PROVINCIE LIMBURG Kanton Bree

Transcriptie

1 ,, ' PROVINCIE LIMBURG Kanton Bree BENOÎT GEUKENS MINISTERIE VAN NEDERLANDSE CULTUUR KONINKLIJK. INSTITUUT VOOR HET KUNSTPATRIMONIUM BRUSSEL 1977 PROVINCIE LIMBURG PROVINCIALE DIENST VAN HET KUNSTPATRIMONIUM SINT-TRUIDEN

2

3 WOORD VOORAF L-,tD,L c... ori-f1..jt191 r\ "" "1- Kon, /, In 1967 hebben de Ministers van Cultuur, op initiatief van de Heer Pierre f Wigny, aan het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium de dringende :.. ;. opdracht toevertrouwd een volledig, maar summier repertorium samen te stellen van het kunstbezit van het land.... Dit repertorium, onder de vorm van korte identificatienotities aangevuld met fotografische opnamen, moet hoofdzakelijk een BEVEILIGINGSINVENTARIS zijn, de eerste fase in de organisatie van een meer doelmatige bescherming van het kunstbezit. Moet men inderdaad niet de opsomming maken van wat men bezit om er de schatten van te onderkennen en een actie te voeren voor hun bescherming of hun behoud, gesteund op hun waarde en onveiligheid? Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium is belast met het opstellen van die inventaris omdat het reeds meer dan dertig jaar ervaring heeft in dit soort onderneming en reeds vijfhonderdvijftigduizend inventarisfoto's bezit. Negen kunsthistorici, één per provincie, zijn belast met het prospecteren van de kantons, terwijl negen particuliere fotografen de fotodocumentatie moeten samenstellen, dit als een vorm van beschrijving die sneller en doelmatiger is dan een geschreven tekst. Het werk werd aangevat in die sector van ons patrimonium die het meest in gevaar was, namelijk de kerken waarvan het meubilair dreigt te verdwijnen of veranderingen te ondergaan ingevolge de wijzigingen van de liturgie in Het resultaat van deze eerste fase van de beveiligingsinventaris krijgt vaste vorm door de publikatie, voor elk van de tweehonderd tweeëntwintig gerechtelijke kantons, van een aflevering van het Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Deze publikatie begon in 1972 met de kantons Limbourg en Maasmechelen. Op die wijze zal het Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, dank zij de doeltreffende steun van de Ministers van Cultuur, zich stilaan ontwikkelen tot een nuttig werkinstrument voor hen die als taak hebben ons nationaal kunstpatrimonium te beschermen en te valoriseren. Het maakt namelijk de onmisbare basis uit voor de rangschikking van de kunstwerken, waarvan de beveiliging en de valorisatie moeten georganiseerd worden volgens de hiërarchie van de waarden. René SNEYERS Directeur 2 2, 1 u, --' Î

4

5 INLE ID ING ( Het Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen is een versnelde inventaris, die zo volledig mogelijk tracht te zijn. Het neemt alle voorwerpen op die een artistieke, oudheidkundige, historische of volkskundige waarde hebben en maakt aldus niet alleen het werkinstrument uit waarop aangedrongen wordt door de verantwoordelijken voor de beveiliging van het nationaal kunstbezit, maar vormt tevens een rijke documentatie voor de kunstgeschiedenis. De werkmethode voor dit Fotorepertorium is dezelfde als die voor de inventaris die reeds sedert dertig jaar door het Instituut wordt samengesteld, maar beperkt de systematische opzoekingen en wetenschappelijke controles, die een remmende werking hebben, om slechts de essentiële identificatiegegevens te behouden. De voorbereiding, die voor elke provincie gedaan wordt door een kunsthistoricus, blijft bij een snelle raadpleging van de archieven, inventarissen, repertoria en andere gepubliceerde documenten die toelaten de kunstwerken te lokaliseren en te identificeren. Tijdens de prospectie ter plaatse worden er aan de reeds bekende voorwerpen een aanzienlijk aantal toegevoegd die in die werken nog niet werden vermeld. De opnamen, van het formaat 56 x 72 mm, worden gemaakt door particuliere fotografen volgens de "opdrachtformulieren " -het programma-. opgemaakt door de prospectors. De fotografische afdrukken (13 X 18 cm) worden gekleefd op grote analytische steekkaarten (30 x 24 cm), die de identificatiegegevens van het voorwerp en het negatiefnummer vermelden. Zij worden alfabetisch gerangschikt per gemeente in de fototheek van het Archief, waar elke navorser ze kan raadplegen aan de hand van de typologische, de iconografische en de auteurscatalogi. Gelijktijdig met het opnemen van de fotodocumenten in het Archief wordt de inventaris ervan gepubliceerd ; die bevat tevens de fotografische opnamen gemaakt vóór die van het Repertorium. De publikatie gebeurt, voor elke provincie, PER GERECHTELIJK KANTON. De gemeenten worden alfabetisch gerangschikt, rekening houdend met de samenvoegingen, afschaffingen en nieuwe naamgevingen, ingevoerd voor De bedehuizen worden onderverdeeld in parochiale kerken en kapellen bestemd voor de eredienst enerzijds en in minder belangrijke bidplaatsen, zoals wegkapellen of calvariebergen, anderzijds ; om die laatste groep te onderscheiden zijn de inleidende notities gedrukt in een kleiner lettertype. In elk van de twee categorieën verloopt de rangschikking van de bedehuizen alfabetisch volgens de naam van de patroonheilige ; die wordt eventueel gevolgd door de naam van de afgeschafte gemeente of de vroegere benaming van de gemeente, evenals de naam van het gehucht of de wijk ; die laatste bepalen alleen de alfabetische rangschikking ingeval twee bedehuizen dezelfde patroonheilige hebben in één gemeente. In enkele gevallen komt een bedehuis niet voor in de publikatie, 3

6 omdat het meubilair ervan niet belangrijk is of omdat de kerk wegens restauratie niet toegankelijk was op het ogenblik van de prospectie. Een korte INLEIDENDE NOTITIB situeert elk bedehuis samen met zijn meubilair in het archeologisch en historisch kader aan de hand van elementaire gegevens : het ontstaan, de voornaamste bouwf azen, het bouwkundig type, de naam van de bouwmeester, enz. De RUBRICERING is gebaseerd op een SYSTEEM VAN TREFWOORDEN dat, spijts zijn onvolmaaktheden, sedert jaren zeer goede diensten bewijst aan het Archief van het Instituut. Door dit systeem worden de documenten in drie categorieën ondergebracht : het gebouw, de architecturale details en het meubilair. In de EERSTE GROEP worden onder de trefwoorden EXTERIBUR en INTERIBUR respectievelijk de algemene buiten- en binnenopnamen van het gebouw samengebracht. Ze vertegenwoordigen nooit de volledige inventaris van de architectuur van het bedehuis, maar geven er toch een duidelijk beeld van en situeren tevens het meubilair binnen het gebouw. Daarenboven laten de vroeger gemaakte opnamen niet zelden toe het meubilair te identificeren dat intussen verwoest werd door oorlog of brand, of weggenomen werd ingevolge de liturgische vernieuwingen. De TWEEDE GROEP, gerangschikt onder het trefwoord ARCillTECTUUR (detail), brengt alle architecturale details samen die aan de hand van ondertref woorden worden gerubriceerd. Die detailopnamen maken hoofdzakelijk deel uit van de reeds bestaande documentatie en werden slechts in enkele gevallen aangevuld bij gelegenheid van het samenstellen van het Repertorium. De DERDE GROEP rangschikt de fotografische opnamen van het meubilair volgens trefwoorden en ondertrefwoorden. De VOOR WERPEN ONDER. HETZELFDE TREFWOORD gegroepeerd, worden in princiep chronologisch onderverdeeld, met uitzondering van de trefwoorden SCillLDERIJ en SCULPTUUR, waaronder de rangschikking alfabetisch gebeurt volgens de auteursnaam, vervolgens per school en ten slotte chronologisch voor de anoniemen. Wanneer bij een DUBBEL TREFWOORD slechts één voorwerp wordt beschreven, komt het trefwoord dat aan het ontbrekend voorwerp beantwoordt tussen haakjes te staan. Ingeval op EENZELFDE FOTOGRAFISCHE OPNAME meerdere voorwerpen voorkomen die onder VERSCillLLENDE TREFWOORDEN kunnen geëxploiteerd worden, dan wordt elk van die voorwerpen onder zijn respectief trefwoord beschreven en wordt een verwijzing gemaakt naar de andere trefwoorden. Elk voorwerp dat in het Repertorium wordt opgenomen, is GEÏDENTIFICEERD OP EEN SUMMIERE WIJZE aan de hand van zijn essentiële karakteristieken : de benaming, de kunstenaar, de iconografische voorstelling, de herkomst, de datering, de stijl, de materie, de teèhniek en de afmetingen (hoogte, breedte, dikte). Behoudens anders vermeld, zijn de afmetingen van de schilderijen genomen binnen de lijst. r 4

7 Ingeval de notitie MEERDERE IDENTIEKE VOORWERPEN beschrijft, wordt naast het trefwoord het aantal vermeld dat op de fotografische opname voorkomt. Voor de opgave van de ICONOGRAFISCHE VOORSTELLINGEN, wordt de terminologie gebruikt die in het Archief in voege is. In princiep is elk iconografisch onderwerp vermeld dat op het voorwerp zichtbaar is, waarbij echter de voorstellingen die op de foto niet zichtbaar of fotografisch niet exploiteerbaar zijn tussen rechte haakjes worden geplaatst. Na elke notitie wordt het NEGATIEFNUMMER vermeld, gevolgd door het jaar van de opname. Ingeval een geïnventariseerd VOORWERP NIET GEFOTOGRAFEERD werd, krijgt het niettemin zijn normale plaats in de tekst maar wordt de notitie gevolgd door de vermelding " niet gefotografeerd ". De meest voorkomende motiveringen voor het ontbreken van fotografische opnamen zijn de materiële onmogelijkheid de foto te maken (een grafplaat onder een biechtstoel) en de afkeuring van de opname om technische redenen of omdat zij niet beantwoordt aan de eisen van het opdrachtformulier. Indien het ensemble van het meubilair van een kerk niet kon worden gefotografeerd, bijvoorbeeld ingevolge restauratiewerken, dan wordt de lijst van het meubilair toch gepubliceerd, echter zonder negatiefnummers. De VOORWERPEN die zich NIET MEER TER PLAATSE bevinden op het ogenblik van de prospectie of van de fotografische zending, worden in het Repertorium opgenomen gevolgd door de vermelding " niet meer ter plaatse" of "waarschijnlijk niet meer ter plaatse". De wijze waarop de publikatie van het Repertorium is opgevat beantwoordt, in zijn summiere vorm, aan de opdracht die ons werd toevertrouwd. Daarbij mag echter niet uit het oog verloren worden dat de gelijktijdige raadpleging van de repertoriumlijsten en de fotodocumenten -de onmisbare aanvulling voor de identificatie van de voorwerpen -, aan de kunsthistorici een bron van opzoekingsmogelijkheden biedt, die door de toevoeging van de indexen van de voorwerpen, de onderwerpen en de kunstenaars nog verruimd zullen worden *. Raphaël v AN DE w ALLE Verantwoordelijke voor het Departement van het Fotoarchief r Die fotodocuroentatie kan door het publiek geraadpleegd worden in de leeszaal van het Archief van het Instituut (Jubelpark I, ingang Renaissancelaan) op alle werkdagen van 9,30 u tot 12 u en van 14 u tot 17 u behalve op zaterdag. Fotografische afdrukken kunnen besteld worden in de leeszaal of per brief tegen volgend tarief : contactafdrukken E ( 9 x 12) = 4 BF C (24 x 30) = 35 BF A (13x18)=15 BF D (30x40)=50 BF B (18x24)=25 BF F (40x40)=65 BF De negatieven aangeduid met de letter M, van het formaat 56 x 72 mm, worden als vergrotingen van 13 x 18 cm geleverd.

