwijzer Stuc Pendentief Ablutievaatje Tochtportaal Pijler Altaarlessenaar Wandversiering Pilaster Ampullen en -schaal Pinakel Canonbord DOKSAAL Pisclna Chrisma torium Plafond Ciborie DOOPVONT Portaal en poortgebouw Ciborie, Berechtings- Sluitsteen custode DRUKWERK Steunbeer Devotieobjecten Boek Tra bes Fylacterion Trap Gemellion EX-VOTO 9

12 FOLK.LO RE Plan Retabel Kunstbloemen en -vruchten onder Plan van een gebouw Retabelfragment stolp Volksprent KAST RusTMEUBBL Begijnekast Bank en bankje GEDENKTEKEN Broederschapslijst Bidstoel Commode Katheder GLASRAAM Handdoekrek Koorzitmeubel Kast Kruk GLASWERK Kastpaneel Stoel Achterglasschildering Kleerkast Tribune Glaswerk Legrek Troon Muurkast Zetel GRAFMONUMENT Sacristiekast SCHILDERIJ HANDSCHRIFT KfilucMEESTERSBANK SCRIPTA HUISHOUDEN KLANK J\rchivalia Aquamanile Altaarcarilloo Inscriptie Schenkkan en bekken Gong Ledenlijst Vaas Handbel Klok SCULPTUUR IJZER EN BESLAGWERK Klokje, Hang- Hek Muziekinstrument SLUITSTUK Hengsel werk Orgel Koorkapgesp Muuranker Ratel TABERNAKBL Sleutel Sluitwerk KOFFER Tabernakel Torenkruis Koffer Baldakijn en troonhemel Trapleuning Koffertje Expositietroon INSIGNE KOORGESTOBLTE TAFEL Banier Console Bladwijzer KOORLEZENAAR Credenstafel Borsthanger Tafel Ceremoniestaf KRUISWEG Gildebreuk TAPISSERIE Gilde- of Corporatietoorts MINIATUUR Hellebaard van suisse TEXTIEL Hoofddeksel MOZAÏEK Albe Kerkmeestersstaf Antependium Kromstaf OFFERANDE Aurifrisia Kroon Collecteschaal Baldakijn en troonhemel Kruisdragende wereldbol Offerblok Banier en vlag Pelgrimsinsigne Schaal en schotel Borduurwerk Scepter Bursa PREEKSTOEL Corporale JUWEEL Ambo Dalmatiek Preekstoel Gekleed beeld KAART-PLAN-MAQUETTE Handschoen Kaart RETABEL Hoofddeksel Maquette van een gebouw Besloten hofje Humeraal Maquette-reductie Huiskapel Jugum Domini 10

13 Kazuifel Berechtiogslantaarn VOETSTUK Godslamp Console Koorkap Kandelaar Sokkel Liturgisch gewaad Kandelaber Voetstuk Mijter Lantaarn Zuil Palla Lichtarm Stool en manipel Lichtkroon en kaarsenstaander WAPEN EN WAPENRUSTING Uniform Luchter WATER Velum Processielantaarn Lavabo Snuiter Wijwaterbakje UURWERK Wandlicht Wijwatervat Klokkekast Pendule VERWARMING WETENSCHAPSINSTRUMENTEN Uurwerk Handenverwarmer Barometer Zonnewijzer Kachel Maten en gewichten Windwijzer VERLICHTING VOERTUIG Aansteker en domper Wagen ZEGEL Kelkvelum

14

15 EKEREN KERK SINT-LAMBERTUS De gotische kerk van de vijftiende eeuw werd door brand geteisterd in 1683, hiervan resten nog de westertoren met oude onderbouw en het koor. Het schip en de kruisbeuk zouden zijn gebouwd kort na de brand. In 1757 werd de kerk gerestaureerd ; in 1911 kreeg de westertoren in witte zandsteen een nieuwe kap. Het is een driebeukig bedehuis in baksteen, met kruisbeuk, koor en westertoren. EXTERIEUR Alg. gezicht N. (B '44), Z.-0. (B 79755'44), Z. (B 79752'44 ; M 86070'71), W. (B 79753'44) ; partieel gezicht N., koor en kruisbeuk (B 79754'44). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (B 40495'43 ; M 86071'71), naar het doksaal (M 86072'71), het koor (B 79756'44), zijbeuk N. naar 0. (B 79757'44). ALTAAR ALTAAR, Zij-, N., portiekaltaar toegewijd aan 0.-L. Vrouw, met nis waarin beeld van 0.-L.-Vrouw Onbevlekt Ontvangen, door Van Hoof, van Antwerpen, 1834, in bekroning beeld van God de Vader schepper van het heelal en H. Geest onder de gedaante van een duif, met beelden van H. Jozef met Kind en H. Johannes evangelist, 1834, gemarmerd hout (B 40497'43). ALTAAR, Zij-, Z., portiekaltaar toegewijd aan het H. Hart van Jezus, met nis waarin beeld van het H. Hart, in bekronin,g Verrezen Christus met kruis, met beelden van twee heiligen, 1835, gemarmerd hout (M 86076'71). ALTAAR, Hoofd-, 1861, marmer, kruisbeeld op tabernakel thans verdwenen (B 79758'44 ; M 86082'71) ; details : expositietroon met voorstellingen Maaltijd met de Emmaüsgangers, Pelikaan die zijn jongen voedt en symbolen van de Evangelisten (M 86083'71), ahaartafel met medaillon waarin buste van Christus (B 79759'44). BIECHTSTOEL - door Artus Quellin de Jonge, 1668, eik (B 79760'44), gezicht van r. (B 40496'43) ; details : beeld, Engel met passiewerkbuig (B 79766'44), beeld, Engel met passiewerktuigen (B 79765'44), rugbeschot met buste van H. Petrus apostel (B 79763'44), rugbeschot met buste van H. Maria Magdalena (B 79762'44), salomonszuil r. (B 79764'44), bekroning met engelenkop (B 79761'44). - (1 van 2), 1838, -eik (M 86074'71). CULTUSOBJECT AMPULLEN (EN- SCHAAL) door E. J. Watlé, met Belgische merken ( ) en meesterteken W met hamer, verguld zilver, h. 15,5 (M 86115'71). CHRISMATORIUM, met merken : Antwerpen, 75 en nietgeïd. merk, 1775, zilver, h. 8,5 (M 86116'71). CIBORIE door Matthias Verberckt, met merken : Antwerpen, 75 en meesterteken MY, 1775, zilver, h. 41 (M 86111'71). CIBORIE door Jan Baptist Verberckt 11, met voorstellingen op voet [Calvarie, Voetwassing en Graflegging], op cuppa [H. Lambertus], met Hollandse merken ( ) en meesterteken V met vijf punten, zilver, h. 38 (M 86113' 71). KELK, met ged. eigendomsinscr. van het Gasthuis van Liel 1649, met drie niet-geïd. merken, verguld zilver, h. 30 (M 86109'71). KELK, met voorstelling op voet (0.-L.-Vrouw met Kind in een kapel], xvne, verguld zilver, h. 26,5 (M 86110'71). KELK door E. J. Watlé, met Belgisch merk ( ) en meesterteken W met hamer, zilver, h. 26 (M 86114'71). KELK, met ged. schenkingsiascr. van P. G. Ceusters aan de kerk 1868, zilver, h. 27 (M 86112'71). MONSTRANS, Cilinder-, met voorstellingen van 0.-L. Vrouw met Kind, Engelen met passiewerktuigen en Jezus aan het kruis, met merken : Antwerpen, en niet-geïd. meesterteken, omgevormd tot stralenmonstrans xixe, verguld zilver, h. 60 (M 86117'71). DOKSAAL door Joannes Claudius De Cock, 1713, eik (B 79768'44 ; M 86099'71). 13