8

9 LIJST DER AF KOR TIN GEN afk. : afkomstig kw. : kwart alg. : algemeen 1. : lengte b. : begin links boven Lod. : Lodewijk br. : breedte m. : midden ca. : circa monogr. : monogram cf. : confer N. : noord(en) chronogr. : chronogram N.-0. : noordoost(en) cl. : cliché N.-W. : noordwest(en) d. : diepte niet-geïd. : niet-geïdentificeerd diam. : diameter 0. : onder e. : einde 0. : oost(en) ext. : exterieur polychr. : polychroom ged. : gedateerd r. : rechts gepolychr. : gepolychromeerd reprod. : reproduktie get. : getekend resp. : respectievelijk h. : helft toeg. : toegeschreven hoogte tot. : totaal H. : Heilige W. : west(en) HH. : Heiligen z. : zuid(en) her k. : herkomstig z.d. : zonder datum inscr. : inscriptie z.-o. : zuidoost(en) int. inv. : interieur : inventaris Z.-W. : zuidwest(en)

10

11 TREF WOORDENLIJST Dit classificatieplan is een uittreksel uit de trefwoordenlijst die in het Fotoarchief gebruikt wordt. Het tracht nochtans volledig te zijn met betrekking tot de rubrieken van het Repertorium. ï EXTERIEUR Tribune Hostiedoos Triforium Kelk INTERIEUR Troggewelf Kruis Tromp Kruis, Borst- ARCHITECTUUR (detail) Vakwerk Kruis, Processie- Baldakijn Venster en maaswerk Kruis, Triomf- Ballc Waterspuwer Kruisbeeld Balkzool Windschoor Liturgische kam Band Zuil Liturgische waskan Basis Zwik Monstrans Bedaking Pateen Bevloering AFGIETSEL EN GAL V ANOPLASTIE Paternoster Bindsteen Pax Boog en bogenrij ALTAAR Pixis Boog- en gewelfaanzet Altaar Reliekhouder Bovendorpel Antependium Reliekschrijn Console Draagaltaar Schep bekken Credensnis Huisaltaar Spijkerboom Deur, Buiten- Thabor Fronton BEDEVAARTVAANTJE Wierookscheepje Fundering Wierookvat Gebint BIECHTSTOEL Wierookvatstaander Gewelf Wijwateremmer Kapiteel BLAZOEN Wijwaterkwast Karbeel Carte! ( obiit) Koepel Stamboom DECORATIE Kraagsteen Wapenschild Afsluiting Kraagstuk Beschilderd doek Kroonlijst BOEKBAND Deur, Binnen- Kruisbloem Houtwerk Makelaar CERAMIEK Lambrizering Muur Lederbekleding Muuropening COMMUNIEBANK Muurschildering Muurverband Nis Nis CuLTUSOBJECT Omlijsting Parket Aanwijzer Stuc Pendentief Ablutievaatje Tochtportaal Pijler Altaarlessenaar Wandversiering Pilaster Ampullen en -schaal Pinakel Canonbord DOKSAAL Pisclna Chrisma torium Plafond Ciborie DOOPVONT Portaal en poortgebouw Ciborie, Berechtings- Sluitsteen Custode DRUKWERK Steunbeer Devotieobjecten Boek Tra bes Fylacterion Trap Gemellion EX-VOTO 9

12 FOLKLORE Plan Retabel Kunstbloemen en -vruchten onder Plan van een gebouw Retabelfragment stolp Volksprent KAST RusTMEUBEL Begijnekast Bank en bankje GEDENKTEKEN Broederschapslijst Bidstoel Commode Katheder GLASRAAM Handdoekrek Koorzitmeubel Kast Kruk GLASWERK Kastpaneel Stoel Achterglasschildering Kleerkàst Tribune Glaswerk Legrek Troon Muurkast Zetel GRAFMONUMENT Sacristie kast SCHILDERIJ HANDSCHRIFT KERKMEESTERSBANK SCRIPTA HUISHOUDEN KLANK Archivalia Aquamanile Altaarcarillon Inscriptie Schenkkan en bekken Gong Ledenlijst Vaas Handbel Klok SCULPTUUR IJZER- EN BESLAGWERK Klokje, Hang- Hek Muziekinstrument SLUITSTUK Hengsel werk Orgel Koorkapgesp Muuranker Ratel Sleutel TABERNAKEL Sluitwerk KOFFER Tabernakel Torenkruis Koffer Baldakijn en troonhemel Trapleuning Koffertje Expositietroon INSIGNE KOORGESTOELTE TAFEL Banier Console Bladwijzer KOORLEZENAAR Credenstafel Borsthanger Tafel Ceremoniestaf KRUISWEG Gildebreuk TAPISSERIE Gilde- of Corporatietoorts MINIATUUR Hellebaard van suisse TEXTIEL Hoofddeksel MOZAÏEK Albe Kerkmeestersstaf Antependium Kromstaf OFFERANDE Aurifrisia Kroon Collecteschaal Baldak:ijn en troonhemel Kruisdragende wereldbol Offerblok Banier en vlag Pelgrimsinsigne Schaal en schotel Borduurwerk Scepter Bursa PREEKSTOEL Corporale JUWEEL Ambo Dalmatiek Preekstoel Gekleed beeld KAART-PLAN-MAQUElTE Handschoen Kaart RETABEL Hoofddeksel Maquette van een gebouw Besloten hofje Humeraal Maquette-reductie Huiskapel J ugum Domini r 10

13 Kazuifel Kelkvelum Koorkap Liturgisch gewaad Mijter Palla Stool en manipel Uniform Velum UURWERK K.lokkekast Pendule Uurwerk Zonnewijzer VERLICHTING Aansteker en domper Berechtingslantaarn Godslamp Kandelaar Kandelaber Lantaarn Lichtarm Lichtkroon en kaarsenstaander Luchter Processielantaarn Snuiter Wandlicht VERWARMING Handen verwarmer Kachel VOERTUIG Wagen VOETSTUK Console Sokkel Voetstuk Zuil WAPEN EN WAPENRUSTING WATER Lavabo Wijwaterbakje Wijwatervat WETENSCHAPSJNSTRUMENTEN Barometer Maten en gewichten Windwijzer ZEGEL j

14

15 BO CHOLT. - KERK SINT-BENEDICTUS (LOZEN) Neogotische éénbeukige kruiskerk met vóórstaande westertoren naast de noordelijke zijbeuk, in baksteen gebouwd tijdens de eerste jaren van deze eeuw. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (M '74). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M '74), naar het doksaal (M '74). ALTAAR ALTAAR, Hoofd-, met aan voorkant tafel vier medaillons, voorstellend : Offer van Brood, van Wijn, het offer van Me!chisedek en Christus met hostie, op tabernakel H. Geestduif, bekroning : Calvarie, ca. 1935, marmer en brons (M '74). ALTAAR, Zij-, N., met modern pleisteren beeld van 0.-L. Vrouw met Kind, 2e kw. xxe, marmer en baksteen (M '74). ALTAAR, Zij-, Z., met modern pleisteren beeld van de H. Benedictus, 2e kw. xxe, marmer en baksteen (M '74). ALTAAR, Dienst-, uit voormalige communiebank, b. xxe, neogotisch, eik (M '74). BIECHTSTOEL m. XIxe (?), eik (M '74). CULTUSOBJECT KELK, met 1892 ged. schenkingsinscr. t.n.v. Hendrik en Franciscus Spaas aan hun broer priestergewijd, neogotisch, verguld zilver, h. 24 (M '74). MONSTRANS, Zonne-, 2e h. XIXe, verzilverd en gedeeltelijk verguld koper, h. 55,5 (M '74). KRUISWEG (14 staties) door Karel Theunissen, uit As, ca. 1930, doek, 80 X 58, Pilatus veroordeelt Jezus (M '74), Jezus wordt met het kruis beladen (M '74), Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis (M '74), Jezus ontmoet zijn Moeder (M '74), Simon van Cyrene helpt Jezus' kruis dragen (M '74), Jezus ontmoet Veronica (M '74), Jezus valt voor de tweede maal onder het kruis (M '74), Jezus ontmoet de dochters van Jerusalem (M '74), Jezus valt voor de derde maal onder het kruis (M '74), Jezus wordt van zijn klederen beroofd (M '74), Jezus wordt aan het op de grond liggend kruis genageld (M '74), Jezus sterft aan het kruis (M '74), Jezus wordt van het kruis afgenomen (M '74), Jezus wordt in het graf gelegd (M '74). PREEKSTOEL op de kuip reliëfs voorstellend o.a. Mozes met de Tafelen der Wet, ca. 1900, neogotisch, eik (M '74). RUSTMEUBEL BIDSTOEL, 2e h. XIXe, hout, rood fluweel, 87 x 56 (M '74). KERK SINT-LAURENTIUS Gotische kruiskerk, met voorstaande westertoren, driebeukig schip van vijf traveeën en polygonaal afgesloten koor. De toren dateert van 1411, het schip van In 1910 is de kerk merkelijk vergroot : om het schip met twee traveeën te verlengen werd de toren in blok verschoven in westelijke richting, over een afstand van 9,40 m *. Na zware beschadiging door oorlogsgebeuren in 1944 werd de kerk hersteld in 1950, door architect Van den Dael, uit Heverlee. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-0. (B 35637'42) ; partieel gezicht z. (E 37754, z.d.), Z.-W. (E 37753, z.d.), W., toren (B 35542' 42). * Da:t werk is uitgevoerd onder de leiding van Ing. Hendrik Weiss, uit Budapest.

16 BOCHOLT INTERIEUR Partieel gezicht : middenbeuk en zijbeuk Z. (M ' 76), koor (A 70884'44), hoek koor en transept Z. (A 70913'44), middenbeuk en zijbeuken, naar het W., na brand 1944 (A 74978'44), huidige toestand (M '76), middenbeuk, na brand (A 74979'44). ARCHITECTUUR (detail) BASIS zuil middenbeuk, ca (A 70914'44). GEWELF, gotisch ribbengewelf koor, ca (M ' 76) (cf. ook DECORATIE, MUURSCHILDERING). KAPITEEL, Maaslands, ca. 1476, hardsteen (A 74980'76). Nis, in zijwand koor, 2e h. xve (A 70889'44) (cf. ook WATER, LAVABO). Nis, in buitenwand koor, 2e h. xve (B 35559'42) (cf. ook SCULPTUUR, Beeld, H. Catharina van Alexandrië). ALTAAR Hoofdaltaar, b. xxe, neogotisch, met retabel xv1e (M '76) ; detail : predella, met voorstelling van de Apostelen, schilderwerk 38 x 71, linkerhelft met de HH. Thomas, Jacobos de Mindere, Petrus, Philippus, Johannes (M '76), rechterhelft met de HH. Paulus, Bartholomeus, Andreas, Mattheus, Thaddeus, Simon (M '76). BIECHTSTOEL - met allegorische voorstelling van vier deugden, m. xvne, eik (A 68045'44) ; details : de zuiverheid en de hoop (A 70912'44), de hoop en de boetvaardigheid (A 70910'44), de boetvaardigheid en het geloof (A '44), bovendeel ingang l. met fries (A 68049'44), bovendeel ingang r. met fries (A 68048'44), hoofdgestel met blazoen (A 68046'44), bovendeel ingang met fries (A 68047'44). - Ie h. xvme, eik (A 70901'44). - met voorstelling van de vier Evangelisten, m. xvme, eik (A 68043'44) ; details : de evangelisten Marcus en Lucas (A 70899'44), Lucas en Johannes (A 70898'44), Johannes en Mattheus (A 70900'44), hoofdgestel met blazoen (A 68044'44). COMMUNIEBANK Ie h. xvme, eik (A 70918'44). CUL TUSOl3JECT AMPULLEN (EN SCHAAL), Hollandse merken ( ) en FF, zilver, h. 12,2 (M '76). CIBORIE, le h. xxxe (?), stijl Lod. XIV, zilver (M ' 76). HOSTIBDOOS, ca. 1800, messing, h. 11 (M '76). KELK, op de sierkelk drie medaillons voorstellend de drie goddelijke deugden, door J. Lambotte, uit Luik, Belgische merken ( ) en JL, zilver, h. 26,5 (A '76). KELK door J. Devroye, met 1936 ged. schenkingsinscr. van de parochianen aan pastoor P. Lemmens en onderpastoor J. Goffin, verguld zilver, voorstellingen o.a. van 0.-L.-Vrouw met Kind en filigraanwerk, h. 17,9 (M '76)..KRUISBEELD, xvme, hout, b. corpus 47,5 (M '76)..KRUISBEELD, ca. 1800, h. 19,2, messing (niet gefotografeerd). MONSTRANS, Zonne-, ca. 1700, zilver en verguld koper, h. ca. 60 (M '76). WIJWATER.EMMER, Ie h. XIXe, messing, h. 25,2 (niet gefotografeerd). DECORATIE MUURSCHILDERING, op koorgewelf, b. XIXe (M '76) (cf. ook ARCHITECTUUR, GEWELF). DOOPVONT met vier maskers, XVIe, hardsteen, h. 159 (A 70915'44). GRAFMONUMENT van de familie Rochaw, ridders van de Teutonische Orde, in 1680 geplaatst door de Bocholtz (volgens chronogr.), met blazoen en 16 kwartieren, hardsteen (A 15239'14-18). KAST SACRISTIEKAST, onderkast XIXe, bovenkast m. xvme, eik (M '76). KLANK KLOK, gewijd ter ere de H. Antonius abt, onder het peterschap van P. E. Mertens en C. D. Hentjens, gegoten door A. L. Vandengheyn in 1866, brons, h. 120 (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 55236'43).

17 KLOK, gewijd ter ere 0.-L.-Vrouw Onbevlekt, onder het peterschap van P. F. Martens en C. E. Hentjens, gegoten door A. L. Vandengheyn, brons, h. 150 (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 55245'43). ORGEL, orgelkast en tribune doksaal m. xvme (vernield in brand 1944) (A 70902'44) ; details : tribune met voorstelling muziekinstrumenten, deel l. (A 70904'44), middendeel (A 70905'44), deel r. (A 70903'44). PREEKSTOEL met op de kuip voorstelling van de H. Anna te Drieën en apostelen, 2e h. xvtje, eik (A 70907'44) ; details : kuip (M '76), voorstelling de H. Anna te Drieën (A 70908'44), trap (A 70909'44), wandstuk (M '76). RETABEL Antwerps werk, ca. 1500, gebeeldhouwde taferelen uit het leven van 0.-L.-Vrouw, verticaal verdeeld in drie vakken van elk twee verdiepingen, zijluiken beschilderd met o.a. taferelen uit het leven van de H. Laurentius, totaalbeeld, met geopende luiken (A 70878'44), zonder luiken (A 68039'44 ; B '53), linkervak, onder : de Besnijdenis (B '53) ; details : Maria, Jezus en priester (B '53 ; B '53), Jodin (B '53), de profetes Anna (B '53) ; boven, de Aanbidding der Herders (B '53 ; B '53 ; A 70879, z.d.) ; details : Maria en Jezuskind (B '53), herder en Maria (B '53), herder (B '53), twee herders (B '53) ; middenvak, onder : dood van Maria (A 70881'44; B '53) ; details : Maria en vier apostelen (B '53), Maria en drie apostelen (B '53), twee apostelen (B '53), drie apostelen (B ' 53), vier apostelen (B '53), Maria en acht apostelen (B '53), Maria en drie apostelen (B '53), vijf apostelen (B '53), apostel (B '53 t.m. B '53) ; middenvak, boven : Boom van Jesse (B 35556'42 ; B '53 ; B '53) ; details : Jesse (B '53), 0.-L.-Vrouw met Kind en twaalf personages (B '53), twee profeten 1. (B '53), twee profeten r. (B '53), vier personages l. (B ' 53), vier personages r. (B '53), 0.-L.-Vrouw en Kind en vier personages (B '53), 0.-L.-Vrouw met Kind (B '53 ; B '53), de profeet Jeremias (B '53), een profeet (B '53), Jesse (B '53), twee profeten (B '53 ; B '53), buste profeet (B '53) ; rechtervak, onder : de Opdracht van Jezus in de tempel (A 70880'44 ; A 70882' 44; B '53) ; details : Jozef, Maria en Jezuskind (B '53), Jezuskind, priester en dienaressen (B '53), Jozef, Maria, Jezuskind, priester en dienares BOCHOLT (B '53), toeschouwers, twee vrouwen en een man (B '53), vier vrouwen (B '53), Maria, Jezuskind en priester ten halven lijve (B '53) ; rechtervak, boven : de Aanbidding der Wijzen (A 70883'44 ; B '53 ; B '53) ; details : Maria, Jezuskind en Wijze (B '53), Maria en Jezuskind (B '53), een Wijze (B '53), Wijze en knecht (B '53), Jozef en soldaat (B '53), Maria en Jozef (B ' 53), twee Wijzen en twee dienaars (B '53), een Wijze, geknield (B '53), in buste (B '53), soldaat (B '53), Jozef (B '53 ; B '53), stadsmerk Antwerpen, aan voet Wijze (B '53) ; details, over zijkanten : de Evàngelisten, twee l. (B '53 ; B '53), twee r. (B '53 ; B ' 53), een evangelist (B '53 ; B '53) ; architectuur, boven l. (B '53) ; stadsmerk Antwerpen (A '53). Retabel gesloten : vijf taferelen, voorstellend : onder 1. Opdrachtgever met de H. Laurentius, midden 0.-L. Vrouw met Kind, r. de H. Catharina van Alexandrië, boven de Boodschap van de engel Gabriël aan Maria (A 70877'44), de drie taferelen onder (B '54), opdrachtgever met de H. Laurentius (A 70887'44 ; B 95991' 46; B '54), 0.-L.-Vrouw met Kind (A 70888'44 ; B 95989'46 ; B '54), de H. Catharina van Alexandrië (A 70885'44 ; B 95993'46 ; B '54), de Boodschap van de engel Gabriël aan Maria (B '54 ; B '54), de engel Gabriël (A 68040'44 ; B 95987'46), Maria (A 70886'44 ; B 95985'46). Luiken open : onder, taferelen uit het leven van de H. Laurentius, o.a. Laurentius deelt aalmoezen uit, Laurentius door Paus Sixtus m tot aartsdiaken aangesteld en marteldood van de heilige (B '54), Laurentius deelt aalmoezen uit (B 35555'42 ; B 95990'46 ; B '54), Laurentius en Paus Sixtus m (B 35558'42 ; B 95988'46 ; B '54), marteldood (B 35557'42 ; B 95992'46 ; B '54) ; boven, Laurentius geboeid en voor de rechters gebracht (B '54 ; B '54) ; Laurentius geboeid (A '44 ; B 95986'46), Laurentius voor de rechters (A 68042'44 ; B 95984'46). SCHILDERU - Jezus valt onder het kruis, xvne, doek (M '76). - Jezus verschijnt aan de ongelovige Thomas, copie naar P.-P. Rubens, xvne, doek, ca. 150x 110 (M ' 76). - Christus op het stro, copie naar P.-P. Rubens, xvue, doek, ca. 150x 110 (M '76). - Jezus staat op uit het graf, xvue, doek (M '76). 15

18 BOCHOLT SCULPTUUR Beeldengroep, Calvarie, le h. xve, gepolychr. hout (vernield in brand 1944) : Jezus aan het kruis (B 35543'42), Maria (B 35545'42), Johannes (B 35544'42). Beeld, H. Antonius abt, 2e h. xve, gepolychr. hout, h. 105 (B 35552'42). Beeldengroep, Pietà, 2e h. xve, gepolychr. hout, h. 98 (B 35549'42). Beeld, H. Christoffel, met Jezuskind, e. xve, eik, h. 300 (B 16854'14-18 ; B 35560'42 ; B '47 ; A 16659, z.d.) ; profiel, naar l. (B '47), profiel naar r. (B ' 47), rugzijde (B '47) ; details : buste heilige en Jezuskind (B '47), buste (B '47), hoofd van heilige en Jezuskind (B '47), hoofd van heilige (B '42 ; B '47 ; B 70126, z.d.). Beeld, 0.-L.-Vrouw en Kind op maansikkel vertrapt de duivel, b. xv1e, gepolychr. hout, b. ca. 125 (B 35548'42 ; A 16658, z.d. ; B 16853, z.d. ; B 60095, z.d.). Beeld, 0.-L.-Vrouw en Kind roet druiventros, e. xve, gepolychr. hout, afk. kapel Veldhoven (copie naar oorspronkelijk thans verdwenen beeld) (B 35553'42 ; B 60096, z.d.) ; profiel naar l. (A 70896'44) ; detail : buste (A 70897'44). Beeld, H. Laurentius, b. xv1e, gepolychr. hout, h. 95 (B 35551'42). Beeld, H. Ambrosius, 1e kw. xv1e, gepolychr. bout, h. 80 (B 35547'42 ; B 60094, z.d.). Beeld, H. Lucia, Ie kw. xv1e, gepolychr. hout (vernield in brand 1944) (A 70923'44). Beeld, H. Rocbus van Montpellier, Ie h. xv1e, gepolychr. hout, h. 97 (B 35546'42). Beeld, H. Sebastiaan, xvxe, gepolychr. hout (vernield in brand 1944) (A 70925'44) ; profiel naar l. (A 70926'44). Beeld, H. Catharina van Alexandrië, e. XVIe (?), steen, h. ca. 50 (vernield in brand 1944) (B 35559'42) (cf. ook ARCHITECTUUR, Nis). Beeldengroep, H. Anna te Drieën, xvne, gepolychr. hout, b. 85 (B 35550'42). Beeld, H. Catharina van Alexandrië vertrapt de filosoof Porphyrus, xvne, gepolychr. bout (vernield in brand 1944) (A 70922'44). TABERNAKEL Sacramentstoren, 2e h. xve, messing, b. 525 (A 15662'41 ; B 35554'42) ; details : beeldjes, de apostelen Petrus en Paulus (B 35562'42), de heiligen Laurentius en Servatius (B 35563'43), Johannes evangelist en Catharina van Alexandrië (B 35564'42), Petrus apostel (B 80066'46) ; detail : hoofd (A 77478'46). TAFEL CREDENSTAFEL, 2e h. xvme, eik, h. 61 (A 70891'44). VERLICHTING KANDELAAR, Ie h. xvne, messing, h. 25 (M '76). KANDELAAR (5 van 10), m. xvne, messing, h. 38 (2), 43 (2), 55,5 (2), 59 (2), 65 (2) (M '76). KANDELAAR (2), kraag-, 2e h. xvne, messing, h. 18,5 (M '76). KANDELAAR, le h. xvme, messing, b. 21 (M '76). KANDELAAR (2), ca. 1800, messing, b. 19,3 (M '76). KANDELAAR (2 van 8), ca. 1800, messing, h. 116 (2) en 142 (2) (M '76). LICHTKROON (EN KAARSENSTAANDER), met beeldje 0.-L. Vrouw met Kind, verbouwd tot godslamp, neogotisch (?), messing (M '76). WANDLICHT (2), op reflector eigendomsinscr. t.n.v. Anna Ryner, xvne, messing (niet meer ter plaatse) (A 70924' 44). WATER LAVABO, tuitkannetje met twee tuiten, 2e h. xve (?), brons, h. 30 (A 70890'44 ; A 70889'44) (cf. ook ARCHI TECTUUR, Nis). WIJWATERBAKJE, le h. XIXe, rood- en geelkoper, h. 40 (M '76). WUWATERVAT, xve, hardsteen, h. 29 (M '76). WIJWATERVAT, xve, hardsteen, b. ca. 25 (A 70916'44). WIJWATERVAT, xve, hardsteen, h. ca. 25 (A 70917'44). KERK SINT-WILLIBRORDUS (REPPEL) De neogotische éénbeukige kruiskerk, met driezijdig kooreinde, in baksteen met banden natuursteen, werd in 1925 gebouwd door architect Christiaens, uit Tongeren. Ze staat aan de noordzijde, dwars op de richting van de oude gotische kerk in witte steen, waarvan de toren uit de veertiende en het koor uit de zestiende eeuw bewaard bleven. 16

19 EXTERIEUR Partieel gezicht Z.-W. met oud koor (A 70855'44), oud koor (A 70856'44) ; partieel gezicht W., met oude toren (A 68035'44). INTERIEUR Partieel gezicht nieuwe kerk, koor en transept z. (M 90777'74), transept N. en middenbeuk, naar het doksaal (M 90778'74), koor oude kerk (A 70857'44 ; M 90776'74). CULTUSOBJECT AMPULLEN EN -SCHAAL, ampullen, 2 niet-geïd. merken, 2e h. xvne, zilver, h. 13,5, schaal met 1907 ged. schenkingsinscr. t.n.v. G. Mathieu aan pastoor R. Lahaye, zilver (?), 18X24 (M 90786'74). KELK, op de voet abtswapen tussen de initialen I en DC verbonden, ged. 1632, verguld zilver, h. 25,5 (A 70870' 44). KELK, onder de voet schenkiogsinscr. t.n.v. M A Van de Graaf, 2e h. xvne, verguld zilver, h. 27,5 (A '44). KRUIS, PROCESSIE-, ca. 1700, messing, h. 40 (M 90784'74). MONSTRANS, Cilinder-, met beeldjes van twee heiligen, onder baldakijn beeldje 0.-L.-Vrouw met Kind op maansikkel, bekroond met kruis en passiewerktuigen, merk H op IB (?), m. xvne, zilver, h. 48,5 (A 70872'44). WIEROOKVAT, m. XJXe, verzilverd koper, h. 27 (M 90782' 74). DOOPVONT m. XIXe, hardsteen, deksel messing, tot. h. 161 (M 90779' 74). PREEKSTOEL op de kuip voorstelling Jezus ondervraagt de schriftgeleerden, 2e k. XIXe, marmer, hardsteen en witte steen (M 90780'74). SCULPTUUR Beeldengroep, Calvarie, gepolychr. hout, details : beeld Jezus aan het kruis, e. xve, h. 110 (A 70858'44), beelden Maria en Johannes, b. XVIe, h. 105 (B 60114, z.d. ; B , z.d.), beeld Maria (A 70859'44) ; detail : hoofd (A 70860'44), beeld Johannes (A 68036'44) ; detail : hoofd (A 68037'44). BOCHOLT Beeld, H. Barbara, ca. 1525, gepolychr. hout, h. 115 (A 70864'44 ; B 60113, z.d. ; B , z.d.), profiel naar l. (A 70865'44) ; detail : hoofd van heilige (A 70866'44). Reliëf, medaillon met buste Christus (?), xvue, eik, diam. 50 (M 90785'74). Beeld, Jezus aan het kruis, xvme, gepolychr. hout, h. 185 (A '44) ; detail : hoofd (A 70862'44). TEXTIEL BORDUURWERK, gepolychr. bloemen op witte zijde, b. xvme, 265x55 (A 70867'44) ; details : middenstuk (A 70869'44), zijkant (A 70868'44). VERLICHTING KANDELAAR (4), m. xvne, messing, h. 42 (2) en 45 (2) (M 90781'74). KANDELAAR (4), 2e h. xvme, messing, h. 40 (M 90783'74). WATER WIJWATERVAT met blazoen, 2e h. xv1e, hardsteen, h. 22 (M 70863'44). KAPEL SINT-JOB SCULPTUUR Beeld, H. man Job, xvne, gepolychr. hout ; detail : buste (A 68050'44). De kapel is afgebroken en het beeld werd niet teruggevonden. KAPEL 0.-L.-VROUW VAN BIJSTAND Rechthoekige kapel in baksteen, met driezijdig afgesneden koor en bekroond met een dakruiter, opgericht in de achttiende eeuw. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-0. (A '44), Z.-W. (A 70919'44), N.-W. (A 70920'44). SCULPTUUR Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, Mechels werk, xv1e, gepolychr. hout, h. 46 (A 70892'44), profiel naar r. (A 70893'44) ; details : Jezuskind (A 70894'44), buste 0.-L. Vrouw (A 70895'44). 17

20 BREE KERK SINT-LUTGART ('T HASSELT) Moderne zaalkerk met rechthoekig koor, in baksteen, gebouwd in De westertoren staat naast de noordelijke zijbeuk. EXTERIEUR Partieel gezicht Z., met westertoren (M '74). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M '74), naar het W. (M '74). ALTAAR ca. 1937, marmer (M '74). VERLICHTING KANDELAAR, kraag- (6), stijl xvne, messing, h. 26 (niet gefotografeerd). KERK SINT-MARTINUS (BEEK) Basilicale kerk, met vóórstaande westertoren, driebeukig schip van drie traveeën en polygonaal afgesneden koor. De Romaanse toren, uit ruw bouwmateriaal met hoekblokken en enkele lagen in visgraatverband, gebouwd gedurende de elfde eeuw, oorspronkelijk gesloten aan de buitenzijde, kreeg later een westelijke ingang. De bovenste lagen, in baksteen, zijn van jongere datum. Schip en koor, in natuursteen, zijn laat-gotisch uit de vijftiende eeuw. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (B 35565'42) ; partieel gezicht Z.-W. (M 90794'74), met westertoren (B 35566'42). INTERIEUR Partieel gezicht middenbeuk met koor (M 90795'74), middenbeuk en zijbeuk N., naar het doksaal (M 90796'74). ALTAAR Hoofdaltaar, neogotisch, met Calvarie XVIe, gepolychr. hout (M 90793'74). BIECHTSTOEL - 3e kw. xvme, Rococostijl, eik (B 58318'44) ; details : deur (B 58319'44), zijkant r. (B '44), zijkant l. (B 58322'44), bekroning (B 58325'44). - 3e kw. xvme, Rococostijl, eik (B 58323'44) ; details : deur (B 58324'44), zijkant l. (B 58326'44), zijkant r. (B 58327'44), bekroning (B 58320'44). CULTUSOBJECT CmoRIB, merk NC, le b. xvxrre, zilver, h. 43 (B 58330'44). KELK, met blazoen en 1668 ged. eigendomsinscr. t.n.v. Bartholomée de Mean, en 1801 ged. t.n.v. H. Jansens, merken : Franse lelie en I op M, verguld zilver, h. 23 (B 58329'44). KELK, 1685 ged. schenkingsinscr. t.n.v. het kapittel van Thorn, twee niet-geïd. merken, zilver, h. 23 (B 58328'44). Kl!LK, merken : I, TW en niet-geïd. merk, 1781 ged. eigendorosinscr., zilver, h. 23,5 (M 90806'74). KRUIS, PROCESSIE, m. XIXe, messing, h. 76 (M 90800'74). KRUISBEELD op voetstuk, ca. 1700, messing, h. 28 (M 90803'74). MONSTRANS, Zonne-, Hollandse merken ( ) en FI, zilver en verguld koper, h. 70 (M 90807'74). RBLIBKHOUDER -monstrans, van de H. Martinus, ged (volgens chronogr.), zilver, h. 30,7 (B 58331'44). RELIEKHOUDER -monstrans, met drie beeldjes van heiligen, e. XIXe, neogotisch, zilver, h. 54 (M 90808'74). WIEROOKSCHEEPJE, b. XIXe, messing, 15 x 15 (M 90804' 74). WIEROOKSCHEEPJE, merken : kroon en LP, m. XIXe, zil. ver, 15,5 x 18,5 (M 90805'74) (cf. ook WIEROOKVAT). WIEROOKVAT, merken : kroon en LP, m. XIXe, zilver, h. 33,5 (M 90805'74) (cf. ook WIEROOKSCHEEPJE). r 18