16 EKEREN DOOPVONT XIXe, steen, h. 110, deksel messing, h. 45 (M 86073'71). GRAFMONUMENT Grafsteen van Jan Boemaert (t 1463) en echtgenote Lijsbet Van Putte (t 1454), arduin, 110 x 68 (M 86101'71). Grafsteen (t 1469), steen, 110X70 (M 86100'71). Grafsteen van Guillielmus de Gasi (t 1655), met Hostiedragende kelk en afgesleten wapenschild, arduin, 170 x 100 (M 86088'71). Grafsteen van Jaspar Briers et 1663), Joanna Briers (t 1662) en Philippina Briers (t 1692), met afgesleten wapenschild, arduin, 140X82 (M 86092'71). Grafsteen van Adrianus de Moor (t 1682) en echtgenote Joanna de Bruyn, arduin, 250X 140 (M 86077'71). Grafsteen van Adrianus Vekens (t 1717), met Hostiedragende kelk, arduin, 170X 100 (M 86089'71). Grafsteen van Maria Theresia Francisca Van Kessel (t 1790), met wapenschild, arduin, 197x110 (M 86087'71). Grafsteen van Joannes Paeshuys (t 1795) en echtgenote Anna Schillemans (t 1788), arduin, 178 X 91 (M 86075' 71). Grafsteen van Joannes Jacobus Mertens (t 1796), echtgenote Petronella Sol en hun kinderen, arduin, 193 X 110 (M 86078'71). Grafsteen van Joannes Baptist Lauwers (t 1878), met voorstelling van H. Johannes de Doper, steen, 178 x 90 (M 86102'71). KLANK ALTAARCARILLON, m. xvme, Lod. xv, zilver, h. 23,5 (M 86118'71). KLOK door Andreas Van den Gheyn, van Leuven (volgens opschrift), toegewijd aan de H. Lambertus onder het peterschap van Ant. Jos. Kannekens en Hel. Maria Van Delft (volgens opschrift), ged. 1810, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstelling van H. Lambertus (A 51197'43), andere zijde (A 51198'43). KLOK door Andreas Van den Gbeyn, van Leuven (volgens opschrift), toegewijd aan Maria onder het peterschap van Franc. Jos. Thorn. Moretus en Isab. Maria Cat. Vermoeien (volgens opschrift), ged. 1810, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstelling van buste van 0.-L.-Vrouw met Kind (A 51200'43), andere zijde (A 51199'43). KLOK door O. Michaux, van Leuven (volgens opschrift), toegewijd aan de H. Lambertus onder het peterschap van Jos de Weerdt en Marc de Festrate (volgens opschrift), ged. 1922, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstelling Jezus aan het kruis (A 51201'43). ORGEL, -kast door Joannes Claudius De Cock, bekroond met Bazuinstekende engel met medaillon waarin buste van H. Cecilia, met Engeltjes, 1713, eik (M 86098'71). KOORGESTOELTE met lambrizering, 1784 (?), in 1966 overgebracht uit de kerk van Wilmarsdonk, eik, noordzijde (M '71), zuidzijde (M 86080'71). PREEKSTOEL door Petrus Adriaenssen 1680, klankbord door Lodewijk Willemssens en Sebastiaan Keldermans 1701, met voorstellingen op de kuip en rugpaneel bustes van de Westerse Kerkvaders, en de symbolen der Evangelisten, onder de kuip beelden van de Goddelijke Deugden, klankbord met H. Geest onder de gedaante van een duif, eik, gezicht van 1. met trap (M 86095'7!), gezicht van r. (B 40493'43 ; M 86096'71) ; details : buste van H. Ambrosius van Milaan (B 40494'43), het kruisbeeld (M 86097'71). SCULPTUUR Beeld door Willem Jgnatius Kerricx, 0.-L.-Vrouw met Kind vertrapt de slang, gel en ged. 1709, terracotta, h. 45 (B 40492'43). Beeld toeg. aan Artus Quellin, H. Lucia van Syracuse, 1660, witgeschilderd hout, h. 160 (M 86079'71). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, Mechels werk, e. xv1e-b. xvne, gepolychr. hout, h. 30 (B 79770'44). Beeld, H. Petrus apostel, m. xvne, steen, h. 180 (M 86093'71). Beeld, Jezus aan het kruis, afk. van hoofdaltaar, xvme, kruis vernieuwd, eik, h. ca. 400 (M 86084'71). Reliëf (2), medaillon met buste van H. Paulus apostel, le h. xxxe, eik, h. 60 (M '71), met buste van H. Petrus apostel (M 86090'71). Beeld, H. Lambertus, xxxe, witgescbilderd hout, h. 165 (M 86086'71). TEXTIEL GEK.LEED BEELD van Mechels beeldje van 0.-L.-Vrouw met Kind, kleding b. xxe (B 79769'44). 14

17 ,. 5 LITURGISCH GEWAAD, goud, m. XIXe, goudborduursel dalmatiek, rugzijde (M 86125'71), voorzijde (M '71), kazuifel, rugzijde met Harten van Jezus en Maria (M 86127'71), voorzijde (M 86128'71), koorkap, rugzijde, rugschild met Pelikaan die zijn jongen voedt (M 86129'71), voorzijde (M 86130'71). LITURGISCH GEWAAD, rood, m. xrxe, goudborduursel op fluweel : dalmatiek, rugzijde (M 86120'71), voorzijde (M 86119'71), kazuifel, rugzijde met H. Geest onder de gedaante van een duif (M '71), voorzijde (M 86122' 71), koorkap, rugzijde, rugschild met Hart met doornenkroon en kruis als symbool van Jezus (M 86123'71), voorzijde met Driehoek met Oog Gods (M 86124'71). VERLICHTING GODSLAMP, ca. 1780, metaal (niet meer ter plaatse) (B 79767'44). KANDELAAR, xv1e, messing, h. 25 (M 86106'71). KANDELAAR (2), met schenkingsinscr. van Fransoes Hagbenberg en Marynes Aerts, le h. xvne, messing, h. 45 (M 86107'71). KANDELAAR (2 van 4), m. xvne, messing, h. 52 en 48 (M 86103'71). KANDELAAR (1 van 2), e. xvue, messing, h. 110 (M 86085'71). KANDELAAR (2), b. xvme, messing, h. 76 (M 86108'71). KANDELAAR (1 van 2), b. xvme, messing, 'h. 69 (M 86104' 71). KANDELAAR (2), Je h. xvme, messing, h. 86 (M 86105'71). VOESTSTUK CONSOLE onder beeld van H. Petrus apostel, m. xvne, steen, h. ca. 80 (M 86094'71). KERK SINT-THERESIA De modern-gotische kerk werd opgericht in Het is een driebeukig bedehuis in baksteen, met koor en westelijk dakruiter. EXTERIEUR Partieel gezicht Z.-W. (M 87029'73). INTERIEUR EKEREN Alg. gezicht naar het koor (M 87030'73), naar het doksaal (M 87031'73). CULTUSOBJECT KRUISBEELD, corpus xvme, kruis recent, eik, h. 76 (M 87037'73). PREEKSTOEL XIXe, eik (M 87038'73) ; detail kruisbeeld, h. 110 (M 87039'73). RUSTMEUBEL BIDSTOEL, XIXe, hout, h. 105 (M 87033'73). SCULPTUUR Beeld door Joseph Tuerlinckx, van Mechelen, Ecce Homo, schenkingsinscr. van Emile De Baeck, get. en ged. 1842, marmer, h. 110 (M 87032'73). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind met wereldbol en scepter, 2e h. xvne, hout, h. 80 (M 87036'73). Beeld (1 van 2), Engel met toorts, ca. 1840, gepolychr. hout, h. 85 (M 87034'73). TABERNAKEL BALDAKUN (EN TROONHEMEL), bekroond met Pelikaan die zijn jongen voedt, ca. 1840, gepolychr. hout, h. 150 (M 87035'73). VERLICHTING KANDELAAR, xixe, messing, h. 85 (M 87040'73). 15

18 ESSEN KERK 0.-L.-VROUW De huidige kerk werd gebouwd in naar de plannen van Gustaaf Van Meel. Zij verving een achttiende-eeuwse kerk die begonnen werd in 1729, vergroot in 1767 met koor en kruisbeuk, in 1772 voorzien van een toren en in 1857 nogmaals vergroot met twee zijbeuken. Deze oude kerk werd in 1944 gans verwoest. EXTERIEUR Partieel gezicht Z.-W. (M 87041'73). INTERIEUR Alg. gezicht naar 0. (M 87042'73), naar W. (M 87043'73) CULTUSOBJECT AMPULLEN EN -SCHAAL, XJXe, zilver, h. 13,5 (M 87055'73). CmoRIE, met voorstelling van [Passiewerk,tuigen), met merken : Antwerpen, zon en niet-geïd. merk, xvue, deksel vernieuwd xrxe, zilver, b. 39 (M 87054'73). CIBORIE, met voorstelling op cuppa o.m. Lam van de Apocalypsis, m. XJXe, zilver, h. 45 (M 87053'73). KELK, met merken : JD en twee niet-geïd., m. xvme, Lod. xv, zilver, h. 23,5 (M 87051'73). KELK, met merken : Antwerpen, 88 en IW, 1788, Lod. xv1, zilver, h. 24,5 (M 87052'73). MONSTRANS, Stralen-, met Engelen in aanbidding, met merken : A, BH en drie lampjes, xvme, zilver, h. 70 (M 87050'73). WIEROOKSCHEEPJE, b. xrxe, zilver, h. 12,5 (M 87056'73). WIEROOKVAT, b. xrxe, zilver, b. 23 (M 87057'73). KLANK KLOK door Andreas Van den Gheyn en L. A. Van Aerschodt, van Leuven (volgens opschrift), gewijd onder het peterschap van Carolus Christianus Van Beeck en Sophia Adriana Decrom (volgens opschrift), ged. 1832, brons (niet meer ter plaatse), zijde met opschriften en voorstelling Aartsengel Michael vertrapt de duivel (A 51523'43). KLOK, toegewijd aan het H. Hart van Jezus, ged. 1877, brons (niet meer ter plaatse), zijde met voorstellingen van apostelen (A 51522'43). KLOK door Severinus Van Aerschodt, van Leuven (volgens opschrift), 1885, brons (niet meer ter plaatse) (A 51788'43). KLOK door Severinus Van Aerschodt, van Leuven (volgens opschrift), 1885 (?), brons (niet meer ter plaatse) (A 51789'43). KRUISWEG (1 van 14 staties) door Eduard Dujardin, get. met monogr. EDJ, 1872, doek, 84x59, Jezus wordt van het kruis afgenomen (M 87044'73). RUSTMEUBEL BlDSTOEL, met ingebouwd kastje, op deurtje Passiewerktuigen, XIXe, eik en leder (M 87061'73). KOORZITMEUBEL, koorletel en koorstoel, xvme, bout en leder (M 87060'73). SCHILDERIJ - toeg. aan Quinten Metsijs, Piëta, xvre, paneel, 64 X 49 (M 87048'73). - door Diego Rodriguez Velasquez, H. Familie, get. en ged. o.i. 1633, doek (M 87049'73). SCULPTUUR Beeld, Jezus aan het kruis, zonder kruis, xv1e, armen en voeten verdwenen, gepolychr. bout (niet meer ter plaatse) (B 88200'45) (cf. ook Beeld H. Jozef 2e h. xrxe). Beeld, 0.-L.-Vrouw, xvne, gepolychr. hout, h. 110 (niet gefotografeerd). Beeld, Jezus aan het kruis, xvme, kruis vernieuwd, gepolychr. hout, h. ca. 230 (M 87047'73). Reliëf, medaillon met buste van H. Petrus apostel (?), herk. van voorm. koorbel<leding, e. xvme, hout, met resten van deur van het koor (niet meer ter plaatse) (B 88199'45).

19 ESSEN Beeld, H. Jozef met Kind, 2e h. xixe, gepolychr. hout, beschadigd (niet meer ter plaatse) (B 88200'45) (cf. ook Beeld Jezus aan het kruis xv1e). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, ca. 1952, hout (M 87046' 73). VERLICHTING GODSLAMP, e. xvme, Lod. xv1, roodkoper (M 87045'73). KANDELAAR (2), Ie h. xvue, messing, h. 28 (M 87059'73). KANDELAAR (2), e. xvue, messing, h. 124 (M 87058'73). KRUISWEG (1 van 14 staties) gemonogr. en ged. VDWB 1923, paneel, 122X90 Jezus sterft aan het kruis, met schenkingsopschrift familie L. Boen-Van Spilbeeck (M 87065' 73). PREEKSTOEL met 3 reliëfs voorstellend o.m. Bergrede en Wonderbare visvangst, met 4 beelden o.m. H. bisschop en [H. Antonius van Padua], ca. 1908, neogotisch, eik, thans in onbruik (M 87066'73)., t KERK SINT-ANTONIUS VAN PADUA De neogotische kerk werd gebouwd in naar de plannen van architect J. Bilmeyer. Het gebouw werd beschadigd in Het is een driebeukig bedehuis in baksteen, met kruisbeuk, koor en flankerende westertoren. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (M 87062'73). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 87063'73), naar het doksaal (M 87064'73). ALTAAR ALTAAR, Zij-, N., toegewijd aan 0.-L.-Vrouw, met gebeeldhouwd retabel voorstellend Boodschap van de engel Gabriël aan Maria, Tenhemelopneming van Maria en Bezoek van Maria aan haar nicht Elizabeth, met geschilderde zijluiken door J. Anthony, voorstellend Afkondiging van 0.-L.-Vrouw Onbevlekt Ontvangenis en Verschijning van de H. Maagd aan de H. Bernadette, get. en ged. 1908, 1908, steen en hout (M 87068'73). ALTAAR, Zij-, Z., toegewijd aan de H. Antonius van Padua, met gebeeldhouwd retabel voorstellend H. Antonius overtuigt een ketter van Christus' tegenwoordigheid in de H. Eucharistie, H. Antonius redt een kind uit een put en H. Antonius predikt voor de vissen, geschilderde zijluiken voorstellend Dood van de H. Antonius en H. Antonius wekt een jongeling op uit de dood, ca. 1908, steen en hout (M 87067'73). SCULPTUUR Beeld door A. Lanckriet, H. Antonius van Padua, get. en ged. 1922, gepolychr. hout, h. 134 (M 87069'73). KERK SINT-JAN BAPTIST (WILDERT) In 1943 werd de eerste steen gelegd van het driebeukig bedehuis in baksteen. De kerk bezit een koor, een flankerende westertoren en een westelijke doo'pkapel ; ze werd opgericht naar de plannen van architect Van Kerkhoven. EXTERIEUR Partieel gezicht Z.-W. (M 87070'73). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M '73), naar het doksaal (M 87072'73). DOOPVONT met voorstelling van fabelachtige dieren, e. xixe, neo Romaans, arduin (M 87073'73). PREEKSTOEL op kuip beelden van de Evangelisten o.m. HH. Marcus en Johannes, en Christus Zaligmaker, e. xixe, eik (M 87074'73). 17

20 ESSEN VERLICHTING GoosLAMP, e. XIXe, verzilverd messing (M 87075'73). KERK SINT-VINCENTIUS A PAULO (HORENDONK) Deze modern-gotische kerk werd opgericht naar de plannen van architect Van Ballaer ; ze werd ingewijd in Het is een driebeukig bedehuis in baksteen met koor en flankerende westertoren. EXTERIEUR Alg. gezicht W. (M 87076'73). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 87077'73), naar het doksaal (M 87078'73). HOEVENEN KERK 0.-L.-VROUW De gotische kerk uit de vijftiende eeuw is gebouwd in baksteen ; de toren in witte zandsteen bezit een Romaanse onderbouw. De sakristie werd opgericht in Het is een driebeukig bedehuis met kruisbeuk, koor en ingebouwde westertoren. EXTERIEUR Alg. gezicht N.-W. (B 79726'44 ; M 86211'71), N. (B 79725'44), Z.-0. (B 79729'44), z. (B 79727'44) ; partieel gezicht, koor, kruisbeuk en schip (B 79728'44). INTERIEUR Alg. gezicht naar het altaar (B 79734'44 ; M 86212'71), naar het doksaal (M 86213'71), van middenbeuk naar N.-0. (B 79731'44), naar Z.-0. (B 79733'44), van koor naar Z.-W. (B 79732'44), zijbeuk N. naar O. (B 79730'44). ALTAAR ALTAAR, Hoofd-, portiekaltaar, herk. uit de kapel van de Tberesianenzusters te Antwerpen, in bekroning H. Geest onder de gedaante van een duif, in portieknis beeld van 0.-L.-Vrouw met Kind vertrapt de slang, expositietroon met Maaltijd met de Emmaüsgangers, Lam van de Apocalypsis en Jezus aan het kruis, op predella Vijgeboom en Toonbroden, op altaartafel Pelikaan die zijn jongen voedt, 3e kw. xvme, Lod. xv, gemarmerd, witgeschilderd en verguld hout (M 86220'71) ; details : expositietroon en altaartafel (B 79735'44), expositietroon, kaarsenbank met Mariamonogram, Jezusmonogram en SJS (B 79736' 44), Maaltijd met de Emmaüsgangers (B 79737'44), beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind vertrapt de slang, witgeschilderd hout, h. 100, thans van het altaar afgenomen (M 86221' 71). ALTAAR, Zij-, Z., portiekaltaar, in portieknis nieuw beeld van H. Hart van Maria van 1875, in bekroning beeld van Jezus aan het kruis, xvrue (?), gemarmerd hout (M 86217'71) ; detail : Jezus aan het kruis, gepolychr. hout, h. ca. 130 (M 86218'71). ALTAAR, Zij-, N., portiekaltaar, in altaarnis nieuw beeld van H. Hart van Jezus 1875, in bekroning beeld van 0.-L.-Vrouw met Kind vertrapt de slang, 1830, gemarmerd hout (M 86222'71) ; detail : beeld van de bekroning, wit,geschilderd hout, h. ca. 85 (M 86223'71). BIECHTSTOEL in de sacristie, voor gehoorgestoorden, e. xvrue, eik (M 86227'71). CULTUSOBJECT KELK, met voorstellingen op voet [bustes van HH. Gummarus (?), Nicolaas van Myra, Augustinus van Hippo, Koning David], op sierkelk [paus met hostiedragende kelk], met merken : Antwerpen, 73 en niet-geïd. merk, 1773, verguld zilver, b. 28 (M 86230'71). KELK door Joannes Petrus Antonius Verschuylen, met voorstellingen op voet [Toonbroden, Ark van het Verbond en Lam van de Apocalypsis], op cuppa bustes van 18

21 [HH. Petrus apostel, Jozef en vrouw met doodshoofd en kroon], met Belgische merken ( ) en meesterteken, get. en ged. 1849, verguld zilver, h. 28 (M 86228' 71). KRUISBEELD, xvue, kruis vernieuwd, corpus in ebbenhout, h. 35 (B 79748'44). KRUISBEELD op voet, e. xvne-b. xvme, hout en schildpad, h. 84 (B 79749'44). MONSTRANS, Cilinder-, met beeldjes van [HH. Paulus apostel, Franciscus, Petrus apostel, Hubertus, Johannes Berchmans, Jozef, 0.-L.-Vrouw en H. Hart], met ged. scheokingsinscr. van J. van Ballaer tot herstel van een diefstal in de kerk 1888, verguld koper, h. 72 (M 86229' 71). DOOPVONT ged. 1609, deksel vernieuwd(?), arduin en messing, tot. h. 160 (B 79747'44). GRAFMONUMENT Grafsteen van Jan Wrage (t 1500), arduin, 192 x 98, deels afgesleten (M 86233'71). Grafsteen van Marckus (t 1522), met Hostiedragende kelk, arduin, 85 x 46 (M 86215'71). Grafsteen van Joos Wellens (t 160.), met huismerk, arduin, 74 x 51 (M 86214'71). Grafsteen van Petrus Peeters (t 1738), met Hostiedragende kelk, arduin, 165 X 97 (M 86225'71). Grafsteen van Joannes Eestermans (t 1863), met Hostiedragende kelk, arduin, 170 X 97 (M 86232'71). KALMTHOUT KAST BUFFET, 2e h. xvme, eik, h. 262, br. 146, bovendeel (M 86231'71). SACRISTIEKAST, e. xvme, eik (M 86226'71). KLANK KLOK door Peter De Clerck, ged. 1638, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 51202'43). PREEKSTOEL op de kuip twee medaillons met Tenhemelopneming van Maria en Opdracht van Maria, met symbolen van de Evangelisten, onder de kuip Bekering van de H. Hubertus, klankbord met H. Geest onder de gedaante van een duif, met kruisbeeld, ged. op voet 1753, eik, gezicht van 1. (B 79739'44), van r. met trap (B 79738'44) ; details medaillon met Tenhemelopneming van Maria (B 79743' 44), Opdracht van Maria (B 79742'44), symbool van H. Lucas evangelist (B 79745'44), van Johannes evangelist (B 79746'44), van Marcus evangelist (B 79744'44), Bekering van de H. Hubertus (B 79740'44), (B 79741'44). SCHILDERIJ - door H. Bernaerts (?), Aanbidding van de herders, 1830, doek, br. 135 (M 86216'71). - door Eduard Dujardin, Bewening van Jezus, get., 2e h. xrxe, doek, br. 145 (M 86224'71). SCULPTUUR Beeld, H. Hubertus van Luik, xvme, witgeschilderd hout, h. 143 (M 86219'71). KALMTHOUT KERK H. HART (HEUVEL) De modern-gotische kerk in baksteen werd opgericht in naar de plannen van architect Ferd. Peeters, van Berchem. Het is een éénbeukig bedehuis met koor en oostelijke toren. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (M 86234'71). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 86235'71), naar het doksaal (M 86236'71). CERAMIEK Vaas, met Jez,usmonogram, xrxe, verguld porselein, h. 24,5 (M 86237'7 l). 19