21 BREE r DECORATIE LAMBRIZERlNO, op gelijkvloers toren, m. xvme, eik (M 90797'74). DOKSAAL op verdieping toren, balustrade XIXe, smeedijzer (B 35567'42). KAST SAcRISTIEKAST, onderkast 4 deuren, terugspringende bovenkast 2 grotere en 2 kleinere deuren, m. xvme, eik (M '74). KLANK ORGEL, orgelkast, le h. xvme, eik (M 90809'74). kazuifel, voorzijde (B 58337'44), rugzijde (B 58335'44) en koorkap (B 58338'44), detail (B 58334'44). VELUM, Pelikaan voedt zijn jongen, XIXe, witte zijde, goud en veelkleurige geborduurde bloemen (M 90813'74). VERLICHTING KANDELAAR (2), m. xvue, messing, h. 29 (M '74). KANDELAAR (2), kraag-, m. xv11e, messing, h. 19 (M 90812'74). KANDELAAR (2 van 6), b. xvme, messing, h. 50 (4) en 52 (2) (M 90802'74). WATER WuwATERVAT, e. xvme, zwart en wit marmer, h. 99 (M 90798'74). SCULPTUUR Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, Sedes, ca. 1300, gerestaureerd, gepolychr. hout, b. 74 (B '42). Beeldengroep, H. Anna te Drieën, e. xve, gepolychr. hout, h. 95 (B 35568'42). Beeld, H. Catharina vertrapt keizer Maxentius, b. xve, gepolychr. hout (B 35575'42). Beeld, H. Lucia, ca. 1510, gepolychr. hout, h. 93 (B 35570'42). Beeldengroep, Calvarie, le h. xv1e, gepolychr. hout, details : Jezus aan het kruis, h. 150 (B 35574'42 ; B 60097, z.d.), hoofd van Jezus (B 60098, z.d.), Maria, h. 115 (B 35572'42 ; B 60110, z.d.), Johannes, h. 110 (B 35573'42 ; B 60109, z.d.). Beeldengroep, H. Martinus deelt zijn mantel met een bedelaar, ca. 1600, gepolychr. hout, h. 60 (B 35569'42 ; B 60375, z.d.). TEXTIEL KAzuIFEL, 3e kw. xvme, zwart fluweel met goud en geborduurde veelkleurige bloemen (B 58336'44). KOORKAP, 3e kw. xvme, witte zijde met geborduurde veelkleurige bloemen (B 58332'44). KOORKAP, XIXe, goudlaken, schild met Pelikaan voedt zijn jongen en gekleurde ingeweven veelkleurige bloemen (B 58333'44). LITURGISCH GEWAAD, zwart fluweel met goud, geborduurde veelkleurige bloemen, xvme, bestaande uit : dalmatiek, voorzijde (B 58340'44), rugzijde (B 58339'44), KERK SINT-MICHIEL Gotische vijfbeukige kruiskerk, in mergelsteen, met naaststaande westertoren aan de noordzijde, schip van vijf traveeën, rechthoekig koor met driezijdige absis geflankeerd door twee ondiepe zijkoren, eveneens driezijdig af gesloten. De oorspronkelijke delen van de kerk dateren uit het midden van de vijftiende eeuw : het koor, het transept met driezijdig afgesloten kruisarmen, een groot deel van de middenbeuk (met steunwissel) en de Sint-Annakapel, aangebouwd aan de noordelijke zijbeuk. De overige delen van het gebouw : de buitenste zijbeuken, af gedekt met zadeldaken, de toren en een westelijke travee van de middenbeuk werden gebouwd in , door architect Mortier, uit Gent. Te voren, in 1887, had architect Jaminé, uit Hasselt, een sacristie aangebouwd aan de noordzijde. EXTERIEUR Alg. gezicht N.-0. (B 16899'14-18), Z. (B 16898'14-18), Z.-W. (B 45944'43); partieel gezicht : westertoren (E 29313, z.d.). 19

22 BREE INTERIEUR Alg. gezicht naar het doksaal (B '14-18), naar het N.-0. (B 16900'14-18) ; partieel gezicht : middenbeuk, naar het koor en transept Z. (M 90962'74), noordelijke zijbeuk, naar het N.-W. (M 90963'74), transept Z. (B 16902'14-18). ARCHITECTUUR (detail) GEWELF, stergewelf middenbeuk, m. xve (B 35589'42). ALTAAR ALTAAR, Hoofd-, door Rooms, uit Gent, 1887 (niet gefotografeerd). ALTAAR, Zij-, N., van de H. Antonius van Padua, met retabel voorstellend 1. de H. Antonius overtuigt een ketter van Christus' tegenwoordigheid in de H. Eucharistie, m. neogotisch beeld van heilige, r. de H. Antonius preekt voor de vissen, ca. 1890, hardsteen en eik (M 90978'74). COMMUNIEBANK e. XIXe, eik, detail (M 90974'74). CULTUSOBJECT CIBORIE, deksel met bekroning Jezus aan het kruis, merk : GD, ca. 1700, verguld zilver, h. 39 (M 90992'74). KELK, onder de voet blazoen en 1631 ged. schenkingsinscr. t.n.v. Gerardus de Huls de Taxis, verguld zilver, h. 20,7 (B 282'05 ; B 35588'42). KELK, ged (?) onder voet, merken : M, ES en nietgeïd. merk, zilver, h. 22,5 (M 90988'74). KELK, op de welving gegraveerd kruis en monogram IS, ged op voetrand, merken : ID en drie niet-geïd. merken, zilver, h. 23,8 (M 90989'74). KELK, merken : M, TW en niet-geïd. merk, m. xvme, zilver, h. 23,3 (M 90990'74). KRUIS, PROCESSIE-, zonder Christus, ca. 1700, messing, h. 55 (M 90994'74). KRUISBEELD op voetstuk, m. xvme, messing, h. 41 (M 90977'74). KRUISBEELD, 2e h. XIxe, neogotisch, gepolychr. hout, h. 80 (M 90983'74). - MONSTRANS, Zonne-, onder de kroon pelikaan die zijn jongen voedt, merken : E en gekroonde F, b. xvme, zilver en verguld koper (M '74). WIEROOKVAT, 2e h. xvne, zilver, h. 22,2 (M 90993'74). WIJWATEREMMBR, le h. XIXe, messing, h. 36 (M 90995'74). DOOPVONT le h. XIXe, marmer, deksel messing, tot. h. 155 (M 90966'74). GRAFMONUMENT Grafsteen van Arnoldus van Meewen, zijn echtgenote Elisabeth van Belven, grootvader en overgrootvader Hendricus van Meewen, met alliantiewapen en acht kwartieren, 2e h. xvie, hardsteen (B 35586'42). Grafsteen van Fredericus Bormans (t 1619) en echtgenote Helwigis Mewen (t 1636), met alliantiewapen, hardsteen (B 35587'42). Grafsteen van C. S. Jacobs (t 1814), hardsteen, ca. 50x 50 (M 90967'74). INSIGNE Broederschapsinsigne met voorstelling H. Michaël en 1710 ged. inscr. t.n.v. Dionisius Beelen, zilver, h. 23 (niet gefotografeerd). KLANK KLoK, gegoten door M. Michiels, jr., uit Doornik, geschonken door echtpaar Johannes Vandermeulen-Valeria Wilsens, ged. 1935, brons, h. 80 (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 55248'43). KLOK, ged. 1935, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 51717'43). KOORGESTOELTE (detail), b. xvme, eik (M 90986'74). - PREEKSTOEL (details), cartouches afk. van voormalige preekstoel xvne, eik, h. 80, voorstellend Zegenende Christus met bol (M 90969'74), de evangelisten met symbool : Johannes (M 90980'74), Mattheus (M 90968'74), Marcus (M 90979' 74). RUSTMEUBEL BANK (EN BANKJE), knielbank met 1721 ged. eigendomsinscr. t.n.v. Agnes Boels, eik, 84X202 (M 90987'74). SCHILDERU - Ecce Homo, e. xv1e, paneel, 33 X26 (M 90985'74). 20

23 - Marteling van de H. Catharina, b. xvne, doek, ca. 175 x 125 (M '74). - Veronica met H. Aanschijn, b. xvne, paneel, 62 x 57 (M 90984'74). - Het gesprek tussen de H. Antonius abt en de H. Paulus van Thebe over het verdelen van het brood dat door een raaf wordt gebracht, e. xvne, doek, ca. 150 x 125 (M 90982'74). - Kroning van Maria (detail), ca. 1725, doek, ca. 275X 185 (M 90965'74). - Maria bezoekt haar nicht Elisabeth, m. xvme, doek, ca. 150X 125 (M 90964'74). VERLICHTING BREE KANDELAAR (4 van 10), m. xvne, messing, h. 57 (2), 60 (2), 62,5 (2), 66,5 (2), 72 (2) (M 90970'74). KANDELAAR (2), ca. 1700, messing, h. 65 (M '74). KANDELAAR, 2e h. xvme, geel- en roodkoper, b. 117 (M 90973'74). KANDELAAR (3 van 8), ca. 1900, neogotisch, messing, h. 39,5 (2), 43 (2), 47 (2), 56 (2) (M 90976'74). WATER WIJWATERVAT met vier maskers, ca. 1300, hardsteen, h. 90 (B 35585'42). SCULPTUUR Beeldengroep, Pietà, e. XIVe, gepolychr. hout, h. 105 (B 16906'14-18 ; B 35584'42). Beeld, Jezus aan het kruis, kruisarmen met de symbolen van de Evangelisten, 2e h. xve, gepolychr. hout, h. ca. 175 (B 35590'42 ; B 60101, z.d.). Beeldengroep, St-Anna te Drieën, ca. 1500, gepolychr. hout, h. 67,5 (B 16905'14-18 ; B 35583'42 ; B 60103, z.d.). Beeldengroep, Calvarie, b. XVIe, gepolychr. hout, h. Christus ca. 160, beelden 0.-L.-Vrouw en Johannes ca. 110 (M 90975'74). Beeld, H. Elisabeth van Hongarije, b. xvre, hout, h. 82 (B '58). Beeld, H. Johannes evangelist, b. XVIe, gepolychr. hout, h. ca. 90 (B 35582'42 ; B 60102, z.d.). Beeld, Apostel, ca. 1525, hout, h. 72 (B '58). Beeld, H. Christoffel, ca. 1525, geschilderd hout, h. 90 (B '58). Beeld, H. Rochus van Montpellier, ca. 1525, geschilderd hout, h. 130 (B '58). Beeldengroep, Jezus in het graf, le h. XVIe, gerestaureerd ca. 1910, gepolychr. steen (B 2703'05 ; B 16903' ; B 35576'42 ; B 60099, z.d.) ; details : Jezus, h. 174 (B 2704'05), 0.-L.-Vrouw (B 35579'42), de drie Maria's (B 2705'05), Maria Cleophas (B '42), Maria Magdalena (B 16904'14-18 ; B 35580'42), Maria Magdalena met engel (B 60100, z.d.), twee engelen (B 2706'05), engei met doornenkroon (B 35577'42), engel met nagels (B 35578' 42). Beeld, H. Antonius abt, le h. x:rxe, geschilderd hout, h. ca. 85 (M 90972'74). KERK 0.-L.-VROUW (GERDINGEN) Tweebeukige pseudo-basilicale kerk, met vóórstaande westertoren, schip van drie traveeën en koor met driezijdige absis, eertijds toegewijd aan de H. Quirinus. De benedenverdieping van de toren, opgetrokken in onbekapte steenblokken en gesloten aan de buitenzijde, dateert vermoedelijk uit de elfde eeuw. Het schip, met enkel een noordelijke zijbeuk, en het koor zijn laatgotisch (vroegzestiende eeuw). De kerk is afgebrand in Ze werd gerestaureerd in 1883, door architect J aminé, uit Hasselt. EXTERIEUR Alg. gezicht N. (A 58018'44), 0. (A 58020'44) ; partieel gezicht Z., met ingangsportaal en sacristie (A 58019'44), Z.-W. met toren (A 58017'44). INTERIEUR Alg. gezicht naar het doksaal (A 58022'44 ; M 90423'74) ; partieel gezicht : middenbeuk met koor (A '44 ; M 90422'74), zijbeuk, naar het 0. (A 58023'44), naar het Z. (A 58024'44). ALTAAR Hoofdaltaar, detail : altaartafel met beeldjes : Zegenende Christus met bol, de apostelen Petrus en Paulus en de 21