22 KALMTHOUT KERK 0.-L.-VROUW (CENTRUM) De oorspronkelijke kerk dateerde van , ze was éénbeukig en werd vergroot met twee zijbeuken in Dit gebouw werd afgebroken in 1897 en meer westwaarts werd het huidig neogotisch bedehuis opgericht ; het is een driebeukig complex in baksteen, met kruisbeuk, koor en westertoren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw tweemaal zwaar getroffen, de definitieve herstelling was voltooid in EXTERIEUR Alg. gezicht van de voormalige kerk (A 30068, vóór 1891), alg. gezicht Z.-0. van de huidige kerk (A 16995'42), Z.-W. (M 72603'71) INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (B 43198'43 ; M 72604'71), naar doksaal (M 72605'7 l). ALTAAR ALTAAR, Hoofd-, retabel met reliëfs voorstellend Golgotha, Bewening van Jezus, Boodschap van de engel Gabriël aan Maria, Maria bezoekt haar nicht Elizabeth, Jezus ontmoet zijn moeder, Vlucht naar Egypte en Geboorte van Jezus, met beeldjes van God de Vader als schepper van het heelal, de Evangelisten en Engelen, predella met beelden van Engelen met passiewerktuigen, op tabernakel Jezusmonogram, e. xrxe, eik en steen (M 72614'71) ; detail : retabel en predella (M 72628'71). ALTAAR, Zij-, N., toegewijd aan 0.-L.-Vrouw, retabel met reliëf voorstellend de Aanbidding van 0.-L.-Vrouw Onbevlekt Ontvangenis, e. XIXe, eik en steen (M 72619'7 I) ; detail : het retabel (M 72620'7 l). ALTAAR, Zij-, z., toegewijd aan de H. Antonius van Padua, retabel door Jan Gerrits, met reliëfs voorstellend Jezuskind verschijnt aan de H. Antonius van Padua, H. Antonius wekt een jongeling op uit de dood, Prediking van de H. Antonius en H. Antonius overtuigt een ketter van Christus' tegenwoordigheid in de H. Eucharistie, met beeldjes van heiligen o.m. Franciscus van Assisi en Hieronymus, ca. 1900, eik en steen (M 72610'71) ; detail : retabel (M 72627'71). BIECHTSTOEL e. xvue-b. xvme, hout (B 43199'43) ; details : beeld, H. Hieronymus (B 43200'43), hoofd van H. Hieronymus (B 43208'43), beeld, Verloren Zoon (B 43201'43), hoofd van Verloren Zoon (B 43209'43), medaillon op wandpaneel met buste van H. Johannes de Doper (B 43205'43), medaillon met buste van de Goede Herder (B 43204'43), medaillon met buste van H. Petrus apostel (B 43206'43), hermbeeld 1., Engel (B 43203'43), Engel r. (B 43202'43), Engelenkop op kapiteel (B 43207'43). COMMUNIEBANK - le h. xvme, geschilderd hout, br. 228 (M 72607'7 l). - met voorstelling Mannaoogst, ca. 1900, eik, h. 76 (M '71). CULTUSOBJECT KELK, met merken op voetrand : Antwerpen, 68 en meesterteken LH, 1768, zilver, h. 27 (M 72630'71). RELIEKHOUDER van 0.-L.-Vrouw, met symbool van de Evangelisten, 2e h. x1xe, neogotisch, zilver, 12,5X 12,5 (M 72629'71). WIEROOKSCHEEPJE, met Mariamonogram op deksel, met Belgische merken ( ) en V, zilver, h. 12,5 (M 72618'71). WIEROOKVAT, met Belgische merken ( ) en V, zilver, h. 24 (M 72617'7 l). KAART - PLAN - MAQUETTE PLAN VAN EEN GEBOUW (4) door Eugene Gife, plattegrond van de vergrotingswerken aan de 0.-L.-Vrouwekerk van Kalmthout in 1859, papier (B 35714'43), dwarsdoorsnede van de beuken, get. en ged (B 35715'43), zuidelijke zijgevel (B 35717'43), westelijke gevel en toren (B 35718' 43). PLAN VAN EEN GEBOUW door Eugene Gife, ontwerptekening voor het bijbouwen van een sacristie in 1876, tekeningen van plattegrond, dwarsdoorsnede en zijgevel, get. en ged., papier (B 35716'43). PLAN VAN EEN GEBOUW door L. Gife, ontwerptekening voor de restauratie van de westertoren in 1882, tekeningen van opstand van westgevel en zuidgevel, dwarsdoorsnede en plattegrond, papier (B 35669'43). PLAN VAN EEN GEBOUW door L. Gife, studieschetsen voor de restauratie van de westertoren in 1882, papier, gezicht Z.-W. van toren en beuken, ged (B '43), dwarsdoorsnede van de toren, plattegrond van de toren, met 20

23 KALMTHOUT afmetingen (B 35662'43), torenspits, dwarsdoorsnede en basis, met afmetingen (B 35660'43). PLAN VAN EEN GEBOUW, copie van de ontwerptekeningen door L. Gife voor de restauratie van de toren in 1882, schets van alg. gezicht Z.-W. van toren en beuken, plattegrond van de toren, de westgevel en de dwarsdoorsnede, mogelijk hernomen in 1943 bij de restauratie, papier '(B 35657'43) ; details : schets van het alg. gezicht Z.-W. (A 35557'43), plattegrond (A 35556'43), westgevel (B 35659'43), dwarsdoorsnede (B 35658'43). PLAN VAN EEN GEBOUW door Ferd. Peeters, tekeningen i.v.m. de wedersamenstelling van de voormalige 0-L. Vrouwekerk van Kalmthout, 1943, papier : algemeen liggingsplan, get. en ged. (B '44), plattegrond, get. en ged. (B 78952'44), westelijke gevel, get. en ged. (B 78953'44), zuidelijke gevel, get. en ged. (B 78954'44). KAST SACRISTIEKAST, xvme, eik (M 72631'71). KLANK HANDBEL, met ged. eigendomsinscr. van het Broederschap van de H. Antonius 1716, broos en eik, h. 18 (M 72647' 71). KLOK door Severinus Van Aerschodt, van Leuven (volgens opschrift), gewijd onder het peterschap van J. C. Peeters en A. C. Stoffels (volgeus opschrift), ged (volgens chronogr.), brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstelling van Tenhemelopneming van Maria, H. Johannes evangelist en apostel (A 51514' 43). KLOK, gegoten te Antwerpen in 1877, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met buste van H. Jozef met Kind (A 55714'43). KLOK door Marcel Michiels Fr., van Doornik (volgens opschrift), toegewijd aan de H. Lucas onder het peterschap van Louisa Vanloon en Lucas Zaman (volgens opschrift), ged. 1939, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met H. bisschop (A 51519'43). KLOK door Marcel Michiels Fr., van Doornik, ged. 1941, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstelling van H. Simon apostel (A 55726'43). KOORGESTOELTE 2e h. xrxe, neogotisch, eik, h. 130, br. 290, noordzijde met beelden van Christus Zaligmaker en de Westerse Kerkvaders (M 72616'71), zuidzijde met beelden van 0.-L. Vrouw met Kind en de Oosterse Kerkvaders (M 72612' 71). KRUISWEG (1 van 14 staties) door Jan Gerrits, 1900, witte steen, 86 X 116, Jezus wordt in het graf gelegd, met schenkingsinscr. van Maria Verbeeck, get. en ged. (M 72609'71). PREEKSTOEL met voorstellingen op kuip Jezus ondervraagt de schriftgeleerden, de Evangelisten en Engelen met de symbolen van de Goddelijke Deugden, met kruisbeeld, ca. 1900, eik en steen, gezicht met Jezus ondervraagt de schriftgeleerden (M 72623'71), gezicht met HH. Mattheus en Lucas evangelisten (M 72624'71). SCHILDERIJ - door H. Van Orley, Portret van Laurent Vos ( ), met voorstellingen van kruisbeeld en H. Familie met H. Dimpna, met wapenschild en spreuk, get. en ged. 1668, doek, 98 x 87,5 (M 72641'71). - Vlaamse School, Boodschap van de engel Gabriël aan Maria, xvue, gerestaureerd in 1963 door Janssens, doek, 245x 172 (M 72615'71). - Vlaamse School, Jezus aan het kruis met Maria Magdalena aan de voet van het kruis, xvue, doek, 140X96 (M 72622'71). - Vlaamse School, Aanbidding van de herders, xvme, doek, 115 X 154 (M 72640'71). - Vlaamse School, Tenhemelopneming van Maria, xvme, copie naar Peter Paul Rubens, doek, br. 200 (M 72606'71) L.-Vrouw met Kind overhandigt de rozenkrans aan de H. Dominicus, omringd door de Blijde-, Droeve- en Glorierijke Mysteries, xixe, gerestaureerd in 1963 door Janssens, doek, 245x 173 (M 72613'71). Tekening door J. Boen, ontwerp van smeedijzeren hek voor de 0.-L.-Vrouwekerk te Kalmthout, get. en ged. 1883, papier (B 35719'43). SCULPTUUR Beeld door Jan Gerrits, H. Rochus van Montpellier, get. en ged. 1898, gepolychr. hout, h. 136 (M 72608'7J). Beeld door Jan Gerrits, H. Barbara, get. en ged. 1899, gepolychr. hout, h. 132 (M 72625'71). Beeldengroep door Jan Gerrits, H. Familie, get. en ged. 1899, gepolychr. hout, h. 140 (M '71). Reliëf (2), medaillon met symbolen uit de litanie van 0.-L.-Vrouw, XIXe, hout, h. 46,5, Ark van het Verbond (M 72645'7 l), Deur van de hemel (M 72646'71). 21

24 KALMTHOUT VERLICHTING KANDELAAR (2 van 6), ca. 1700, messing, h. 63 (M 72632' 71). KANDELAAR, XLXe, messing, h. 94 (M 72626'71). KERK 0.-L.-VROUW (NIEUWMOER) De eerste steen van de neogotische kerk werd gelegd in Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het bedehuis erg beschadigd, het werd kortelings daarna hersteld. Het is een éénbeukig gebouw in baksteen, met kruisbeuk, koor en westertoren. EXTERIEUR Partieel gezicht Z., westertorcn, schip en kruisbeuk (M 86184'71). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 86185'71), naar het doksaal (M 86186'71). ARCHITECTUUR (detail) PORTAAL (EN POORTGEBOUW), West-, ca. 1900, steen, geschilderde eik en smeedijzer, h. 310 (M 86187'71) ; detail beeld van de makelaar, 0.-L.-Vrouw Koningin, h. 61 (M 86188'71). ALTAAR ALTAAR, Hoofd-, met beelden van HH. Petrus en Paulus apostelen, op expositietroon Hostiedragende kelk, op altaartafel Lam van de Apocalypsis, le h. XIXe, gemarmerd hout (M 86192'71) ; details : beeld, H. Paulus apostel, witgeschilderd terracotta, h. 90 (M 86193'71), H. Petrus apostel (M 86194'71), kruisbeeld als bekroning van de expositietroon, met twee Engeltjes in aanbidding, witgeschilderd en verguld hout (M 86195'71). ALTAAR, Zij-, N., portiekaltaar toegewijd aan 0.-L. Vrouw, in altaarnis beeld van 0.-L.-Vrouw met Kind, op altaartafel H. Hart van Maria in krans van 15 rozen, le h. XIXe, gemarmerd en witgeschilderd hout (M 86197' 71). ALTAAR, Zij-, Z., portiekaltaar toegewijd aan de H. Jozef, in altaarnis beeld van H. Jozef met Kind, le h. XIXe, gemarmerd en witgescbilderd bout (M 86190'71). BIECHTSTOEL - in kruisbeuk Z., met twee Cherubijnen, ged. 1653, nieuwe bekroning met Jezusmonogram xrxe, eik (M 86189'71). - in kruisbeuk N., met twee Engelenhermen met passiewerktuigen, ca. 1653, nieuwe bekroning met Mariamonogram xoce, eik (M 19625'68 ; M 86198'71). CULTUSOBJECT CIBORIE, met voorstellingen op sierkelk bustes van HH. Lucia van Syracuse, [Nicolaas van Myra, Norbertus van Prémontré en 0.-L.-Vrouw], met drie niet-geïd. merken op voetrand, Ie h. xvme, zilver, h. 42 (M 86203'71). KELK, met ged. scbenkingsopscbrift aan de kerk tot gedachtenis van de gebroeders en priesters Bols 1873, met meesterteken : G met hamer, 1873, verguld zilver, b. 29,5 (M 86204'71). MONSTRANS, Stralen-, met voorstellingen op voet [H. Lucia van Syracuse en Lam Gods], met Hollandse merken ( ) en niet-geïd. merk, zilver en messing, h. 58 (M 86205'71). RELIEKHOUDER van de H. Lucia van Syracuse, door F. Avontroodt, met merk : lier, m. xvme, zilver, 14X 12 (M 86202'71). KLANK KLOK door Marcel Michiels, van Doornik (volgens opschrift), toegewijd aan de H. Joanna onder het peterschap van Franciscus Tilborghs en Joanna Tilborghs, 1911, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstelling Calvarie (A '43). OFFERANDE (SCHAAL EN) SCHOTEL, met dubbel wapenschild en spreuk, XIXe, tin, 26 X 39 (M 86199'71). SCULPTUUR Beeld, buste van H. Augustinus van Hippo, Ie h. xvme, gepolycbr. hout, h. 85 (M 86191'71). Beeld, buste van H. Norbertus van Prémontré, le h. xvme, gepolychr. hout, h. 85 (M 86196'71). UURWERK KLOKKEKAST, staande klok, uurwerk door Gilles Jacobs, van Duffel, get. en ged. 1758, hout, b. 282 (M 86200'71). 22

25 KALMTHOUT VERLICHTING KANDELAAR, le h. xvne, messing, h. 16 (M 86206'71). KANDELAAR, le h. xvue, messing, h. 19,5 (M 86207'71). KANDELAAR, Ie h. xvrre, messing, h. 21,5 (M 86208'71). KANDELAAR, le h. xvne, messing, h. 19,5 (M 86209'71). KANDELAAR (2), m. xvne, messing, h. 32,5 (M 86210'71). WATER LAVABO, met voorstelling van vrouwenhoofd, xvme, messing, h. 50 (M 86201'71). KERK 0.-L.-VROUW BEZOEKING EN VAN BIJSTAND (ACHTERBROEK) De kerk werd opgericht in naar de plannen van architecten Cel en Pignet. Het is een driebeukig bedehuis in baksteen, met kruisbeuk, koor en flankerende westertoren. EXTERIEUR Partieel gezicht Z.-W. (M 87079'71). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 87080'71), naar het doksaal (M 87081'71). SCHILDERIJ Vlaamse School, Bewening van Jezus, xvne, doek, 118x 187 (M 87083'71). TEXTIEL GEKLEED BEELD, 0.-L.-Vrouw met Kind met wereldbol en scepter, XIXe, kleding recent (M 87082'71). KERK SINT-JOZEF (HEIDE) De kerk werd opgericht in 1935 onder leiding van architect L. De V oocht. Het is een driebeukig bedehuis in natuursteen, met kruisbeuk, koor en flankerende westertoren. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-0. (E 37897, ca. 1940); partieel gezicht Z.-W. (M 87091'73). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 87092'73), naar het doksaal (M 87093'73). KERK SINT-PIETER (KALMTHOUTSE HOEK) De neogotische kerk werd opgericht omstreeks Het gebouw werd geteisterd tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1944 ; de herstellingen werden uitgevoerd in 1949 onder leiding van architect Van Ballaer, van Brasschaat. Het is een driebeukig bedehuis in baksteen, met kruisbeuk, koor, hoekkapellen en westertoren. EXTERIEUR Alg. gezicht N. (M 87094'73). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 87095'73), naar het doksaal (M 87096'73). BIECHTSTOEL - in zijbeuk Z., met beelden van HH. Ambrosius van Milaan en Augustinus van Hippo, ca. 1860, neogotisch, eik (M 87097'73). - in zijbeuk N., met beelden van Maria Magdalena en Samaritaanse vrouw (?), ca. 1860, neogotisch, eik (M 87102'73). CULTUSOBJECT KRUISBEELD op voet, xvrre, hout, schilpad en corpus in ivoor, h. 78 (M 87106'73). DRUKWERK BOEK, Romeins missaal, gedrukt te Antwerpen in de Plantijndrukkerij in 1672, titelpagina met voorstelling van Monstrans aanbeden door engelen (M 87109'73). 23