24 BREE Evangelisten met hun symbool, ca. 1887, hardsteen (M 90428'74). COMMUNIEBANK ca. 1887, neogotisch, eik (niet gefotografeerd). CULTUSOBJECT AMPULLEN (EN -SCHAAL), Belgische merken ( ) en FL, zilver, h. 12 (M 90433'74). KELK, merken : Luik 1688, prinsbisschop van Elderen en niet-geïd. merk, zilver, h. 23,5 (A 54292'44). KELK, merken : Luik (?) en TW, 2e kw. xvme, zilver, h. 22,8 (M '74). KELK, merken : WH en drie niet-geïd. merken, 3e kw. xvme, zilver, b. 25,2 (A 54291'44). KRUIS, PROCESSIE-, 2e h. XIXe, messing, h. 70 (M 90429' 74). RELIEKHOUDER -monstrans, xve, verguld zilver, h. 35,5 (A 58029'44). RELIEKHOUDER, 2e kw. xvrne, zilver en verguld koper, h. 30 (M 90432'74). RBLIBKSCHRIJN, 2e h. xvne, messing, 72 x 87 x 42, lao,ge zijde (A 58026'44), zijkant (A 58027'44). WIEROOKVAT, 3 niet-geïd. merken, 2e h. XIXe, zilver, h. 31 (M 90434'74). KLANK KLOK, ged. 1880, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 60406'44). KOFFER XVIe (?), eik en smeedijzer (niet meer ter plaatse) (A 58028'44). RETABEL - van hoofdaltaar, ca. 1890, gepolychr. hout : gesloten, beschilderde luiken voorstellend : l., de HH. Thomas van Aquino en Norbertus van Prémontré ; r., de HH. Antonius van Padua en Alfonsus van Liguori (M 90427'74) ; open, linkerhelft, beschilderd luik voorstellend Abraham offert Isaak en het Offer van Melchisedek, middenstuk met in reliëf de Boodschap van de engel Gabriël aan Maria en de Aanbidding der Wijzen (M 90426'74), rech- terhelft met in reliëf de H. Familie in het werkhuis van Jozef en het Wonder van Cana, beschilderd luik met Joden eten het Paaslam en Mozes en de mannaoogst (M 90425'74). - van zijaltaar, met vier taferelen uit het leven van de H. Quirinus met in het midden beeld van de heilige, ca. 1890, eik (M 90424'74). SCULPTUUR Beeld, 0.-L.- Vrouw met scepter en Kind met bol, Sedes, m. xme, gepolycbr. hout, h. 83 (A 58030'44 ; B ' 63 ; B 60128, z.d.). Beeld, Jezus aan het kruis, ca. 1280, gepolychr. eik, h. 123 (B '51 ; B '57). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind op maansikkel vertrapt een duivel met vrouwetorso, afk. van Marianum, b. XVIe, gepolychr. hout, h. ca. 115 (A 54298'44 ; B 60126, z.d.). Beeld, H. Quirinus, diaken, met geketende draak, ca. 1510, gepolychr. hout, h. 113 (A 54297'44 ; B 60127, z.d.). Beeldengroep, Calvarie, xvne, bout en terracotta (A 58025'44). Beeldengroep, Calvarie, 1896, neogotisch, gepolychr. hout (A 54296'44) ; details : Jezus aan het Kruis, h. ca. 125 (A 54293'44), beeld Maria, h. ca. 110 (A 54294'44), beeld Johannes, h. ca. llo (A 54295'44). TEXTIEL KAzuIFEL, 2e h. xvme (niet meer ter plaatse) (A 54289' 44). KAZUIFEL, 2e h. XVIIIe en XIXe, voorzijde (A 58032'44), rugzijde, in kruis Lam van de Apocalypsis (A '44). KOORKAP, e. xvme (niet meer ter plaatse) (A 54290'44). VERLICHTING BERECHTINGSLANTAARN, m. XIXe, messing, h. 40 (M 90430'74). KERK 0.-L.-VROUW VAN HET H. HART (VOSTAERT) Moderne zaalkerk, in baksteen en beton, gebouwd in 1965 naar de plannen van architect Vaes, uit Bree. 22

25 EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (M 90787'74). INTERIEUR Alg. gezicht, naar het Z.-0. (M 90788'74), naar het N.-W. (M 90789'74). CULTUSOBJECT K.Rms, PROCESSIE-, door Willy Ceysens, uit Hechtel, ca. 1965, smeedijzer en brons, h. corpus ca. 30 (M 90791' 74). KLANK KLOK, koor-, gegoten door Petit en Fritsen (volgens opschrift), afk. Stadhuis, Bree, b. XIXe, brons, h. 35 (M 90792'74). SCULPTUUR GRUITRODE Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, door Raf Verjans, uit Tongeren, ca. 1965, cement, h. 214 (M 90790'74). TABERNAKEL door Willy Ceysens, ca. 1965, brons, 80 x 54 (M 90793' 74). KAPEL SINT-ANTONIUS (ÜPITTERPOORT) Rechthoekige kapel in baksteen, met driezijdig afgesloten koor en dakruiter, gedateerd EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (B 45945'43). GRUITRODE KERK SINT-GERTRUDIS Laatgotische kruiskerk, in mergelsteen met uitzondering van de schipzuilen in hardsteen, omstreeks 1415 gebouwd voor rekening van de Ridders van de Teutonische orde. Ze heeft een gedeeltelijk ingebouwde westertoren, een driebeukig gewelfd schi van drie traveeën, transeptarmen met trapgevels, een ingangsportaal, insgelijks met trapgevel, aan de zuidzijde (thans doopkapel) en een koor met driezijdige absis. Na een brand in 1909 werd het schip met een travee verlengd en de toren herbouwd door de architecten Martens en Lenerts. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (B 45966'43) ; partieel gezicht Z. (A 10617'34). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (A , z.d.) ; partieel gezicht : middenbeuk en zijbeuk Z. (M 90814'74), middenbeuk en zijbeuk N., naar het doksaal (M 90815'74). BIECHTSTOEL - Ged. 1699, eik (B 45980'43). - e. xvrre, eik (M '74). - Voor hardhorigen, ca. 1800, eik (M 90839'74). COMMUNIEBANK ( detail), met beelden van de HH. Eva en Clara, Lam van de Apocalypsis en Noachs dankoffer, 1945, hardsteen en messing (M 90843'74). CULTUSOBJECT AMPULLEN EN -SCHAAL door F. Drion, uit Luik, Belgische merken ( ) en FD, aan de onderkant verschillende initialen, zilver, ampullen h. 15, schaal 21 X 35 (M 90843'74). AMPULLEN (EN -SCHAAL), ca. 1800, tin, h. 13 (niet gefotografeerd). 23

26 GRUITRODE KELK, get. F. Verhagen, Bree, met 1867 ged. eigendomsinscr. t.n.v. pastoor Th. Smeets, neogotisch, verguld zilver, h. 25,5 (M 90842'74). KRUISBEELD op voetstuk door Ceysens, modern, wit metaal en sierstenen, h.. 67 (M 90838'74) (cf. ook VER LICHTING, KANDELAAR). MONSTRANS, Toren-, roet beeldjes van de H. Gertrudis van Nijvel en H. bisschop, bekroond met Calvarie, XVIe (?), verguld zilver, h. 48,5 (M 90840'74). Poos, ca. 1800, tin (niet gefotografeerd). WIEROOKSCHEEPJE door F. Drion, uit Luik, Belgische merken ( ) en FD, zilver, h. 13 (niet gefotografeerd). WIEROOKVAT door F. Drion, uit Luik, Belgische merken ( ) en FD, zilver, h. 34 (M 90841'74). DOOPVONT - Kuip xvne, op neogotische basis, hardsteen, h. 96 (B 45954'43). - ged (op deksel), zwart en wit marmer, deksel messing (B '43). GLASRAAM Voorstellend Calvarie met Maria Magdalena, portretten opdrachtgevers, alliantiewapen en acht kwartieren, geschonken door Hendrik de Merode en echtgenote Françoise van Brederode (t 1553) (M 90836'74) ; details : telkens twee kwartieren (B 45967'43 t.m. B '43 ; B 45975'43 ; B 45978'43 ; B 45979'43), Jezus aaq het kruis en alliantiewapen de Merode-van Brederode (B 45972'43), Jezus aan het kruis (B 45976'43), portretten opdrachtgevers (B 45973'43), Maria, Johannes en Maria Magdalena (B 45974'43), inscriptie (B 45977'43). GRAFMONUMENT Grafsteen met blazoen en 8 kwartieren, 2e h. xv1e, hardsteen (B 45962'43). Grafkruis (ext.) van Ida Nisten (t 1669) en Gertrudis Bachuis (t 1669), hardsteen (M 90844'74). KRUISWEG 14 staties, copies naar verschillende meesters, XIXe, recente restauraties door R. Quemm, uit Sint-Truiden, doek, 49 x 35 : Pilatus veroordeelt Jezus (M 90816'74), Jezus wordt met het kruis beladen (M 90817'74), Jezus valt voor de eerste maal (M 90818'74), Jezus ontmoet zijn Moeder (M 90819'74), Simon van Cyrene helpt Jezus' kruis dragen (M 90820'74), Jezus ontmoet Veronica (M '74), Jezus valt voor de tweede maal (M 90822'74), Jezus ontmoet de dochters van Jerusalem (M 90823'74), Jezus valt voor de derde maal (M 90824' 74), Jezus wordt van zijn klederen beroofd (M 90825'74), Jezus wordt aan het op de grond liggend kruis genageld (M 90826'74), Jezus sterft aan het kruis (M 90827'74), Jezus wordt van het kruis afgenomen (M 90828'74), Jezus wordt in het graf gelegd (M 90829'74). KOORLEZENAAR 2e h. xvme, eik, h. 127 (M 90830'74). PREEKSTOEL (detail), Top klankbord met beeld H. Paulus, 2e h. XIXe, neogotisch, gepolycbr. hout (niet meer ter plaatse) (B 45989'74). RUSTMEUBEL BIDSTOEL (2) waarvan 1 met 1771 ged. eigendomsinscr. t.n.v. Hans Jorgen Ridders en Lenaert Das, eik, 8l,5X84 (M 90837'74). SCHILDERIJ - 4 luiken van veelluik waarvan middenpaneel ontbreekt, b. xv1e, paneel, 111 X46 : Ie luik, voorzijde : Laatste Avondmaal, Jezus voorspelt het verraad van Judas (B 45988'43), keerzijde : de blijde intocht in Jeruzalem (B 45987'43) ; 2e luik, voorzijde : het verraad van Jt1das en Petrus slaat Malchus' oor af (B 45984'43), keerzijde : Jezus zendt twee apostelen vooruit om de ezelin te zoeken (B 45985'43) ; 3e luik, voorzijde : Jezus staat op uit het graf (B 50253'43) ; 4e luik, voorzijde : de Nederdaling van de H. Geest over Maria en de apostelen (B 50254'43), keerzijde : Zacheus in de vijgeboom en personage die zijn mantel uitspreidt (M 45986'43). - Hemelvaart van Jezus, zijluik van triptie (?), Ie h. xvie, paneel (B 45942'43). - Aanbidding der Herders, b. xvme, doek, ca. 225 x 140 (M 90833'74) L.-Vrouw van de Rozenkrans, met vereerders, b. xvnre, doek, ca. 225x 140 (B 45983'43). - Onthoofding van vrouwelijke heilige, b. xvme, doek. ca. 225 x 140 (B 45982'43). 24

27 SCULPTUUR Beeldengroep, Calvarie, e. xve, Christus neogotisch (?), gepolych.r. hout (B 45960'43) ; detail : beeld Maria (B '43). Beeld, H. Gertrudis, xvie, gepolych.r. hout, h. 98 (B 45956'43). Beeldengroep, Pietà, XVIe, gepolych.r. hout, h. ca. 75 (B 45955'43). Beeld, H. Jacobus de Meerdere, b. xvue, gepolych.r. hout, h. ca. 100 (B 45959'43). Beeld, Jezus aan het kruis, m. xvme, hout, h. 175 (B 45953'43). Beeld, H. Barbara, afgietsel b. xxe (?) naar oorspronkelijk beeld e. xve, pleister, h. 140 (B 45957'43), profiel naar r. (B 45958'43). EXTERIEUR ORUlTRODE Alg. gezicht Z.-W. (B '43) ; partieel gezicht N.-0., met oud koor (B '46). INTERIEUR Partieel gezicht, oude kerk, middenbeuk en zijbeuk Z., naar het koor (M '75), middenbeuk, naar het W. (M '75), nieuw kerkschip, naar het koor (M '75), naar het Z. (M '75). ARCHITECTUUR (detail) BOVENDORPEL boven oude sacristiedeur, ged. 1459, hardsteen, h. 105 (M '75). DEUR, Buiten-, ingangsdeur onder toren, xvne (?) (B '46). r TEXTIEL GEKLEED BEELD (bustes), 0.-L.-Vrouw met Kind, Ie h. XDCe, h. 110 (M 90832'74). VERLICHTING KANDELAAR ( 4 van 6), m. xvne, messing, h. 42,5 (M 90835'74). KANDELAAR (1 van 4) door Willy Ceysens, uit Hechtel, ca. 1960, wit metaal en sierstenen, h. 24,5 (M 90838'74) (cf. ook CULTUSOBJECT, KRUISBEELD). KERK SINT-HUBERTUS (NEE RGLABBEEK) Grotendeels Romaans kerkje uit de dertiende eeuw, opgetrokken in ruwe steenblokken en mergel. Het heeft een zware vóórstaande westertoren, een driebeukig schip van twee traveeën en een transept onder eenzelfde zadeldak. In het midden van de vijftiende eeuw kreeg het een gotisch polygonaal af gesloten koor en een gotisch vierdelig gewelf met topnerf. Het schip is een eerste maal verbouwd in In 1934 heeft architect Karel Gessler, uit Maaseik, een nieuw moderngotisch éénbeukig schip gebouwd aan de noordzijde, dwars op de richting van de bestaande kerk, die hierbij bewaard bleef. ALTAAR Voormalig hoofdaltaar, portiekaltaar met altaarstuk voorstellend de Bekering van Sint-Hubertus, bekroond met nis waarin beeld van de heilige, 2e h. xvne, gemarmerd hout (niet meer ter plaatse) (B 45947'43). COMMUNIEBANK - Middenpaneel, met Lam van Apocalypsis, 2e h. XIXe, neogotisch, eik (M '75). - Ca. 1934, marmer (M '43). CULTUSOBJECT AMPULLEN EN -SCHAAL door J. Lambotte, uit Luik, Belgische merken ( ) en JL, zilver, ampullen h. 11,5, schaal, op bodem de initialen A V D V, 16,5 x 25,5 (M '75). CIBORIE, Belgische merken ( ) en FL, zilver, h. 34,5 (M '75). KELK door J. Larnbotte, uit Luik, op de sierkelk drie medaillons met allegorische voorstellingen van [de drie goddelijke deugden], Belgische merken ( ) en JL, zilver, cuppa verguld, h. 28 (M '75). MONSTRANS, Zonne-, door J. Lambotte, uit Luik, Belgische merken ( ) en JL, zilver en verguld koper, h. 55,5 (M '75). PIXIS, merk : gekroonde ILD, 2e b. xvme, zilver, b. 8,5 (M '75), RELIEKHOUDER -monstrans, Belgische merken ( ) en FL, zilver en verguld koper, h. 35 (M ' 75). 25