26 KALMTHOUT KAST tweedeurs, 2e kw. xvne, eik, h. 220 (M 87107'73). KAZUIFEL, ca. 1860, goudborduursel op fluweel, rugzijde met voorstelling Lam Gods : het bloed van het Lam vloeit in een kelk (M 87104'73). KLANK KLoK door Severinus Van Aerschodt, van Leuven (volgens opschrift), ged (volgens chronogr.), brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstellingen van heiligen o.m. Petrus apostel (A 51524'43). KLoK door Severinus Van Aerschodt, van Leuven (volgens opschrift), ged (volgens chronogr.), broos (waarschijnlijk niet meer ter plaatse), zijde met voorstelling van H. Franciscus van Assisi (?) (A 51526'43). PREEKSTOEL ca. 1860, neogotisch, eik (M 87098'73). SCHILDERIJ Gravure (2) uit Romeins Missaal gedrukt in 1672, papier, 35 x 25, met voorstelling Aanbidding van de herders (M 87110'73), met voorstelling Laatste Avondmaal (M 87108' 73). SCULPTUUR Beelden.groep door Jan Gerrits, 0.-L.-Vrouw met Kind schenkt de rozenkrans aan de H. Dominicus, get. en ged (?) op voet, gepolychr. hout, h. 130 (M 87100'73). Beeld, H. Jozef met Kind, ca. 1860, witgeschilderd hout, h. 157 (M 87101'73). Beeld, H. Petrus apostel, ca. 1860, gepolychr. hout, h. 125 (M 87099'73). TEXTIEL KAZUIFEL, ca. 1860, goudborduursel, rugzijde met voorstelling buste van H. Petrus apostel (M 87105'73). VERLICHTING KANDELAAR (2), m. xvue, messing, h. 25 (M 87103'73). KAPEL SINT-ANTONIUS De zestiende-eeuwse kapel bestaat thans niet meer. Haar inboedel werd ondergebracht op het gemeentehuis van Kalmthout. KLANK KLOK door Peeter Van den Gheyn (volgens opschrift), met [voorstellingen van Karel v en Filips n], met voorstelling Uilenspiegelembleem, get. en ged. 1599, broos, h. 50 (M 87090'73). SCULPTUUR Beeld, H. Christophorus, xvre, witgeschilderd hout, h. 109 (M 87084'73). Beeld, Jezus aan het kruis, xv1e, gepolycbr. hout, b. 89 (M 87089'73). Beeld, H. Jacobus de Meerdere apostel, xvue, witgeschilderd terracotta, h. 94 (M 87087'73). Beeld, H. Jacobus de Mindere apostel, xvne, witgeschilderd terracotta, h. 93 (M 87088'73). Beeld, H. Jozef met Kind, xvne, witgeschilderd terracotta, h. 92 (M 87086'73). Beeld, H. Nicolaas van Myra, xvrre, witgeschilderd terracotta, h. 93 (M 87085'73). 24

27 KAPELLEN KERK SINT- JACOBUS DE MEERDERE Het koor en de kruisbeuk dateren uit de vijftiende-zestiende eeuw. Het schip en de westertoren werden opgericht op het einde der negentiende eeuw. Het driebeukige bedehuis is gebouwd in baksteen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw erg beschadigd. EXTERIEUR Alg. gezicht N.- W. (M 86029'71), Z. (B 88203'45), W. (B 88176'45) ; partieel gezicht N., koor en kruisbeuk (B 88178'45). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (B 89004'45 ; B 89003'45 ; M 86030'71), naar W. (B 89002'45 ; M 86031'71). BIECHTSTOEL - door Pieter Malderus en Pieter Kuypers, van Antwerpen, met twee beelden, twee hermbeelden en vijf medaillons op de wand, 1707, eik (B 89009'45) ; details : hermbeeld 1., Liefdadigheid (B 89010'45), beeld 1., H. Mattheus apostel (B 89012'45), beeld r., H. Catharina van Alexandrië (B 89011'45), hermbeeld r., David Koning - Psalmdichter (B 89013'45), medaillons met buste van H. Augustinus van Hippo (B 89014'45), H. Petrus apostel (B 89016'45), H. Jacobus de Meerdere (B 89018'45), H. Maria Magdalena (B 89015'45), Verloren Zoon (B 89017' 45). - door Pieter Malderus en Pieter Kuypers, van Antwerpen, met twee beelden, twee hermbeelden en vijf medaillons op de wand, 1707, eik (B 88185'45) ; details : hermbeeld!., Voldoening (B 88186'45), beeld 1., H. Petrus apostel (B 88187'45), beeld r., H. Maria Mag<Jalena (B 88188'45), hermbeeld r., Hoop (B 88189'45), medaillons met buste van H. Mattheus evangelist (B 88194'45), H. Johannes evangelist (B 88193'45), Goede Herder (B 88192'45), H. Marcus evangelist (B 88190'45), H. Lucas evangelist (B '45). ALTAAR ALTAAR, Zij-, N., portiekaltaar toegewijd aan het H. Hart van Jezus, in nis nieuw beeld van H. Hart van Jezus, in bekroning Pelikaan die zijn jongen voedt en H. Geest onder de gedaante van een duif, nieuw tabernakel met Harten als symbolen van Jezus en Maria en H. Aanschijn, op nieuwe altaartafel vierpas met voorstelling [Devotie tot 0.-L.-Vrouw], le b. xv11e, vernieuwd e. xixe, marmer (B 88195'45). ALTAAR, Zij-, Z., portiekaltaar toegewijd aan 0.-L. Vrouw, in nis nieuw beeld van H. Hart van Maria, in bekroning beeld van H. Sebastiaan, predella met nieuwe voorstellingen van 0.-L.-Vrouw van Smarten met zeven zwaarden doorboord, nieuwe altaartafel met symbolen van 0.-L.-Vrouw : Deur des hemels, Mystieke roos en Ivoren toren, e. xvne, gemarmerd hout (B 89007'45) ; details : bovenste gedeelte (B 89008'45), beeld van H. Sebastiaan, witgeschilderd hout (M 86034'71), expositietroon met Hostiedragende kelk, allegorische voorsttllingen van Geloof en Hoop, bekroond met kruisbeeld (B 88197'45). COMMUNIEBANK met voorstellingen Pelikaan die zijn jongen voedt, Hostiedragende kelk en Lam van de Apocalypsis, e. xvue, deels vergulde eik (B 88196'45). CUL TUSOBJECT AMPULLEN EN -SCHAAL door J. Lecocqmartin (?), met Hollandse merken ( ) en meesterteken L, z;ilver, ampullen, h. 18 (M 86062'71), ampullenschaal, 36,5 x 21,5 (M 86061'71). AMPULLEN (EN -SCHAAL) door E. J. Watlé, met merk van meester en gotische A, e. XIXe, zilver, h. 15 (M 86063'71). CreoRIE, met Belgische merken ( ) en meesterteken V onder vijf puntjes, zilver, h. 17 (M 86065'71). CIBORIE door L. C. Adinau, met voorstellingen op voet [Ark van het Verbood, Toonbroden, Lam van de Apocalypsis en Pelikaan die zijn jongen voedt], op sierkelk buste van 0.-L.-Vrouw, get. en ged. 1916, zilver, h. 35 (M 86064'71). 25

28 KAPELLEN KELK, met voorstellingen op voet Calvarie, [Laatste Avondmaal, Doodstrijd van Jezus in de Hof van Olijven, Jezus wordt gegeseld, Jezus wordt door de soldaten bespot en Jezus valt onder het kruis], op sierkelk passiewerktuigen, 1614, verguld zilver, h. 26 (M 86056'71). KELK, met ged. schenkingsinscr. van Maria Anna en Catharina Senoutzen 1717, zilver, h. 26,5 (M 86057'71). KELK door Joseph Hennekin (?), van Antwerpen, met twee niet-geïd. merken, 1730 (?), zilver, h. 27 (M 86058' 71). KELK, met voorstellingen op voet Calvarie, [Jezus wordt in het graf gelegd en Voetwassing], op sierkelk allegorische voorstellingen van de Goddelijke Deugden, met Hollandse merken ( ) eri V, zilver, h. 27,5 (M 86059'71). MONSTRANS, Cilinder-, onder baldakijntje [0.-L.-Vrouw met Kind], met Passiewerktuigen, 1614, later omgevormd tot stralenmontrans, verguld koper (?), h. 55 (M 86067' 71). MONSTRANS, Stralen-, met Belgische merken ( ) en V, zilver en messing, h. 58 (M 86066'71). RELIEKHOUDER van de H. Luciá van Syracuse, door Willem Ignatius Kerricx, met buste van de heilige, 1716, gepolychr. hout, h. 10,5 (M 86044'71). RELIEKSCHRIJN van de H. Jacobus de Meerdere, door M. Firlefijn, van Gentbrugge, met voorstellingen H. Jacobus de Meerdere spreekt ten beste bij de Goede Herder voor de inwoners van Kapellen, HH. Lucia van Syracuse, Augustinus van Hippo en Lodewijk van Frankrijk, [Opwekking van het dochtertje van Jaïrus, HH. Jozef, Barbara en Antonius van Padua], bekroond met reliekhouder, 1886, messing h. 95 (M 86039'71). WIEROOKSCHEEPJE door J. Lecocqmartin (?), met Hollandse merken ( ) en L, zilver, h. 13 (M 86046' 71). \VIEROOKVAT door J. Lecocqmartin, met Hollandse merken ( ) en L, zilver, h. 32 (M 86045'71). DECORATIE HouTWERK, met medaillon waarin buste van monnik, e. xvne-b. xvme, gepolychr. hout, 56X45 (M 86050'71), (M '7 l), (M 86052'71). LAMBRIZERING door Franciscus Somers, 1777, Lod. xv, met biechtstoel door Frans Van Laerhoven, van Kapellen, , eik, N.-zijde (B 88183'45) ; detail : siermotief (B 88184'45), Z.-zijde (M 86033'71). OMLIJSTING door Willem lgnatius Kerricx, van gekleed beeld van 0.-L.-Vrouw met Kind, met Mariamonogram, buste van God de Vader, symbolen uit de litanie van 0.-L.-Vrouw, 1714, gepolychr. en verguld hout, h. 325 (B 88198'45), gekleed beeld met andere kleding (B 39474' 42) (cf. ook TEXTIEL GEKLEED BEELD). OMLIJSTING door Willem Ignatius Kerricx, voor reliekhouder van de H. Lucia van Syracuse, met Driehoek en H. Geest onder de gedaante van een duif, 1716, gepolychr. en verguld hout, thans verwoest, alleen de engelen zijn nog bewaard (B 39473'42). DOKSAAL balustrade door Francis Somers (?), 1762 (?), Lod. xv, eik (B 88179'45). GRAFMONUMENT Epitaaf van Nivardus Cornelissens (i' 1725), met portretbuste en wapenschild van de overledene, met schilderij voorstellend Jezus verschijnt aan de ongelovige Thomas, hout, br. 170 (B 89035'45 ; M 86041'71). KERKMEESTERSBANK (2) met medaillons waarin bustes van de Westerse Kerkvaders, Christus Zaligmaker en 0.-L.-Vrouw, b. xvme, eik, h. 350, h. bidbank 136 (B 88180'45) ; details : wandpaneel van Z.-zijde met bustes van H. Ambrosius van Milaan, Christus Zaligmaker en H. Augustinus van Hippo (B 88181'45), N.-zijde met H. Hieronymus, 0.-L. -Vrouw en H. Gregorius paus (B 88182'45). KOORGESTOELTE door Willem Schobbens en Pieter Kuypers, 1710, eik, h. 315, N.-zijde met medaillons waarin bustes van zes apostelen en 0.-L.-Vrouw, met twee allegorische hermbeelden (B 89028'45) ; details : partieel gezicht (M 86038' 71), gedeelte met hermbeelden Rechtvaardigheid en Matigheid, medaillons met H. Andreas apostel en 0.-L. Vrouw (B 89029'45), Rechtvaardigheid (B 89030'45), Matigheid (B 89031'45), medaillon met H. Andreas apostel (B 89034'45), H. Johannes apostel en H. Jacobus de Mindere (B 89033'45), HH. Bartholomeus, Simon en Matthias apostelen (B 89032'45), Z.-zijde met medaillons waarin bustes van zes apostelen en 0. -L.-Vrouw, met twee allegorische hermbeelden (B 89020'45) ; details : partieel gezicht (M 86037'71), gedeelte met hermbeelden Voorzichtigheid en Kracht, medaillons met H. Jacobus de Meerdere, Christus en H. Petrus apostel (B '45), Voorzichtigheid (B 89022'45), Kracht (B 89023'45), medaillons met HH. Thadeus, Mattheus en Filippus apostelen (B 89027'45), HH. Filippus en Thomas apostelen 26

29 (B 89024'45), HH. Thomas en Jacobus de Meerdere (B 89026'45), H. Petrus apostel (B 89025'45). OFFERANDE (SCHAAL EN) SCHOTEL, met voorstelling Jozua en Kaleb brengen een druiventros mee uit het beloofde land, xvne, messing, diam. 30 (M 86060'71). PREEKSTOEL door Willem lgnatius Kerricx, op kuip symbolen van de Evangelisten en medaillons met bustes van H. Jacobus de Meerdere, Christus Zaligmaker met kruis en H. Bernardus (?), onder de kuip beeld voorstellend de Kerk, op rugpaneel medaillon met buste van 0.-L.-Vrouw, op klankbord H. Geest onder de gedaante van een duif, ged (volgens chronogr.), eik, gezicht van 1. (B 89006' 45), van r. (B 39475'42 ; B 89005'45) ; details : medaillon met buste van H. Bernardus (?) (B 39476'42), beeld onder de kuip (B 39478'42), Engeltje (B 39477'42), kruisbeeld (M 86049'71). RUSTMEUBEL KoORZITMEUBEL, Ie h. x1xe, roodgeschilderd en verguld hout, koorstoel (2) (M 86036'71), koorzetel (M 86035'71). SCHILDERIJ - door Cornelis de Vos, Calvarie met ged. schenkingsopscbrift en voorstelling van het Parthenische Broederschap 1613, get., doek, 133 x 146 (M 86069'71). - Vlaamse School, Tenhemelopneming van Maria, xvue, doek, br. 170 (M 86032'71). STABROEK - Vlaamse School, Jezus verschijnt aan de ongevolige Thomas, afk. van epitaaf van Nivardus Cornelissens (i" 1725), ca. 1725, doek, br. 130 (M 86042'71). - Vlaamse School, Portretbuste van Nivardus Comelissens (i" 1725), afk. van zijn epitaaf, ca. 1725, doek, 60X40 (M 86043'71). - Vlaamse School, Jezus wordt van het kruis afgenomen, xvme, doek, br. 200 (M 86040'71). - Vlaamse School, Piëta met engelen, xvme, doek, 110 x 160 (M 86053'71). - Jezus verschijnt aan apostelen, x1xe, doek, 149X 107 (M 86068'71). SCULPTUUR Beeld, H. Bernardus van Clairvaux, Ie h. xvme, gepolychr. hout, h. 135 (M 86055'71). TEXTIEL GEKLEED BEELD van 0.-L.-Vrouw met kind, ca. 1714, kleding XJxe (B 39474'42) (cf. ook DECORATIE, OMLIJ STING). VERLICHTJNG KANDELAAR, m. xvne, messing, h. 45 (M 86054'71). WANDLTCHT, reflector met Mannenhoofd, xvue, messing, h. 37 (M 86047'71). WANDLICHT, reflector met Mannenhoofd, xvue, messing, h. 37 (M 86048'71). STABROEK KERK SINT-CATHARINA Van de oorspronkelijke gotische kerk uit de vijftiende eeuw rest alleen nog het koor. De toren werd heropgebouwd in 1668 door Peter van Hoboken. De grootste verbouwingswerken gebeurden echter einde negentiende eeuw ; toen werden in neogotische stijl zijbeuken en een kruisbeuk toegevoegd, het koor werd ook vergroot met twee zijkoren. Het is een driebeukig bedehuis met kruisbeuk, koor, twee zijkoren en een westertoren. Het koor en de westertoren werden gebouwd in witte natuursteen, het overige in baksteen. EXTERIEUR Alg. gezicht Z. (M '71) ; partieel gezicht Z.-0. (B 78863'44), Z., toren, schip en kruisbeuk (B 78864'44), de toren, N.-W. zijde (B 78862'44). 27

30 STABROEK INTERlEUR Alg. gezicht naar het koor (B 78865'44 ; M 86132'71), naar het doksaal (M 86133'71). ALTAAR ALTAAR, Hoofd-, door Peter Vanden Cruyce, van Antwerpen, portiekaltaar, met altaarstuk voorstellend Mystiek huwelijk van de H. Catharina, in bekroning reliëf voorstellend buste van God de Vader Schepper van het heelal, 1651, expositietroon met kruisbeeld en Hostiedragende kelk XIXe, marmer, met bedekt altaarstuk (B 78866'44 ; B 78867'44), met vrij altaarstuk (M 86149' 71) ; details : beeld uit de bekroning 1., H. Catharina van Alexandrië, steen, h. ca. 150 (M 86150'71), m., Goede Herder zorgt voor het verloren schaap, steen, h. ca. 150 (M 86151'71), r., H. Machutus, steen, h. ca. 150 (M 86152'71), flankerend beeld 1., H. Petrus apostel, steen, h. ca. 180 (B 78887'44), flankerend beeld r., H. Paulus apostel, steen, h. ca. 180 (B 78886'44), expositietroon met voorstelling Hostiedragende kelk op de symbolen van de Evangelisten (M 86154'71). ALTAAR, Zij-, N., portiekaltaar toegewijd aan 0.-L. Vrouw, in bekroning Jezusmonogram, met beeld van 0.-L.-Vrouw met Kind in bekroningsrus, altaarstuk voorstellend 0.-L.-Vrouw met Kind schenkt de rozenkrans aan de H. Dominicus, predella met reliëfs voorstellend bustes van Joachim en H. Anna, xvne, altaartafel met Mariamonogram xixe, marmer, met bedekt altaarstuk (B 78869'44) ; detail : bekroningsnis met beeld van 0.-L. Vrouw met Kind (M 86159'71). ALTAAR, Zij-, Z., portiekaltaar toegewijd aan de H. Jozef, in portieknis recent beeld van H. Jozef met Kind, xvue, altaartafel vernieuwd, marmer (B 78870'44). BIECHTSTOEL - in kruisbeuk N., in bekroning medaillon met buste van Goede Herder zorgt voor het verloren schaap, op wandpaneel o.m. H. Geest onder de gedaante van een duif, le h. xvme, eik (B 73720'44) ; details : beeld, H. Hieronymus (?) (B '44), beeld, David Koning-Psalmdichter (B 73722'44), medaillon op wandpaneel met buste van H. Pelagia (B 73723'44), H. Magdalena (B 73724' 44), Engelenherm (B 73725'44). - in kruisbeuk Z., op wandpaneel o.m. Driehoek met Oog Gods, le h. xvme, eik (B 73726'44; M 86134'71) ; details : beeld, Christus voor zijn rechters (B 73728'44), beeld, H. Petrus apostel (B 73727'44), medaillon op wandpaneel met buste van H. Carolus Borromeus (M 86135' 71), H. Johannes Nepomuk (M 86136'71), medaillon in bekroning met buste van H. Johannes de Doper (M 86137'71). COMMUNIEBANK 2e h. xvne, eik, gedeelte, gezicht van 1. (M 86139'71), gezicht van r. (M 86140'7 l) ; details : panelen afzonderlijk met voorstelling Engeltje met wierookvat (B 73719' 44), Lam op het kruis (B 73718'44), Hostiedragende kelk (B 73717'44), Kelk en Engeltjes met druiven en korenaren (B 73714'44), Pelikaan die zijn jongen voedt (B 73715'44), Engeltje met broden (B 73716'44). CULTUSOBJECT Cr-lRISMATORIUM, met merken : Antwerpen, jaarletter O en niet-geïd. meesterteken, xvue, zilver, h. 7,5 (M 86174' 71). KELK door Cornelis van In, met merken : Mechelen, 57 en meesterteken CVI, 1757, zilver, h. 28 (M 86177'71). MONSTRANS, Cilinder- door Jan Moermans, met merken Antwerpen, jaarletter O en meesterteken I M, 2e h. xvne, met gotische bekroning met kruisbeeld xv1e, omgevormd tot stralenmonstrans XIXe, zilver, h. 62 (M 86176' 71). MONSTRANS, Cilinder- door Lambert Van Rijswijck, van Antwerpen, met voorstellingen in bekroning 0.-L.-Vrouw, tussen zuilen HH. Petrus en Paulus apostelen, op voet [HH. Catharina van Alexandrië en Macbutus], met ged. schenk.ingsinscr. op voet van J. M. Verhoeven 1880, get., verguld zilver, h. 78 (M 86175'71). DECORATIE DEUR, BINNEN- (2) ingewerkt in de lambrizering door Hendrik Frans Verbruggen, 1689, eik, N., bekroond met Mariamonogram, met buste van 0.-L.-Vrouw (B 78881'44), Z., bekroond met Jezusmonogram, met buste van Christus (B 78874'44). DEUR, BINNEN-, dubbele, van de uitgang, ged. 1701, eik (B 73709'44) ; details : medaillon met buste van H. Catharina van Alexandrië, h. 120 (B 73710'44), H. Machutus (?) (B 73712'44), makelaar met voorstelling van Verrezen Christus-Zaligmaker (B '44), medaillon in bekroning met buste van David Koning-Psalmdichter (M 86170'71). DEUR, BINNEN-, van dooplokaal, m. xvme, Lod. xv, eik, h. 335, br. 205 (B 78872'44). LAM»RIZERINO, Koor- door Hendrik Frans Verbruggen, met ged. schenkingsinscr. van Franciscus Vander Bruggen 1689, eik, h. 270, N.-zijde, gedeelte in koorgang met deur waarop buste van 0.-L.-Vrouw, met medaillons 28