28 GRUITRODE WmROOKSCHEEPJE, Belgische merken ( ) en CV, zilver, 12X 15 (M '75). WIEROOKVAT, 2e h. XIXe, messing, h. 30 (M '75). DOOPVONT m. XIXe, neogotisch, hardsteen, deksel messing, tot. h. 142 (M '75). KLANK KLOK, gegoten door N. Legros, in 1761, brons, h. 60 (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 51550'43). SCHILDERIJ door Arts, de Bekering van de H. Hubertus, get. en ged. 1784, gerestaureerd 1840, altaarstuk van voormalig hoofdaltaar, doek, 180 x 176 (M '75). SCULPTUUR Beeld, H. Hubertus, geknield, 2e h. xv1e, hout, h. 58 (B 45948'43). Beeld, H. Hubertus, bisschop, XVIe (?), volkskunst, hout, staf messing (vernieuwd?), h. 41 (B 45952'43). Beeld, H. Marcoen, xvne, gepolychr. hout (niet meer ter plaatse) (B 45950'43). Beeld, Jezus aan het kruis, 2e h. XVIIIe, geschilderd hout, h. ca. 125 (B 45949'43). VERLICHTING KANDELAAR (4), le h. XIXe, rood- en geelkoper, h. 40 (niet gefotografeerd). MEEUWEN KERK SINT-HARLINDIS EN RELINDIS (ELLIKOM) Moderne bakstenen kruiskerk, in gebouwd door architect Jan Dreesen, uit Bree. Ze heeft een naaststaande toren aan de zuidzijde, een voorportaal, een driebeukig schip van vier traveeën en een ondiep rechthoekig koor. EXTERIEUR Alg. gezicht W. (M 90996'74). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 90997'74), naar het doksaal (M 90998'74). ALTAAR ALTAAR, voormalig Hoofd-, le h. xvme (niet meer ter plaatse) (B 58558'44). ALTAAR, Zij-, N., met beeld 0.-L.-Vrouw met Kind, ca. 1960, witte steen (M 91000'74) (cf. ook SCULPTUUR, Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind). ALTAAR, Zij-, Z., met beelden HH. Harlindis en Relindis, ca. 1960, witte steen (M '74) (cf. ook SCULP- TUUR, Beeldengroep, HH. Harlindis en Relindis). COMMUNIEBANK - m. XVIIIe, eik (niet meer ter plaatse) (B 58303'44). - door P. Geroen de Bruycker, o.f.m., en kunstsmid C. Muylle, uit Antwerpen, ca. 1960, smeedijzer (M '74). CULTUSOBJECT KRUIS, PROCESSIB-, ca. 1700, Christus vernieuwd, messing, h. 74 (M '74). KRUISBEELD, 2e h. XVIIIe, hout, h. 58 (M '74). KRmSBEELD op voetstuk, b. XIXe, messing; h. 53 (M '74). MONSTRANS, Cilinder-, verbouwd, 1671 ged. schenkingsinscr. t.n.v. Petrus Zoenen (?), zilver, zon verguld koper, h. 46,4 (M '74). RELIBKHOUDER -monstrans, merk RL, 2e h. xvme, zilver en verguld koper, h. 25,5 (M '74). RELIBKHOUDER van de H. Relindis door Willy Ceysens, uit Hechtel, ca. 1960, messing en rotskristal, h. 30 (M '74). r f 26

29 DOKSAAL Balustrade m. xvme (niet meer ter plaatse) met beeldje Christus Zaligmaker en 12 Apostelen (B 58302'44). DOOPVONT met blazoen en initialen CD I, 2e h. xvme, hardsteen, deksel m. xixe, messing, tot. h. 161 (M '74). KAST - Zeeuwse kast, 4 deuren, m. xvne, eik en ebbehout, 160 x 154 (M '74). - met 2 deuren en één lade, Ie h. xvme, eik, 130 X 165 (M '74). MEEUWEN VERLICHTING KANDELAAR (1 van 4), ca. 1700, messing, h. 113 (B 58296' 44). KANDELAAR (2), b. xvme, geel- en roodkoper, h. 50 (M '74). KANDELAAR (2), le h. xvme, messing, h. 17,5 (M ' 74). KANDELAAR (2), ca. 1800, roodkoper, h. 25 (M ' 74). LICHTARM (1 van 2), m. XIXe, messing, h. 49,5 (M ' 74). PROCESSIBLANTAARN, m. XIXe, messing, h. 73 (M ' 74). KRUISWEG 1 van 14 staties door P. de Bruycker, o.f.m., ca. 1960, fresco, 70 X 65, Jezus wordt van zijn klederen beroofd (M 90999'74). SCULPTUUR Beeldengroep, afk. van apostelenbalk, b. xvre, eik, h. 31 : de apostelen Andreas (B '44), Bartholomeus (A '61), Johannes (B 58309'44), Jacobus de Meerdere (B 58315'44), Jacobus de Mindere (B 58312'44), Paulus (B 58310'44), Petrus (B 58305'44), Christus Zaligmaker (B 58314'44), een apostel (B 58298'44 ; B 58306'44 ; B 58307'44 ; B 58308'44 ; B 58313'44). Beeldengroep, Calvarie, b. xvre, gepolychr. hout, kruisarmen met de symbolen van de Evangelisten (B 58297' 44), nieuwe opstelling : kruis vernieuwd (M '74) ; details : Jezus aan het kruis, h. 150 (B 58299'44), beeld Johannes, h. 110 (B '44 ; B 60085, z.d.) ; detail : hoofd van heilige (B 60130, z.d.), beeld Maria, h. 110 (B 58300'44). Beeld, Engel met geselkolom, xvre, eik, h. 43,5 (B 58317' 44). Beeld, Engel met kruis, xvre, eik, h. 43,5 (B 58316'44). Beeld, H. Lucia, ca. 1600, gepolychr. hout, h. 90 (B 58304'44). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, le h. xvrne, gepolychr. hout, h. ca. 100 (M 91000'74) (cf. ook ALTAAR, Zij-, N.). Beeldengroep, HH. Harlindis en Relindis, le h. xvrue, gepolychr. hout, h. ca. 100 (M '74) (cf. ook ALTAAR, Zij-, Z.). Beeld, Christus de Goede Herder draagt het schaap op de schouders, 1963, brons, h. 132 (M '74). KERK SINT-MARTINUS Gotische kruiskerk, met vóórstaande westertoren, schip met drie beuken van vier traveeën, en een twee traveeën diep transept, met het koor verbonden langs twee rechthoekige altaarkapellen. Het koor eindigt op een driezijdige absis. De toren, de middenbeuk en het transept zijn overblijfselen van de vroegere pseudo-basilicale kerk uit de vijftiende eeuw. Tijdens de vorige eeuw zijn de zijbeuken verbreed ; de toren werd verhoogd in 1910 en in 1934 is de kerk vanaf het transept vergroot in oostehjke richting. EXTERIEUR Alg. gezicht N.-0. (A 79215'46 ; A 79214'46, reprod. toestand 1934), Z. (A 97435'46) ; partieel gezicht Z., met westertoren (A 97436'46), westertoren, N.-W. (A 97437' 46). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M '74), naar het doksaal (A 97438'46 ; M '74), middenbeuk en zijbeuk N., naar het N.-0. (A 97440'46), naar het N.-W. (A 97439'46). ARCHITECTUUR (detail) KAPITEEL, Maaslands, e. xve, hardsteen (A 97441'46 ; A 97442'46). 27

30 MEEUWEN COMMUNIEBANK (detail), met Ark van Noë en Tafel met toonbroden, neogotisch, hardsteen (M '74). CUL TUSOBJECT AMPULLEN EN -SCHAAL, ampullen Belgische merken ( ) en JV, zilver, h. 14, schaal e. XIXe, verzilverd koper, 18,2X 16,5 (M '74). CIBORIE, drie niet-geïd. merken, 3e kw. xvme, zilver, cuppa verguld, h. 39 (M '74). KELK, niet-geïd. merk, 3e kw. xvme, zilver, h. 25,5 (M '74). KRUISBEELD op voetstuk, Ie h. xrxe, hout, messing en tin, h. 86,5 (M '74). MONSTRANS, Zonne-, met twee geknielde heiligen, merken : Maastricht, 0 en gekroonde G, ca. 1700, zilver en verguld koper, h. 74,5 (A 97453'46). RELIEKHOUDER (2), piramides met verschillende relieken, 2e kw. xvme, hout en zilver, h. 71 (M '74). WIEROOKSCHEEPJE, Belgische merken ( ) en JW, zilver, 11 x 13 (M '74) (cf. ook WIEROOKVAT). WIEROOKVAT, Belgische merken ( ) en JW, zil. ver, h. 32 (M '74) (cf. ook WIEROOKSCHEEPJE). DOKSAAL Balustrade Ie kw. xvme, eik (A 97443'46). DOOPVONT b. xviiie, marmer en hardsteen, h. 120 (A 97444'46), deksel xrxe, messing, tot. b. 160 (M '74). KAST SACRISTIEKAST, tweeledig, onderkast twee deuren, XIXe, bovenkast drie deuren, le b. XVIIIe, eik (M '74). KLANK KLOK, gegoten door Constant Sergeys, uit Chênée, in 1910, h. 90, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 51545'43 ; A 51556'43). KRUISWEG 14 staties door Suzanoa Theunissen, gemonogrammeerd S.T. o.r., ca. 1935, doek, 83 x 78 : Pilatus veroordeelt Jezus (M '74), Jezus wordt met het kruis beladen (M '74), Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis (M '74), Jezus ontmoet zijn Moeder (M '74), de soldaten dwingen Simon van Cyrene Jezus' kruis te helpen dragen (M '74), Jezus ontmoet Veronica (M '74), Jezus valt voor de tweede maal onder het kruis (M '74), Jezus ontmoet de dochters van Jeruzalem (M '74), Jezus valt voor de derde maal onder het kruis (M '74), Jezus wordt van zijn klederen beroofd (M '74), Jezus wordt aan het op de grond liggend kruis genageld (M '74), Jezus sterft aan het kruis (M '74), Jezus wordt van het kruis afgenomen (M '74), Jezus wordt in het graf gelegd (M '74). PREEKSTOEL met in reliëf bustes van de H. Augustinus [en de drie andere Westerse Kerkleraars], ca. 1935, witte steen en bronsplaten (M '74). RUSTMEUBEL BANK (EN BANKJE), knielbank met eigendomsinscr. op bovenplank t.n.v. C. E. Bosman, le b. xvme, eik, 75X 112 (M '74). SCULPTUUR Beeld, Jezus aan het kruis, b. XVIe, gepolychr. eik, h. 174 (A 97454'46) ; detail : hoofd (A 97455'46). Beeldengroep, Sint-Anna te Drieën, e. xve, gepolycbr. hout, h. 89 (A 97447'46 ; B '61). Beeld, H. Barbara, Ie h. xvre, gepolychr. hout, h. 89 (A 97448'46 ; B 60115, z.d. ; B , z.d.) ; rugzijde (A 97449'46) ; detail : buste van heilige (A 97450'46). Beeldengroep, H. Martinus te paard deelt zijn mantel met een bedelaar, Ie h. XVIe, gepolychr. hout, h. ca. 60 (A 97452'46). Beeld, H. Sebastiaan, xvne, gepolychr. hout (A 97547' 46). Beeld, H. Antonius abt, e. xvne, geschilderd bout, h. ca. 80 (A '46). Beeld, H. Martinus, XIXe, neogotisch, geschilderd hout, h. 125 (M '74). VERLICHTING BERECHTJNGSLANTAARN met klokje, le h. XIXe, messing, h. 42,5 (M '74). KANDELAAR (4 van 12), m. xvr1e, messing, h. 40 (2), 43 (2), 49 (2), 52 (2), 60 (2), 63 (2) (M '74).

31 KANDELAAR (2), e. xvrne, roodkoper, h. 24 en 28,5 (M '74). LICHTARM, b. XI.Xe, messing, h. 60 (M '74). LICHTARM, m. XIXe, messing, h. 51 (M '74). LICHTARM, 3e kw. XIXe, messing, h. 60 (M '74). LICHTARM, 3e kw. XIXe, messing, h. 50 (M '74). LICRTARM, 3e kw. XIXe, messing, h. 40 (M '74). LICHTKROON (BN K.AARSENSTAANDBR), z.g. Vlaamse luster, met 1716 ged. schenkingsinscr. t.n.v. Maties Bosman, messing, h. ca. 90 (A 97445'46) ; detail : onderkant bol met inscriptie (A 97446'46). KERK 0.-L.-VROUW TENHEMELOPNEMING (WIJSHAGEN) Moderne zaalkerk, met ondiep rechthoekig koor, van , dwars gezet op de richting van de voormalige neoromaanse kerk, in 1888 gebouwd door architect Christiaens, uit Tongeren. Van die kerk, toegewijd aan de H. Agatha, blijft de toren en het rechthoekig koor bewaard. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-W. (M 90845'74). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (M 90846'74), naar het Z.-W. (M 90847'74). ALTAAR Zijaltaar, in het voormalig koor, ca. 1888, neogotisch, met retabel waarin beelden van de HH. Catharina, Barbara, Lucia, St-Anna te Drieën, Pietà en Calvarie (M 90848'74). COMMUNIEBANK met Lam van de Apocalypsis, hostiedragende kelk, Instelling van de H. Eucharistie, Tafel der Toonbroden en Feniks, ca. 1888, neogotisch, eik (M 90850'74). CULTUSOBJECT CIBORIE, 2 niet-geïd. merken, Ie h. xvme, h. 40 (niet gefotografeerd). MEEUWEN KELK, merken : Luik, prinsbisschop van Berghen, D en gekroonde TE, Ie h. xvme, verguld zilver, h. 28 (niet gefotografeerd). KELK, merk : gekroonde IF, m. xvme, zilver, h. 19,5 (niet gefotografeerd). KELK, merk : LP op pijl en twee niet-geïd. merken, 3e kw. XIXe, zilver, h. 22,5 (niet gefotografeerd). KRUIS, PROCESSIE-, door F. Brans, uit Lommel, ca. 1968, wit metaal en messing, h. 44 (M 90857'74). KRUIS, PROCESSIE-, door F. Brans, uit Lommel, ca. 1968, wit metaal, messing en sierstenen, h. 55,5 (M 90854'74). MONSTRANS, Zonne-, merken : Maastricht, N en nietgeïd. merk, ca. 1700, zilver, h. 60,5 (M 90860'74). MONSTRANS, Zonne-, m. xvme, verguld koper, h. 39 (M 90859'74). RELIBKHOUDER, le h. xvme, verguld koper, h. 35 (M 90861'74). WIEROOKSCHEEPJE, 2e h. XIXe, zilver (?), ca. 7X 15 (M 90858'74) (cf. ook WIEROOKVAT). WIEROOKVAT, 2e h. XIXe, zilver (?), h. 25,5 (M 90858'74) (cf. ook WIEROOKSCHEEPJE). DOOPVONT met vier maskers, x:ue, hardsteen, h. 84 (M 90849'74). KLANK KLOK, genaamd Maria, 1427 (niet gefotografeerd). ORGEL, orgelkast ca. 1901, eik (niet gefotografeerd). KOORLEZENAAR door F. Brans, uit Lommel, ca. 1968, wit metaal, hoogte verstelbaar (M 90852'74). OFFERANDE COLLECTESCHAAL, met voorstelling hart van Jezus, 2e h. XIXe, messing (niet gefotografeerd). RUSTMEUBEL BANK (EN BANKJE), zitbank, b. XIXe, eik, 95X 158 (M 90856'74). BIDSTOEL (2), m. XIXe, eik, 90 X 72 (M '74). KooRZITMBUBEL, zetel en 2 tabouretten, XI.Xe, stijl Lod. XIII, hout en fluweel, zetel 86 X 63, tabouret 50 x 40X40) (M 90853'74). 29

32 MEEUWEN SCHILDERIJ Jezus aan het kruis, ca. 1700, doek, 118x83 (M90862' 74). SCULPTUUR Beeldengroep, Calvarie, gepolychr. hout, beeld Jezus aan het kruis neogotisch (?), h. ca. 110, beelden 0.-L.-Vrouw en de H. Johannes e. xve, h. ca. 90 (M 90864'74). Beeldengroep, Sint-Anna te Drieën, b. XVIe, gepolychr. hout, h. 80 (B '53). Beeldengroep, Pietà, b. XVIe, gepolychr. hout, h. 90 (M 90863'74). Beeld, H. Catharina vertrapt keizer Maxentius, ca. 1525, gepolychr. hout, h. 90 (B '58). Beeld, H. Lucia, ca. 1525, gepolychr. hout, h. 90 (B '58). Beeld, H. Barbara, ca. 1525, gepolychr. hout, h. 85 (B '61). VERLICHTING KANDELAAR (1 van 4) door F. Brans, uit Lommel, ca. 1968, wit metaal, h. 88 (M 90855'74). OPITTER KERK SINT-PIETER (TONGERLO) Pseudo-basilicale kerk met driebeukig schip van vier traveeën onder eenzelfde zadeldak. De statige vóórstaande westertoren, in mergel en hardsteen, van 1408, en het koor met polygonale absis zijn merkwaardig. Van het oorspronkelijk schip uit de vijftiende eeuw blijven de hardstenen zuilen bewaard. De zoldering is herbouwd in de late achttiende eeuw. Ze werd versierd met stucwerk in Lod. XVI stijl. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-0. (M '74). INTERIEUR Partieel gezicht middenbeuk, naar het koor, en zijbeuk Z. (M '74), middenbeuk, naar het doksaal, en zijbeuk N. (M '74). ARCHITECTUUR (detail) BOVENDORPEL boven westelijk ingangsportaal, met voorstelling sleutel, xve, hardsteen, (M '74). KAPITEEL (1 van 10) schip, met Maaslands waterblad, xve, hardsteen (B 35602'42). ALTAAR ALTAAR, Hoofd-, portiekaltaar, met beeld H. Petrus, m. xvme en XIXe, eik (B 45946'43). ALTAAR, Zij-, N., van 0.-L.-Vrouw, portiekaltaar met nis waarin beeldengroep Pietà, in fronton H. Geestduif, ca. 1770, eik (M '74). ALTAAR, Zij-, Z., van de H. Cornelis, portiekaltaar met nis waarin beeld van de heilige, in fronton pauselijke emblemen, ca. 1770, eik (M '74). ALTAAR, Dienst-, met zijwangen afkomstig van voormalige preekstoel, 2e h. XIXe, neogotisch, eik (M ' 74). BIECHTSTOEL 2e h. XVIne, eik (M '74). COMMUNIEBANK met in reliëf bustes van de Evangelisten met hun symbool, op de deur Mozes met de Tafelen der Wet en Joods priester met toonbroden, m. xvme, eik, linkerhelft (B 35593'42), rechterhelft (B 35592'42). CULTUSOBJECT _ AMPULLEN EN SCHAAL, Belgische merken ( ) en JL onder pijl, zilver, ampullen h. 13,2, schaal 16X27 (M '74). C!aoRIB, merk : gekroonde V, 2e h. xvne, deksel xixe, tot. h. 34 (B 980'05 [zonder deksel] ; B 35600'42).

33 KELK, 2 niet-geïd. merken op voetraod, m. xvme, zilver, h. 23,8 (M '74). KRUIS, PROCESSIB-, e. xvne, messing, h. 61,5 (M ' 74). KRUISBEELD op voetstuk, le h. XIXe, messing en hout, b. 61,5 (M '74). MONSTRANS, Zonne-, voetstuk xvme, zon e. XIXe, zilver en verguld koper, h. 51,5 (M '74). MONSTRANS, Zonne-, door F. Drion, uit Luik, op de voet passietaferelen, op de zon Pelikaan die zijn jongen voedt, Belgische merken ( ) en FD, zilver en verguld koper, h. 76,3 (B 35601'42). WmROOKSCHEEPJE, Belgische merken ( ) en JS, zilver, 13 x 15 (M '74) (cf. ook WIBROOKYAT). WIEROOKVAT, Belgische merken ( ) en JS, zilver, h. 34,5 (M '74) (cf. ook WIEROOKSCHEEPJE). DOKSAAL Balustrade met voorstelling muziekinstrumenten, 2e h. xvnre, eik, in het midden modern beeld H. Cecilia (?) (M '74) (cf. ook KLANK, ORGEL) ; details : zijkant 1., met harp en blaasinstrumenten (B 35595'42), zijkant r., met cymbalen en luit (B 35594'42). DOOPVONT - met vier maskers, xme (?), Romaans, hardsteen (niet gefotografeerd) , marmer, deksel messing tot. h. 150 (M ' 74). GRAFMONUMENT (ext.) Grafkruis van Catharina Caldermans (t 1733) en echtgenoot Petrus Caldermans, met chronogr., hardsteen (M '74). Grafkruis van Matties Smeiers (t 1766) en echtgenote Aldegondus (sic) Tyes (t 1765), hardsteen (M '74). KAST Hangkastje, 2e h. xvme, eik, b. 116 (M '74). KLANK KLoK, gegoten door Petit en Fritsen in 1826, gewijd onder het peterschap van P. I. Nyens en M. D. Koekhofs, brons (waarschijnlijk niet meer ter plaatse) (A 51553'43). OPITTER ORGEL, orgelkast m. XJXe, eik (M '74) (cf. ook DOKSAAL). RUSTMEUBEL BANK (EN BANKJE), reeks (1 van 2) kerkbanken, ca. 1840, eik (M '74) ; detail : zijwangeo (M '74). SCULPTUUR Beeldengroep, Pietà, ca. 1420, gepolychr. bout, b. ca. 120 (B 35596'42). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, op maansikkel, 3e kw. xve, gepolychr. hout, h. ca. 130 (B 20429'14-18; B 35598'42), in driekwart naar 1. (B 20430'14-18) ; detail : hoofd 0.-L.-Yrouw (B '14-18). Beeld, H. Cornelis, paus, tronend, xve, gepolychr. hout, h. ca. 90 (B 35599'42). Beeld, Jezus aan het kruis, b. xvme, geschilderd hout, h. 190 (B 35597'42). Beeld, H. Petrus, b. xvme, gepolychr. hout, h. ca. 200 (M '74). VERLICHTING GODSLAMP, 2e h. XIxe, stijl Lod. XVI, rood- en geelkoper (M '74). KANDELAAR (2), 2e h. XJXe, roodkoper, h. 61,5 (M '74). LICHTARM (1 van 2), m. XIXe, messing, h. ca. 70 (M '74). WATER LAVABO, sacristiefontein, le h. xvme, messing (M ' 74). WIJWATERVAT, xve, hardsteen, h. 35,5 (M '74). KERK SINT-TRUDO Gotische basilicale kerk, in mergelsteen, met schipzuilen in hardsteen en ingebouwde westertoren in baksteen. Het polygonaal afgesloten koor dateert van omstreeks 1400 ; het driebeukig schip van vier traveeën is enkele jaren jonger. Het werd gerestaureerd in 1933, door architect Karel Gessler, uit 31

34 OPITIER Maaseik. De kerk is volledig gewelfd met stergewelven met overlangse (in de zijbeuken dwars geplaatste) topnerf. De toren is herbouwd in de negentiende eeuw ; zijn spits dateert van enkele jaren terug. EXTERIEUR Alg. gezicht Z.-0. (B 20161'14-18), Z. (B 35635'42 ; A 79497'46), Z.- W. (A 79496'46), W. (A 44117'43), N.-W. (A 79495'46) ; partieel gezicht 0., met kooreind (A 79498'46), Z. (A 10564'33), zuidelijk ingangsportaal (A 79500'46). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (B 20162'14-18 ; A 10582'33 ; A 79501'46), naar het doksaal (A 79502'46), partieel gezicht : middenbeuk naar het koor en zijbeuk Z. (A 79504'46 ; M 90893'74), zijbeuk N. (A 79503'46), middenbeuk naar het doksaal en zijbeuk N. (A 79505'46 ; M 90894'74). ARCHITECTUUR (detail) Nis, in buitenmuur koor, ca (A 79499'64). ALTAAR Hoofdaltaar, met retabel b. XVIe, details : predella met geschilderde voorstelling van engelen, ca. 1908, deel r. (M '74), deel 1. (M 90910'74). BIECHTSTOEL - Bekroning met in medaillon buste H. Maria Magdalena, 2e h. xvme, eik (M 90896'74). - Bekroning met in medaillon buste H. Petrus apostel, 2e h. xvrne, eik (A 60985'47). CULTUSOBJECT AMPULLEN (EN -SCHAAL), b. xvme, zilver, h. 12 (M 90907'74). CHRISMATORIUM, dubbele cilinder O en C, door Frederik Malders, uit Maaseik, merken : A en FM verbonden, ged. 1622, zilver, h. 9 (M 90905'74). CIBORIE, 2e h. xvme, merk : PG, verguld zilver, h. 38 (M 90906'74). KELK door Frederik Malders, uit Maaseik, met 1669 ged. eigendomsinscr., merken : M en FM verbonden, verguld zilver, h. 25,5 (M 90903'74). KRUIS, PROCESSIE-, XIXe, messing, h. 60 (M 90912'74). KRUISBEELD, xvme, Christus ivoor, h. 14 (M 90902'74). MONSTRANS, Toren-, merken : Breda en G, ca , verguld zilver, h. 60 (B 45943'43 ; M '71). FOLKLORE KUNSTBLOEMEN EN VRUCHTEN ONDER STOLP (2), in vazen z.g. Brussels porselein, 2e h. XIXe, h. ca. 40 en 50 (M 90886'74). KAST SACRISTIEKAST, onder- en bovenkast elk 2 deuren, le h. xvme, eik (M '74). KLANK ALTAARCARILLON, le h. xxxe, messing en hout, h. 21 (M 90909'74). ÜRGBL, orgelkast b. xvme, eik, gedeeltelijk verguld (A 60986'47). OFFERANDE OFFERBLOK, xvii-xviiie, hout met smeedijzeren beslag, h. 81 (M 90895'74). (SCHAAL EN) SCHOTEL, op de bodem voorstelling 0.-L. Vrouw met Kind in stralenkrans, door Frederik Malders, uit Maaseik, met 1626 ged. schenkingsinscr. t.n.v. Johannes Wilhelmus a Brambach aan de kapel van Opitter, merk FM verbonden, zilver, diam. 25,5 (M 90904'74). PREEKSTOEL met in medaillons bustes van Christus de Verlosser en de Evangelisten met hun symbool, 2e h. xvme, eik (A 79507'46) ; details : Christus Verlosser (A 79512'46), de HH. Johannes (A 79508'46), Lukas (A 79510'46), Markus (A 79511'46), Mattheus (A 79509'46). RETABEL Antwerps werk, taferelen uit het leven van Christus en uit het Oud Testament, b. xv1e, gerestaureerd door de Haen en Frans Meerts in , eik, met geschilderde zijluiken : totaalbeeld, geopend (B 20165'14-18; A 79515'46), middendeel (B 20167'14-18 ; A 79525'46 ; A , z.d.) ; details : Golgotha en de Bezwijming van 32