31 STABROEK waarin bustes van heiligen (B 78898'44) ; details : medaillons H. Antonius van Padua (B 78899'44), H. Paulus apostel (B 78885'44), H. Jacobus de Meerdere (B 78883'44), H. Filippus apostel (B 78884'44), H. Mattheus apostel (B 78882'44), gedeelte op het koor met drie medaillons (B 78868'44) ; details : medaillon met H. Bartholomeus apostel (B 78896'44), H. Thadeus apostel (M 86157'71), H. Arnbrosius van Milaan (M 86158'71), Z.-zijde, gedeelte op het koor met drie medaillons (M 86143'71); details : medaillon met H. Gregorius paus (M 86144'71), H. Simon apostel (M 86145'71), H. Thomas apostel (M 86146'71), gedeelte in koorgang met deur waarop buste van Christus, met medaillons waarin bustes van heiligen (B 78897'44) ; details : medaillon met buste van H. Jacobus de Mindere (B 78875'44), H. Johannes evangelist (B 78876'44), H. Andreas apostel (B 78878'44), H. Petrus apostel (B 78877'44), H. Franciscus van Assisi, met schenkingsinscr. (B 78879'44). DOKSAAL onderaan twee bazuinstekende engelen als kariatiden, ca. 1700, eik, met orgelkast en deur van uitgang (B 78871' 44 ; B 73708'44). GRAFMONUMENT 'Orafsteen van David Retaen (t 1632), MarVinus De Blinde (t 1656) en hun beider echtgenote Anna Diericx, Catharina Verheyen (t 1676) en Anna Verheyen (i" 1703), met twee wapenschilden, arduin, 191 X 109 (M 86163'71). Grafsteen van Cornelia de Bastoigne (t 1643), met wapenschild en kwartieren, arduin, 256 X 137 (M 86147' 71). Grafsteen van Henrico De Hase (t 1650) en echtgenote Constantia Schuyt, met wapenschild, arduin, 225 x 122 (M 86156'71). KAST SACRISTIEKAST, ca. 1700, eik (B 78873'44). KLANK ORGEL, -kast, gedeeltelijk in doksa'<llbalustrade ingewerkt, bekroond met beeld van H. Cecilia, met Musicerende engeltjes, ca. 1700, eik (M 86171'71) ; beeld van bekroning (M 86172'71). KOORGESTOELTE thans vrijgemaakt van de koorlambrizering, door Hendrik Frans Verbruggen, 1689, eik, h. 131, N.-zijde (B 73713'44) ; details : paneel vooraan (B 73730'44), (B 73731'44), (B 73729'44). OFFERANDE COLLECTESCHAAL (2), 2e b. xvne, geschilderd hout, h. 21, l. 34, met geschilderde voorstelling van H. Catharina van Alexandrië (M 86141'71). 0.-L.-Vrouw (M 86142'71). PREEKSTOEL op kuip in reliëf buste van 0.-L.-Vrouw en buste van Christuskind met kruisdragende wereldbol, klankbord met H. Geest onder de gedaante van een duif en o.m. Jezusmonogram, e. xvue-b. xvme, eik, gezicht 1. (B 78888'44) ; detail : kuip en klankbord (B 78893'44), paneel van kuip met buste van 0.-L.-Vrouw (B 78895'44), paneel met buste van Christuskind met kruisdragende wereldbol (B 78894'44), beelden onder de kuip H. Augustinus van Hippo en -twee engelen met attributen (B 78889'44), engel 1. met staf (B '44), engel r., met mijter (B 78890'44), wachter aan de trap (B 78880'44), trapleuning (B 78892' 44), kruisbeeld (M 86169'71). SCHILDERIJ - door Jacobus De Roore, Mystiek huwelijk van de H. Catharina, met H. Machutus, altaarstuk van hoofdaltaar, met ged. schenkingsopschrift van José Cremers 1720, get., doek, br. 235 (M 86153'71). - toeg. aan Ferdinand Pauwels, Doop van Jezus, xvue, doek, br. 157 (M 86173'71). - toeg. aan Pieter Thijs, Tenhemelopneming van Maria, 3e kw. xvne, doek, br. 150 (M 86162'71). - door Pieter Jan Van der Ouderaa, 0.-L.-Vrouw met Kind schenkt de rozenkrans aan de H. Dominicus, altaarstuk van zijalfaar N., get. en ged. 1881, doek, 270x 175 (M 86160'71). - Vlaamse School, Jezuskind met de Kleine Johannes, Je h. xvne, doek, 120 x 158 (M 86180'71). - Vlaamse School, portret van een pastoor van Stabroek (?), 2e h. xvne, doek, 97 x 83 (M 86182'71). - Vlaamse School, H. Laurentius wordt levend geroosterd, xvue, doek, 166X 132 (M 86179'71). - Vlaamse School, Tenhemelopneming van Maria, xvure, doek, 153 x 112 (M 86181'71). SCULPTUUR Beeld, H. Ambrosius van Milaan, xvue, gepolychr. hout, h. 150 (M 86166'71). 29

32 STABROEK Beeld, H. Antonius abt. xvne, gepolychr. hout, h. 60 (M 86168'71). Beeld, H. Rochus van Montpellier, xvne, gepolychr. hout, h. 85 (M 86167'71). Beeld, 0.-L.-Vrouw van Zeven Weeën, b. xvme, witgeschilderd hout, h. 170 (M 86161'71). Beeld, H. Barbara, Ie h. xvrne, gepolychr. hout, h. 130 (M 86165'71). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind vertrapt de slang, xvme, gepolychr. hout, h. 60 (M 86183'71). Beeld, H. Catharina van Alexandrië, le b. xixe, gepolychr. hout, h. 112 (M 86164'71): Beeld, H. Machutus, le b. xxxe, gepolychr. bout, h. 130 (M 86138'71). Beeld (ext.), Jezus aan het kruis, XIXe, steen en hout, b. 450 (M 86178'71). VERLICHTING KANDELAAR (2) met ged. schenkingsinscr. van een gilde 1666, Antwerps werk (?), gegoten messing, h. 53 (zonder pin) (B '56). KANDELAAR, Koor- (1 van 2), e. xvne-b. xvme, messing, h. 196 (M 86148'71). KANDELAAR (2 van 6), m. xvrne (?), roodkoper en messing, h. 105 (M 86155'71). 30

33 INHOUDSTAFEL Woord vooraf Inleiding Lijst der afkor-tingen Trefwoordenlijst EKEREN ESSEN HOEVENEN KALMTHOUT KAPELLEN STABROEK Kerk Sint-Lambertus Kerk Sint-Theresia Kerk 0.-L.-Vrouw Kerk Sint-Antonius van Padua. Kerk Sint-Jan Baptist (Wildert) Kerk Sint-Vincentius a Paulo (Horendonk) Kerk 0.-L.-Vrouw Kerk H. Hart (Heuvel) Kerk 0.-L.-Vrouw (Centrum) Kerk 0.-L.-Vrouw (Nieuwmoer) Kerk 0.-L.-Vrouw Bezoeking en van Bijstand (Achterbroek). Kerk Sint-Jozef (Heide) Kerk Sint-Pieter (Kalmthoutse Hoek) Kapel Sint-Antonius Kerk Sint-Jacobus de Meerdere Kerk Sint-Catharina

34 D/1977/0613/92 KIK -Brussel DRUKKERIJ G. THONE N.V./LUJK