35 Maria (B 20168'14-18 ; B 20170'14-18; A97510'46 ; A 97512'46 ; A 97513'46 ; A 97520'46 t.m. A 97525'46 ; A 79993'47) ; Jezus wordt gegeseld (B 20171'14-18 ; A 60968'46 t.m. A '46 ; A 79527'47) ; Jezus wordt met doornen gekroond (B 20173'14-18 ; A 97526'46 t.m. A 97530'46), Pilatus veroordeelt Jezus (B 35603'42 ; A 79526'46 ; A 60972'47 t.m. A 60975'47), de kruisdraging (A97511'46 ; A97515'46 t.m. A97517'46 ; A60976'47), Simon van Cyrene helpt Jezus' kruis dragen (A 97519'46), Jezus ontmoet Veronica (B 20169'14-18 ; A 97518'46), Jezus aan het kruis (A 60964'47), de moordenaar Gestas (A 60965'47), de moordenaar Dismas (A 60966'74), de soldaten loten om Jezus' klederen (A 79530'46), Stephaton geeft Jezus te drinken met een spons in azijn gedrenkt (A 60967'47), soldaten onder het kruis (A 79529' 46 ; A 97514'46), een engel (B 35607'42 ; B 35613'42), Kaïn slaat zijn broeder Abel dood (B 35604'42), Jonas wordt in zee geworpen (B 35611'42), Jonas door de walvis terug op de oever geworpen (B 35612'42), Abraham en Isaak op weg naar de plaats van het offer (B 35615' 42), Abraham offert Isaak (B 35614'42), het Brandend Braambos (B 35609'42), de Mannaoogst (B 35605'42), aanbidding van het Gouden Kalf (B 35606'42), de Koperen Slang (B 35608'42), Simson draagt de stadspoorten van Gaza op de top van de berg (B 35610'42). Luiken gesloten : totaalbeeld (B 20166'14-18 ; A 79514' 46), linker luik : Doop van Jezus en Laat de kleinen tot mij komen (A 79516'46), Jezus en de Samaritaanse vrouw bij de waterput (A 97505'46), de Bekoring van Jezus (A 97504'46), Doop van Jezus (B 35616'42) ; rechter luik, de Prediking en de Gedaanteverandering (B 35617'42 ; A 79517'46). Luiken open : linkerluik totaalbeeld, Doodstrijd van Jezus in de hof van Olijven, Gevangenneming, Jezus geblinddoekt wordt door de Joden bespot, Pilatus wast zijn handen, Jezus voor Annas (A 79518'46) ; details : Jezus geblinddoekt wordt door de Joden bespot (B 35620'42 ; A 79520'46), Pilatus wast zijn handen (B 35023'42 ; A '46), Jezus voor Aonas (B 35619'42 ; A 79522'46), Doodstrijd van Jezus in de hof van Olijven (B 35626'42 ; A 97507'46), gevangenneming van Jezus in de hof van Olijven (B 35624'42 ; A 60977'47) ; rechterluik, totaalbeeld, Jezus staat op uit het graf, Jezus verschijo.t aan Adam en de Patriarchen, Jezus verschijnt aan zijn moeder, Hemelvaart van Jezus, Neder.daling vao. de H. Geest over Maria en de Apostelen (A 79519' 46) ; details : Jezus staat op uit het graf (B 35625'42 ; A 97509'46), Jezus verschijnt aan Adam en de Patriarchen (B 35622'42 ; A 79524'46), Jezus verschijnt aan zijn moeder (B 35618'42 ; A 97506'46), Hemelvaart van Jezus OPITTER (A 97508'46), Nederdaling van de H. Geest over Maria en de Apostelen (B '42 ; A 79523'46). RUSTMEUBEL BANK (EN BANKJE), kerkbank, b. XJXe (?), eik (M 90897' 74). ZETEL, m. xnce, h. 90 (M 90890'74). SCHILDERU - Laatste Avondmaal, Jezus voorspelt het verraad van Judas, ca. 1600, paneel, 54x70 (M 90888'74). - de H. Petrus apostel, xvne, doek, 72 x 57 (M 90884' 74). - Portret Norbertijn, met blazoen, xvrne, doek, 93 X 62 (M 90878'74). SCULPTUUR Beeldengroep, Pietà, e. xve, gepolychr. hout, h. 85 (B 20164'14-18 ; B 35627'42). Beeldeng r oep, Sint-Anna te Drieën, ca. 1500, eik, h. 77,5 (B 35629'42). Beeld, Jezus aan het kruis, b. XVIe, gepolychr. hout, h. 210 (B '43 ; A 79506'46 ; A 60978'47) ; details : hoofd Jezus (A 60979'47), de symbolen van de Evangelisten : Johannes (A 60983'47), Lucas (A 60980'47), Marcus (A 60982'47), Mattheus (A '47). Beeld, 0.-L.-Vrouw, le h. xv1e (?), hout, h. 164 (A 60984'47). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, Mechels werk (?), le h. XVIe, gepolychr. hout, h. 76 (A 79994'47), na behandeling (M 90899'74). Beeld, H. Cecilia, e. XVIe, hout, h. ca. 100 (M 90913'74). Beeld, allegorie : het Berouw (?), afk. biechtstoel, xvne, eik, h. 93 (M 90876'74). Beeld, allegorie : de sterkte, afk. biechtstoel, xvne, eik, h. 93 (M 90877'74). Beeld, H. Rochus, xvne, gepolychr. hout, h. 38 (A 79996'47). Beeld, H. Ambrosius, b. XVIIIe, geschilderd hout, h. 90 (B 35630'42 ; A 79998'47). Beeld, H. Barbara, b. xvrne, geschilderd hout, h. 110 (B 35631'42 ; A 79997'47). Beeld, H. Jozef met Kind, b. xvme, gepolychr. hout, h. ca. 100 (B 35632'42 ; A 79999'47). Beeld, H. Norbertus, b. xvme, geschilderd hout, h. ca. 100 (B 35633'42 ; A 79513'47). 33

36 OPITIBR Beeld, H. Rochus, b. xvme, geschilderd hout, h. 82 (B 35634'42 ; A 79995'47). Reliëf, buste H. Nikolaas van Tolentino (?), 2e h. xvme, eik, h. 65 (M '74). Reliëf, buste Franciskaan, 2e h. xvrue, eik, h. 65 (M 90880'74). Reliëf, buste Christus, e. xvme, eik, ovaal 58 x 52 (M 90882'74). Reliëf, buste 0.-L.-Vrouw, e. xvrue, eik, ovaal 58X52 (M 90883'74). TEXTIEL BORDUURWERK, 0.-L.-Vrouw met Kind, afk. processievaan, e. XIXe, in lijst 65 X 40 (M 90885'74). Liturgisch gewaad, goud, banden blauw met gekleurde bloemen, 2e h. xvme, zijde, bestaande uit : dalmatiek, tuniek en kazuifel (M 90908'74). VERLICHTING BERECHTINGSLANTAARN, e. xvme, messing, b. (met ring) 55 (M '74). GODSLAMP (bekken), XIXe, messing, b. 30 (M 90889'74). KANDELAAR (2 van 4), m. xvne, messing, h. 41,5 (2) en Sû (2) (M 90898'74). KANDELAAR (2 van 6), b. xvme, messing, h. 51 (2), 57 (2) en 61 (2) (M 90900'74). LICHTKROON (EN KAARSENSTAANDER), le h. xrxe, messing, h. ca. 90 (M 90887'74). VOETSTUK SOK.Kl!L, voor beeld, b. xvme, eik, h. 36 (M 90879'74). KAPEL TROOSTERES DER BEDRUKTEN Kapel, eertijds toegewijd aan de H. Trudo, opgericht omstreeks Het koor zou herbouwd zijn rond 1500, terwijl het schip verkleind werd in De huidige kapel heeft een voorportaal, een rechthoekig schip met brede spaarnissen in de zijwanden en een vierdelig graat gewelf met overlangse topnerf, en een lager en smaller gewelfd koor met vijfzijdige absis met straalgewelf. Het dak is bekroond met een dakruiter, waarin een klokje. De kapel werd gerestaureerd in EXTERIEUR Alg. gezicht N. (A , z.d.), N.-0. (A97479'46), 0. (M 90865'74), Z.-0. (B 35628'42 ; A 97478'46 ; A 97477' 46 ; E 39968, z.d. ; E 39969, z.d.) ; partieel gezicht Z., koor (E 309, z.d.). INTERIEUR Alg. gezicht naar het koor (A 97486'46 ; M 90867'74), naar het doksaal (A 97487'46) ; partieel gezicht schip, naar het N.-W. (A 97488'46 ; M 90868'74). ARCHITECTUUR (detail) CREDENSNIS, in zuidelijke koorwand (A 97489'46) (cf. ook Nrs). DEOR, Buiten-, ingang voorportaal (A 97503'46). DEUR, Buiten-, ingang koor, noordzijde (A 97480'46 ; M 90866'74). Nrs, in zuidelijke koorwand (A 97489'46 (cf. ook CRE DENSNIS). WATERSPUWER voor ablutiewaters, zijwand Z. koor (A 60987'47). STEUNBEER koor, (6) (A 97482'46), (A 97483'46), (A 97484'46), (A 97485'46 [cf. ook SCULPTUUR, Reliëf]), (A 60988'47 [cf. ook SCULPTUUR, Reliëf]), (A 60989' 47 [cf. ook SCULPTUUR, Reliëf]). ALTAAR Portiekaltaar met altaarstuk : Hemelvaart van Maria, 2e h. xvne, gemarmerd hout (B 35636'42 ; A '46) ; details : blazoen abt (A '46), blazoen (A 97502'46). BIECHTSTOEL ged. 1767, eik (M 90874'74). COMMUNIEBANK le h. xvme, geschilderd hout, eik (M 90870'74). GLASRAAM met fragmenten oude glasramen xv1e, gerestaureerd door Karel Gessler, uit Maaseik, in 1928 : o.a. medaillon voorstellend de H. Trudo (?) en blazoen met de namen Geerard Mewen, kanunnik van St-Lambertus en Jan, 34

37 graaf van Hoern tot Ludiek (Luik) (A 97499'46), met o.a. blazoen en voorstelling van de H. Barbara, en de naam Claes Wyez (?) (A 97498'46), met medaillon voorstellend 0.-L.-Vrouw met Kind op maansikkel (A 97500' 46). OFFERANDE OFFERBLOK, XVI-xvne, eik en smeedijzer, h. 82,5 (A 97495'46). PREEKSTOEL Ie h. xvne, eik (A 97494'46). RUSTMEUBEL BIDSTOEL, Ie h. xvme, eik, 85X 66 (M 90871'74). SCHILDERU - door Caes, uit Weert, de Hemelvaart van Maria, altaarstuk van hoofdaltaar, xvme, doek, ca. 210 x 140 (M 90873'74). - genezing van zieken door tussenkomst 0.-L.-Vrouw, m. xvne, doek (A 97497'46). - verering van het beeld van 0.-L-Vrouw, m. xvne, doek (A 97496'46). SCULPTUUR Reliëf, H. bisschop (Norbertus?) met kelk vertrapt OPITTER draak, e. xve (sterk verweerd), steen (A 60988'46) (cf. ook ARCHITECTUUR, STEUNBEER). Reliëf, heilige met kerk (?), e. xve (sterk verweerd), steen (A 97485'46) (cf. ook ARCHITECTUUR, STEUNBEER). Reliëf, personage ten hal ven lijve, XVJe, steen (A 60989' 47) (cf. ook ARCHITECTUUR, STEUNBEER). Reliëf, boven ingang koor (sterk verweerd), steen (A 97481'46). Beeld, 0.-L.-Vrouw met Kind, le h. XVIe, gepolychr. hout, h. 75 (A 97493'46). TEXTIEL GEKLEED BEELD, O.-L.-Vr-0uw met Kind, le h. XVIe, gepolychr. hout, h. 75 (A 97492'46). VERLICHTING LICHTARM (1 van 8), le h. XIXe, messing, h. 42 (M 90869'74). VOETSTUK voor beeld, e. xvne, geschilderd hout, h. 96 (M 90872'74). WATER LAVABO, tuitkannetje (met twee tuiten), xve, messing, h. 38 (A 97490'46). 35

38

39 INHOUDSTAFEL Woord vooraf Inleiding Lijst der afkortingen Tl'efwoordenlijst BOCHOLT BREE GRUITRODE MEEUWEN OPITTER Kerk Sint-Benedictus (Lozen). Kerk Sint-Laurentius. Kerk Sint-Willibrordus (Reppel) Kapel Sint-Job Kapel 0.-L.-Vrouw van Bijstand Kerk Sint-Lutgart ('t Hasselt). Kerk Sint-Martinus (Beek) Kerk Sint-Michiel. Kerk 0.-L.-Vrouw (Gerdingen) Kerk 0.-L.-Vrouw van het H. Hart (Vostaert) Kapel Sint-Antonius (Opitterpo?rt) Kerk Sint-Gertrudis Kerk Sint-Hubertus (Neerglabbeek) Kerk Sint-Harlindis en Relindis (Ellikom). Kerk Sint-Martinus Kerk 0.-L.-Vrouw Tenhemelopneming (Wijshagen) Kerk Sint-Pieter (Tongerlo) Kerk Sint-Trudo Kapel Troosteres der Bedrukten

40